KUNST CULTUUR
Ed Wubbe's 'Orfeo' raakt diepere lagen
Koolhaas laat zien wat Berlijn misliep
Carré tien maanden dicht voor renovatie
R7
Flint doet Achterberg:
soms goed, soms niet
Superieure
kwaliteit 'Brave
Old World'
vrijdag 28 NOVEMBER 2O03
litage
irdam - In de Nieuwe
op de Dam in Amsterdam
12 december tot en met
dSjril de tentoonstelling 'Lief
zien uit de Hermitage in
'etersburg. Ruim 250
Herwerken vertellen het
rende en eeuwigdurende
m-aal van de liefde. De ten-
istelling bevat topstukken
kunstenaars als Rodin, Lo-
o Lotto, Francois Boucher,
q |nie van Dyck, Kees van
3.
adstrijd: foto's
;en en Maurice Denis.
p feesten
Ross.
Reuters/Brad Rickerby
ana Ross
ar Ahoy'
erdam - Diana Ross komt
:t kader van haar 'Live Love
naar Nederland. Op za-
ig 6 maart 2004 geeft de
l0 der aller popdiva's een
:ert in Ahoy". In 1997 was
m aar voor het laatst te be
rg deren. Net als toen zal
ia Ross in het midden van
Ijaal optreden en zijn er al-
zitplaatsen verkrijgbaar.
aartverkoop begint morgen
e bekende adressen.
ike Reve
eer thuis
d«
helen - Gerard Reve (79) is
h; en verblijf van bijna vier
en in het ziekenhuis weer
in Machelen. Zijn partner
Schafthuizen wil de zwaar
lAlzheimer lijdende auteur
pns eigen zeggen liever zelf
Reve wordt op 14
f lumber tachtig jaar. De
inverjaardag van Reve gaat
verscheidene publicaties
ïard.
itina-plaat
or Simply Red
lafeRSUM - Simply Red maakt
Blederland een nieuwe perio-
v<an bloei door. De Britse
groep rond zanger Mick
Scknall heeft van het laatste
'Plm 'Hope' 100.000 exempla-
verkocht in ons land. Goed
1 4 een platina plaat. Simply
igaf dit jaar al uitverkochte
E«dens in Rotterdam en in
'o IMH in Amsterdam. In die
3y£erthal geeft de formatie dit
Bjnog twee optredens, op 3
p 4 december. De kaartjes
Efel uitverkocht,
ierj
fde' uit de
amsterdam/anp - Koninklijk Theater Carré
in Amsterdam gaat vanaf 5 januari tien
maanden dicht voor een ingrijpende reno
vatie van het voorgebouw. Het uit 1887 da
terende pand krijgt nieuwe palen, een gro
tere entree, een grotere zaal met nieuwe
stoelen en een foyer bovenin met uitzicht
op de Amstel. Tijdens de verbouwing heb
ben geen voorstellingen plaats.
„Nu lijkt het wel alsof je een riool binnen
stapt, zo oud zijn de leidingen onder het
gebouw", aldus directeur H. lens gisteren
tijdens een toelichting. „Tachtig jaar lang is
met de grondvesten niets gebeurd." De re
novatie gaat ongeveer 28 miljoen euro kos
ten, waaraan de gemeente Amsterdam vol
gens Jens 10 miljoen euro bijdraagt. De rest
moet volgend jaar voor een groot deel door
sponsors bijeen worden gebracht.
Eigenlijk had de renovatie van het gezichts
bepalende voorgebouw al in 1992 moeten
plaatsvinden, toen aan de achterkant een
groot toneelhuis verrees. Wegens geldge
brek ging die verbouwing toen niet door.
Jens: „We hebben elf jaar doorgemodderd,
maar nu is het echt op." Carré voldoet niet
meer aan de regels op het gebied van vei
ligheid, milieu en arbeidsomstandigheden.
Daarbij bleek drie maanden geleden onver
wacht dat de houten palen onder het ge
bouw door bacteriën zijn aangetast. Zon
der maatregelen dreigt het theater over en
kele jaren te verzakken. Carré wil de 350
nieuw te heien betonnen palen verkopen
aan sponsors om zo extra geld binnen te
slepen. „We zoeken mensen die het leuk
vinden een van de steunpilaren van Carré
te zijn", aldus Jens.
