Stadshart wordt gedotterd
ER
BIJ
'Leiden krijgt de impuls die de stad verdient'
Een wandeling door het toekomstige Leidse Aalmarktgebied
ilmarktplan
Een historisch stuk van de
istad opknappen en tot
brengen. Verder wordt
beerd de binnenstad een
mische en culturele im-
e geven door aantrekkelij-
inkels en culturele functies
t gebied te vestigen en een
inding tussen de Haarlem-
straat en de Breestraat tot
il te brengen.
De gemeenteraad heeft
almarktplannen van het
eentebestuur en de pro-
roep Nieuw Aalmarktplan
8oktober goedgekeurd,
mee is politieke steun na
jaar bakkeleien een feit. De
ende stap is dat projectont-
elaar MAB het compromis
n projectgroep en ge-
ntebestuur verder uitwerkt,
naast tekent een aantal ar
den de plannen uit, waar-
eidenaars de beste versie
tn kiezen. Of dat tekenin-
worden van het gehele
stel, of slechts van onder-
ndaaruit, moet nog wor-
beslist.
iciën: 17,8 Miljoen euro
rekening van de gemeen-
jna 150 euro per inwoner.
Bouwactiviteiten
nvoor de periode 2007-
Jgepland.
Met een bijna volmondig en historisch 'ja' schaarde de Leidse gemeenteraad
zich onlangs achter de Aalmarktplannen van college en projectgroep. Het
hart van de stad kan nu eindelijk worden gedotterd. Maar wat gaat er bij
die opknapoperatie eigenlijk precies gebeuren en wat wint Leiden ermee?
Een zoektocht naar de antwoorden via een wandeling door 'de toekomst'
van het gebied en een gesprek met Wytze Patijn, voormalig
rijksbouwmeester en supervisor van het project.
door Paul de Tombe en Rody van der Pols
Cultuur en winkelplezier. Dat zijn
twee sleutelwoorden van het Aal
marktplan. Om met dat laatste te be
ginnen: winkelen. Dat doet de Leidenaar tra
ditioneel op de Haarlemmerstraat. Juist
daarin moet het stadsvernieuwingsplan ver
andering in brengen. Winkelen moet voort
aan niet alléén op de 'Haarlemmer' gebeu
ren, maar ook op de Breestraat en het gebied
daartussen. Nu laten winkelaars het stads
deel ten zuiden van de Stille Rijn vaak nog te
vaak links liggen, is de gedachte.
Daar moet het Aalmarktplan
verandering in brengen. Wie
in de toekomst over de Haar
lemmerstraat wandelt en C
&A nadert, moet in de verlei
ding worden gebracht om
hier af te slaan richting de
Stille Rijn. Daartoe wordt er
allereerst een nieuwe steeg
gecreëerd, waarvoor een aan
tal panden aan de Haarlem
merstraat en Stille Rijn tegen
de vlakte gaan. Wie deze in
loopt, staat aan de Stille Rijn
meteen oog in oog met de
Aalmarktschool, bereikbaar
via een nieuwe brug.
De Aalmarktschool: nu nog
verpauperd en met dichtge
timmerde ramen, straks een
aantrekkelijke winkel. Bij
voorbeeld een grote kleding
zaak. En wat voor dit pand
geldt, geldt voor de hele
straat: een flinke opknap
beurt. Daarbij krijgt het hele
stuk tussen Aalmarktschool
en De Waag een commerciële
bestemming, met boven de
winkels woningen.
Wie zich hier helemaal 'suf
geshopt' heeft, vervolgt zijn
route richting de Mandenma-
kerssteeg. Nu nog een don
ker, smoezelig straatje met
halverwege een roestig stuk
metaal achter tralies. Dat is
straks allemaal anders, belo
ven de opstellers van het
stadsvernieuwingsplan. Dan
is dit geen 'steeg' meer, maar
'winkelerf van zo'n vijftien h
twintig meter breed, 'een
lichte, openbare ruimte' waar
onder andere de ingang van
de V&D - dat ook een op
knapbeurt krijgt - komt te zit
ten.
Na het verlaten van het win
kelerf staan we op de Bree
straat, waar in het pand van
de ABN/Amrobank een win
kel wordt gevestigd. Boven
dien krijgt deze gevel een fa
celift. In de Breestraat mani
festeert zich ook de culturele
pijler van het Aalmarktplan.
Zo krijgt de Stadsgehoorzaal,
die hier zijn ingang heeft, een
tweede, kleine zaal bovenin
de Aalmarktschool, met zo'n driehonderd
stoelen geschikt voor kleine muziekuitvoe
ringen en congressen. Ook wordt de oude
foyer van de grote zaal heringericht.
