EUROPA
In Oost-Europa is gezag van de staat nog heilig
Europa's grenzen
lijken wel bereikt
Europa is zaak van vijftig jaar voldongen feiten
Een interne markt met
450 miljoen klanten
Uitbreiding
Europese
Unie SI
Uitbreiding op uitbreiding
Polen wordt het nieuwe Spanje
HDC156
DONDERDAG 22 APRIL 2Q
Niemand praat ten oosten van Berlijn over ethische kwesties als euthanasie of homohuwelijk
door onze correspondent
Runa Hellinga
krakau - Andere waarden en nor
men: voor Centraal-Europeanen zijn
veel dingen die wij inmiddels ge
woon vinden, nog ongewoon, dis
cussies over ethische kwesties (eu
thanasie, abortus, sex) worden maar
sporadisch gevoerd. Autoriteiten zijn
nog mensen waar je erg tegen op
kijkt. Gezag is heilig. „Ze hebben het
gevoel dat actievoeren of je mening
geven toch geen zin heeft."
Het Poolse Krakau is een stad van
kerken. En wanneer je die ook bin
nengaat, er zitten altijd mensen.
Vooral oudere vrouwen, maar ook
vlot geklede secretaresses, zakenlie
den en zelfs schoolkinderen. Ze wip
pen 's ochtends even binnen, slaan
een kruis, knielen kort neer voor een
persoonlijk en ernstig gebed en ver
trekken naar hun werk of school.
Nergens hebben mensen zo'n per
soonlijke band met God als in Polen,
blijkt uit een internationale studie
naar normen en waarden in Europa.
In Centraal-Europa zijn discussies
over morele waarden decennia lang
beheerst door twee krachten: de kerk
en het communisme. Zaken als eu
thanasie, legalisering van drugs en
homohuwelijken waren voor com
munistische regeringen even onbe
spreekbaar als voor de paus. Over
andere kwesties verschilden ze nogal
van mening, maar wel waren ze het
roerend eens over de vraag of more
le debatten überhaupt gevoerd
moesten worden.
Maatschappelijke discussies zijn in
de meeste EU-toetreders dan ook re
latief nieuw. „Debatten over morele
vraagstukken worden heel sterk door
de politiek bepaald", zegt de Hon
gaarse juriste Judit Sandor, professor
aan de Centraal-Europese Universi
teit in Boedapest en oprichtster van
de eerste patiëntenorganisatie in
Hongarije. „We kennen nauwelijks
echt publieke debatten met onaf
hankelijke experts."
Recent speelde in Hongarije een dis
cussie over het dankbaarheidsgeld,
een soort 'vrijwillige' fooi van
patiënten voor artsen en verpleeg
sters die in de honderden euro's kan
lopen. Dat onderwerp houdt men
sen bezig, maar de discussie werd
gedomineerd door de Artsenkamer
en verstomde, toen die voor behoud
van het systeem uitsprak. „Je zou
dan weerwoord verwachten, maar
Centraal-Europeanen geloven niet
dat dat zin heeft. Ze hebben niet het
gevoel dat actievoeren voor een be
paalde zaak hun leven echt veran
dert, omdat ze menen dat er toch
niet naar hun geluisterd wordt", zegt
Sandor.
Jiri Pehe, vriend en adviseur van de
Tsjechische ex-president Vaclav Ha-
vel, constateert in zijn land hetzelfde
gebrek aan fundamenteel debat. Hij
wijt dat in de eerste plaats aan de
onkerkelijke houding van de Tsje
chen, een van de minst religieuze
volkeren in Europa. „Ik denk dat
weinig mensen genetische manipu
latie, biotechnologie of euthanasie
uit ethisch-moreel oogpunt bekij
ken. Ze willen weten, of ze er iets
aan hebben. Als je morele of religi
euze bezwaren aanvoert, word je al
snel als kwezel aangemerkt."
Tsjechen zien abortus of euthanasie
vooral als een persoonlijke beslis
sing. „Ze zijn over het algemeen vrij
liberaal, hoewel dat misschien niet
het goede woord is. Eerder denken
ze er gewoon niet over na." Maar er
zijn kwesties waar ook Tsjechen een
uitgesproken mening over hebben.
Het homohuwelijk kan, net als el
ders in Centraal-Europa, op weinig
sympathie rekenen. „Maar dat heeft
niets te maken met de heilige waar
den van het huwelijk, dat is gewoon
intolerantie", aldus Pehe.
