elen met een
'We moeten op tijd klaar zijn, anders lacht de hele planeet ons uit'
Grieken hopen
op nieuw mirakel
ZATERDAG
21 FEBRUARI
2004
Bouwvakkers werken aan de dakconstructie van het wielerstadion. Volgens officiële cijfers zijn er tot nog toe elf doden gevallen bij ongelukken op olympische bouwplaatsen in Athene.
Foto: CPD/Peter Schols
zwart randje
Athene moet af. Voor de
komende Olympische
Spelen worden stadions,
stations en hotels uit de
grond gestampt. Door de
onveiligheid in de
bouwput zijn onder de
duizenden bouwvakkers
al vele tientallen doden
en gewonden gevallen.
De Spelen van 2004
hebben nu reeds een
zwart randje.
door Wessel Penning
H
i met de bouw van het Olympisch Stadion van Athene, aan het pauzeren. Op de achtergrond enkele
e gecompliceerde dakcontructie. Foto: AP/Thanassis Stavrakis
ij werd 21 jaar. Ouder niet.
Een maand voor zijn 22ste
I verjaardag, een dik halfjaar
voor het begin van de 28ste Olympi
sche Spelen, kwam door een bouw-
ongeluk een eind aan het leven van
Stelian Todirica, een Roemeense
bouwvakker met een verlopen pas
poort. Hij bouwde de afgelopen ja
ren mee aan de olympische stad
Athene. Collega's zagen hem vallen.
Ze schreeuwden. Huilden. Staakten.
Gingen toen gauw over tot de orde
van de dag. Het werk moest af.
Athene bouwt. Hotels, stations, een
olympisch dorp en vele stadions. In
de haast om de boel tijdig af te krij
gen en het Internationaal Olympisch
Comité te vriend te houden wordt
Jan en alleman op de bouwsteigers
gezet.
Grieken natuurlijk - volgens de vak
bonden veel zestigplussers die hun
pensioentje willen aanvullen - maar
ook opvallend veel mannen van bui
tenlandse afkomst. Legalen en ille
galen. Bengalen, Pakistani, Roeme
nen, Syriërs, Irakezen, Russen, Bul
garen. Heel veel Albanezen, de meer
dan een half miljoen personen tel
lende minderheid in Griekenland die
vanouds wordt verschopt, maar ge
schikt wordt geacht voor vuile kar
weitjes. Die groep bevolkt massaal
de olympische bouwstad.
Leven in Griekenland is niet gemak
kelijk. In het land, dat kampt met
een werkloosheidspercentage van
dertien procent, leeft een op de vier
mensen onder de armoedegrens. In
Athene en omstreken is nog zat werk
te vinden in een van de bouwputten.
Werk! Loon! Wie wil dat niet? Er zijn
nadelen. De werktijden op de
Atheense steigers zijn lang, soms wel
veertien uur, soms bij nacht of met
zevendaagse werkweken. Een hon-
gerloontje van dertig tot vijftig euro
per dag.
Bovendien zijn, zo klagen de vak
bonden, de veiligheidsmaatregelen
allerbelabberdst. Helmen, hand
schoenen en veiligheidsschoenen
worden maar mondjesmaat ver
strekt en er wordt levensgevaarlijk
omgegaan met elektriciteit. De
meeste ongevallen vinden op de
bouwsteigers plaats. Die zijn soms
wankel of onvoldoende omheind,
terwijl veiligheidsriemen maar zel
den worden uitgereikt. Een verkeer
de stap en het leven is voorbij.
Fataal
Dat is wat Stelian Todirica is overko
men. Op vrijdag 23 januari was hij
aan het werk toen hij de fatale bewe
ging maakte. Zijn val door het lege
trapgat duurde negen meter en ein
digde in de dood. Op het kantoor
van de bouwvakkersbond in hartje
Athene getuigen foto's van het
noodlot van Stelian. Ingestorte stei
gers, een diepte van negen meter en
een bloedplek van jewelste. Muts en
nijptang liggen er in.
