ieuwe vormen tonen herwonnen joodse
Den Haag
boos om
North Sea
vitaliteit
KUNST CULTUUR
Handen schudden met de duivel in Rwanda
Topstukken van Marokkaanse cultuur in Nieuwe Kerk
t bestormt
itlijsten
last
der Laan
t Filmfonds
e Bell nu
ils musical
'Rotterdam schond afspraken'
Holland Art Fair
Italiaanse prijs
voor dirigent
van Jostiband
donderdag 8 april 2004
theater recensie
Dick van Teylingen
ontbrekende gevoel voor de
cultuur van het andere land bij
dit soort missies (inclusief Irak)
- - Architectuur is
'nationale vormentaal
lie accenten en een jood-
Istijl bestaat niet. De sa
van de expositie 'Ji-
bodse identiteit in he-
gjjse architectuur' in het
storisch Museum (JHM)
ïrdam constateren dat
rukkelijk. Dat doet echter
aan de waarde van deze
als feestelijk vertoon
vonnen joodse vitaliteit,
it geïllustreerd aan de
synagogen, musea en
in de Verenigde Staten,
en Oostenrijk.
.m
JHM-eonservator
,van Voolen en gastcon-
Angeli Sachs (hoofd ar-
<ur en design van Uitge-
^TStel) uit konden kiezen,
jzo'n zeventig ontwer-
toparchitecten die tot
_fyamen in de laatste de-
3an de vorige eeuw. Dat
.Jleen al zegt genoeg
^nieuwe bloei en groei
lse gemeenschappen
rschrikkingen van de
Wereldoorlog.
'enking van deze ver-
ngen zal altffcl deel blij-
-haken van ■bodse ge-
md<
n r
bis en von ^Wkdeze
ede rodeen ioorde
in waanr1?1111 *archi-
hun onPuu naar
Éaustve'? P^e
irecte c^1^- orp met
,aabUjke/P een le
nige' Boon. Nede, bij_
het?PJe™W
~p K;;;»v^gh'Ssen
^s Kliertecten. Iriver_
;n. Hefsen januai?n
wedstri
on wi
Voorstelling: Generaal D. van Compagnie
Dakar. Tekst en regie: Guido Kleene. Spel:
Maarten Boegborn, Koen Jantzen,
Vincent Moes en Jack Vecht. Gezien: 7/4,
LAKtheater, Leiden.
Op veel plaatsen in de wereld is
gisteren de tienjarige verjaar
dag van de genocide in Rwanda
herdacht. Op weinig plaatsen
zal dat zo beeldend gebeurd
zijn als in Leiden. En met zo
weinig publiek. Niet meer dan
dertig mensen zagen eerst Ge
neraal D. van de jonge theater
groep Compagnie Dakar en
vervolgens de nabespreking
met een bijzondere ooggetuige;
de Nederlandse militair Willem
de Kant. Hij was toevallig in de
buurt met een Nederlandse
missie en kwam in contact met
generaal Dallaire, de opperbe
velhebber van de VN-vredes-
macht in Rwanda, die hem om
zijn kennis van talen en Afrika
koos als adjudant.
Regisseur Guido Kleene schreef
Generaal D. op basis van inter
views en andere verslagen. Een
krantenbericht zette hem op
het spoor. In juni 2001 werd in
een Canadees stadspark op een
bankje een dronken man ge
vonden. Het blijkt voorheen de
golden boy van het Canadese
leger te zijn, de viersterrenge-
neraal zelf, die aan zijn Rwan
dese periode depressies en een
drankprobleem overhield. Dal
laire wist dat de genocide eraan
kwam, zorgvuldig georgani
seerd door extremisten, op
grond van valse argumenten.
De VN kon niet ingrijpen om
dat de betrokken landen wei
gerden voldoende manschap
pen, materieel en munitie te
sturen. Het werd Dallaire ver
boden te handelen, hij kon de
moord op 1 miljoen mensen
niet voorkomen en kreeg ook
nog de rol van zondebok. „Ik
schudde de hand van de dui
vel", zei Dallaire (sterk ge
speeld door oude rot Jack
Vecht).
