'Ik heb altijd muziek in mijn hoofd'
M
Voor Paul Witteman staat
Bach onaantastbaar bovenaan
'Ik ben rationeel
ingesteld, zonder dat fZ™™;
ik beta-aanleg heb Pubiiekebes<ei
'Omroepen moeten
samenwerken, anders
gaat kwaliteit verloren'
ZATERDAG
22 NOVEMBER
2003
Hij groeide op onder de
vleugel, maar vond zichzelf
niet goed genoeg voor een
muzikale carrière. Maar voor
Paul Witteman is muziek
'dagelijks gereedschap om
mijn stemmingen te
bedwingen'. Hij wil andere
luisteraars laten meedelen in
zijn 'opwindende
ervaringen'. „Waar woorden
eindigen, begint de muziek."
door John Oomkes
ensen die me vragen: 'hoe gaat het met
je?', geef ik meestal als antwoord: '£a va.
't Gaat wel'. De meesten begrijpen me
dan niet. Die Witteman heeft toch een fantastische
baan? Hij heeft toch alles wat zijn hartje begeert? Er zal
wel wat met zijn vriendin zijn, is dan de onuitgesproken
gedachte. Onzin! '£a va' is al heel wat."
Paul Witteman woont sinds een kleine drie jaar in een
goeddeels uit hout opgetrokken, geriefelijk huis aan het
Spaarne. Het getemperd binnenvallend licht doet onwil
lekeurig denken aan het clair-obscur dat Rembrandt
penseelde en etste. De voorkamer is vergeven aan een
kleine concertvleugel, eeri baby grand. Witteman, licht
gegeneerd: ,,Een vervangend exemplaar. De mijne wordt
onder handen genomen." Ietwat hulpeloos: „Ik kan
geen dag zonder."
De journalistiek regeert Wittemans dagindeling als een
echtgenote, maar muziek is zijn minnares. Dagelijkse
balsem voor de gepijnigde ziel, een noodzakelijk tegengif
bij teleurstellingen. „Het is voor mij gereedschap om
mijn stemmingen te bedwingen. Als ik niet vrolijk ben,
probeer ik na te gaan waardoor dat komt. Ik grijp niet
naar pillen, ik zet muziek op die mij in een betere stem
ming brengt. Als ik er niets aan zpu doen, zou ik zwaar-,
moedig zijn."
Fluisterend: „Er is altijd wel iets wat je bedreigt, wat je
dwars zit. Al was het maar het gevoel dat je niet deugt,
dat je faalt, dat je product niet goed is, dat je je collega's
niet goed steunt. Dat gaat de hele dag door, toch? Bij mij
wel, tenminste." Hij gaat rechtzitten en schuift een paar
plakjes cake over tafel: „Dat is niet zorgwekkend, vind ik.
Het zijn allemaal prikkels om het beter te doen." Lacht
en wijst opeens: „Zelfgebakken cake."
„Waar woorden eindigen, begint de muziek", schrijft
Paul Witteman in Hoor en Wederhoor (De klassieke keu
ze van Paul Witteman; Uitgeverij Balans), een zojuist
verschenen bundeling van columns die hij sinds enkele
jaren met regelmaat schrijft voor Volkskrant Magazine.
„De beschouwingen hebben geen enkele muziek-weten
schappelijke pretentie", schrijft hij zelf in het voor
woord, „Het zijn bijna steeds enthousiaste getuigenissen
van opwindende muzikale ervaringen." De enige drijf
veer ('Het delen van schoonheid met andere luisteraars')
slaat aan; de bundel met bijpassende cd wordt al her
drukt.
Hoor en Wederhoor is niet de enige aanleiding voor dit
gesprek met de gewezen anchorman van Nova en de
huidige presentator van B&W, Het Lagerhuis en Buiten
hof Witteman heeft een nieuw programma in voorberei
ding: Het Ei van Columbus belooft een gedurfde vorm
op te leveren om mensen te interesseren voor populair-
wetenschappelijke onderwerpen. Verder, last but not
least, heeft de
Vara-coryfee
zich nadrukke-
7| I li» wereld die het
O willen saneren.
„Als de omroe
pen niet snel zelf
gaan samenwer
ken en op den duur opgaan in drie verschillende combi
naties, dan komt niet alleen hun eigen voortbestaan op
de tocht te staan, maar gaat er ook veel kwaliteit verlo
ren."
