KUNST CULTUUR
De tragische Winterkoning
T'
f'
Veel mooie momenten
met 'Ook' van Theater Stap
'De Meesterwerkenbij elkaar in Rijksmuseum
R7
Frederik V van de Palts tussen droom en daad in Haags Historisch Museum
Een van de
fotoraadsels
De Lakenhal
is opgelost
Ode aan Anna Pavlova
Instellingen
vragen 660
miljoen aan
subsidies
ord voor
I of the Rings
idam - The Return of the
1 de derde film in de 'Lord
Rings'-trilogie, heeft op
rste draaidag een record-
van ruim 75.000 bezoe-
trokken. Hiermee heeft
i van regisseur Peter
n het record van zijn
I inger, 'The Two Towers',
n ken. De tweede 'Lord of
a, ïgs'-film trok vorig jaar in
ig 53.000 bezoekers.
ubuf Shout
r Berlijn
idam - De Nederlandse
'r tiouf Shouf Habibi!' is ge-
erd voor het filmfestival
i| ijn. De tragikomedie
om de 20-jarige Marok-
ijP Nederlander Ap, die te-
fs allerlei pogingen on-
jmt om te slagen in het
0 De film wil een eerlijk en
31 istisch beeld geven van
3 gang tussen Marokkanen
lerlanders anno nu. De
wordt vertolkt door de
ge acteur Mimoun Oassa.
hoofdrollen zijn voor
c| in Gerschtanowitz, Tanja
Bridget Maasland.
k gezocht
1 Van Driesten
- Kunsthistorica Marina
3' ingen werkt momenteel
n monografie over de
kunstschilder Arend Jan
iesten (1878-1969). In
0 ordt ook een overzichts-
ignstelling van het werk
)n|n Driesten gehouden in
jk Museum De Lakenhal.
1 een belangrijk deel van
ïilderijen, aquarellen en
10 i achterhaald, is de ver-
D ats van een groter deel
bekend. De schrijfster
I daarom eigenaren van
m Van Driesten, of bezit-
|^i documentatie, contact
ntór op te nemen, tel. 035-
1 of met de Stichting
ring Groenoord, tel. 071-
.8, of per email: kunst-
c Viseegers.demon.nl
er vertalingen
'l Hermans
i/ie
idam - De befaamde
(uitgeverij Gallimard gaat
:ere Kamer van Damo-
'Nooit meer slapen' van
Frederik Hermans in
vertalingen uitgeven.
J hor het eerst sinds veer-
'dat Hermans' werk in
Ijk wordt vertaald. „In
(jnd zijn intussen drie ro-
lirfan Hermans in nieuwe
ligen verschenen en de
ivordt verwacht in 2004.
k bitse literaire pers is
tins onthaald als een van
snjitste auteurs uit de Euro-
ieratuur en is zijn werk
ken met dat van Kafka,
m Céline. In de VS en in
id verschijnen vanaf
:alingen van 'De Don-
ier van Damocles' en
eer slapen'. In Neder-
»rdt gewerkt aan de ver-
-9jvan twee van Hermans'
S, 'Nooit meer slapen' en
galtijd gelijk'.
Aster Young
rieden
nd - De Amerikaanse
npettist Webster Young,
e jaren '50 met onder
a Miles Davis en John
e speelde, is op 71-jarige
verleden. Young had
I les van Louis Arm-
Tot acht maanden gele-
1 hij nog geregeld op.
vrudag 19 december 2003
4
De tragiek van Frederik van de Palts straalt af van het grote staatsieportret dat
Gerard van Honthorst schilderde. Foto: GPD/Haagsch Historisch Museum
door Herman Rosenberg
den haag - Hij verloor zijn konink
rijk en zijn erflanden. Zijn oudste
zoon verdronk en zelf bezweek hij
op 36-jarige leeftijd aan de pest. Fre
derik V van de Palts, alias de Winter
koning, was waarschijnlijk de groot
ste pechvogel van de 17de eeuw. Ja
renlang verbleef hij met zijn gemalin
als balling in Den Haag. Het Haags
Historisch Museum wijdt nu een
grote tentoonstelling aan deze tragi
sche figuur.
