KUNST CULTUUR
1 Helverlichte wolken en modderige plassen
Holland weer op één lijn met America
T
zaterdag 3 JANUARI 2004
Russisch landschap centraal op expositie Groninger Museum
publiciteitsfoto
Kpositie in
Üe Watertoren
Jóelofarendsveen - De kunste
laar Ton Hendriks exposeert
n 5 tot en met 30 januari zijn
tark in de Watertoren van Roe-
fcfarendsveen. Licht en ruimte
beien een belangrijke rol op de
lilderijen van Hendriks
Il956) die zijn opleiding genoot
ian de Academie voor Beelden-
le Kunst in Den Haag. Zijn
jerk was eerder te zien in on-
ler andere De Meerse in
Hoofddorp en op de Leyden Art
Edelstenen
En mineralen
Ilphen aan den rijn - De jaar-
rnjkse Edelstenen- en minera-
pnbeurs in Avifauna is ditmaal
p zondag 18 januari. Veertig
landhouders uit het hele land
jomen met fraaie mineralen en
jristal groepen op de proppen
ie niet alleen te zien, maar ook
i koop zijn. De beurs begint
m 10.00 uur en duurt tot 17.00
ur. De entree bedraagt 3 euro.
)rie dolle
seiden
Ieidepj - De Pila's zijn drie dolle
leiden die op muziek uit de ja-
fcn zeventig en tachtig een wer
pende show verzorgen. De
[y-out van hun komische act is
jp zaterdag 10 januari in Café
Tie Grote Beer aan de Rem-
irandtstraat. Aanvang 22.30
topjaar voor
jfan Gogh
msterdam/anp - Het Van
lOgh Museum in Amsterdam
jok in 2003 ruim 1,3 miljoen
«zoekers. Dit is het op een na
pogste bezoekersaantal ooit.
p 2002 trok de Amsterdamse
instinstelling ruim 1,5 miljoen
èzoekers die onder meer af-
nen op de tentoonstelling
a Gogh Gauguin. Een jaar
Jrder bezochten ruim 1,2 mil
joen mensen het museum. De
(ote publieke belangstelling in
M)3 is mede te danken aan de
Jbileumtentoonstellingen 'De
puze van Vincent' en 'Gogh
loderri, die waren gehouden
h verband met het toeristisch
nemajaar 'Van Gogh 150 jaar',
eide exposities trokken in to
il 900.000 mensen. Het Van
logh-jaar was goed voor ruim
6 miljoen bezoekers uit bin
ten- en buitenland die afkwa-
hen op de verschillende ten-
ponstellingen in het land.
Excelsior zoekt
{astzangers
eiden - C.O.V Excelsior neemt
anaf maandag Cantate 22 van
S Bach in studie. 'Jesus nahm
u Sich die Zwölfe' wordt op 29
bbruari in de Hooglandse Kerk
itgevoerd. Voor dit project
pekt Excelsior gastzangers, in
't geval vooral mannen. Excel-
or repeteert elke maandag in
i Dorpskerk in Leiderdorp
issen 20.00 en 22.00 uur. Info:
(71-5897282.
lecord
oor Carré
'iwsTERDAM - Koninklijk Thea-
l|r Carré in Amsterdam heeft in
')D03 462.401 bezoekers getrok-
!bn, volgens het theater een re-
'prdaantal. De grootste succes-
ten waren The Sound of Music,
'jorgy en Bess en het Wereld-
terstcircus. Met zijn drieën wa-
l|n die goed voor een derde
ten het hele bezoekersaantal.
12003 waren in Carré 73 pro-
'ficties met 346 voorstellingen
zien. In 2002 waren 69 pro-
'ficties goed voor 347 voorstel-
[jigen. Toen trok het theater
|jiim 400.000 bezoekers. Carré
aat maandag voor tien maan-
en dicht voor een grote reno-
atie die ongeveer 28 miljoen
uro gaat kosten.
1
I
demonstratie
itsen maken
porschoten - De kunstenares
ja Versteeg geeft op zondag 11
huari een demonstratie etsen
,i de bibliotheek van Voorscho-
ln aan de Wijngaardenlaan.
techniek is een oude, want
jerd al in de zestiende eeuw
{egepast. Rembrandt liet op
i'eergaloze wijze zien wat er
iet deze grafische techniek is
{bereiken. De demonstratie
int om 13.00 uur. De toe-
fng is gratis.
door Mannus van der Laan
Groningen - Oud-president Michail
Gorbatsjov opende onlangs in het Gro
ninger Museum de tentoonstelling
over het Russische landschap. De schil
derijen tonen weidse leegten, onbe
gaanbare modderwegen en veel bos
sen. Ook in werkelijkheid is een groot
deel van Rusland onmetelijk saai. Toch
zagen de negentiende-eeuwse schil
ders in hun landschap niets minder
dan de Russische ziel weerspiegeld.