Opmerkelijk was de steun die de
Tsjechische regering onlangs gaf aan
de pauselijke oproep voor christelij
ke waarden in de Europese constitu
tie. Een oproep die uiteraard ook on
dersteund werd in buurland Polen,
met dat verschil dat veel burgers
zich daar oprecht bezorgd maken
over de koers van het in hun ogen
immorele Europa.
Toch blijkt ook in Polen, dat politici
vaak conservatiever zijn dan de man
op de straat.
„In Poolse ogen gaat Europa veel te
ver in zaken als abortus, hoi
sualiteit en minderheidsrecl
dus de christen-democraat]
Lewandowski. In praktijk bli
veel Polen met abortus veel
moeite te hebben dan hunlt
dat geldt zelfs voor euthanai
ruim veertig procent van de
vóór blijkt te zijn. „Maar een
werkelijk debat over euthan
genlijk moeilijk", zegt de Ho
juriste Sandor, „Want daar!
pas serieus over praten als n
een echte keuze hebben: eu
of een waardig stervensproc
goede pijnbestrijding en bej
ding. Gezien de omstandigh
ziekenhuizen hier is van zo'i
echter geen sprake."
Vragen en antwoorden over Europa
Waarom breidt de EU uit?
Het is uiteindelijk goed voor ie
dereen, zeggen voorstanders.
De uitbreiding moet leiden tot
blijvende vrede en stabiliteit in
een groter deel van Europa en
tot een grotere interne markt
met meer kansen op economi
sche groei. De interne markt die
volgend jaar tot stand komt is
met 455 miljoen mensen de
grootste ter wereld.
Acht van de tien nieuwe lidsta
ten hebben een halve eeuw
communisme achter de rug.
Voor hen is ook belangrijk dat
nu erkend wordt dat zij bij Eu
ropa horen.
Welke landen komen erbij?
In mei treden Cyprus en Malta
toe, plus acht voormalige com
munistische landen: Estland,
Hongarije, Letland, Litouwen,
Polen, Slovenië, Slowakije en
Tsjechië. Roemenië en Bulga
rije hopen in 2007 lid te kunnen
worden, maar vooral voor Roe
menië is het de vraag of dat
lukt. Het schort er aan de
rechtsstaat en de vrije markt en
de regering doet te weinig aan
corruptiebestrijding.
Waar houdt het op?
Dat weet niemand. In theorie
kan ieder Europees land lid
worden van de EU. Er zijn drie
voorwaarden: het land moet
een stabiele democratie zijn,
een vrije-markteconomie heb
ben en alle EU-regels opnemen
in de eigen wetboeken. Kroatië
hoopt net als Roemenië en Bul
garije in 2007 lid te kunnen
worden. Op lange termijn zal
ook de rest van de Balkan waar
schijnlijk lid worden van de EU.
Turkije wordt ooit EU-lid, de
waag is alleen wanneer. Molda
vië, Oekraïne en Wit-Rusland
worden ook vrij algemeen als
toekomstige EU-landen gezien,
al lijkt met name Wit-Rusland
nog in helemaal niets op de li
berale democratie die een EU-
land behoort te zijn. Ook is het
de vraag of Rusland niet gaat
dwarsliggen: deze landen beho
ren tot wat Rusland als zijn in
vloedssfeer ziet.
Wat kost het?
De tien nieuwe EU-landen krij
gen van 2004 tot en met 2006
ruim 40 miljard euro vanuit
Brussel overgemaakt. Het leeu
wendeel, zo'n 22 miljard, is be
stemd voor de ontwikkeling van
achtergebleven gebieden. Over
de omvang van de EU-begro-
ting voor de lange termijn
wordt nog geruzied. Een grote
re EU betekent een grotere be
groting, zegt de Europese Com
missie. De zes landen die meer
betalen dan ontvangen - waar
onder Nederland - willen de
Europese begroting beperken
tot 1 procent van het nationaal
inkomen van de hele EU. Al wil
de Europese Commissie er
niets van weten, waarschijnlijk
draait het er op uit dat arme re
gio's in de huidige EU - zoals
Spanje en Portugal - hun geld
uit Brussel moeten afstaan aan
de nieuwe lidstaten.
Voeren de nieuwe landen met
een de euro in?