'Winterkoning, Zomerkoning, Prei
koning, Nooitmeerkoning'. On
barmhartig sneerde een onbekende
criticaster erop los. Hij schreef zijn
cynische commentaar in de marge
van een gedrukt verzoek om hulp
dat Frederik V van de Palts in 1620
richtte aan de afgevaardigden van
het Boheemse volk.
De Duitse vorst was in 1619 door
dezelfde vertegenwoordigers tot ko
ning van Bohemen, het huidige
Tsjechië, gekozen. Zij zagen in hem
het protestantse kopstuk dat hun
land tegen de katholieke Duitse kei
zer zou kunnen verdedigen. Maar
het liep anders. Toen Frederik zijn
hulpverzoek schreef, was het al te
laat. Op 8 november 1620 werden
zijn troepen, niet ver van Praag, ver
nietigend verslagen door het keizer
lijke leger. De koning en zijn hoog
zwangere vrouw, de Engelse prinses
Elizabeth Stuart, moesten hbs over
kop vluchten. Terug naar Heidel-
berg in de Palts kon niet, want Fre-
denks erflanden werden aangeval
len door de Spanjaarden. Berooid
arriveerde het koningspaar op 13
april 1621 in Den Haag. Prins Mau-
rits van Oranje, stadhouder van de
Nederlandse Republiek, schoot hen
te hulp, omdat Frederik zijn neef
was; de moeder van de koning,
Louise Juliana, was een dochter van
Willem van Oranje en Charlotte de
Bourbon.
De tragische geschiedenis van de
Winterkoning is onderwerp van een
tentoonstelling in het Haags Histo
risch Museum. Te zien zijn schilde
rijen, prenten, boeken, pamfletten
en siervoorwerpen uit vele Neder
landse en Centraal-Europese collec
ties. De tragiek van Frederik van de
Palts straalt vooral af van het grote
staatsieportret dat Gerard van Hont
horst schilderde. De koninklijke at
tributen zijn aanwezig - de hermelij
nen mantel, de rijksappel, de kroon
- maar de man zelf kijkt ons somber
aan, alsof hij zelf niet gelooft in zijn
koningschap. Dat deed hij ook niet
meer in 1634 toen het doek ont
stond, want toen was hij al dood.
Het schilderij was dan ook een soort
postuum eerbetoon en tegelijk een
claim van de familie; die kon im
mers in theorie nog aanspraak ma
ken op de Boheemse troon.
De spanning tussen theorie en wer
kelijkheid, tussen droom en daad,
dat is eigenlijk het achterliggende
thema van de expositie en het bege
leidende boek van prof. Simon
Groenveld. Want het hele Boheemse
avontuur was van meet af aan een
onzalige onderneming. Het Cen
traal-Europa van die dagen was een
wespennest, waarin keizer en vor
sten elkaar bestreden, maar ook ka
tholieken en protestanten, en die
laatsten ook nog weer eens elkaar.
In die chaos ging Frederik van de
Palts roemloos ten onder. De Ne
derlandse Republiek kon niet veel
meer doen dan hem asiel verlenen;
de jonge staat was zelf opnieuw in
oorlog met Spanje, na het aflopen
van het Twaalfjarig Bestand in het
zelfde jaar, 1621.
Hoe anders zag het er allemaal uit
voor Frederik van de Palts, toen hij
in 1613 op 16-jarige leeftijd in Lon
den in het huwelijk trad met Eliza
beth Stuart, de eveneens 16 jaar ou
de dochter van koning Jacobus I.
Anders dan vaak bij dit soort gear
rangeerde huwelijken was het liefde
op het eerste gezicht tussen de twee
knappe vorstenkinderen. Prachtig is
het portret uit deze tijd van Frederik
uit het atelier van Michiel van Mie-
reveld: de jongeling kijkt verbaasd
met zijn grote, bruine ogen. Zijn
hoofd rust als een bloemknop op
zijn kanten kraag.
