KUNST CULTUUR
imon van Athene
n een nieuwe tijd
Alles is illusie in 'Lears Oog'
•ossing Border: terug van uit Den Haag weggeweest
Mooie momenten
van Toonkunstkoor
Toonkunst Orkest is
niet altijd even sterk
maandag 10 november 2003
R5
ina.
te p/MaryAltaffer
Hotel Modern met nieuwe productie in het LAKtheater
er kinderboek
Madonna
ia 1
- Het tweede kinder-
Madonna komt dins-
/ef^n
t0, Nederland uit. 'Mr Pe-
11 's Apples' gaat over een
;ht meester in het stadje
,r( r\ölle die valselijk be
sla 'gd wordt van diefstal.
"h riemen voor
ducent Flodder
'h ®am - De productie-
s Jiappij First Floor Featu-
,j|( ïpt met financiële pro-
0[ De filmproducent, die
meer 'Flodder', 'Amster-
d' en 'Abel' uitbracht,
andelt momenteel met
ken om de boeken weer
te krijgen. Investeer
gen zich af of 'De Infil-
n 'Views Sounds' de
>p nog wel zullen halen.
door Annemiek Veelenturf
Rotterdam - Een klassiek epos
van Shakespeare verbeeld in 33
decortjes, tien gekleide poppe
tjes, zeven acteurs, zes (mini)ca-
mera's en één projectiescherm.
Drama en animatie versmelten
in 'Lears Oog', een theatrale
roadmovie naar 'King Lear' van
het Rotterdamse gezelschap Ho
tel Modern, dat morgen- en don
derdagavond is te zien in het
LAKtheater in Leiden.
Het is hard werken voor de spe
lers: wie even geen scène heeft,
maakt lichteffecten, schuift met
poppetjes of bedient een came
ra. Zo toveren zij met vereende
krachten een rijtje sla-oliefles-
sen om in een prachtig uitge
lichte zuilengalerij.
Schijn en werkelijkheid lopen
in elkaar over in 'Lears Oog'.
Zoals de videoprojectie op het
scherm één wordt met het to
neelspel daar enkele meters
voor. Zoals een kleipoppetje
een speler aanvult, en anders
om. En zoals de talloze rekwi
sieten op miniatuur-formaat le
vensecht zijn op film. Maar niet
alleen in de decors draait het
om illusie. Ook inhoudelijk is
'Lears Oog' zelden wat het in
eerste instantie lijkt. Loyaliteit
blijkt egoïsme terwijl een daad
die op het eerste oog duidde op
verraad uitpakt als onvoorwaar
delijke trouw. Waarmee de in
houd van deze klassieker van
William Shakespeare (1564-
1616) naadloos overloopt in de
presentatie.
'Lears Oog' gaat een stap verder
dan het succesvolle 'De Grote
Oorlog' en diens opvolger 'Slak-
kesporen'. In 'De Grote Oorlog',
waarin Hotel Modem via live
animatie de ellende op de slag
velden van de Eerste Wereld
oorlog weergaf, ontbrak het to
neelspel. En 'Slakkesporen',
waarin wel drama was ver
werkt, bevatte alleen animatie
die vooraf was opgenomen. In
'Lears Oog' komen film, toneel
spel en live-animatie samen in
een stuk waarin een heleboel
gebeurt op een heleboel ver
schillende plekken. ,,Dat past
prima bij onze speelwijze," zegt
Pauline Kalker - regisseur, actri
ce, videomixer en animator -,
„want met onze decortjes kun
nen we steeds een andere om
geving creëren."
'Lears Oog' gaat over een oude
koning die zijn rijk wil verdelen
onder zijn drie dochters. Wie
het mooist verwoordt hoeveel
zij van haar vader houdt, krijgt
het grootste deel. Cordelia's
liefde blijkt uit haar daden, niet
uit haar woorden. Terwijl haar
zusters Regan en Goneril wel
zéggen dat ze dol zijn op hun
vader, maar niet veel voor hem
over hebben. Maar de oude
Lear ziet dat allemaal niet. Hij
stuurt Cordelia boos weg en
geeft zijn land aan Regan en
Goneril, die vervolgens hun wa
re aard tonen.
Shakespeare geeft ruim baan
aan het innerlijk leven van de
oude koning. Hotel Modem
geeft dit vorm met hulp van een
plastic zak met noppenfolie.