Na de verbouwing, onder leiding van Grei-
ner Van Goor Architecten, heeft het theater
een nieuwe piste die op drie niveaus kan
worden gebracht. In de laagste stand is de
ronde vloer geschikt voor het circus, in de
middelste stand kunnen er stoelen op
staan en in de hoogste stand komt de piste
op dezelfde hoogte als het toneel. Hierdoor
kunnen grotere theaterproducties en socia
le evenementen, zoals diners, plaatsvinden.
Er komt een grotere orkestbak met plaats
voor 110 musici. In de huidige orkestbak
kunnen slechts dertig muzikanten plaats
nemen. Het plafond in de zaal gaat 3 meter
omhoog. Een flinke verruiming van de en
treehal moet een einde maken aan de be
nauwdheid en de krapte. Verder installeert
het theater een draaideur om de tocht te
bedwingen. De nieuwe stoelen zijn com
fortabeler en hebben meer beenruimte.
Het totaal aantal zitplaatsen gaat daarmee
na de renovatie omlaag van ruim 2000 naar
bijna 1750.
De laatste voorstelling, het kerstcircus,
vindt plaats op 4 januari. Over de ope
ningsvoorstelling na de renovatie wil Jens
nog niets kwijt. „Het is in ieder geval iets
spectaculairs." Het gerucht dat André van
Duin het vernieuwde theater opent met
een nieuwe revue, klopt volgens de direc
teur niet.
Een artist impression van Theater Carré zoals het er uit moet zien na de ingrijpende renovatie. Foto: ANP
dans recensie
Roos van Put
Voorstelling: 'Orfeo Shows' door het
Scapino Ballet Rotterdam. Choreografie:
Ed Wubbe. Gezien: 26/11, (première),
schouwburg, Rotterdam. Nog te zien
aldaar: 13,14,15/1; Den Haag: 10/1, Lucent
Danstheater. Tournee,
www.scapi nobal let.n I
Het entertainmentgehalte is
hoog, de oppergod/showmas-
ter maakt grapjes die bij het pu
bliek goed vallen. Daarnaast
roept de dans associaties op
met showballetten waar simul
tane bewegingen en opgewekte
gezichten garant staan voor een
feestelijke sfeer. En toch raakt
'Orfeo Shows' ondanks deze
luchtigheid, diepere lagen, die
veel verder gaan dan opper
vlakkig vermaak. Ed Wubbe ge
bruikt de klassieker Orpheus en
Eurydice als metafoor voor de
wijze waarop media en politiek
vandaag de dag omgaan met
menselijke tragedies en gebeur
tenissen. Hij verpakt zijn bood
schap echter in lichtvoetigheid;
eindelijk weer eens een voor
stelling waar ernstige zaken met
een kwinkslag worden ge
bracht.
En zo gebeurt het dat opper-
god/showmaster Keith-Derrick
Randolph als heerser over de
onderwereld dansers gebiedt te
dansen dan wel te stoppen. Hij
is de baas, hij informeert en
licht toe. In 17 scènes, die de
oppergod aan elkaar praat,
wordt het oorspronkelijke ver
haal gevolgd met Bonnie Doets
als Eurydice en met Javier Vela
zquez als Orpheus. Wubbe kiest
voor contrastrijke afwisseling in
aaneensluitende scènes. Hier
door is het effect van het uitver
groten van gevoelens en het to
nen van verschillende verschij
ningsvormen van emotie, doel
treffend. Zonder dat er sprake is
van overdrijving.
Oppergod/showmaster Keith-Derrick Randolph (links) gebiedt Javier Velazquez (Orpheus, midden) te dansen. Publiciteitsfoto
Rumoer wordt opgevolgd door
rust: harde pulserende beats
krijgen een vervolg in aarzelen
de pianoklanken. Nu eens ver
onderstel je in een trendy disco
beland te zijn met sensuele da
mes die stoer én puntig op spit
zen dansen, dan weer waan je
je in een serene omgeving
waarin Eurydice met ingetogen
dramatische dans de eenzaam
heid personifieert.
Het bewegingsidioom binnen
Orfeo is enerzijds licht, luchtig
en vrolijk maar kenmerkt zich
anderzijds door strakke, scher
pe lijnen: het linkerbeen glijdt
gestrekt uit, terwijl het rechter-
standbeen met gebogen knie
uitgedraaid is. Mooi gedoseerd
zijn de videobeelden - gefrag
menteerd door het vlakkenpa-
troon in het witte decor. Er ont
staat een duet van gefilmde en
reële dans omdat Orpheus is te
zien op de schermen terwijl Eu
rydice zich op het toneel be
vindt. 'Orfeo Shows' heeft alle
ingrediënten om een fantasti
sche voorstelling te zijn.