Dat huwelijk in Whitehall moet een
onvoorstelbare plechtigheid zijn ge
weest. Alle grootheden van het En
gelse culturele leven werden inge
schakeld. Shakespeare presenteerde
er zijn stuk 'The Tempest'; architect
Inigo Jones ontwierp kostuums voor
de maskerade; de componisten
John Dowland en William Byrd
zorgden voor de muziek die ook op
de tentoonstelling is te horen. De
liefde tussen Frederik en Elizabeth
zou tot het einde standhouden; een
bewijs voor de wederzijdse gene
genheid is misschien dat er dertien
kinderen uit dit huwelijk werden ge
boren. De Win terkoning zelf be
zweek in 1632 in Mainz aan de pest.
Elizabeth zou nog tot 1661 in Den
Haag blijven wonen. In 1662 over
leed de Winterkoningin in Enge
land.
'De Winterkoning, balling aan het
Haagse hof, t/m 14 maart 2004 in
het Haags Historisch Museum,
Korte Vijverberg 7 (di. t/m vr. van
11-17 uur, zaen zo. van 12-17 uur).
leiden - Een van de twee raad
sels die Stedelijk Museum De
Lakenhal heeft opgegeven bij
de foto's op de vorige week ge
opende tentoonstelling 'Foto's
van Vijftig' is opgelost. Een be
zoekster, mevrouw J. van Hoo-
ven, wist het museum te vertel
len dat de door Hubertus Groe
nendijk in 1954 gefotografeerde
'Leidse volkswijk' niet zo ver bij
De Lakenhal vandaan is.
Van Hooven heeft pr-mede-
werkster Mia van Iterson van
het museum meegenomen
naar de bewuste plek. „Het is in
de Sionsteeg tussen de Haar
lemmerstraat en de Caecilia-
straat. Zij wist dat zo goed, om
dat haar grootmoeder op die
plek heeft gewoond", aldus Van
Iterson.
Een gebouw waartegen een
jongen leunt, is inmiddels ge
sloopt en heeft plaats gemaakt
voor nieuwe huizen. „De mu
ren op de achtergrond zijn er
nog. Je kunt dat goed aan de ra
men zien. Ze zijn alleen dicht
getimmerd", meldt Van Iterson
na een bezoek aan de bewuste
plek. De bezoekster heeft als
dank een exemplaar van het
boek 'Foto's van Vijftig' meege
kregen.
De Lakenhal is nu alleen nog
op zoek naai' de man die in de
jaren vijftig door de Haagse fo
tograaf Willy Schurman als jon
gen is geportretteerd. Het por
tret is niet alleen op de exposi
tie te zien, maar ook gebruikt
voor het affiche waarmee de
tentoonstelling wordt aange
kondigd.
den haag - Achtenveertig danseressen van het Russische Tschaikowsky Perm Ballet
poseerden gisteren op de trappen van het Haagse Hotel De Indes als eerbetoon aan
Anna Pavlova, de Russische danseres die in dit hotel stierf. De ballerina's treden op in
het grootste 'Zwanenmeer' ter wereld dat vanavond wordt opgevoerd in het Neder
lands Congres Centrum in Den Haag.
Foto: GPD/Evert-Jan Daniels
den haag/anp - Precies 843 in
stellingen hebben in het kader
van het nieuwe kunstenplan
(Cultuurnota 2005-2008) een
subsidieaanvraag ingediend, al
dus het ministerie van Onder
wijs, Cultuur en Wetenschap.
Ze vragen een totaalbedrag van
660 miljoen euro per jaar.
Er is vanaf 2005 jaarlijks slechts
390 miljoen beschikbaar, mede
door eerder vastgelegde bezui
nigingen. Staatssecretaris Van
der Laan heeft al aangegeven
dat zij de bezuinigingen vooral
bij de ondersteunende instel
lingen zoekt. Momenteel wor
den de verschillende functies
van allerlei clubs op dit terrein
in kaart gebracht en beoorde
lingsnormen opgesteld. Begin
2004 wordt dit alles aan de raad
ter beschikking gesteld.