Een ander ooggetuigeverslag
fungeert als tegenverhaal: een
observerende soldaat moest
van de grens naar de hoofdstad
trekken, was getuige van het
moorden en doodde twee
mannen om twee kinderen te
sparen. Hij bracht ze naar een
missiepost, die de volgende
nacht werd uitgemoord. Vin
cent Moes speelt hem heel
aangrijpend, met emoties die
dichter achter de ogen bran
den. Dallaire is meer een ge
tergde tijger. „Wat is het ant
woord? Weit is het grote ant
woord?"
In gesprek met Guido Kleene
vertelde Willem de Kant over
de belangen en de vuile zaakjes
die altijd meespelen bij de poli
tici die moesten beslissen over
de steun en het mandaat van
de VN-militairen. Over het ge-
knibbel en de besluiteloosheid.
Over het kunstmatig gecreëer
de onderscheid tussen hutu's
en tutsi's. Over de roddels, die
soms genoeg aanleiding zijn
om een kind doormidden te
slaan en aan de deur van je
buurman te spietsen. Over het
Over baby's die hij aantrof
tussen de rottende lichamen
van hun vermoorde ouders.
Over het werk dus dat hij koos
en zal blijven doen „om te
vechten tegen de middeleeu
wen en de anarchie", ondanks
alle beroerde randvoorwaar
den. „Je bent een brandweer
man, je collega is net omgeko
men en je komt weer langs een
huis dat in de fik staat. Dan ga
je toch naar binnen om dat
kind eruit te halen. Ook als je te
weinig water hebt."
Records
- Na het borstinci-
pt Justin Timberlake, tij-
Super Bowl, leek het
jet zo goed te gaan met
riteit van Janet Jack
iet tij is duidelijk ge-
>'31 maart kwam haar
rum 'Damita Jo' uit
l op nummer twee staat
nerikaanse hitlijsten.
I De voorstelling 'Stes-
de Leidse Schouwburg is
rond op het laatste mo-
fgelast. Acteur Paul
ing twee uur voor aan-
|n de show door zijn en-
Issen'trekt in het hele
jverkochte zalen. Gister-
cwamen zelfs bezoekers
peventer naar Leiden,
louwburgpersoneel
inaf zes uur geprobeerd
joekers telefonisch in te
;Voor degenen die niet
i worden bereikt, stond
•houwburg een drankje
lok kregen zij een pro-
aboekje annex placemat
en de belofte dat hun
j geldig blijven. Schouw-
jecteur Van Mossel zei te
lat er een vervangende
lling komt.
j
ig - Staatssecretaris Van
ti (cultuur) heeft het
ids 3,5 miljoen euro
jekomen voor het stimu
li de publieksfilm. In
pde jaren kwam minis-
ivan Financiën over de
it ruim 7 miljoen, maar
eerder al laten weten
Br niet meer in zit.
schreef het Fonds met
groep filmstimulerings-
en brief aan het kabinet
jier geld voor publieks-
en sprake kon zijn van
Imatige filmstimulering.
vonden begrip
weede Kamer.
ein - De door Chris van
geschreven verhalen
Rotterdamse straat-
Pietje Bell komen in
terseizoen 2005/2006
Ie planken. Ruud de
ïsicalproducties komt
musical over de on-
e streken van de jon-
première van 'Pietje
nusical' is op 19 okto-
1 in het nieuwe Luxor
Vin Rotterdam.
den haag/anp - De gemeente
Den Haag had er veel geld voor
over om het North Sea Jazz Fes
tival (NSJ) te behouden. Het aan
bod behelsde onder meer een
jaarlijkse subsidie van 600.000
euro en dekking van de kosten
voor verkeersmaatregelen
(150.000 euro per jaar). Het
mocht niet baten: NSJ verkoos
Ahoy' in Rotterdam boven het
Nederlands Congres Centrum
(NCC) in Den Haag.
