BOEKEN
Onbekend volk tot leven gebracht
De confessies van een Teletubbie
Terloops gestelde vragen
Hurley welkom vers bloed in thrillerland
De lekkerste letters
dinsdag 4 november 2003
Nieuwe roman met fotoboek van Karei Glastra van Loon
TOP-10 FICT
Amsterdam -Wat is het mooie van letters? Dat
hoefje geen enkele bibliofiel uit te leggen. Die
heeft er een voortdurende honger naar. Stukjes
schrijver Kees van Kooten en grafisch ontwerper
Ewald Spieker hebben er een prachtig boek over
gemaakt met de al even prachtige titel: 'Letterlust'
(De Harmonie, €24,90). Spieker knipt en plakt het
hele alfabet in en uit elkaar en Van Kooten schrijft
daar in nostalgie gedrenkte jeugdherinneringen
bij. Over chocoladeletters, luchtreclames, de m van
'mmm' en de s van 'Ssssssssstttttttt!!!'. Absoluut
het lekkerste letterboek. Foto uit besproken boek
Voor zijn nieuwe boek 'De on-
zichtbaren' verbleef Karei Glastra
van Loon drie maanden in een
Thais vluchtelingenkamp. In
plaats van de geplande journalis
tieke reportage werd het een
nieuwe roman.
roman recensie
Peter van Vlerken
'De onzichtbaren' door Karei Glastra van
Loon. Uitgeverij U. Veen. Prijs: €15,95.
'De onzichtbaren in beeld', fotoboek van
Jan Bogaerts. Uitgeverij U. Veen.
Prijs: €15,-.
Karei Glastra van Loon was
eerst journalist, daarna werd hij
romanschrijver. Zijn journalis
tieke werk, onder meer voor de
Nieuwe Revu, ken ik niet. Zijn
romans, De passievrucht en Lis
a's adem wel. Ze danken hun
succes aan de lichte, dansende
pen, waarmee de auteur dra
ma's draaglijk maakt.
In zijn nieuwe boek, De on
zichtbaren, doet Glastra van
Loon iets bijzonders. Hij ver
bleef op verzoek van de Stich
ting Vluchteling drie maanden
bij de Karen, een volk dat heeft
moeten vluchten uit Birma en
al jaren, vrijwel pnbekend bij de
rest van de wereld, kwijnt in
een kamp in Thailand. Hem
werd gevraagd er een publicatie
aan te wijden. In plaats van een
journalistieke reportage schreef
hij een roman, er blijkbaar van
overtuigd dat de journalistiek
tekort schoot en hij ook de ver
beelding nodig had om tot
waarheid te komen.
De roman verscheen gelijktijdig
met een fotoboek van de Deur-
nese fotograaf Jan Bogaerts.
Waar Glastra van Loon tracht
door te dringen tot de binnen
wereld van de Karen, toont
Bogaerts de buitenkant, aldus
wordt dit onzichtbare volk -
'onze onzichtbaarheid is onze
grootste vijand' - dubbel zicht
baar gemaakt.
De methode van Glastra van
Loon komt erop neer dat hij let
terlijk kruipt in de huid van een
11
Opvangkamp van de Karen in Thailand. Foto: Jan Bogaerts
vluchteling, zoals alleen in een
roman kan, door van hem, een
advocaat, de ik-persoon te ma
ken en het verhaal te laten ver
tellen. Die ik-persoon is blind -
je wordt vanzelf eerlijk als je
blind bent en een vluchteling' -
en aldus doet de schrijver ver
slag van de grote geschiedenis
van Birma, vanaf de tijd voor de
kolonisatie, tijdens en daarna,
toen de democratische regering
plaats moest maken voor een
militair regime en de onafhan
kelijkheidsstrijd van de Karen
in bloed werd gesmoord.
Daaraan verbonden is het klei
ne, maar niet minder dramati
sche verhaal van de familie van
de ik-persoon dat lijkt op een
bijna Bijbelse vertelling over de
verdrijving uit het paradijs. De
Karen vormen een christelijke
minderheid onder de Birmese
boeddhisten. Hun lot is er deels
door bepaald, waardoor religie,
zeker ook van de boeddhisti
sche kant belicht, een grote rol
speelt in De onzichtbaren. Alles
bijeen stelt Glastra van Loon in
dit oprechte, liefdevolle en be
wogen boek vast: "Wij zijn, ie
der van ons, een kleine verza
meling van verhalen.'