Verder lopend langs de Breestraat in de rich
ting van het Rapenburg doemt rechts het
complex op waar vroeger het Hoogheem-
ZATERDAG
15 NOVEMBER
2003
Plantekening van het
Aalmarktgebied. Links
bovenin het stadhuis,
daaronder V&D en de
Mandenmakerssteeg,
met daarvoor de Waag-
hoofdbrug. Verder naar
beneden, in het blauw,
de Aalmarktschool, met
een nieuwe verdieping
voor uitbreiding van de
Stadsgehoorzaal. Achter
de school is de cultuur
tuin gesitueerd, ervoor
komt een brug naar een
nieuwe steeg tussen Stil
le Rijn en Haarlemmer
straat. Anders dan op de
tekening is aangegeven
wordt die passage niet
overdekt.
Tekening: bureau
Kuiper Compagnons.
raadschap van Rijnland was gevestigd. Dit
pand wordt gesloopt, om plaats te maken
voor nieuwbouw. Ónder meer het LVC krijgt
hier onderdak. Maar ook jongerencentrum 't
Stathuijs, het postkantoor en een aantal wo
ningen worden hier ondergebracht.
Met het verplaatsen van het LVC naar een
nieuwe locatie komt Breestraat 66 weer vrij.
Op deze plek moet in lang vervlogen tijden
een vleugel van het Catharinagasthuis heb
ben gestaan. Het is de bedoeling om de nog
aanwezige bouwelementen op te sporen en
zo de gasthuisvleugel in oude luister terug te
brengen. Ook een deel van de binnentuin
waarover het Catharinagasthuis beschikte,
wordt in ere hersteld. Met de winkeltassen
nog in de hand is hier de mogelijkheid om
even uit te puffen.
Deze groene ruimte van zo'n 750 vierkante
meter - bereikbaar vanaf de Aalmarkt, door
Breestraat 66 en door de Mandenmakers-
steeg-wordt ook wel de 'cultuurtuin' ge
noemd. Niet alleen is er de mogelijkheid om
hier culturele activiteiten te organiseren, ook
zijn het LVC en de Stadsgehoorzaal op een
steenworpafstand. Bovendien kan de ver
moeide shopper hier met uitzicht op de ach
terkant van de Waalse Kerk rustig een drank
je drinken.
Uitgewinkeld? Tijd om naar de ondergrond
se parkeergarage te wandelen, onder het
voormalige pand van het Hoogheemraad
schap van Rijnland. Van de 350 parkeer
plaatsen zijn er 250 voor bezoekers gereser
veerd, de anderen zijn voor bewoners van de
binnenstad. Via de Boommarkt, dus aan de
kant van de Stille Rijn, zetten we koers rich
ting het Kort Rapenburg en rijden we zo
naar de buitenwijken van Leiden. Of de stad
uit.
Hij vindt het jammer dat de nieuwe
voetgangersbrug over de Rijn niet
de door hem gewenste breedte
krijgt, maar is tegelijkertijd 'heel erg blij' dat
de cultuurtuin achter de Aalmarktschool in
tact is gebleven. De eerste confrontatie met
de eindelijk goedgekeurde plannen voor het
Aalmarktgebied in Leiden brengt bij project
supervisor Wytze Patijn („Ik was op vakantie
ten tijde van die gemeenteraadsvergade
ring") licht aarzelende gevoelens teweeg. „Er
is sprake van een paar compromissen, maar
die tasten de essentie van de gedachte niet
aan. Wat overblijft is een impuls voor ver
nieuwingen, een zeer goede basis om de
stad de stimulans te geven wat trotser op
zichzelf te worden. Dat moet nu worden ge
concretiseerd. Het idee om daar een archi
tectenprijsvraag voor uit te schrijven is zo
gek nog niet."
'Een keten van bijzondere plekken, met elk
een eigen attractiewaarde', stond Patijn
steeds voor ogen bij het maken van het ka
derplan en de aanpassing daarvan met de
projectgroep Nieuw Aalmarktplan. „Daar is
veel van overgebleven", constateert de voor
malige rijksbouwmeester, die vorig jaar voor
de rol van supervisor werd gevraagd. .Alleen
die overkapping van de nieuwe steeg tussen
Stille Rijn en Haarlemmerstraat en die brede
brug dus niet."
„Dat die steeg niet overdekt wordt, is geen
halszaak", voegt hij er meteen aan toe. „Wij
dachten dat die passage aantrekkelijk zou
worden door een soort binnenwereld te cre-
eren, maar veel winkelmensen twijfelden
daaraan. Ik had graag gezien dat het nog na
der onderzocht had kunnen worden, maar
daar ben ik niet echt teleurgesteld over. Wel
jammer vind ik het van die voetgangersbrug.
Dat die niet breed wordt, is ook niet essenti
eel, maar het was wel een uitdaging geweest
daar een brug te maken die meer is dan een
brug. Ik had de Waaghoofdbrug weg willen
halen, omdat daar vaak zo hard vanaf wordt
gefietst en gebromd de Mandenmakerssteeg
in, en op de oversteek voor de Aalmarkt
school ruimte willen maken voor een terras
of een winkeltje. Dat zou een leuke opgave
zijn geweest."