Nee. Voor de euro gelden apar
te criteria: het begrotingstekort
moet onder de 3 procent liggen,
de staatsschuld moet binnen de
perken zijn en de rentestand
moet zich richting die van de
eurolanden bewegen. Zodra
een land aan deze voorwaarden
voldoet moet het nog minstens
twee jaar wachten tot het de
euro kan invoeren.
Worden grenscontroles afge
schaft?
Nee. Daarover bestaat een
apart akkoord, dat van Schen-
gen. Dertien van de huidige
EU-landen plus Noorwegen en
IJsland hebben zich erbij aan
gesloten. Grenscontroles tussen
de nieuwe EU-landen en de
Schengen-zone blijven voorlo
pig bestaan.
brussel - De uitbreiding van de
Europese Unie is nog niet rond,
of de EU denkt alweer na over
de volgende nieuwe lidstaten.
Bulgarije is over drie jaar vrijwel
zeker EU-lid. Of Roemenië dat
ook haalt is twijfelachtiger.
Over Turkije wordt eind dit jaar
onder Nederlands voorzitter
schap beslist. Na Roemenië en
Bulgarije is de rest van de Bal
kan aan de beurt.
Kroatië hoopt in 2007 al lid te
kunnen worden. De rest van de
Balkan moet langer wachten.
In Albanië, Bosnië en Servië-
Montenegro worden politieke
hervormingen en de economi
sche ontwikkelingen gehinderd
door de welig tierende georga
niseerde misdaad, constateerde
de Europese Unie eind maart.
Om die problemen op te lossen
krijgen de westelijke Balkanlan-
den per jaar bijna 1 miljard eu
ro aan hulp uit Brussel.
Zodra de Balkan geregeld is,
kijkt de EU weer verder naar
het oosten: Moldavië, Oekraïne
en Wit-Rusland zijn logische
kandidaten, al voldoen ze nog
lang na niet aan de criteria.
De uitbreiding van de EU heeft
vooral voor Spanje en Polen
grote financiële gevolgen.
Spanje was jarenlang de groot
ste ontvanger van structuur
fondsen, maar raakt die positie
kwijt aan Polen.
Als het aan Europees Commis
saris Barnier ligt, daalt het
Spaanse aandeel van 56 miljard
euro over de periode 2000-2006
naar 34,5 miljard voor de ko
mende jaren. Het vrijwel even
grote maar veel armere Polen
had de afgelopen jaren als kan
didaatlid recht op slechts 11
miljard euro steun, maar mag
als volwaardig lid tussen 2007
en 2013 ruim 63 miljard tege
moet zien.
Mits het voldoende goede pro
jecten weet in te dienen, want
er bestaat grote twijfel aan de
Poolse 'absorptiecapaciteit'.
1957: De EGKS wordt
EEG en telt zes leden:
België, West-Duitsland,
Luxemburg, Frankrijk,
Italië, Nederland.
1973: Uitbreiding met
drie landen: Ierland
Denemarken en
Groot-Brittannië.
1981:
Griekenland wordt lid.
1986: Spanje en
Portugal treden toe.
1995: Oostenrijk,
Finland en Zweden
worden lid.
2004: Tien nieuwe
leden: Estland, Letland,
Litouwen, Polen, Malta,
Hongarije, Slowakije,
Slovenië, Tsjechië en
Cyprus,
1951: De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) wordt opgericht «1957: EGKS wordt EEG «1992: EEG wordt Europese Unie
In recordtijd worden voormalige
Oostbloklanden op i mei vol
waardige leden van de Europese
Unie. Bulgarije en Roemenië ko
men in 2007, Turkije wil zo snel
mogelijk daarna en de lijst gega
digden is lang. De toestroom van
nieuwkomers roept onontkoom
baar de vraag op: waar liggen ei
genlijk de grenzen van Europa?
door onze correspondent
Hetty van Rooij
brussel- Het was een merk
waardig bericht, een beetje
weggestopt in de krant. Tijdens
een bijeenkomst met buiten
landse journalisten had de Isra
ëlische oppositieleider Shimon
Peres een interessant ideetje
geopperd; als Israël, Jordanië
en de Palestijnen nou eens
zicht zouden krijgen op het lid
maatschap van de Europese
Unie, zou dat de vrede in het
Midden-Oosten niet flink op
gang helpen? De suggestie
zorgde in Brussel niet eens voor
een rimpeltje beroering. Aller
eerst omdat de Europese Unie
de handen vol heeft aan de lo
pende uitbreidingsronde, maar
ook omdat de oplossing van Pe
res wel heel erg ver van de reali
teit staat. „Het lidmaatschap
van de EU is geen beloning
voor goed gedrag", reageerde
een woordvoerder stijfjes. En
bovendien: liggen Israël, Jorda
nië en een mogelijke Palestijnse
staat eigenlijk wel in Europa?