De foto's van Bogaerts laten
vreemd genoeg niet of nauwe
lijks de ellende zien die we ge
wend zijn te zien van vluchte
lingenkampen. Zijn foto's stra
len onbezorgdheid - zeg maar:
iets paradijselijks - uit, al hou
den de poserende mensen hun
oosterse blik, die zich volgens
westers cliché maar moeilijk
laat doorgronden. Daardoor
zijn de woorden van Glastra
van Loon en de beelden van
Bogaerts een onmisbare aan
vulling op elkaar en geeft alleen
hun optelsom, voor zover be
reikbaar, de volledige waarheid
omtrent de Karen prijs.
Beide boeken verdienen een
plaats naast elkaar in elke kast,
vooral bij degenen die zich iets
gelegen laten liggen aan het lot
van de wereld. Een bezwaar is
misschien dat er ondanks alle
wreedheid iets van geruststel
ling van uitgaat, waarbij je je
kunt afvragen of dat het gewen
ste effect sorteert voor de Ka
ren. Maar aan de andere kant:
hebben woorden en beelden
die alleen het leed belichtten
wel effect gesorteerd?
1. (2) J.M. Coetzee,
In ongenade.
Ambo/Anthos, 12,50
2. (3) Appie Baantjer,
De Cock en geen excuus
voor moord.
Fontein, 9,98
3. (-) Youp van 't Hek,
Liegangst.
De Bezige Bij, 7,50
4. (1) P.F. Thomese,
Schaduwkind.
Contact, 12,90
5. (8) Elizabeth George,
Zijn laatste wil.
Bruna, 22,95
6. (4) Arthur Japin,
Een schitterend gebrek.
Arbeiderspers, 17,95
7. (-) Karin Slaughter,
Een lichte koude huivering.^
Bezige Bij, €18,90
8. (6) Nicci French,
De verborgen glimlach.
Ambo/Anthos, €18,90
9. (-) J.M. Coetzee,
Elizabeth Costello.
Augustus, €19,90
10. (-) Hafid Bouazza,
Paravion.
Prometheus, €19,95
Youp van 't Hek bundel
zijn zaterdagse columns
NRC Handelsblad waarin
de graag bekende figuren \H
de Nederlandse samenlevii ;r
op de korrel neemt. Kaï 'jj
Slaughter wordt - kort -
sproken in de rubriek I n
Leestafel. Nobelprijswinna
Coetzee kwamen we al eerd
tegen. Hafid Bouazza schre
een roman over drie gener
ties Marokkanen van wie
jongste telg, een jongema
alleen achterblijft in een kle
Marokkaans dorp vol vro
wen. De titel verwijst naar
wijze waarop veel van zitg
landgenoten voorgoed nay
West-Europa afreizen: p^{
lil
h<
De boekentoptien wordt
kelijks samengesteld op ba&e
van verkoopcijfers van Ath 0
naeum Boekhandel en H.
Vries Boeken in Haarlep
Boekhandel Kooyker in L<
den, Plantage Boekhan<
Harkema in Hilversum, Boe
handel Los in Bussum
Boekhandel De Ark in Aln£
Hanneke Groenteman over haar eetverslaving
Mooie, confronterende roman van Bernlef
non-fictie recensie
Marjolijn de Cocq
'Doorzakken bij Jamin' door Hanneke
Groenteman (met illustraties Peter van
Straaten). Uitgeverij Thomas Rap.
Prijs: €15,00.
Voor de foto's bij een voorpu
blicatie uit Doorzakken bij Ja-
min poseert ze in de snoepwin
kel uit de titel, grote zak zoet in
de hand, blik op doodongeluk
kig. Hanneke Groenteman (64),
journaliste, gevierd televisiepre
sentatrice, is dik. Ze maakt het
nu zelf wereldkundig. Dik vol
gêne, dik vol schaamte. Anders
dan Winnie the Pooh, haar lief
ste held. 'Pooh van wie ieder
een houdt en die nooit zeurt
over zijn kogelronde buik. Die
helemaal nooit gehoord heeft
van zijn Body Mass Index, zelfs
Uil zal niet weten hoe je dat
schrijft.'
Jarenlang was haar gewicht een
geheim waarover niemand
mocht spreken, vertelde Groen
teman onlangs in een inter
view. Maar met Doorzakken bij
Jamin heeft ze de schaamte
'weggeschreven', het geheim is
aan het licht gekomen. Ze
kwam zelf met het idee om over
haar leven en diëten te schrij
ven, toen haar uitgever voor
stelde dat zij haar ervaringen
als onderduikkind te boek zou
stellen. Maar dat had ze hele
maal gênant gevonden, stelde
ze in NRC Handelsblad, dan
moet je 'van het kaliber Durla-
cher, Herzberg of Primo Levi'
zijn. Toch is het de rode draad
in Doorzakken bij Jamin gewor
den, haar onderduiktijd bij
Tante Cor en Oom Kees waar ze
'alles lustte'.