Het eerste beeld van Rusland dat ik
ooit in het echt te zien kreeg was een
berkenbos. Het toestel van Aeroflot,
op weg van Amsterdam naar Mos
kou, was bezig te landen toen ik van
uit het vliegtuigraampje een uitge
strekt berkenbos onder me weg zag
scheren. De bomen met hun iele tak
ken en witgevlekte bast staken scherp
af tegen de besneeuwde grond. Het
was een winters plaatje, precies zoals
ik het Russische platteland op zijn
schoonst in mijn fantasie had voorge
steld.
Zo onbezoedeld als uit het vliegtuig
raam in maart 1986 heb ik Rusland -
toen nog onderdeel van de Sovjet-
Unie - nooit meer gezien. Het smette
loze wit bleek wekenoude sneeuw
modder. Heel Rusland was er mee
bedekt, het lag aan de kant van de
wegen, tussen de flatgebouwen in de
grauwe buitenwijken, in de dorpen,
op landerijen. En omdat het lang
duurt voordat de vorst uit de Russi
sche bodem is weggetrokken, was het
bepaald niet snel verdwenen.
Sneeuwmodder kun je ook zien in
het Groninger Museum op De dooi
(1871) van Fjodor Vasiljev. In Rusland
beleeft men de wisseling der seizoe
nen intenser dan hier. De komst van
de lente wordt er bejubeld, maar gaat
ook gepaard met veel ellende. In de
negentiende eeuw, toen de meeste
wegen onverhard waren, nog meer
dan nu. Kijk naar De landweg (1873)
van Aleksej Savrasov. Hoe onbegaan
baar kan een weg zijn?
De onbegaanbare modderweg is in
de Russische schilderkunst een natio
naal motief. In de negentiende eeuw
lag de hele lotsbestemming van de
natie erin opgesloten. De achterge
bleven staat van het land werd ermee
uitgedrukt, maar het is ook de weg
van de verlossing. Beide motieven
zijn in het doek van Savrasov schitte
rend uitgewerkt. Hemel en aarde rei
ken elkaar de hand in de weerspiege
ling van de helverlichte wolken in de
modderige waterplassen. De weg
maakt bovendien een bocht naar
rechts. De vraag wat erachter ligt,
biedt volop stof tot filosofische en re
ligieuze speculatie.
Toch zijn het niet de schilderijen van
onbegaanbare wegen die de grootste
aandacht trekken in het Groninger
Museum. Dat doen de enorme doe
ken van Ivan Sjisjkin. Hij schilderde
in een onwaarschijnlijk gedetailleer
de stijl. Zijn dennenbossen geven je
het gevoel dat je er middenin staat.
Als je je bukt kun je een takje opra
pen. De omgewaaide boomstam, die
bedekt is met zacht mos, nodigt uit
om even op te gaan zitten. De illusie
is bijna volmaakt in zijn schilderijen.
Sjisjkin wilde het landschap zo na
tuurgetrouw mogelijk naschilderen,
zonder enige opsmuk. Door zijn stijl
stond hij bekend als 'de boekhouder
van de bladeren'. Maar zijn registra
ties hadden wel degelijk een hoger
doel: met zijn schilderijen wilde hij
de grootsheid van Rusland uitdruk
ken. Het wekt geen verbazing dat hij
in de Sovjet-Unie op een voetstuk
werd geplaatst, als vertolker nota be
ne van het 'kritisch realisme'. Nog
steeds dwingt het technisch kunnen
van Sjisjkin respect af. Maar zijn bos
gezichten roepen ook verwarring op:
is dit kunst of kitsch?
In het negentiende-eeuwse Rusland
was de schilderkunst niet bovenmatig
ontwikkeld. Evenals de andere kun
sten was schilderen ondergeschikt
aan literatuur. Dat kwam voor een
deel doordat er buiten St. Petersburg
en Moskou nauwelijks een cultureel
Sjisjkin - Het Mastbos (1898) Foto: GPD
leven bestond. Anders dan in West-
Europa woonde het grootste deel van
de ontwikkelde klasse op het platte
land. Het enige waar deze geschoolde
mensen toegang toe hadden was de
literatuur. De boeken kregen ze per
post thuisbezorgd.
De literatuur ontpopte zich in het
tsaristische Rusland, dat grote sociale
en politieke tegenstellingen kende,
bovendien tot een podium voor
maatschappijkritiek. Alle grote Russi
sche schrijvers, van Poesjkin tot
Dostojevski, van Gogol tot Toergen-
jev, waren hartstochtelijk begaan met
Moedertje Rusland. De lezers zagen
hen als profeten die het land de weg
wezen naar een betere toekomst.