De onveilige werkplek is een oud
Grieks probleem. Sinds 1970 vielen
op de werkvloer reeds vierduizend
doden. De afgelopen jaren heeft de
olympische bouwwoede het doden
cijfer een impuls gegeven. De cijfers
van het Helleense instituut voor ge
zondheid en veiligheid zijn hard. In
de afgelopen drie jaar vielen in het
land 488 doden, onder wie vele
bouwvakkers. In de afgelopen twee
jaar zouden op Atheense bouwplaat
sen 74 bouwvakkers zijn veronge
lukt.
Volgens het instituut vallen de mees
te dodelijke slachtoffers door valon-
gelukken, stroomstoten en ongeval
len met onveilige machines. Opval
lend detail: de meeste incidenten
vonden plaats op dinsdagen in mei,
tussen 10 en 11 uur 's ochtends. De
meeste slachtoffers waren veertigers.
Voor de eerste feiten hebben onder
zoekers geen verklaring, voor het
sterftecijfer van de veertigers wel.
„Dat zijn mensen met te veel zelfver
trouwen", zegt vice-president An
dreas Kollas van het instituut. „Erva
ren mannen, die denken dat hen
niets kan gebeuren."
Volgens de Griekse vakbonden zijn
de cijfers van het instituut gebaseerd
op overheidscijfers en moeten die
als het topje van de ijsberg worden
beschouwd. Daarbij is volgens hen
het aantal ongevallen dat geen fatale
afloop kent niet eens meer te tellen.
„Iedere vier minuten vindt op een
Griekse werkplek een ongeval
plaats", beweert vice-voorzitter Va-
calis Vagelis van de grootste Griekse
bouwvakkersbond, die heilig gelooft
dat bij veel ongelukken onervaren,
ongeschoolde gastarbeiders betrok
ken zijn.
Oproer
Door de matige veiligheidsmaatrege
len, de lage, soms pas maanden later
uitbetaalde lonen en de lange werk
tijden botst het al jaren in Grieken
land tussen de sociale partners. Vol
gens de werkgevers weigeren de
werknemers hun veiligheidskleding
te dragen, volgens de bonden weige
ren de werkgevers die kleding te ver
schaffen.
Op een van de zaterdagen na de
dood van Stelian Todirica gingen de
boze bouwvakkers weer eens de
straat op. De demonstratie begon bij
het ministerie van Arbeid en eindig
de bij het parlementsgebouw op
Syntagma, het centrale plein van
Athene. Daar maakte de politie een
einde aan het oproer. De opstandige
meute werd met traangas uiteenge
dreven.
Op het kantoor van het Griekse or
ganisatiecomité van de Olympische
Spelen, Athoc, worden de vele
bouwdoden uiteraard betreurd. Vol
gens een woordvoerster wijzen offi
ciële cijfers echter niet op een bij
zondere onveiligheid van de puur
olympische bouwputten als stadions
en sporthallen. De elf fatale ongeluk
ken op olympische plekken - waar
van vijf in het olympisch dorp - zijn
in de context van de hoeveelheid
werk immers niet bijzonder hoog.
De woordvoerster erkent wel dat het
organisatiecomité de aannemers
heeft aangezet tot haast. „We moe
ten op tijd klaar zijn. Anders zal de
hele planeet ons uitlachen."
De haast is overal zichtbaar. Wie een
tocht maakt langs de olympische lo
caties stuit op een onvoorstelbare
bedrijvigheid. Het geluid van het
Athene van vandaag is dat van tik
kende hamers, over puinwegen
scheurende zandwagens en dreu
nende drilboren. Het gezicht van
Athene is dat van de hijskranen, de
tientallen meters hoge steigers van
hout en staal, de betonmolens, de
bulldozers, de her en der krioelende
bouwvakkers, de door zandwagens
veroorzaakte stofwolken en de ho
pen afval die bouw met zich mee
brengt.
Gekkenwerk
Ook een leek herkent de onveilig
heid. De zeldzaamheid van de
bouwvakkershelm, de onverant
woorde acrobatische hoogstandjes
op hoge daken. Voorbeelden? Die
Albanees op metrostation Ano Patis-
sia. Met een hand omhelst hij, boven
een diepte van vijf meter, een pilaar,
met de andere hanteert hij zijn
knijptang. Of die Albanees op het
nog nieuw te bouwen metrostation
van Faliro. Op vijftien meter hoogte
is hij - als matroos op de boegspriet -
een van de dakbuizen opgekropen.