Blakend kwam ze uit de oorlog,
schrijft Groenteman, ze herin
nert zich bloembollen noch
honger. De vette vellen van de
pap waar de kinderen van Tan
te Cor van gruwden, die at zij.
Toch zoekt ze zelf hier de voe
dingsbodem van haar schaam
te, de kiem van onzekerheid die
het onderduiken bij haar gelegd
moet hebben. Waar waren pa
pa en mama, wat kreeg ze op
haar brood - wat waren de co
des van het nieuwe gezin? 'Mis
schien is mijn eetfixatie toen
ontstaan. Dat was immers het
enige waarop ik kon rekenen,
dat me werkelijk troostte, me
niet zou verraden - de warmte
die buiten niet bestond van
binnenuit georganiseerd?'
Na de oorlog, toen de 'dieetin-
doctrinatie' nog geen vat op
haar had, was er het verrukke
lijke eten van haar moeder die
'goddank' nog van de generatie
van de zelfgemaakte, volle,
klassieke toetjes was. De be-
ioomboterde boterhammen
'met heerlijkheden' kreeg ze
van haar vader mee naar
school, en altijd een verrassin-
kje: „Een kus in een brood
trommeltje." Maar de stevige
tiener die van een tante het ge
hate koosnaampje 'Bolfie'
kreeg, koos uitgerekend de
graatmagere Audrey Hepburn
om mee te dwepen - met als ge
volg dat ze steeds ontevredener
werd over zichzelf. 'Alles aan
mij dat virtueel over Audrey
'heenbloesde' vervulde me met
afschuw, en er bloesde nogal
wat.'
Hoe overtuigd Groenteman ook
raakte van haar eigen wanstal
tigheid, en hoezeer de 'dieet-
duivel' haar bij tijd en wijle kan
bezitten, de innerlijke twee
strijd tussen chocoladecrois
sant en sporttas wordt altijd ten
gunste van de eerste beslecht.
Haar 'overtollige ik' wint met de
jaren aan gewicht, haar 'halve
zelf dat in Groentemans visioe
nen gelukkig ronddartelt in een
klein jurkje - eindelijk niet meer
dat eeuwige, afkledende, ouwe
lijke zwart - wordt steeds onbe
reikbaarder. 1968: gewicht 64,
streefgewicht 58. 1997: gewicht
95, streefgewicht 85.
Met grootse zelfspot - en grote
Hanneke Groenteman. Foto: GPD
herkenbaarheid voor iedereen
die ook maar enigszins in de
buurt van een eetverslaving
heeft gezweefd - schrijft Groen
teman over een leven van 'ba
lanceren tussen schaamte en
begeerte'. Hooguit is Doorzak
ken bij Jamin soms een beetje
'veel van veel'. De opgevoerde
dialoogjes over 'niks om aan te
trekken', over de trits aan nach
telijk aangeschafte, nooit ge
bruikte TelSell vetverdrijvers,
over toxische cellen en trigly-
ceridegehalte: hoe hilarisch
ook, een overdosis ligt op de
loer.
De ware kracht van Groente
mans debuut schuilt in ontroe
ring. Als ze vertelt over dat klei
ne meisje in de onderduik dat
alles lustte, omdat ze ook graag
wat Tante Cor haar voorzette
wflde lusten. 'Want hoe kon je
de voedster een groter plezier
doen dan alles lekker te vinden?
In het hoofdstuk Gijsje waarin
de jonge Groenteman, onge
huwd zwanger van een doch
tertje dat maar even zal leven,
voor het eerst een Functie, een
Noodzaak in de wereld heeft:
draagster van een Nieuw Ie
mand - naast de 'kick van het
legitieme dik worden'.
Of in de scène waarin haar
kleinzoontje haar 'Teletubbie-
buik' mint. „Hij dééd het ge
woon. Liep op me toe, tilde
mijn T-shirt op, zei 'Bassie dik
ke buik' en gaf er een kus op.
Toen ontblootte hij zijn eigen
gladde buikje en zei: 'Kobus
ook blote buik! Het was lang ge
leden dat iemand mijn blote
buik had gezien om andere dan
medische redenen. Kobus is
twee en vindt Bassies buik (zeg
maar de buik van oma, ik heet
Bassie in die kringen) gewoon
lief. En dik. En verder niks."
roman recensie t
Wim Vogel
'Buiten is het maandag' door Bernlef.