Daarin figureert een kabouter
poppetje dat met een hoog
stemmetje het geweten van
Lear verbeeldt. In de voorstel
ling vervloeit acteur Marcel Fa-
ber met het camerawerk van
Pauline Kalker, waardoor het
lijkt alsof je letterlijk het inner
lijk van de oude koning binnen
wandelt. Natuurlijk zijn er ma
quettes van het kasteel van ko
ning Lear, zoals ook van een
golfbaan en een autoweg. Een
kandelaartje, een miniatuur
Perzisch tapijtje, een heel klein
wc'tje mét papier... Sommige
dingen zijn gekocht op rom
melmarkten en in speciale mi
niatuur-winkels, veel is zelf ge
maakt. Melkpakken, sla-olief-
lessen en Brussels kant zijn
daarbij van dienst geweest.
Behalve de erfkwestie binnen
Drama en animatie in 'Lears Oog' van het Rotterdamse gezelschap Hotel Modern. Foto: GPD
het gezin Lear speelt in het stuk
een tweede verhaallijn, die van
Gloucester en zijn twee zonen.
Ook hier is een erfenis aanlei
ding tot list en bedrog, met
moord en (schijn) zelfmoord tot
gevolg. „Wat mij het meest in
deze voorstelling aanspreekt is
ia met in de hoofdrollen Pim Fortuyn en zijn 'kliek'
lark van Bergen
11 Het bloedige 'Troi-
Iressida' was in 1977 het
jian een reeks baanbreken-
ktellingen van Gerardjan
1(54). En baanbrekend
1 Rijnders benutte de op-
i, als eerste theaterma-
jstuk te maken over Pim
jen, vooral, zijn aanhan-
n van Athene', dat ZT
a in co-productie met
lische Het Toneelhuis uit-
ontstond niet h la mi
ls zo vaak in zijn zeif
in stukken groef Rijn
terug in het klassieke
Het thema 'geld' voerde
der meer naar een stuk
bij Toneelgroep Am-
in een regie van Pierre
oit al in meespeelde:
'Timon van
een tragedie over een
mige Atheense patriciër
erluezingstijd plotseling
ulair wordt onder de rij-
t hun macht weten zij
en3 het centrum van de
positioneren - iets wat
nooit is gelukt. Timon
:hter geen benul van
geeft het met bakken
hij uiteindelijk failliet
irdt hij door iedereen -
izelf - uitgekotst. Dat
üet weg dat hij wraak
Een nieuwe tijd, een nieuwe le
zing. In Timon herkende Rijn
ders nu 'onmiddellijk' de figuur
van Pim Fortuyn. Niet alleen
omdat de vermoorde LPF-lei-
der qua politieke ontwikkeling
bijna inwisselbaar is voor Ti
mon, ook qua personage, zegt
Rijnders. „Een uitzinnige rel
nicht", omschrijft hij hem.
„Shakespeare liet in zijn tekst
weg wat iedereen destijds wist:
de figuur van Timon was geba
seerd op de Engelse koning Ja
cobus de Eerste, die zijn geld
uitgaf aan loverboys."
Hoe sterk ook de parallellen
tussen de hoofdfiguren en hoe
stevig Rijnders die ook uitver
groot (Tim gaat bij hem onder
meer de darkrooms af en heeft
een eigen butler en een leger
bedienden); het is Rijnders niet
op de eerste plaats om hén te
doen. „Ik had, zeker na zijn
dood, geen zin om een theatra
le biografie van Pim Fortuyn te
maken. Het gaat mij meer om
de mensen om zo'n figuur
heen. Hier wordt immers nie
mand vermoord door één poli
tieke tegenstander, hier wordt
iemand uitgekotst door zijn ei
gen kliek omdat hij failliet gaat.
Die mentaliteit van, ja, hoe he
ten ze: de Ed Maasen, maar ook
niet-LPF'ers - dat is voor mij
één pot nat."
Tim, gespeeld door Aus Grein-
danus jr., wordt volgens Rijn
ders bijna een 'sympathieke
held' door de hebzuchtige gril
len van personages als Nina (El
sie de Brauw), Sylvia (Frida Pit-
toors) en Cor (Peter Seynaeve) -
figuren die in het stuk, vaak al
leen al door hun voornamen,
duidelijk laten doorschemeren
op welke reële personen ze zijn
geënt. Marten Fortuyn, die on
langs nog bij theatergroep Zep
kwam controleren of hun lo
pende voorstelling 'Doop!', zij
delings over Pim Fortuyn, wel
door zijn beugel kon, mag van
hem ook rustig langskomen.
