Satire voedsel voor het volk
GESPREK VAN DE DAG
Zelfs juf en meester kunnen niet meer spellen
Piet Paulusma te gretig
met aanprijzen Bavaria
Nepbier en satire
'Als je er niet in zit, tel je eigenlijk niet mee'
WOENSDAG 12 NOVEMBER
DAGELIJKS LEVEN
Nou
BtPANkT vc>or^ pe zr
Satire. In Nederland leidt de kruis
tocht van premier Balkenende en
minister Donner tegen satire tot
een vermakelijk debat in de Twee
de Kamer. Maar het kan ook an
ders. In dictatoriale regimes kan sa
tire levensgevaarlijk zijn.
MENSELIJK
Een Britse rechter heeft Catheri
ne ZETA-JONES en Michael
DOUGLAS een betrekkelijk ma
gere schadevergoeding toege
kend. Het blad Hello! moet
21.000 euro betalen aan het
paar wegens de publicatie van
zonder toestemming genomen
foto's van hun bruiloft. De twee
hadden 500.000 pond geëist.
Hello! moet van de rechter ruim
een miljoen pond betalen aan
concurrent OK!, dat een deal
had met Douglas en Zeta-Jones
voor de exclusieve rechten op de
bruiloftsfoto's. Het paar trouwde
in november 2000 in het Plaza
Hotel in New York. Foto: AP
Elaine Davidson heeft met
1903 piercings veel weg van
een levend SPELDENKUSSEN.
De Braziliaanse is daarmee de
vrouw met het grootste aantal
piercings in haar lichaam en
heeft een vermelding in het
Guinness World Records boek.
Gisteren was zij in de Tate Gal
lery voor moderne kunst in Lon
den, waar het honderdmiljoen
ste exemplaar van het beroem
de recordboek werd gepresen
teerd.
Foto: Reuters/Lee Besford.
JOHANCRUIJFFisdoorde
rechter in Utrecht in het onge
lijk gesteld in een kort geding
dat hij had aangespannen te
gen de Baarnse uitgeverij die
een boek over hem wilde uitge
ven. Maar de uitgeverij mag het
boek toch niet in de handel
brengen. De rechter stelde na
melijk wel de supportersvereni
ging van Ajax in het gelijk. Die
eiste ook een verbod van het
boek omdat er foto's gebruikt
zijn waarvan het auteursrecht
bij de vereniging ligt. De 3000
exemplaren van het boek Johan
Cruijff De Ajacied die de uitge
verij a) in de winkels had lig
gen, hoeven niet terug.
PORNOKONING Larry Flynt
heeft foto's gekocht waarop de
voormalige Amerikaanse krijgs
gevangene in Irak, Jessica
Lynch, naakt poseert met twee
soldaten. Flynt zal de foto's niet
in zijn blad Hustler publiceren,
omdat Lynch 'een goed kind is
en slachtoffer van de regering-
Bush'. De foto's zijn genomen
kort voordat de 20-jarige soldate
naar Irak vertrok. Daar werd zij
krijgsgevangen gemaakt door de
Irakezen. De afdeling propagan
da van het Amerikaanse leger
verzon een heldenverhaal rond
om haar gevangenneming en be
vrijding. Later bleek er weinig
van waar te zijn. Foto: AP
Bavaria prijst zichzelf te enthousi
ast aan. En dat mag niet van de Re
clame Code Commissie want het
gaat hier om bier. De commissie is
het eens met de klagende Stichting
Alcoholpreventie STAP. In korte
tijd is de bierproducent driemaal
op de vingers getikt.
De laatste keer was dat omdat
weerkundige Piet Paulusma in een
tv-spotje 'op een onstuimige ma
nier' een grote hoeveelheid bier in
z'n winkelwagentje propt. Hij wil
de zo graag omdat het de volgende
dag mooi weer zou worden. En dat
is te weinig terughoudend, vindt
de commissie.
Ook de reclame van afgelopen zo
mer waardoor studentenverenigin
gen eerstejaars konden lokken met
een bon voor een gratis biertje van
het Brabantse merk kon niet door
de beugel. Volgens de commissie is
er dan geen sprake meer van zelf
regulering en dat hoort wel bij een
drankje met alcohol.