H.
1en aan den rijn - De Stich-
)r- Internationale Samenwer-
Alphen organiseert een fo-
'dstrijd met als motto
KeMen met een culturele ach-
r gond'. De SISA acht het be
dijk dat Alphenaren, deel
fakend van de multiculture
aïnenleving, kennisnemen
cultuur. Feesten ne-
jdaar een belangrijke plaats
andaar het thema. Deelne-
kunnen hun foto met kor-
üchting tot 30 april 2004
ren naar SISA, Klaproos-
55 2403 EW Alphen aan
ijn. Info: www.sisa-mon-
,nl en www.alphoto.nl
aftwerk in
listerdam
/erdam - Oude tijden herle-
v'pp 12 maart in Pepsi Stage
.{nsterdam als de Duitse
iiesizergroep Kraftwerk een
fert geeft. Het is die dag
512 jaar geleden dat de
p voor het laatst in ons
optrad. Kraftwerk werd
'ji jaren zeventig opgericht,
irootste hit van de groep
afAutobahn' in 1974. In juli
ht de groep nieuw materi-
vJit. De voorverkoop voor
'oncert begint morgen,
jte films van
33tns ontdekt
szor\ulag - Tijdens een recent
igersfrzoek naar de mechanisa-
an n^in de Amerikaanse land-
zijn twee tot dusver on
kunde voorlichtingsfilms ont-
Leid afkomstig van de Neder-
etig?Se documentarist Joris
11 eefe (1898-1989). De twee kor-
iar v(|drachtfilms gaan over de
Teldductie van elektriciteit op
Amerikaanse platteland. Na
creolisering zal de Europese
(rij J°ris Ivens in Nijme-
896(le twee films in bezit krij-
Architectuurprijs voor ontwerp Nederlandse ambassade
door Wierd Duk
Berlijn - Ooit verliet Rem Kool
haas (59) teleurgesteld Berlijn
omdat het stadsbestuur er, vol
gens de Nederlandse sterarchi
tect, 'provinciale', 'kleinburger
lijke' en 'banale' opvattingen
over stedenbouw op na hield.
Vorige week ontving Koolhaas
de architectuurprijs van de stad
voor zijn ontwerp van de spec
taculaire nieuwe Nederlandse
ambassade. Gelijktijdig opende
in de Neue Nationalgalerie een
overzichtstentoonstelling van
Koolhaas' werk. De expositie,
'Content', zal maart volgend
jaar in de Rotterdamse kunsthal
worden getoond.
Genoegdoening? „Ach, ik vind
prijzen onbelangrijk", reageert
Rem Koolhaas. De architect uit
Rotterdam treedt op als gids
voor de internationale pers in
het kubusvormige ambassade
gebouw aan de Spree. Dit toon
beeld van Nederlandse avant-
garde is al sinds haar papieren
ontwerp spraakmakend. Nu het
uit glas, zilvermetaal en beton
opgetrokken gebouw er staat,
ontvangt de ambassade vanuit
de hele wereld aanvragen voor
bezichtigingen. Duitse media
zijn afwisselend lyrisch ('de
constructivistisch meester
werk') en gematigd kritisch, bij
voorbeeld over de slordige af
werking en omdat Koolhaas 'te
weinig aan de gebruikers
denkt'. Hoe dan ook is de be
langstelling enorm.
De ambassade wordt gezien als
Koolhaas' antwoord op de door
hem verguisde nieuwbouw in
Berlijn, met als 'dieptepunt' de
intimideer-architectuur op de
Potsdamer Platz. Hij liep tien
jaar geleden kwaad weg uit de
jury. „Omdat die grof opereer
de en alle interessante ideeën
voor de Potsdamer Platz met
een beroep op de 'normale Ber-
lijner' eruit gooide.'
Op een ongewone locatie, in
het voormalige communisti
sche oosten van de stad en -
heel Nederlands - aan het wa
ter, bouwde Koolhaas een zeer
transparant, licht gebouw dat
op een elegante manier ken
merkende details van Berlijn in
zich opneemt. Zo is vanaf de
straat een doorkijk te zien op de
beroemde tv-toren, een zijraam
kijkt uit op een oud nazi-ge
bouw en een wand van glas
weerspiegelt de Spree. „We wil
den de turbulente geschiedenis
van deze stad absorberen", al
dus de architect.