„Als hij hersens heeft en hij ziet
de voorstelling, dan denk ik dat
hij me snikkend in de armen
valt."
Want hoewel Rijnders zelf 'to
taal geen sympathie' had voor
Fortuyn of diens gedachten-
goed, wil hij uiteindelijk wél
een tragedie met grote gevoe
lens als medelijden maken.
„Het 'Richard III'-, het 'King
Lear'-effect: stukken met grote
griezels en schoften, waar je
uiteindelijk wel in meegaat."
'Tim van Athene' wordt in Ant
werpen in De Shop gespeeld en
in Halfweg, bij Amsterdam, in
De Suikerfabriek. De catwalk is
een belangrijk decorstuk. Tim
neemt uiteindelijk wraak op de
kliek via mode-ontwerper Alkib
(Jochen Balbaert). Rijnders be
looft een 'grootse finale'.
'Tim van Athene' door ZT Hol-
landia, in co-productie met
Het Toneelhuis. Te zien: t/m
22 november in De Shop, Rijn-
kaai 14 in Antwerpen. Reser
veren: 00 32 32248844. Van 4
tot en met 20 december in De
Suikerfabriek, Haarlemmer-
straatweg 3 in Halfweg. Reser
veren: 020 6242311.
'Tim van Athene', stuk met grote griezels en schoften, waar je uiteindelijk wel in meegaat.
Foto: Phile Deprez
tualiteit, troost en verlossing verbindt muzikanten op festival
•Hendrik Bakker
uint
c - Het Crossing Border
CBF) is terug in Den
!t is verleidelijk ter gele
van dat feit over 'de te-
van de verloren zoon' te
Maar zo ligt het niet.
terdamse jaren van het
Border Festival zijn
k niet zomaar te be-
n als een 'faux pas' van
lisatie, maar als onder
een ontwikkeling. En
zou die ontwikkeling
ide jaren niet naar Rot-
Antwerpen leiden?
g Den Haag blij zijn
val voorlopig weer bin-
poorten te hebben,
rossing Border is een
rkshop voor het grens-
ussen literatuur en se-
:k- en popmuziek, zo-
het nergens anders in
ld vindt en misschien
t in Europa. Het Am-
je avontuur heeft ach-
1S vezen dat de kracht en
tansrecht van het CBF
jgen in cross-over van
en muziek dan in het
van een grootschalig
nt met progressieve
t dan ook onder moet
'erstaan) popmuziek,
laatste Haagse jaren,
Crossing Border ver-
David Sylvian, ruim twintig jaar geleden het boegbeeld van band Japan, heeft als artiest een indrukwek
kende groei doorgemaakt. Foto: GPD/PR
huisde naar de hippe omgeving
van het Leidseplein, was het
festival al zo groot geworden
dat het veel begon te lijken op
een soort North Sea Festival.
Directeur Behre heeft daar re
soluut mee gebroken. Wil je li
teratuur tot zijn recht laten ko
men op het podium dan is een
zekere intimiteit gewenst. In de
massaliteit gaat de dichter ten
onder, met uitzondering van
een enkele electronic poet of
een mediakunstenaar als Lauri
Anderson.
Het huidige literatuurprogram
ma van het Crossing Border
Festival belooft veel goeds. In
de eerste plaats zijn er de mid-
daggesprekken in het Haags
Historisch Museum. Thomas
Rosenboom gaat in gesprek
met Anton Zijderveld, de voor
malig hoogleraar sociologie, en
A.F. Th. van der Heijden met de
classicus Fik Meijer. Dat lijken
verrassende en uitdagende ge
sprekspartners. Jan Wolkers zal
op eigen kracht een middag
vullen. De overkomst van zo'n
beetje de halve Granta-genera-
tie uit Engeland, met onder an
deren Hari Kunzru en Monica
Ali, de komst van Booker Prize
winnaar DBC Pierre, Andrei
Makine, Kees van Kooten en
Redmond O'Hanlon is erg inte
ressant. En dan zijn er de door
CBF-directeur Louis Behre ge
tipte singer-songwriters Rob
Jungklas en Erin McKeown.
Wat de meeste muzikanten die
op het festival optreden met el
kaar verbindt is spiritualiteit.
David Sylvian, David Thomas,
Zap Mama, ja zelfs The Flaming
Lips zijn spiritueel en bevlogen.
De onberekenbare en vernieu
wende The Flaming Lips zijn
een sensationele live-groep met
een theatrale show vol bizar
uitgedoste figuranten.
Heel bijzonder is de komst van
David Sylvian naar Den Haag.