Van der Laan heeft de advies
aanvragen voor de Cultuurnota
2005-2008 ter beoordeling naar
de Raad voor Cultuur gestuurd
en zal de Tweede Kamer zo snel
mogelijk op de hoogte brengen.
De Raad voor Cultuur brengt
zijn advies aan de staatssecreta
ris vóór 20 april 2004 uit.
In haar Uitgangspuntenbrief
van afgelopen juli 2003 gaf Van
der Laan aan dat een positief
oordeel van de raad straks niet
zonder meer een subsidietoe
kenning kan betekenen.
Van der Laan wil het beschik
bare budget ook niet versnippe
ren over zoveel mogelijk instel
lingen, zodat de instellingen die
subsidie krijgen ook over vol
doende geld beschikken om
kwaliteit te leveren.
n theater recensie
lDick van Teylingen
3n«ing; 'Ook' van Theater Stap.
Larbi Cherkaoui en Nienke
Decor: Joris Martens. Gezien:
'12, Leidse Schouwburg.
[jJPj Stap maakt in Vlaande-
n"r'iijna twintig jaar theater
t/i"
itandelijk gehandicap-
;estal toneel, maar nu
de dansers/ choreo-
(ienke Reehorst en Sidi
lerkaoui de dansvoor-
ï-^'Ook'. Ze werkten onder
jisjJij het Belgische gezel
les Ballets C. de la B. dat
iligazen van de dans verkent
vanÉgt, en zodoende boven-
eleidrukwekkende produc-
igelvt
i20|
Jotste deel van de groep
'netjüit wat in de wandeling
om|en worden genoemd.
sen en spelen in een de-
oaaiti uitvergrote kranten-
Ti. Aan het begin van de
Hing, na het liedje 'Dro-
lbute je deelt', rijdt daar een
l0rdj doorheen en laten de
inzien op welke manieren
je allemaal dood kunt gaan: ze
vallen neer na een schot of een
messteek en staan weer op.
Daarna geven ze de toeschou
wers op de eerste rij een hand.
Ondanks de bijna neerbuigen
de welwillendheid waarmee
een deel van het publiek na elk
onderdeel applaudisseert - als
of ze willen zeggen: 'Wat kun
nen ze toch veel, hè?' - is het
statement vanaf het begin dui
delijk: we leven niet in geschei
den werelden, we zijn van het
zelfde soort. Wij gaan ook
dood, we hebben lief, we zijn
soms gelukkig en soms niet. We
hebben meer pech gehad met
onze chromosomen dan u,
maar dat wil niet zeggen dat wij
niet ook recht hebben op een
plek. In de maatschappij, wel te
verstaan, niet alleen in verzorg
de tehuizen met groene parken,
maar in het dagelijks leven. Wij
mongolen eisen de straat terug.
Dat klinkt militant, maar het is
vrolijk verpakt in een levendige,
gevarieerde voorstelling met
veel humor. Stap ziet er niet te
genop de kijker op het verkeer
de been te zetten. Een vrouw
huilt hartverscheurend en zo
lang dat je je allerlei gedachten
op de hals haalt over onrecht
vaardigheid en het zware lot
van de gehandicapte mede
mens. Dan komt er iemand op
met een teiltje waaruit een pas
gewassen zakdoek komt, die
door een volgende aan een
wasrekje met een föhn ge
droogd wordt, gestreken, opge
vouwen en gebracht bij de
vrouw, die acuut ophoudt met
huilen, en tevreden de zakdoek
over haar hoofd trekt.
Zo is er veel meer. Een van de
grootste komische talenten is
de vrouw die paradeert als
schoonheidskoningin met
'MISSTAP' op haar lint. Zo heb
ben alle dansers/acteurs hun
sterke punten: de kracht van de
een ligt in de armen, de ander
stampt een nummertje flamen
co weg, een derde is weer goed
in vallen en rollen.