Grondprincipe is het 'traject',
een spiraalvormige, tweehon
derd meter lange gang van alu
minium die zich vanaf de
hoofdingang naar boven slin
gert en eindigt in de bedrijfs
kantine en het dakterras. Kool
haas' wens dat bezoekers en
personeel besluiten omhoog te
lopen in plaats van de lift te ne
men, blijkt uit te komen. „Dat
vind ik leuk", zegt Koolhaas. „Ik
hoop dat het wandelen onder
deel wordt van het diplomatie
ke proces".
Aan het slingerende 'traject' lig
gen de kantoren. Sommige
open en bloot, zonder deuren,
andere bureau's gaan schuil
achter de aluminiumwanden.
Er is nauwelijks gebruik ge
maakt van kleuren. „Omdat de
materialen en de context voor
zichzelf moeten spreken", zegt
Koolhaas. De speciaal aange
worven kunstwerken en het
houtgebruik in de kantoren
moeten een warme compensa-
De Nederlandse ambassade in Berlijn. Foto: GPD
tie vormen voor het dominante,
kille zilvergrijs.
De architect is zelf 'verrast'
door het gebouw, dat de bou
wers bij vlagen overigens voor
grote problemen plaatste.
„Twee maanden geleden stond
hier alleen nog maar ruw
bouw."
Het is nu aan de bezoekers en
het publiek, vindt Koolhaas, om
te oordelen.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'De dichter is een koe' door
Theatergroep Flint. Teksten: Gerrit
Achterberg. Idee en script Felix
Strategier. Regie: Marja Kok. Gezien:
27/11, LAKtheater, Leiden.
Het hof: „Meneer Achterberg, u
heeft uw hospita vermoord en
haar dochter ernstig verwond.
Heeft u daar spijt van?" Achter
berg denkt even na en zegt dan:
„Maar het heeft toch vijf prach
tige gedichten opgeleverd?"
Hoe waar het verhaal is, weet ik
niet, maar Gerrit Achterberg is
zonder twijfel de meest door
zijn biografie achtervolgde Ne
derlandse dichter. Eigen
schuld, natuurlijk, maar het is
door dat turbulente leven wel
heel lastig om een gedicht te le
zen zonder dat die vermoorde
hospita vanuit haar kist mee
kijkt.
Achterberg was een gestoorde
en gekwelde man, die (daar
door, desondanks of daarnaast,
dat blijft de vraag) een aantal
sterke gedichten heeft geschre
ven. Theatergroep Flint, die
met een Achterbergprogramma
het land rondreist, laat de poë
zie de biografie illustreren. Di
rect na het openings- en titel
nummer 'De dichter is een koe'
rukt een man in driedelig Ach
terberggrijs een fris jong meisje
van een schommel- om haar
wreed van haar maagdelijkheid
te beroven. Bij het volgende ge
dicht loopt zij dubbelgevouwen
van de pijn huilend achter
langs.
Felix Strategier heeft met zijn
Gebroeders (nu dus Theater
groep) Flint al heel wat dichters
op muziek gezet: Slauerhoff,
Van Ostaijen, Hoomik en Claus.
Strategier zelf heeft een stem
die van elk nummer een zee
manslied maakt, dus het is voor
de afwisseling goed dat hij zich
heeft laten vergezellen door Da
vid Vos en Eefke den Held. De
eerste is net zoals Strategier
Achterberg (geen alter ego, een
verdubbeling), de tweede is de
maagd, de onschuld, de perfec
tie, de verleidster, de hoer, al
die rollen die de geest van de.
dichter haar laat spelen. Ze zin
gen allebei redelijk, maar niet
echt goed. Paul Prenen (piano),
Greet je de Oude (accordeon) en
Kim Soepnel (contrabas) bege
leiden sterk, al zitten piano en
accordeon elkaar in het klank
beeld soms in de weg. Een van
de twee met de bas en een ho
bo, dat zou mooi zijn.