De derde keer stond de naam Ba
varia iets te duidelijk op de shirts
van voetbalclub Vitesse. Het ging
om reclame voor de malt, met een
alcoholpercentage van slechts 0,05
procent Maar de naam Bavaria is
volgens de commissie te duidelijk
verbonden met de -alcoholhou
dende- bieren van de Brabantse
brouwer.
Eigenaar P. Swinkels jr. is het eens
met de kritiek over de studentenre
clame. „We steken de hand in ei
gen boezem. Dit moet zorgvuldi
ger." Maar hij is het niet eens met
de andere berispingen. „Paulusma
schaft bier aan, hij drinkt het niet."
En dat met Vitesse slaat nergens
op. „Ongelooflijke flauwekul. We
prijzen de malt aan met een lager
alcoholpercentage dan in een rotte
banaan. Als we zo gaan werken ko
men er meer regeltjes dan er ooit
te handhaven zijn."
Zo werden nog vorig jaar in Jorda
nië een uitgever en journalist ge
arresteerd omdat ze in een sati
risch tv-programma de emir van
de golfstaat Qatar als een buik
danser hadden neergezet. Zware
belediging, luidde de aanklacht.
Het uitoefenen van satire is in be
paalde regimes in feite een daad
van verzet
Wie satire zegt, zegt Animal Farm,
het beroemde boek waarin
George Orwell in 1945 de draak
stak met totalitaire samenlevin
gen. Vorig jaar werd het stuk voor
het eerst opgevoerd in het com
munistische China, na officiële
goedkeuring van de overheid. En
wat te denken van het zeer suc
cesvolle 'De Avonturen van de
Brave Soldaat Schwejk' uit begin
vorige eeuw. Het werk is een bij
tende satire op de Oostenrijks-
Hongaarse monarchie.
Meer recent is het Britse Spitting
Image, een grote tv-hit in de jaren
'80 en '90, waarin poppen kop
stukken op de hak nemen. Aan
vankelijk bestond van hogerhand
veel kritiek, maar daarna begon
het 'Wim-Kan-effect': als je er niet
in zat, telde je eigenlijk niet mee.
De serie kreeg navolging in lan
den als Japan, Portugal, Grieken
land en Duitsland.
Een versie in Rusland (Koekly, dat
marionetten betekent) kreeg te
maken met maatregelen van het
Kremlin, dat bezwaar maakte te
gen de pop van toenmalig presi
dent Boris Jeltsin, die een dron
ken zwerver verbeeldde. Later
werd de Poetin-pop verboden,
maar die verscheen snel weer op
het scherm, in een vernietigend
een-tweetje met Bill Clinton. De
laatste scoort, onder meer door de
sigarenaffaire, sowieso hoog op
de lijst van meest geparodieerde
staatshoofden aller tijden.
In 2001 zorgde een tv-zender in
Abu Dhabi voor opschudding met
een programma waarin de Israëli
sche premier Sharon werd afge
beeld als een vampier. Een Ameri
kaans zeepconcem trok zijn recla
me terug. Maar ondanks Israëli
sche protesten liet de minister
van buitenlandse zaken van de
Verenigde Arabische Emiraten de
uitzending doorgaan.
In Parijs werd dit jaar een theater
stuk van de planken gehaald na
dat de regisseur door onbekende
aanvallers in het gezicht werd ge
sneden. Het satirische stuk heette
'George W. Bush of Gods Treurige
De vroegere Duitse bondskanselier Hel
mut Kohl sprak over 'de zegen van de
late geboorte'. Dat deed hij in relatie
met de tragische geschiedenis van zijn
land. Als ik eerder was geboren, zei hij,
en dus ouder was geweest dan had ik
vuile handen en was medeplichtig ge
weest aan veel verschrikkelijks. Ik denk
aan die uitspraak van Kohl en verzin
er een variant op. Van 'zegen' maak ik
'ongerief. Dat is een beetje het omge
keerde. Voor 'geboorte' neem ik 'stuk
jesschrijver'. Samengevat luidt dit taal
kundigefröbelwerk: 'het ongerief van
de late stukjesschrijver'. Kan het de
goedkeuring van Balkenende wegdra
gen
Van waar mijn ongerief? Al bijna een
hele week gaat het gesprek in onze
moerasdelta over niets anders dan on
gepaste satire, waaraan volgens de pre
mier en diens trou we ouderling Don
ner het koningshuis dreigt te bezwij
ken. Intussen heeft ieder die er toe doet
zijn zegje gedaan.