Wethouder L. Engering van
Den Haag stuurde deze week
een stapel stukken over de on
derhandelingen met organisa
tor Mojo van NSJ naar de ge
meenteraad. Uit die documen
ten blijkt niet alleen dat de ge
meente Den Haag bijna wanho
pig was om het driedaagse fes
tival te behouden, maar ook
boos over de gang van zaken.
Als NSJ in 2006 verhuist naar
Rotterdam, heeft het drie de
cennia in Den Haag achter de
rug.
Dat er iets aan de huisvesting
van NSJ zou veranderen, is al
langer duidelijk. Den Haag
heeft besloten om de Statenhal,
die bij het NCC hoort, af te bre
ken. De hal maakt plaats voor
het hoofdkantoor van de Euro
pese politieorganisatie Europol.
In plaats van de hal wilde de
gemeente het NSJ onderbren
gen in grote tenten rond het
congresgebouw. Ook een alge
hele afsluiting van de verkeers
ader die langs het NCC loopt,
voor een periode van een week,
was zo goed als geregeld.
Den Haag is er met name boos
over dat North Sea Jazz ge
sprekken heeft gehad met bur
gemeester Opstelten van Rot
terdam terwijl de onderhande
lingen met Den Haag nog aan
de gang waren. Volgens de ge
meentestukken schond Mojo
daarmee afspraken.
De Haagse burgemeester Deet-
man stuurde een brief aan zijn
Rotterdamse collega. Hij verwijt
Opstelten dat hij samen met
Ahoy' het NSJ een aanbod heeft
gedaan, „terwijl u ons en ande
ren doet geloven" dat deze zich
afzijdig zou houden tot Den
Haag en betrokken partijen
zouden zijn uitonderhandeld.
Deetman schrijft verder dat het
aanbod de onderhandelingspo
sitie van Den Haag heeft onder
graven. De details van het aan
bod zijn niet bekend: de ge
meente Rotterdam wil er voor
alsnog niets over kwijt.
Op het moment dat Deetman
de brief schreef, waren de par
tijen nog met elkaar in onder
handeling. „Wij hopen dat u dit
gesprek niet langer doorkruist
en komen binnenkort graag bij
u terug op deze gang van za
ken", schreef Deetman aan Op
stelten. Rotterdam werkt nog
aan een antwoord.
Festivaldirecteur T. van den
Hoek stelde dat het niet om het
geld ging, maar dat NSJ in Den
Haag uit zijn jasje was gegroeid.
In Ahoy' krijgt het jazzfestival
volgens hem wel genoeg moge
lijkheden om de komende tien
jaar vooruit te kunnen. Het on
derdak in tenten en daardoor
onder meer mogelijke geluids
overlast en onhandige door
gangen zouden afdoen aan de
kwaliteit van het festival.
amsterdam/gpd - Met de expo
sitie 'Marokko: smeltkroes van
culturen' geeft de Nieuwe Kerk
in Amsterdam in december het
startsein voor de viering van
vier eeuwen betrekkingen tus
sen Marokko en Nederland in
2005. „We hopen op 100.000
bezoekers en gaan er ons uiter
ste best voor doen ook zoveel
mogelijk 'nieuwe' Nederlanders
binnen te krijgen", aldus Nieu
we Kerk-directeur Ernst Veen.
In aanwezigheid van de Marok
kaanse minister van cultuur
Mohamed Achaari maakte
Veen gisteren bekend dat de
Nieuwe Kerk voor de expositie
over een budget van twee mil
joen euro beschikt.
De minister benadrukte tijdens
de presentatie het van groot be
lang te vinden duidelijk te ma
ken dat Marokkaanse Neder
landers niet afkomstig zijn uit
een land met alleen maar arme
dorpjes: „Marokko is ook een
land met een eeuwenoude be
schaving. De expositie zal onze
cultuur aan Nederland tonen
en hopelijk de dialoog tussen
onze landen bevorderen."