Dat de introspectieve zanger
ruim twintig jaar geleden het
boegbeeld was van de in het
begin zo extravagante glam-
band Japan is nog moeilijk voor
te stellen. Van 'Adolescent sex'
de trouw van de 'goede' kinde
ren aan hun vaders," zegt Kal
ker. „Ondanks dat Lear en
Gloucester hen afwijzen, blijven
ze hun vaders trouw. Die toe
wijding... Een mooie emotie
vind ik dat."
'Lears Oog': 12 en 13/11 in het
LAKtheater, Leiden; 19 en
20/11 in het Korzo theater,
Den Haag; 3 t/m 7/12 en 10
t/m 13/12 in de Krijn Boon
Studio in de Rotterdamse
Schouwburg;
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Toonkunstkoor Leiden e.o. o.l.v.
Hans van der Toom. Gehoord: 9/11Huis
ter Duin, Noordwijk aan Zee. Nog te
horen: 15/11, Marekerk, Leiden.
Toonkunstkoor Leiden e.o.
houdt van uitdagingen. En ze
ker de dirigent, Hans van der
Toom. Vanaf 1978 zwaait hij
met veel enthousiasme de
scepter over dit koor, dat zich
met veel animo stort op lang
niet alledaagse grote koorwer
ken. Zo voerde Toonkunst de
laatste jaren o.a. Le roi David
van Honegger en het Requiem
van Giuseppe Verdi uit. Nu
waagt het koor zich aan de a
cappella te zingen Vespers van
Rachmaninov, die op 10 maart
1915 in première ging. Twee
jaar voor de oktoberrevolutie,
die leidde tot het verbod op alle
religieuze composities. Het is
alsof Rachmaninov dit voor
voelde in zijn 15 expressieve,
bewogen gebeden, die elk een
eigen inhoud en sfeer dragen.
Het eerste concert van de Ves
pers vindt plaats in de Keizers
kroonzaal van Huis ter Duin.
Als een bindende acclamatie
helder, zuiver en buitengewoon
kleurrijk roept het koor op tot
aanbidden. Alle p's, en dat zijn
er veel, ploffen als kastanjes op
het vuur, en de zju-klanken lij
ken authentiek. Dit gebed
wordt herhaald na het achtste;
dan klinkt het bijkans nog over
tuigender.
Hoe goed dit overigens uitste
kende amateurkoor ook zijn
best doet, het heeft te weinig
rekening gehouden met de
akoestiek van deze zaal, die
gortdroog is. Het geluid onder
het lage plafond kan nergens
omhoog, en slaat dus regelrecht
op de luisteraar zonder na-
zoem, zonder resonance. En
dat is vooral in de fortissimo
passages heel jammer, want
wat is er niet mooier dan een
lofzang uit duizend monden in
een hoge kathedraal? In de Ma
rekerk zal deze uitvoering op 15
november dan ook veel meer
tot z'n recht komen.
Toch zijn er genoeg indrukwek
kend mooie momenten. Wan
neet de alten fraai in balans
met de andere stemmen zijn in
de lofzang, het tweede gebed.
Als alle stemmen, en dat zijn er
vele, zeer eensgezind een Alli-
luya inzetten, uit laten waaieren
en weer bijelkaar komen in een
zoete harmonie. De sopranen
zingen maagdelijk teder in het
Ave Maria en vormen met de
rest een zijdezacht coloriet in
lange golvende lijnen, die als
guirlandes om elkaar heen wer
velen. Ook de korte dynami
sche uitbarstingen verrassen,
zijn goed getimed, zoals op dat
éne woord 'blagovoleniye' in
het 'vrede aan mensen van goe
de wil'. Prachtig gonzen de
donkerbronzen basbaritons die
tot het uiterste gaan om in de
diepte te blijven klinken.
Die lange zoemende lijnen ko
men veelvuldig voor in het tien
de gebed, de Aanbidding van
de opgestane Heer, waarop een
andere melodie wordt ingezet
die op haar beurt weer langdu
rig ruisend uitademt. Even
loopt alles in de soep in het
Magnificat, maar Van der
Toom weet door strikt te dirige
ren alle stemmen weer op de
rails te krijgen. Dan vliegen de
chembijnen weer transparant
af en aan, zinnenstrelend ver
beeld door de sopranen. Tot
slot een lofzang tot de Moeder
Gods, dat strijdbaar, licht agres
sief begint en bijna kinderlijk
oprecht eindigt, wanneer man
nen- en vrouwenstemmen vro
lijk om elkaarheen krinkelen.
naar een leven op boeddhisti
sche grondslag, heeft Sylvian
als artiest een indrukwekkende
groei doorgemaakt. Hij maakte
eigenzinnige, zeer persoonlijk
getinte albums met 'Brilliant
trees' en 'Gope to earth', en
werkte samen met al even on
vergelijkbare persoonlijkheden
als Ryuichi Sakamoto, Robert
Fripp en Holger Czukay. Op
Crossing Border presenteert
Sylvian zijn nieuwe cd 'Ble
mish', een sobere plaat met de-'
solate muziek en desperate tek
sten.