Ook van Russische schilders werd en
gagement geëist. Op het weergeven
van schoonheid omwille van de
schoonheid (Tart pour l'art') rustte
een taboe. Uit een schilderij moest
een idee over de samenleving spre
ken. Dat vonden ook de leden van het
in 1870 opgerichte genootschap Pe-
redvizjniki, die rondreizende ten
toonstellingen organiseerden. Deze
'Trekkers', waartoe uiteenlopende
kunstenaars behoorden, propageer
den een kritisch-realistische, nationa
le kunst.
Het landschap lijkt niet het meest
aangewezen genre om dat te verwe
zenlijken. Toch was het landschap
vrij populair. Het gebod schreef voor
dat de schilders het landschap niet
mooier mochten afbeelden dan het
werkelijk was. Bovendien moesten ze
lelijke aspecten van het landschap
niet uit de weg gaan. 'Doé mij maar
een smerige regenplas, maar wel een
tje met waarheid erin, met poëzie',
schreef de kunstverzamelaar Pavel
Tretjakov (1832-1898). Zijn verzame
ling stond aan de basis van de collec
tie van het Tretjakovmuseum in Mos
kou, dat het Groninger Museum voor
deze tentoonstelling veel werken in
bruikleen heeft gegeven.
Het landschap was natuurlijk bij uit
stek een genre waarin de schilders ui
ting konden geven aan chauvinisti
sche gevoelens. Velen zagen in het
landschap de Russische ziel weer
spiegeld. Hoe dan ook, de Russische
ziel is een romantisch, nationalistisch
idee. Toegepast op het landschap,
roept het associaties op met abjecte
theorieën over Blut und Boden. Het is
maar wat je in het landschap wilt
zien.
De schilderijen van de Russische
landschapsschilders sluiten in het
Groninger Museum naadloos aan op
de succesvolle overzichtstentoonstel
ling van het werk van Repin. In schil
derkunstig opzicht zijn de meeste
werken niet bijzonder waardevol, ze
ker niet in internationaal perspectief.
De doeken geven wel een mooi beeld
van het woeste platteland van Rus
land in de negentiende eeuw. Het is
bovendien interessant om te zien dat
ideologische en nationalistische idee-
en over kunst, zoals die in de twintig
ste eeuw opgang maakten in de Sov
jet-Unie, hun oorsprong hadden in
het Rusland van de negentiende
eeuw. De sprong van kritisch-realis-
Savrasov - De Landweg (1873). Foto: GPD
me naar sociaal-realisme is niet zo
heel groot.
'Het Russische landschap' - t/m 18 ningstijden: di-zo 10-17 uur Info:
april. Groninger Museum. Ope- www.groninger-museum.nl
Jack Poels en Leon Giesen: twee knetterende hoofden
zevenhuizen - Het moest er ooit van komen,
van een samenwerking tussen Jack Poels
(Rowwen Hèze) en Leon Giesen (ex-Toontje
Lager). 'Holland America Lijn' luidt de titel
van hun cd, die vanaf maandag in de winkels
ligt. Daarna gaan ze samen op tournee. Op 7
februari zijn ze in de buurt, in Zevenhuizen.
Ze kennen elkaar al twintig jaar. Documentai
remaker/muzikant Leon Giesen uit Venlo
speelde bas bij de Nederlandstalige popgroep
Toontje Lager. Zanger Jack Poels uit het nabij
gelegen America was een hardrockkid met
wapperende manen die voor diskjockey
speelde met de versterker op tien. Zo ook die
keer in een feesttent aan de Maas, waar Gie
sen zijn beklag kwam doen over 'die pokke-
herrie'.
Later kwamen ze elkaar als muzikant regel
matig tegen. Er groeide een vriendschap, een
tijdje terug beklonken met een reis naar Ier
land, waar Poels de muze dacht te vinden. Hij
had de verhalen gelezen over zijn Amerikaan
se collega Steve Earle, die in de kustplaats
Galway een paar van zijn mooiste nummers
had geschreven. ,,Daar groeien de liedjes tot
aan de hemel, dacht ik. Da's dus niet zo. Je
kunt het niet afdwingen. Het komt, of niet."
Bijna weer thuis ontstond het eerste liedje
van de reis pas. „In de trein, er kwam een
meid binnen. Gespiegeld in het raam volgde
ik haar laten en doen. Dat werd 'Gespeegeld
in 't raam', een van de weinige dialectliedjes
die Leon en ik ook live doen." Giesen, die in
1998 een film maakte over Rowwen Hèze in
Texas: „Ik begreep later pas van Jack dat hij
dacht in Ierland inspiratie te vinden. Ik ging
vooral voor het bier. En om te praten over het
leven en muziek."