Het vragenuurtje gisteren in de Tweede
Kamer herinnert aan een cabaretesk
ziekenhuis met Mat Herben als clinic
clown. Ik zit maandag een uur voor
aanvang voor mijn scherm om niets
van het satirische kleien bij het rebelse
BNN te missen. Hoezo grenzeloze onbe
nulligheid van Egoland? Twee dagen
eerder blijkt in 'Kopspijkers' een bril
jant gepersifleerde koningin oergeestig
en haarscherp over haar blinde zuster.
Een landelijk ochtendblad tekent de
majesteit in haar blote bips met alleen
zo'n hoed op. Grappen op namen en
op lichamelijke gebreken zijn symp
toom van droog gekookte scheppings
drift bij wanhopige tekstschrijver of
cartoonist. Maar ik kijk. Zoekt men ie
mand die Sanne Wallis de Vries goed
kan nadoen, dan heb ik een tip. Vraag
Bea.
We zijn intussen zes dagen verder en
welk nieuw gezichtspunt voegt een co
lumnist nog toe? Ik hobbel achteraan.
Ik weet sinds gisteren dat twee gerefor
meerde jongelingen op leeftijd niet na
mens het kabinet hebben gesproken.
We zullen nooit weten of ze dat dan
misschien namens majesteit hebben
gedaan. Ik kan me dat niet voorstellen.
Want Bea mag na een voorbeeldige
wedstrijd van twintig jaar zonder noe
menswaardige fouten nu in blessure
tijd helaas wat aan scherpte verliezen,
dom is ze nog steeds niet. Echt hands
zal ze niet maken in haar strafschopge
bied. Ik denk dus eerder dat Jan-Peter
en Piet-Hein in hun ijver in dat majes
teitelijke doel hebben geschoten. Tikje
terug met tamelijk nare gevolgen.
Ik constateer links en rechts leedver
maak omdat de majesteitsschennis die
het tweetal zorgen baart, de program
ma's in kwestie juist extra kijkers be
zorgt. Dat is flauw. Mag Donner soms
nooit meer wat zeggen over bolletjes
slikkers omdat iemand op Curasao
daardoor wel eens op een idee kan ko
men? Ook aan het gevoel van humor
bij deze bewindslieden wordt getwij
feld. Maar daar is niks mis mee, weet
ik uit eigen ervaring. En de manier
waarmee Piet-Hein gisteren carnaval
vergeleek met de Eerste Wereldoorlog is
oneindig subtiel vergeleken bij wat
doorgaans als amusement wordt aan-
Sms-taal wordt steeds populairder. Op het display staat in correct Neder
lands: Hoe is het? Morgen toch even lunchen bij Plaza? See you.
Foto:GPD/Harmen de Jong
Studenten die niet kunnen spellen? Zeer herkenbaar,
zegt Margreet aan de Wiel, docent Nederlands aan
de Pabo in Amsterdam. „Ik adviseer studenten vaak
teksten die kinderen en ouders onder ogen krijgen,
even door een ander te laten controleren." Het staat
anders zo onnozel, vindt ze. Als moeder krijgt ze ge
regeld post met spelfouten van leerkrachten van
haar kind.
De Nederlandse taal verloedert, vindt een ruime
meerderheid van de bevolking. Bijna de helft denkt
dat het taalonderwijs steeds slechter wordt. Drie
kwart meent dat de meeste Nederlanders geen fout
loze brief meer kunnen schrijven, staat in een onder
zoek van NFO Trendbox.
Aan de Wiel krijgt geregeld studenten van de havo in
haar klas die niet kunnen spellen. „Als we ze de re
gels uitleggen, lukt het daarna meestal wel. Maar ja,
dat is wél stof van de basisschool." Soms vraagt Aan
de Wiel zich af hoe haar studenten ooit de havo heb
ben kunnen halen. Ook hun woordenschat holt ach
teruit. „Een woord als 'respectievelijk' kennen de
meeste leerlingen niet."