Wie gisteren goed keek (er was
helaas maar weinig publiek),
zag veel mooie momenten. Als
voorheen de schoonheidsko
ningin haar knieën voor een le
vende piramide moet zetten op
de rug van een Chinees ogende
vrouw, veegt ze eerst haar lange
haar opzij met een oneindig te
der gebaar. Net zo is 'Ook' een
met veel liefde gemaakte voor
stelling.
amsterdam/anp - De jarenlan
ge renovatie van het Rijksmu
seum heeft ook voordelen voor
de haastige toerist die in korte
tijd de hoogtepunten van Am
sterdam wil zien. Vanaf mor
gen hangen en staan de top
stukken van het museum bij el
kaar in de Philipsvleugel voor
een periode van 4,5 jaar, de tijd
die nodig is voor de ingrijpen
de verbouwing van het hoofd
gebouw.
De selectie van vierhonderd
werken, die het Rijksmuseum
gisteren presenteerde onder de
titel 'De Meesterwerken', is vol
gens de samenstellers 'het
mooiste van het mooiste' uit de
eigen collectie. De schilderijen,
poppenhuizen, het aardewerk
en het zilver is te zien op een
ruimte van 1500 vierkante me
ter. Dat is eentiende van de
eerdere tentoonstellingsruimte
in het Rijksmuseum.
De meesterwerken geven in
een oogopslag een beeld van
de Nederlandse geschiedenis
in de 17de eeuw, met publieks
trekkers als schilderijen van
Rembrandt, Vermeer, Frans
Hals en Jan Steen, de kist van
Hugo de Groot, het stokje van
Johan van Oldenbameveldt en
Delfts porselein. „We rekenen
op 500.000 tot 600.000 bezoe
kers per jaar in de Philipsvleu
gel", zei directeur R. de Leeuw.
Het Rijksmuseum trok vorig
jaar 1,1 miljoen bezoekers.
In de tentoonstelling is een be
gin gemaakt met de integratie
van de verschillende kunstvor
men in kenmerkende thema's.
Zo is een aantal zalen van de
Philipsvleugel gewijd aan de
Gouden Eeuw, waar de toon
aangevende rol van Nederland
als handelsnatie is te zien. Daar
hangen schilderijen naast vitri
nes met geweren en kanonnen.
De wereldberoemde Nacht
wacht, die vorige week onder
grote aandacht zijn vaste plaats
verliet, heeft zijn eigen zaal(tje)
In het nieuwe Rijksmuseum
dat medio 2008 de deuren
opent, wordt de bezoeker van
de Middeleeuwen naar het jaar
2000 geleid. Alle werken uit de
zelfde periode staan zoveel
mogelijk bij elkaar. In het oude
museum waren de verschillen
de kunstvormen gescheiden:
schilderijen hingen bij schilde
rijen, porselein stond naast
porselein en alle poppenhui
zen stonden bij elkaar.
Tijdens de renovatie verhuist
de bulk van de vaste collectie
naar het voormalige eurodepot
in Lelystad, maar een deel reist
rond en is uitgeleend aan an
dere musea. In de dependance
van het Rijksmuseum op
Schiphol begint in januari de
Alle topstukken van het Rijksmuseum hangen nu bij elkaar in de Philipsvleugel. Foto: ANP/Olaf Kraak
expositie Van Gogh en de mo
derne meesters'. Daarin staat
Van Goghs Zelfportret uit 1887
centraal, omgeven door schil
derijen van tijdgenoten.
Samen met De Nieuwe Kerk in
Amsterdam organiseert het
museum drie grote herfstten-
toonstellingen in 2005 tot en
met 2007. Nu al is zeker dat in
2007 aandacht wordt besteed
aan de herdenking van Michiel
de Ruyter. In de periode 2005-
2009 organiseert het Rijkspren
tenkabinet tentoonstellingen in
het voormalige ABN Amro-ge-
bouw aan de Vijzelgracht.
In de loop van 2004 zijn delen
van de collectie te zien in acht
musea in Nederland en in het
Museum voor Schone Kunsten
in Antwerpen en Museum Kur-
haus Kleve in de gelijknamige
Duitse stad. Hoogtepunten uit
de Gouden Eeuw reizen de ko
mende vier jaar door Europa,
de Verenigde Staten en Japan.