Ze wisten al jaren van elkaar dat ze ooit sa
men iets zouden gaan doen met popmuziek.
Alleen wanneer? Giesen, die een beetje uitge
keken is geraakt op het maken van tv-docu
mentaires, stond al een tijdje te popelen.
Maar Poels, die heeft het altijd zo druk met
zijn band. Toch diende het moment zich een
jaar geleden aan. Er was geen goed idee voor
een nieuwe theatertournee van Rowwen Hè
ze, met als gevolg dat voor de komende
maanden een winterslaap is ingelast.
Eveneens een jaar geleden stond Giesen met
zijn muziekproject Mondo Leone, een combi
natie van film en popmuziek, op de planken
Giesen (links) en Poels: „Je kunt het niet afdwingen. Het komt, of het komt niet." Foto: GPD
in Venlo - met Poels als muzikale gast. Een „Ik wist niet dat Leon zo mooi gitaar speelde,
dag later gingen ze samen stappen en werd Hij heeft me ermee verleid", lacht Poels. Hij
het plannetje gesmeed. Giesen: „Het zaadje moest het nog wel even vertellen aan de
was eerder al geplant; tijdens een reüniecon- bandleden. Serieus: „Niet dat ik er bang voor
cert met Toontje Lager. Toen besefte ik hoe- was, maar ik wilde het wel op het juiste mo-
zeer ik het podium mis. Films maken is veel ment en op de juiste manier doen. Vlak voor
onpersoonlijker. Je weet niet voor wie je het de vakantie zei Jan (Philipsen, bassist, red)
doet." onderweg naar een optreden in het busje dat
hij een liedje had geschreven voor een
schoolproject. Toen kon ik het ook vertellen.
Iedereen reageerde enthousiast. Enkele we
ken geleden hebben Leon en ik een try-out
gedaan in Venlo. Martin, onze drummer, was
erbij. Zei dat hij nog nooit zulke mooie mu
ziek had gehoord. Mooi toch, als je eigen
drummer dat vertelt."
Tussen maart en november reisde Poels bijna
wekelijks van America naar Holland, in casu
Utrecht, waar Giesen woont. Daar knutselden
ze de cd in elkaar met Nederlandstalige pop
deuntjes, luisterliedjes en sfeerschetsen, met
duidelijk hoorbaar reggae- en danceinvloe-
den en zonnige Afrikaanse klanken. Doe
Maar, Calexico en U2 zijn niet ver weg, even
als Habib Koité en Eels. „Je bent niet de eer
ste die Eels noemt. Maar van die band heb ik
helemaal geen muziek. Voor de rest klopt het
wel. Er staat een deel van mijn platenkast op
deze cd."
Poels: „Het uitgangspunt was niet dat het niet
mocht lijken op Rowwen Hèze, maar met Le
on erbij weet je vanzelf dat dat niet gebeurt."
Giesen: „Het was niet de bedoeling dat ik zo
veel zelf zou spelen Maar toen tachtig pro
cent was opgenomen dacht ik, dan doe ik ook
helemaal zelf, behalve drums en orgel dan.
Nu begrijp ik pas waar dat urenlang pielen 's
avonds thuis voor de televisie goed voor was.
Het was een investering in de toekomst."
Wat in Ierland niet lukte, ging nu als vanzelf.
Golven van creativiteit knetterden tussen
twee hoofden. Of zoals Poels het zegt: „Idee-
en explodeerden." Terwijl zijn maat met de
muziek aan de slag ging, cofcentreerde hij
zich vooral op de teksten. Nu eens geen Lim
burgs dialect, maar abn. „Het hele spectrum
aan dialectrijmwoorden had ik wel even ge
had. In het Nederlands schrijven gaat me
goed af. Met andere woorden krijg je vanzelf
andere teksten. Van Leon kreeg ik meteen bo
ter bij de vis. Dat was erg stimulerend."
Poels verheugt zich op de theatertournee. De
try-outs smaken naar meer. „Het kleinschali
ge bevalt me goed. Met een tas met snaren en
een stemapparaatje op pad. Zelf het busje in-
en uitladen. Die huiselijke sfeer in die kleine
theatertjes, met het publiek tegen het podium
aan. En gezellig napraten. Van de andere
kant: iets georganiseerder werken is ook wel
weer fijn. Over enkele maanden ga ik weer
met de jongens van Rowwen Hèze het busje
in. Aftikken en spelen maar. Ik kan het echt
niet missen."
Holland-America-Lijn - 7 februari, dorps
huis Swanla Zevenhuizen. Aanvang 20.15