De muziek die Prenen, Soepnel
en Strategier componeerde
boeit, en illustreert de poëzie
soms mooi, zoals in het smach
tende 'Zestien' en de obsessieve
klanken van de gedichten uit
Blauwzuur. Die teksten staan
niet in het boekje, helaas. Bij
andere stukken verbaast het
verband tussen tekst en mu
ziek, zoals de jazz van 'Welkom'
(je kunt veel zeggen van de ge
dichten,, maar niet dat ze swin
gen) en de Balkanachtige klan
ken van 'Melkknecht'. Hetzelf
de geldt voor de manier waarop
de tekst gezongen wordt: er
worden nogal wat woorden
weggemoffeld. Het beroemde
'symbolen worden tot cimbalen
in de ure des doods' krijgt een
onverdiend beroerde behande
ling. Dat is het verhaal van het
programma: soms is de muziek
een interessante toevoeging,
soms zit die de tekst in de weg
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Klezmergroep 'Brave Old World'
en 'Amsterdam Sinfonietta'. Gezien:
27/11, Stadsgehoorzaal, Leiden.
Het heeft iets vreemds om
doodstil op een stoel te zitten
en alleen maar te luisteren. Is
dat bij de eerste traditional van
Michael Alpert (zanger en vio
list) nog geloofwaardig, gaande
weg wil je opstaan en meedoen,
mee rouwen, mee feestvieren,
mee dansen. Er is maar één ex
cuus voor dat muisstil zijn, en
dat is de superieure kwaliteit
van de Klezmergroep 'Brave
Old World' in nauwe verbon
denheid met Amsterdam Sinfo
nietta.
Sergej Prokofjevs 'Ouverture op
joodse thema's' voor klarinet,
strijkkwartet en piano is deze
tweeëenheid op het lijf geschre
ven. De heimwee naar Rusland
bracht Prokofjev ertoe om dit
stuk te componeren. Hij maakt
gebruik van een lang niet alle
daagse bezetting en allerhande
ritmische mogelijkheden. De
pianist vermaakt zich eerst met
de klarinet in welhaast jazzy rit
mes, celli en contrabas voegen
zich bij dat tweetal. De orkest
klank inclusief de violen wordt
steeds opruiender, toomt lang
zaam in, ruist als een zee onder
de steeds heftiger kleurende
klarinetsolo.
In ijle, tere lijnen zingt Sinfo-
nietta's concertmeester Alexan
der Kerr zijn eindeloos wee
moedige zang in 'Barditshever
Fantaziye'. De klarinettist te
vens componist Kurt Bjorling
valt plompverloren in die stilte,
dreigt tot er een samenspraak
ontstaat met licht grommende
strijkers op de achtergrond. Van
de helle, schelle volksdeun op
klarinet tegen zinderend hoog,
kristalzuiver vioolspel lopen de
rillingen over je rug.
Ook de pianist en accordeonist
Alan Bern componeert, voor
deze gelegenheid 'Groyser Gas-
Nign' en 'Groyser Kapele'. Gas-
Nign dat letterlijk straatdeun
betekent is een processielied
dat de 'klezmorim' spelen ter
ere van bepaalde personen op
hoogtijdagen. Het begint met
een vrolijk thema dat regelrecht
uit de Barok lijkt te komen,
mooi opgebouwd door de strij
kers vergezeld door de 'tsimbl'
(cimbalon) die lichtjes meetip-
pelt. Voluit barst het orkest los
dat getackeld wordt door de
eerste viool, vervolgens door de
klarinet die bast als een donke
re mannenstem. Telkens duikt
dat vertrouwde thema weer op,
omspeeld en verpakt in een
Oost-Europees joods jasje.
De 'Drie scènes uit het Chassi
dische leven' van de
Zwitsers/Amerikaanse compo
nist Emest Bloch (1880-1959)
staan voor berouw, improvisa
tie en vreugde. Berouw is een
intens melancholiek, introvert
lied met dramatisch schrijnen
de dissonanten. De hoopvolle
Improvisatie vqgrspelt al de uit
gelatenheid van Vreugde, die
met magistrale felgekleurde
violen danst op een donker
zwaar tapijt van contrabas en
cello.
Dan toont 'Brave Old World'
solo een staaltje van geweldig
improviserend vakmanschap
dat gepaard gaat met harts
tochtelijke, organische muzika
liteit. Met overslaande fonke
lende stem zingt Michael Alpert
in onvervalst jiddisch; vol rol
lende R's en diepe keelklanken.
De klarinet en een vreemdsoor
tige mond-accordeon gaan een
dialoog aan die bijna als joodse
humorzinnen te verstaan is. Op
een gegeven moment 'kletsen'
alle vier instrumenten door el
kaar, terwijl er één fiks de bo
ventoon voert. Totdat de taal
zoetjesaan overgaat in gefluis
ter om nog één keer flamboyant
los te barsten in vreugdebe
toon. Shaloom en Mazzel tovi