In zijn ene hand een kwast, in de an
dere een verfblik. Alleen zijn benen
behoeden hem voor een val.
Of de bouwvakker op de bovenste
ring van het voetbalstadion in Pirae
us, die met blote handen het door de
hijskraan aangeleverde betonnen tri
bunedeel aanpakt. De afgrond is
dertig meter diep. Die poppetjes op
de dakrand van het tennisstadion,
die evenwichtskunstenaars op het
wonderschone dak van de wieler
baan, de mannetjes op de rommeli
ge steigers van het taekwondostadi-
on.
Gekkenwerk. Gekken?
„Wat zou u doen als u geen ander
werk kon vinden?", zegt Vacalis Va
gelis van de Griekse bouwbond.
„Wat zou u doen als werkgevers je
bij het minste of geringste ontslaan?
Wat zou u doen als u hier illegaal
was en een vrouw en kinderen te on
derhouden had?"
Linke sector
De onveiligheid in de bouwput is
een Europees probleem. Grieken
land mag op dit terrein een beden
kelijke reputatie hebben, in heel Eu
ropa geldt de bouw als een linke sec
tor. Europese richtlijnen over wer
ken op hoogte zijn er wel. Werken
op ladders mag nauwelijks, de
bouwsteiger moet bovendien stevig
zijn en met relingen omheind en
aangelegd door een gediplomeerde
steigerbouwer.
Probleem is echter dat de Europese
regels niet worden nageleefd, ook al
omdat op de bouwplaatsen nauwe
lijks toezicht is. „In de hele regio
Athene werken maar vier bouwin-
specteurs", klaagt Vagelis. In Neder
land speelt dezelfde kwestie. Volgens
Trambanen voor de supersoni
sche door Ferrari ontworpen tram
die nog slechts op papier bestaan.
Een olympisch stadion zonder
dak. Een voetbalstadion dat nog
niet voor een kwart af is. Dan zou
een mens bijna vergeten dat me
dia-wel vaker over sportevene
menten berichten dat de organi
satie onder hevige tijdsdruk staat,
maar dat het desalniettemin altijd
goed afloopt voor de organisato
ren. Toch: ieder organisatiecomi
té zou een krap half jaar voor de
Spelen verder willen zijn dan het
Atheense comité Athoc. Veel is al
wel (bijna) klaar. Bij de hockey-,
honkbal-, judo-, volleybal- en
paardensportstadions is men al
begonnen aan de afwerking.
Het Olympisch Stadion daarente
gen is aan de binnenkant nog een
bouwput met een kuil van dertig
meter diepte. Het dak van 13.000
ton staal, een ontwerp van de
Spaanse architect Calatrava, ver
oorzaakt nogal wat hoofdbrekens.
Het ligt nog ongebruikt naast het
stadion. Het moet nog in elkaar
worden gezet en het moet nog
omhoog. Volgens de architect, die
onlangs een kijkje kwam nemen,
zou het allemaal net moeten luk
ken. Vast grapje wanneer de Grie
ken gevraagd wordt of de organi
satie op tijd klaar zal zijn: "Wij
Grieken geloven in woiutaren.
Het is tijd voor een niedWmira-
kel.'
woordvoerster Anne Pols van FNV
Bouw vraagt haar bond al jaren om
de inzet van meer inspecteurs. An
der issue van de Hollandse bouw
bond is de strijd tegen de werkdruk.
„Werkdruk is altijd een belangrijk
gevaar in de bouw", zegt Pols. „Elk
mens heeft nu eenmaal de neiging
om onder druk niet zo nadrukkelijk
naar de veiligheid te kijken. Werk
druk leidt tot die ene fatale fout."
Vagelis vertelt het verhaal over de Al
banees die een paar weken geleden
aan het werk was in het nieuwe me
diacentrum. De man kreeg de op
dracht langs de trap naar de bodem
van de kuil af te dalen. Hij ging. Het
daglicht uit, de duisternis in. Treetje
voor treetje. Plots stopte de trap. Hij
viel. De man werd een van de laatste
doden in de aanloop van Athene
2004. Waarschijnlijk niet de laatste.