Het smallere compromis dat er uit is gerold,
wordt voor Patijn bijna volledig gecompen
seerd door het handhaven van de cultuur
tuin achter de Aalmarktschool. „Daar ben ik
zeer blij om", herhaalt hij een paar keer in
zijn bureau in het Groothandelsgebouw in
Rotterdam, waar Kuiper Compagnons domi
cilie houdt. Bij dat grote ontwerpbureau
voor stedebouw en architectuur heeft Patijn
(56) zijn sporen ruimschoots verdiend. Hij
ging daarbij altijd uit van 'het respecteren
van de structuur van een stad.'
„De geschiedenis, het geheugen van de stad
moet je niet aantasten", betoogt hij, „maar
soms moet er iets sneuvelen. Alleen werken
aan behoud is de dood in de pot. Leiden is
prachtig, een bijzondere oud-Hollandse stad
met De Burcht als een soort verloren juweel
van de tijd, maar het moet geen openlucht
museum worden. De zorg voor monumen
ten gaat per definitie gepaard met verande
ring, aanpassing aan nieuwe inzichten.
Daarom ben ik zo blij met die cultuurtuin
tussen de winkels."
„Daarmee geef je een typische binnenruimte
aan de stad terug", stelt hij enthousiast.
„Een stilteruimte op de historische plek
waar het Catharinagasthuis heeft gestaan.
De twee achtergeveltjes van de Waalse kerk
aan de Breestraat kunnen er prachtig tot
hun recht komen en de drie ingangen zou
den 's avonds afgesloten kunnen worden.
Ook het terras van het theatercafé, dat is ge
pland in het historische pand naast de
school, kan in de tuin worden aangelegd. En
het mooiste zou zijn als in de Aalmarkt
school zelf een culturele winkel wordt geves
tigd."
Patijn beseft ook zelf dat hij op dat punt
puur praat vanuit zijn visie als stedenbouw
kundige en architect („want de vraag is na
tuurlijk ook of dat economisch kan"), maar
heeft in die hoedanigheid nog wel wat meer
onvervulde wensen. „De plannen die zijn
aangenomen, bieden goede kansen op een
levendiger en leefbaarder centrum, met een
betere bewinkeling. Als die op een goede
manier worden aangepakt, kan Leiden weer
voor de dag komen met zijn binnenstad. Die
wordt dan weer een omweg waard."
„Maar dan moet de stad wel goed bereik
baar zijn. Met goede verbindingen rond het
centrum en meer parkeerruimte bij schar
nierpunten als Beestenmarkt en Turfmarkt.
Met ringen zoals je die hebt in Brugge en
Gent, waar ze erin zijn geslaagd het histori
sche centrum volkomen intact te laten. De
gemeente zou er goed aan doen de adviezen
van Uwe Keppler van het bureau Planning
uit Brugge mee te nemen in het verkeers-
structuurplan. Ook waar die gaan over het
openbaar vervoer. Net zoals de fietsers en
brommers die van de Waaghoofdbrug af-
denderen, staat ook het zware busverkeer in
de Breestraat de ontwikkeling van de cen
trumfunctie in de weg. Daar moet het ook
voetgangersvriendelijk worden."
En nu hij het toch over de Breestraat heeft,
wil hij nog wel wat gemengde gevoelens ver
woorden. De sloop van het voormalige pand
van het Hoogheemraadschap heeft zijn vol
ledige instemming. „Daar is een wanhopige
en vergeefse poging gedaan om het gebouw
aan de omgeving aan te passen. Een lomp
gebeuren." Maar ook bij het ongemoeid ge
laten pand van Minerva zou volgens hem
wel eens iets mogen gebeuren. „Op zich zou
het een mooi gebouw zijn, als het niet in de
Breestraat zou staan. Het stamt uit de perio
de van het brutalisme en het is heel ver
zorgd. Maar met name de blinde kant aan de
zijde van de Vrouwensteeg is dodelijk voor
de levendigheid. Op straatniveau zou daar
best wat vrolijkers tot stand kunnen worden
gebracht."
Aardige opdracht misschien voor de ge
meente „om daarover een keer met het be
stuur van de sociëteit te gaan praten", zoals
de uitwerking van alle Aalmarktplannen een
aardig onderwerp is voor een ontwerpprijs
vraag voor architecten. „Helemaal geen gek
idee", vindt Patijn, die volgens afspraak ook
bij het vervolg betrokken blijft. „Maar dat
moet dan geen open prijsvraag zijn. Verstrek
meervoudige opdrachten, met een heel pre
cieze formulering. Als je de vraag niet goed
stelt, loop je kans op een verkeerd antwoord.
Dat zou zonde zijn, want de aangenomen
plannen zijn heel werkbaar. Ze kunnen Lei
den de impuls geven die de stad verdient."