Neurotisch
In den beginne was en is er echter muziek. Ze is 'm met
de paplepel ingegoten - als telg van de Andriessens-dy-
nastie die zo'n stempel heeft gedrukt op het Nederland
se muziekleven. Moeder was pianolerares, Paul werd on
der de vleugel doodgegooid met Mozart ('Het heeft lang
geduurd eer ik als volwassene weer naar muziek van het
Oostenrijkse wonderkind kon luisteren') als zijn oudere
broers in de weekeinden terugkeerden om hun was te la
ten doen en de tijd te doden met quatre mains-piano-
spel. Die jeugdige ervaringen zijn niet uitgemond in een
muzikale loopbaan - Witteman vond zichzelf gewoon
niet goed genoeg. Hij is echter een verdienstelijk ama
teur en gezegend met voldoende muzikaliteit om in de
beslotenheid van „de Kleine Zaal van het eigen huis he
lemaal alleen gelukkig te zijn of verdriet te verwerken
met 'eigen' muziek."
Hij zoekt naar een vergelijking waaruit spreekt dat mu
ziek voor hem dezelfde waarde heeft als het dagelijks
brood. „Ik ben nu zo neurotisch geworden dat ik de ra
dio thuis aanlaat als ik wegga, zodat er muziek klinkt als
ik terugkom en weer het huis instap. Dan hoef ik 'm niet
eerst aan te zetten. Het is gelijk aan ademen. Ik heb altijd
muziek in mijn hoofd.
Als ik mensen interview, stel ik me ook altijd de muziek
voor waarop zij optimaal reageren. Als je voor een ro
manticus zit, denk ik gauw aan Brahms. Het is een heel
goede manier om naar anderen te kijken. Het draagt wel
het risico van arrogantie in zich; dat je denkt dat mensen
minder waard zijn als je denkt dat ze niet geporteerd zijn
voor muziek. Daar moet je voor waken. Dat je niet denfa:
ach, die mensen begrijpen niets van Bach - die zijn een
stuk minder intelligent. Balkenende? Nee, geen Bach.
Sweelinck, op een orgeltje." Hij lacht hard, maar bevriest
irar» Ho ono 01-* Ho onHoro tol olcr\f Vul Ir* Ho hnnHinrr
Paul Witteman: „Als je Bach niet kunt waarderen, dan is er toch iets niet in orde met je." Foto: United Photos de Boer/Rob Hendriks
hebt dat het met je goedkomt als je depressief wordt dan
tien jaar geleden. Dus we gaan vooruit, maar het blijft
een lot uit de loterij of je de juiste psychiater treft. Het
enige wat vaststaat is dat het dure behandelingen zijn."
Wetenschap biedt ook geen honderd procent zekerheid.
„Maar het heeft dan ook minder pretentie dan psychia
trie. Er zijn af en toe van die idioten die claimen dat ze
het middel tegen kanker hebben gevonden, maar die
worden over het algemeen dan ookl snel neergesabeld.
Ik ben rationeel ingesteld, zonder dat ik een beta-aanleg
heb. Als dat zo is, dan durf je meer aan te nemen van
wetenschappers dan mensen die zich zeggen bezig te
houden met de ziel, met soul. Hoewel mijn eigen zoon
binnenkort af
studeert als neu-
ropsycholoog,
reserveer ik de
ziel voor de mu
ziek.
Wetenschappers
zijn terughou
dend. Da's
mooi, maar niet
zaligmakend
voor Het Ei van
Columbus. Me
ten is weten. De pretentie is dat je van hen opaan kan.
Maar meer nog dan dèt wil ik met dit programma laten
zien dat achter tal van onderwerpen wetenschap verbor
gen zit. De andere drijfveer is mijn eigen nieuwsgierig
heid. Als journalist ben ik in een positie geplaatst om
vragen te stellen aan mensen die een normale burger
niet tegenkomt."
Witteman gebruikt zijn marktwaarde bewust om nieuwe
programma's als Het Ei van Columbus af te dwingen op
het niveau dat hij noodzakelijk acht. „In Hilversum re
geert de angst voor de kaasschaaf, maar ik heb van tevo
ren tegen directeur Vera Keur gezegd: dit nieuwe pro
gramma moet gedegen en goed worden opgezet. Ik
moet goede redacteuren hebben, moet uit de hele we
reld filmpjes zien te halen en soms moet je zelf naar een
laboratorium. Ik heb gezegd: ik heb alle begrip voor be
zuinigingen, maar we gaan niet met drie man zo'n pro
gramma maken. Daar hebben ze begrip voor." Weer die
handen die verklaren: „Luister, ik ben mede-gezichtsbe
palend voor de Vara. Je hebt Jack Spijkerman, dan een
hele tijd niks, en dan onze programma's. En ik profiteer
van het feit dat het meeste wat ik heb gemaakt, het wel
goed deed. Mijn nieuwe programma moet uit Hilversum
komen. De andere maak ik in Amsterdam. Ik ga met for
se tegenzin naar het Hilversumse toe; dat is puur een ge
voelsmatige tegenzin. Ik vind de gebouwen lelijk, de om
geving zielloos. Het Gooi is helemaal niks - luxegeklaag
natuurlijk. Maar toch, het bestel. Waarom niet snel de
tering naar de nering gezet? Fusies per net. Liberaal,
confessioneel en cultureel-progressief. Dan weet iedere
kijker waar ie terecht kan.