Het ontwerp voor de EU-
grondwet geeft op die vraag
geen antwoord. „De Unie staat
open voor alle staten die haar
waarden eerbiedigen en zich
ertoe verbinden die gezamen
lijk te bevorderen", zegt artikel
1. In de inleiding staan veel be-
hartenswaardige woorden over
Europa als bakermat van de be
schaving, over vrijheid, gelijk
heid en maatschappelijke voor
uitgang, maar nergens is ver
meld waar Europa ophoudt.
Dat vormt al een probleem in
de discussie over de toetreding
van Turkije, een land dat als
geen ander in twee werelddelen
figt. De tegenstanders argu
menteren dat Turkije een zoda
nig andere geschiedenis en cul
tuur heeft dan Europa, dat het
nooit een volwaardig EU-lid
kan worden. De voorstanders,
onder wie minister Bot, wijzen
er op dat Turkije al decennia
lang een trouwe (Navo)- bond
genoot is en als geen ander EU-
Ben Bot. Foto: EPA
land een brugfunctie zal kun
nen vervullen richting Midden-
Oosten. De politieke realiteit is
bovendien dat Turkije door de
EU decennia lang aan het lijntje
is gehouden, en dat de Unie er
domweg met goed fatsoen niet
meer onderuit kan om in de na
bije toekomst met toetredings
onderhandelingen te beginnen.
Of zoals Bot zegt: „Als we Tur
kije buiten de deur willen hou
den, hadden we daar tien jaar
geleden duidelijk over moeten
zijn. Nu is dat een gepasseerd
station."
Hoe uitnodigend de inleiding
van de ontwerp-grondwet ook
mag klinken, in feite is de Euro
pese Unie een strenge club die
zijn waarden en normen en,
vooral, zijn eigen economische
belangen goed bewaakt. Een
land dat lid wil worden, moet
80.000 pagina's Europese wet
en regelgeving overnemen en
invoeren. Die regels en wetten
variëren van de kwaliteit van
het zwemwater en de eisen
rond voedselhygiëne tot 4e ma
nier waarop de nationale boek
houding wordt gecontroleerd
en hoe hoog het begrotingste
kort mag zijn. De tien landen
die per 1 mei toetreden, heb
ben dat hele, jaren durende
proces achter de rug. Bulgarije
en Roemenië zitten er midden
in en Turkije wil er snel mee
van start. Want zodra die on
derhandelingen begonnen zijn,
bestaat er geen weg terug en is
een volwaardig lidmaatschap
slechts een kwestie van tijd.
Maar een land met EU-aspira-
ties moet eerst laten zien dat
het voldoet aan de zogenoemde
'Kopenhagen-criteria'het
moet een fatsoenlijke en goed
bestuurde rechtstaat zijn, waar
de mensenrechten worden ge
respecteerd, waar de rechter
onafhankelijk is en waar een
vrij gekozen parlement het voor
het zeggen heeft. Daar raakte
Turkije de afgelopen jan
steeds in de problemen
schuilt er een zekere lo
de suggestie van Peres,
ropese Unie is gebaat b
liteit in arme buurlandi
bestaat geen beter mid
die te garanderen als h
van zicht op de miljard
Brussel. Het lidmaatscl
de Unie is de beste ma
in een land een solide 1
staat te garanderen, zo
geschiedenis geleerd, b
dankzij de EU zijn Spai
tugal en Griekenland ii
paar decennia uitgegro
verarmde dictaturen to
beeldige westerse demi
en. De snelheid waarin
malige Sovjetsatellietst
volwaardig EU-lid won
gelaten, is voor een dee
ven door de vrees dat h
landen wel eens fout k;
Nu krijgen de landen d
vend uit de Balkanoorli-
gekomen de EU-worst
houden. Kroatië en Ma
hebben het lidmaatsch
gevraagd, maar ze void
lang niet aan de voorw,
om kandidaat-land te z
een tiental jaren, en alsl.
goed gaat wellicht eerd
gen onontkoombaar Si
Montenegro en Bosnië
ovina. Daarmee is de k
het nieuwe Europa wel
geveer voltooid, op het
gebleven Albanië na.