De Nieuwe Kerk en het Marok
kaanse ministerie van cultuur
begonnen twee jaar geleden
met de voorbereidingen. Resul
taat is een overeenkomst met
de staatsmusea in onder meer
Rabat, Tanger, Marrakech en
Fès en de Koninklijke en Natio
nale bibliotheken. Deze instel
lingen zullen samen bijna 300
topstukken uitlenen, waaron
der een islamitische 'preek
stoel' uit de Middeleeuwen die
volgens de minister een 'on
schatbare waarde' heeft.
De expositie, die duurt van 17
december tot en met 17 april
Marokkanen en Nederlanders
zijn ook begonnen met de voor
bereiding van concerten, thea
terproducties en andere cultu
rele en maatschappelijke uit
wisselingen in beide landen.
Het programma staat nog niet
vast, voor nadere informatie
wordt de site www.MarokkoNe-
derland400.nl geregeld ver
nieuwd.
door Theo de With
den haag - Een bezoeker loopt langs een kunstwerk op de Holland Art Fair die giste- tonen ruim zeventig galeries daar moderne en hedendaagse kunst van verschillende
ren in het Nederlands Congres Centrum in Den Haag werd geopend. Tot en met 12 april toonaangevende kunstenaars. Foto: ANP/Robert Vos
Frank Gehry's ontwerp voor het Museum van Verzoening in Jeruzalem. Foto.- GPD
september 1944 meer dan
31.000 mensen onder wie
12.000 joden. Met zijn strakke
lijnen en ruwe materialen is het
een complex van sobere, in
dringende eenvoud.
Dat er in de Verenigde Staten
het nodige moois werd ge
bouwd, verbaast niet omdat de
architectonische ontwikkeling
daar niet werd onderbroken
door de holocaust. Het meest
aansprekende voorbeeld is de
Kol Ami-synagoge van William
Bruder in Scottdale in het hete
Arizona. Geïnspireerd door de
architectuur van het oude Jeru
zalem en de hoog gelegen eeu
wenoude nederzetting Massada
ten noorden van Eilat, ontwierp
hij een ommuurd ensemble dat
indrukwekkend contrasteert
met de betonbouw van de om
geving.
Gezien de diepe wonden uit het
verleden zijn het op deze expo
sitie vooral projecten uit Duits
land die de meeste indruk ma
ken. De nieuwbouw van syna
gogen, gemeenschapscentra en
musea kreeg daar een extra im
puls door de komst van vele
Russische immigranten na de
val van de Muur in 1989. Bo
vendien was de tijd rijp voor de
museale verwerking van de
Duitse geschiedenis. Het meest
indrukwekkende voorbeeld is
nog altijd het Joods Museum
van Daniel Libeskind in Berlijn.
Het museum trekt zo'n miljoen
bezoekers per jaar en is met
zijn Holocausttoren en Tuin
der Ballingschap een van de be
langrijkste architectonische ico
nen in de stad van waaruit Hit-
Ier zijn moordpartijen organi
seerde.
Veel minder bekend en daarom
op deze expositie verrassender,
is het joodse gemeentecentrum
van Zvi Hecker in Duisburg. Hij
ontwierp een waaiervormig ge
bouw waarmee hij een verband
legde met de vijf boeken van de
Tora en de vingers van een
open hand. Al even indrukwek
kend ogen de synagoge en het
gemeentecentrum van Wandel
Hoefer Lorch in Dresden, ge
bouwd op de plaats waar de
oude in 1938 in brand werd ge
stegen tijdens de Kristallnacht.