De groep die niet kan spellen is heel divers; het zijn
zeker niet alleen de allochtonen, zegt Mieke Smits,
voorzitter van het Netwerk Lerarenopleiders van het
primair Nederlands onderwijs en docent. „Zij kun
nen soms juist beter spellen, omdat zij het Neder
lands als tweede taal hebben moeten leren." In
Nederlandse onderwijs is de spelling volgens h
meestal losgekoppeld van de inhoud. „Kindere
fout spellen zeggen: 'Ja maai' de inhoud is toch
goed?"' Terwijl het volgens Smits normaal zou
ten zijn dat je ook even kijkt of het juist geschri
is. Hans Bennis, taalkundige en directeur van li
Meertens Instituut (voor taalvariatie en volkenl
de), is het daarmee volkomen eens. De houdin
je spelling te conü oleren mist hij ook onder zij
denten. Bennis geeft een aantal uren grammat
de universiteit en zijn studenten worden kwaai
hij punten aftrekt voor een onjuiste spelling. D
vinden ze belachelijk. „U geeft toch grammatit
zeggen ze dan.
Vroeger waren docenten volgens Bennis meer
nu gericht op een juiste spelling. „Als ik vroeg
biologie 'ik vint' tijdens een proefwerk schreel
de docent daar een dikke streep onder. Dat da
nu niet meer.
Er is een enorme nonchalance opgetreden in
taalvaardigheid." Niet alleen onder docenten
onder jongeren zelf. Het sms-en en chatten
deren in een eigen soort van taaltje waar spelfc
er niet toe doen, draagt daartoe ook bij.
Mayke Calis
Een fragment uit de tweede aflevering van het BNN-programma Egoland. Foto: ANP/Marcel Antonisse
Cowboy'. Een enorm succes werd
de Amerikaanse film 'Wag the
Dog', over een president die in
opspraak raakt door een buiten
echtelijke affaire en dan maar een
oorlog begint om de aandacht af
te leiden.
Een satirisch sprookje dat Pippi
Langkous-auteur Astrid Lindgren
in 1976 schreef, leidde in Zweden
tot een belastingverlaging. Ze
schreef het verhaaltje nadat ze
een absurd hoge belastingreke
ning had gekregen. Enkele dagen
na publicatie in de krant Expres
sen werd een belastingverlaging
aangekondigd.
Overheidsmaatregelen, en dan
vooral de impopulaire, zijn vaker
het doelwit. Een tv-satire op een
nieuw belastingvoorstel in Duits
land leidde in juli 1997 tot een
chaos op vliegvelden en in reisbu
reaus. De rubriek Monitor had bij
wijze van grap een overtuigende
reportage gemaakt over een reis-
belasting. Bij vertrek uit het land
moesten grote bedragen worden
betaald. Duitsland trapte erin,
belde luchthavens plat en boekte
massaal reizen af.
Sommige staatshoofden snappen
de populariteit van satirische pro
gramma's en proberen een graan
tje mee te pikken. Zo speelde de
toen voormalige Poolse president
Lech Walesa in 1999 mee in de
politieke satire Fabeltjesland. De
film verscheen midden in de ver
kiezingsstrijd in de bioscopen.
Het hielp kandidaat Walesa alleen
niet. Hij verloor, niet zo'n beetje
ook, en verliet de politiek.
De cover van het boek 'Het cabaret van Kopspijkers'. Foto: ANP/Uitgeverij Thomas Rap-Bezige Bij.
geboden in de ondraaglijke lichtheid
van de Nederlandse televisie. 'Kopspij
kers' is niet mijn idee van spitse humor
en die poppetjes van BNN verhouden
zich tot satire ongeveer zoals de Josti-
band tot het Koninklijk Concertge
bouw Orkest of zoals prinses Christi
na tot Cecilia Bartoli. Dat is de kwes
tie niet. En wat is de kwestie dan
wel? Dat iedereen, ook een gerefor
meerde meneer in ambtskostuum,
met zijn poten van mijn slechte
smaak moet ajblijven.
Ik was laat met mijn mos- -
terd. Ik zei het al. Maar net
niet te laat. Want bij het schei
den van het vragenuur
waarschuwde de premier |ggg|
ineens dat satire ooit het
nepbier Buckler had ver
jaagd. En dat zou ook de
koningin kunnen over
komen. Nóg eentje in ei
gen doel. Jan-Petertje,
Jan-Petertje, Petertje, Pe
tertje-Jan, wat maakte je
d'r weer een zooitje van.