En daarna? Om de uitg
Europese Unie op de r<
houden, moet eerst en
intern orde op zaken w
gesteld. Doorgaan met
den in het tempo zoals f
afgelopen jaren is gebe
de Unie domweg niet 0
ven. Het vergt een gewi
krachtsinspanning om
een Unie van 25 leden I
baar, werkbaar en vooi l
taalbaar te houden, en
naast de toetreding vai
rije, Roemenië en mogi
kije in goede banen te 1
Bovendien is in Brusse
ontkoombare wet van
als een arm land eenm
nen de muren van de I
wordt het doorgaans ef
minder gastvrij voor de j
mere nieuwkomers bui
de poort. Het lidmaatsi
Wit-Rusland, Oekraïne
vië, en Georgië, allema l
miskenbaar Europese
kan dan ook nog wel ei
lang op zich laten wad
over de toetreding van
Jordanië verder maar ti B
gen.
1973
1986
1995
door onze correspondent
Hetty van Rooij
brussel - Na de Tweede We
reldoorlog was Frankrijk be
zorgd over de opkomst van een
nieuwe Duitse oorlogsindustrie,
en het vernederde Duitsland
wilde graag weer voor vol wor
den aangezien. De briljante
Franse minister Robert Schu
mann bedacht een economi
sche oplossing voor een politiek
probleem: hij verzon de Euro
pese Gemeenschap voor Kolen
en Staal (EGKS), die de zware
industrie van beide landen on
der een onafhankelijk bestuur
plaatste. Het mes sneed aan ve
le kanten. Het naoorlogs herstel
kreeg een duw in de goede rich
ting, de Duitse en Franse wa
penproductie werd aan banden
gelegd, twee oude erfvijanden
werden gedwongen om samen
te werken en bleken beiden be
reid om zeggenschap af te staan
zonder dat er een schot viel. De
landen die dat wilden, mochten
meedoen. Nederland, België,
Luxemburg en Italië hapten toe
en behoren sindsdien tot de
'founding fathers' van het ver
enigd Europa. De Europese sa
menwerking, die oorlog op het
continent voorgoed moest uit
bannen, was geboren.
De geschiedenis van de EU is
vanaf dat spectaculaire begin
een kwestie van voldongen fei
ten. Elke stap naar verdere eco
nomische en politieke samen
werking leidde tot problemen
die alleen konden worden op
gelost door het zetten van een
volgende stap, en zo werd de
samenwerking steeds intensie
ver. De Europese buurlanden
realiseerden zich dat ze moes
ten kiezen: meedoen of achter
blijven. Na lang aarzelen meld
de Groot-Brittannië zich in
1961 voor het lidmaatschap, sa
men met Denemarken, Ierland
en Noorwegen. Maar de naoor
logse bevlogenheid was inmid
dels verdampt in nationalisme
en achterdocht, en sommige
vetes wortelen diep. Tot verbijs
tering van velen sprak de Fran
se president Charles de Gaulle
tot twee maal zijn veto uit over
GPD
de Britse toetreding, met argu
menten die niet veel verder
reikten dan 'Ik wil dat niet'.
Het succes van de vruchtbare
samenwerking werkte als een
magneet op Griekenland, Span
je en Portugal, veipauperde
landen die hun dictatoriaal ver
leden achter zich wilden laten.
De discussie ging niet over het
terugdringen van corru51
de nieuwe lidstaten of( d
levensvatbaarheid van 0
jonge democratieën, me
geld. Het duurde tot 19 e
dat Spanje en Portugal P
waardig lid recht krege 0
Europese miljarden, wi d
ze hun economische i#e
konden beginnen.
De toetreding van de '1
den Oostenrijk, Zwede f
Finland was tien jaar lal,
een vanzelfsprekendhe I
mee was de maximale 1
van de Unie wel bereik
algemene gedachte. Mi
steeds hechtere politiela
menwerking tussen vij:
staten, een haperend btc
en een gebrekkige demn!
sche controle had de E d
druk genoeg met zichz n
de echte uitdaging mol d
komen. De val van de #r
Muur in 1989 maakte e
breiding mogelijk waai6
jaar geleden niemand 1
de dromen. Met de toe
van tien nieuwe lidstatn
mei reikt het verenigde
tot aan de Russische g#«
Soms is Europa eensgezind. Zoals na de aanslagen begin maart op de treinen bij Madrid. In Brussel gin
gen de Europese vlaggen halfstok. Foto: Reuters