De Kol Ami-synagoge van William Bruder in Scottdale in Arizona. Foto: GPD
Wandel Hoefer Lorch kregen
ook de opdracht voor een
nieuw joods centrum met syna
goge, gemeenschapsgebouw en
centrum in München. Dat in
München dankzij de immigra
tie van Russische joden na Ber
lijn en Frankfurt tegenwoordig
weer de grootste joodse ge
meente van Duitsland is geves
tigd, is van grote symbolische
betekenis. De stad fungeerde
als de belangrijkste broedplaats
van de nazi-beweging en het
nabije Dachau had de primeur
als vestigingsplaats van het eer
ste concentratiekamp. Het cen
trum is nog in aanbouw, maar
op de expositie is goed te zien
dat het met zijn monumentale
ge^lpartijen een imposante af
rekening met het verleden zal
worden.
Adolf Krischanitz realiseerde in
de jaren negentig twee joodse
scholen in Wenen, prachtig
harmoniërend met de landelij
ke omgeving van het stadspark
Prater. Naast de bouw van sy
nagogen is veelzeggender blijk
van herwonnen joodse vitaliteit
natuurlijk niet denkbaar.
Hoogtepunten uit Israël zijn de
synagoge van de universiteit
van Tel Aviv (van Mario Botta)
en het nieuwe historische mu
seum van Moshe Safdie bij de
nationale holocaust-gedenk
plaats Yad Vashem in Jeruza
lem. Bron van conflict vanwege
de hoge kosten (120 miljoen
dol^r) en de locatie tussen het
drieduizend jaar oude erfgoed
van Jeruzalem: Frank Gehry's
ontwerp voor het Museum van
Verzoening. Het Simon Wiesen-
thal Centrum wil met dit ge
bouw verzoening en vrede tus
sen Israëli's en Palestijnen nabij
brengen. Van 'jibanee' (het He
breeuwse woord voor 'er wordt
gebouwd') is hier nog bij lange
na geen sprake en gezien het
uitzichtloze bloedvergieten in
Israël stemt dat niet vrolijk.
'Jibanee! Joodse identiteit in
hedendaagse architectuur' in
het Joods Historisch Museum
Qonas Daniël Meijerplein 2-4,
Amsterdam) t/m 29 augustus,
dagelijks van 11.00 tot 17.00
UUTv
zwammerdam Alphenaar
Wim Brussen heeft een Itali
aanse cultuurprijs gewonnen
voor zijn werk met de Josti
band, het uit verstandelijk ge
handicapten bestaande orkest
uit Zwammerdam. Van de stad
Sassocorvara (onder Rimini)
krijgt hij op 19 juni de Angels of
Our Times Award.
„Als een donderslag bij heldere
hemel", zo omschrijft zijn col
lega Lyan Verburg de toeken
ning van de prijs. In een kasteel
in Sasscovara werden tijdens de
Tweede Wereldoorlog veel
kunstwerken verstopt. Nog
steeds heeft de stad cultuur
hoog in het vaandel staan. Jaar
lijks worden zeven prijzen toe
gekend in categoriën als Italië,
Europa en wereldwijd. Brussen
krijgt een speciale award. .Al
leen moet ik de prijs voor hem
ophalen", zegt Verburg. „Want
juist op 19 juni trouwt de zoon
van Wim Brussen."
Het is de leiders van Jostiband
niet helemaal duidelijk hoe de
Italianen hen op het spoor zijn
gekomen. Lyan Verburg ver
moedt dat meegespeeld heeft
dat het tv-programma 'De Josti
band in Ahoy' vorig jaar geno
mineerd was op het televisie
festival in Montreux. „Op de
Italiaanse tv is ook een frag
ment van dit concert getoond.
Het heeft ons veel publiciteit
opgeleverd. De Jostiband heeft
in diverse dagbladen en tijd
schriften gestaan. Sindsdien
krijgen we ook veel mailtjes en
bestellingen uit Italië. We wor
den in dat land echt op een
voetstuk geplaatst."
Eerdere winnaars van deze Ita
liaanse prijs zijn onder meer
Dario Fo en de Unesco.