Geen Crossing Border zonder
16 Horsepower. Zo lijkt het,
want de groep van de zingende
predikant David Eugene Ed
wards staat alweer voor de vier
de keer op het festival. En nu
heeft festivaldirecteur Louis
Behre een jongere zielsverwant
van Edwards ontdekt: Rob
Jungklas. De liefhebbers van de
uit arcadische folk en blues op
getrokken 'Americana'-muziek
mogen zich verheugen op het
Nederlandse debuut van Jung
klas. Hij speelt bottleneck-gi
taar alsof de duivel 'm op de
hielen zit en zingt met een be
zwerende, gruizelige stem
broeierige liedjes over religie,
alcohol en blueslegenden als
Son House. Jungklas, wiens in
tense muziek al vergeleken
werd met die van Nick Cave en
Bob Dylan, bracht onlangs met
'Akradelphia' zijn derde cd uit.
De openbaring is aanstaande.
muziek recensie
Susanne Lammers
Concert Toonkunst Orkest Leiden o.l.v.
Wim van Herk en Zangkoren "Deo
Sacrum" Poeldijk o.l.v. Evert Wagter.
M.m.v. Marten Smeding, Hieke
Meppelink en Paul Marcelis. Met werk
van Brahms, Barber, Mendelssohn
Batholdy en Lloyd Webber. Gehoord:
8/11, Petruskerk, Leiden.
Het Toonkunst Orkest Leiden
laat het eerste deel van de Sere
nade nr. 1 in D dur maar weinig
naar Brahms klinken. Dirigent
Wim van Herk is niet bij mach
te duidelijke lijnen uit te zetten,
van een visie is eigenlijk geen
sprake. Het klinkt meer naar
heel voorzichtige filmmuziek,
waarin alleen klarinet en fluit in
kleine solostukjes voor wat op
leving zorgen. Datzelfde euvel
doet zich voor bij het Adagio for
strings van Samuel Barber.
Daarbij komt dat ze vaak zo
vals spelen, dat het een wonder
is dat er niet afgeslagen wordt.
Gelukkig krijgt de Symfonia nr.
9 in C dur van Mendelssohn
Bartholdy een iets liefdevoller
behandeling. In het Grave
wordt de dramatiek weliswaar
nog een beetje weggemoffeld,
maar in het Allegro komt Toon
kunst wel degelijk tot aanspre
kend samenspel, werkt het de
vrolijke motiefjes helder uit,
laat het de muziek schuimen
als goede cappuccino. Het An
dante spreekt ze duidelijk min
der aan, maar dat maken ze
weer een beetje goed met een
overtuigender Scherzo.
Het Requiem van Andrew Lloyd
Webber, dat Toonkunst (zonder
de violen) met de verzamelde
Zangkoren 'Deo1 Sacrum' Poel
dijk onder hun dirigent Evert
Wagter ten gehore brengt, is
een tikje hybride. Lloyd Webber
leunt op de klassieke traditie,
maar voegt er veel poppige ele
menten en vooral veel effect
volle foefjes aan toe.TDat maakt
het tamelijk sentimenteel en
soms onuitstaanbaar beatmis-
sig.
Jongenssopraan Paul Marcelis
houdt het verrassend sober, en
ook Marien Smeding probeert
zijn solopartijen droog en daar
door expressief te houden. Al
leen sopraan Hieke Meppelink
voldoet minder: te hard en met
rare aanloopjes voor bijna elke
noot. Deo Sacrum is het mooist
in de zachte passages, maar
ook in de macabere dodendans
van het Lacrymosa en de drei
gende stukken in het Offertori
um is het goed op dreef. Maar
de verrassing bij dit stuk is het
orkest. Onder een dirigent die
kennelijk wel motiveert en dis
ciplineert, blijkt Toonkunst een
gedreven, oplettend gezelschap
waar de musiceervreugde van
afspat.