Zo moet je de Vpro, de Vara, NPS, misschien Humanis
tisch Verbond, RVU, in één organisatie laten opgaan. Ik
ben 56 en of ik het nog meemaak, weet ik niet. Maar dat
gaat gebeuren. Je kunt niet blijven bezuinigen op je pro
gramma's. Of de Vara nog bestaat als ik met pensioen
ga? Ik zou het niet weten, maar het is niet waarschijnlijk.
Of de wal keert het schip, of in Hilversum wordt het licht
gezien door mensen die plotseling door vurige tongen
zijn geraakt."
schiet: „Ik vind hem geen kwaaie vent, hoor. Er wordt al
tijd erg over hem gemopperd, maar als persoon mag ik
'm wel. Maar het lijkt me geen muzische figuur."
De naam Johann Sebastian mag van Witteman niet ijdel
worden gebruikt. Bach staat bij hem onaangetast en on
aantastbaar op de eerste plaats. Het is bij hem net als bij
zijn vorig jaar overleden en zeer beminde neef Frans
Willem Andriessen: eerst Bach, dan nog en nog eens
Bach, en dan een hele tijd niks. „Je kunt alle klassieke
muziek beluisteren, maar je kan niet anders dan toege
ven dat niemand hem naar de kroon steekt. En eigenlijk
grijpen alle andere grote componisten op zijn werk te
rug.
Als je alleen maar naar Bach luistert, beland je in eenzij
dige stemmingen. Daar moet je jezelf voor hoeden. Als je
nooit Strawinsky kan opzetten, nooit het exotische van
diens Vuurvogel in je kop kan krijgen, dan gaat het ook
niet goed. Zoals je niet één bepaald gerecht elke dag
moet eten. Toch heb je mensen die dagelijks pasta ver
orberen, dus... Bach waarderen heeft te maken met hoe
je in elkaar zit en waar de liefde voor zijn muziek van
daan komt. Kijk, als je Bach niet kunt waarderen, dan is
er toch iets niet in orde met je. Sprak hij arrogant.
Ik vind bijvoorbeeld Schubert lullig. Te klein en te voor
de hand liggende emoties", spreekt hij opeens school-
meesterig. „Er zijn natuurlijk wel een paar prachtige lie
deren te vinden in zijn liederencycli, maar ik vind zijn
pianostukken veel mooier. Klassieke liederen!" Een gruw
trekt in een flits over het gezicht. „Fauré is wel heel erg
mooi, maar dan moet hij wel heel naturel worden ge
zongen. Ik zag toevallig Callas op tv gisteravond. Zegt me
niks. Een persoonlijkheid natuurlijk, maar ik proef geen
emotie eromheen.
Actualiteitenrubriek
Terug naar de realiteit van elke dag. Met een knipoog
naar de vroegere actualiteitenrubriek luidde de werktitel
van Wittemans nieuwste idee als programmamaker:
Achter het Nieuws. Inmiddels luidt de nieuwe tijdelijke
roepnaam van het populair-wetenschappelijk program
ma dat hij in voorbereiding heeft Het Ei van Columbus,
maar de basisgedachte is hetzelfde gebleven. „Het is een
actualiteitenrubriek, maar dan op een wetenschappelijk-
journalistieke grondslag. Als het FNV peilt wat de steun
is voor het Najaarsakkoord, dan gaan wij checken hoe
verantwoord die peiling nou was. Als er Saddam-getrou-
wen een Amerikaanse gevechtshelicopter uit de lucht
knallen, dan waagt dit programma zich af: hoe kwets
baar is zo'n Chinook-helicopter?
Ik vind het fijn je vast te kunnen houden aan feiten, aan
feitelijkheden met een grote mate van zekerheid. Kijk, ik
heb eerder ook een programma gemaakt over psychia
trie. Een van mijn drijfveren daarbij was dat ik zelf niet
heel erg geloof in de zegeningen van de psychiatrie. Dus,
ik ben naar al die kerels toegegaan - ik wilde het vak wel
een faire kans geven. Mijn vraag was: zeg het maar wat
jullie doen en of het helpt. Het leverde voor mij en de
kijkers een buitengewoon interessante onderzoekstocht
op, maar als ik eerlijk moet zijn, ben ik niet anders over
dit vak gaan nadenken. Ik ben wel iets milder geworden,
maar fundamenteel... Ik geloof graag dat je nu meer kans