Uitgeverij Querido. Prijs: €16,50.
Het is de onvermijdelijke loop
van ieders leven. Naarmate je
ouder wordt, verdwijnen er
steeds meer mensen en wordt
het stiller, totdat je ook zelf
voorgoed vergeten wordt. Je
kunt je vastklampen aan de
dingen om je heen, de laatste
getuigen van dat verdwijnend
leven, aan een religie die tot in
alle eeuwigheid alles bij het ou
de laat, aan herinneringen, die
losse flarden en je meent soms
de stemmen te horen van de
mensen die je hebt gekend -
maar uiteindelijk verdwijnt al
les en iedereen. Over de tragiek
van dat verdwijnend leven en
over de verschillende manieren
waarop mensen daarmee om
gaan, schreef Bernlef opnieuw
een mooie, verstilde roman.
Buiten is het maandag, een titel
die verwijst naar het radiopro
gramma Met het oog op morgen
dat iedere avond met soortgelij
ke constateringen opent. Da
tum, dag, temperatuur: alsof
die feiten alles ordenen en re
gelmaat aanbrengen in de war
reling van alledag. Geen onbe
kend motief bovendien in het
oeuvre van Bernlef waarin altijd
al ruimschoots plaats was voor
voorwerpen, feiten, foto's en
registraties. Wat hij eens over
vriend en kompaan K. Schip
pers schreef, geldt ook voor
hem: 'een eerherstel voor de
dingen die ons dagelijks zo
schijnbaar nederig en zwijg
zaam omringen'.
Dankzij de P.C. Hooftprijs
(1994) kon Bernlef in 1995 een
keuze uit zijn poëzievertalingen
laten verschijnen: Alfabet op de
rug gezien. Van de Amerikaanse
Elizabeth Bishop (1911-1979)
nam hij er twaalf op, verwant
als hij zich als Noord-Hollandse
plattelandsjongen voelde met
haar 'voorkeur voor vissers
plaatsen, de kust, zee en dui
nen. Gebieden met verschui
vende grenzen.' Bishop situeert
haar gedichten onder andere in
Nova Scotia, het lege en ruige
Canadese gebied waar de At
lantische Oceaan langs schuurt.
In Buiten is het maandag bepa
DE LEESTAFEL
door Martin Hendriksma
In de rubriek De Leestafel wordt
wekelijks een ander genre boe
ken besproken. Deze week de re
cente oogst thrillers.
Vers bloed is dringend gewenst
in thrillerland. Niet alle grote
namen slagen erin constante
kwaliteit te leveren. De veel
schrijvers beginnen je zelfs aar
dig op de zenuwen te werken.
En op miskende talenten die de
zoveelste pseudo-psychologi-
sche rimram aan papier toever
trouwen, zit al helemaal nie
mand te wachten. Godzijdank
is daar Graham Hurley.
De Brit zet een rechercheteam
neer in Het uur van de wraak
(Orega, €18,95) dat het niveau
van de prachtige tv-serie New
York Police benadert. Dit is een
'policier' die je zelf stuk leest,
nog eens pakt en vervolgens al
leen uitleent aan je grote liefde.
Karakters, verhaallijnen, dialo
gen, het klopt allemaal als een
bus.
Neem rechercheur Paul Winter.
Zo'n eigengereid type, fantas
tisch in zijn werk maar o zo on
handelbaar. Ruwe bolster,
blanke pit. Als zijn vrouw op
een ongelukkige manier van de
specialist te horen krijgt dat ze
terminale kanker heeft, breekt
bij Winter de laatste weerstand
en gaat hij, weliswaar uiterst
professioneel, de grote wreker
uithangen.
Het slachtoffer heeft zich net;
mgediend. Het is de gynaeco
loog Hennessey, een slager van
jewelste, die spoorloos verdwe
nen of vermoord lijkt, maar in
werkelijkheid is ondergedoken
voor de vele vrouwen die hij
heeft verminkt en hun familie
leden die willen afrekenen. Hij
heeft de pech dat bloedhond
Winter hem ruikt (bijdrage: Ar
no Ruitenbeek)
Bij de naam Winter zal bij veel
thrillerfans al een stevige bel
zijn gaan rinkelen. Dat heeft al
les te maken met Felix Thijssen
die immers een veelgeprezen
reeks rond de speurder Max
Winter schreef. In Rosa (Lui-
tingh-Sijthoff, €13,50) wordt de
privé-detective ingeschakeld
om de ontvanger van een ge
transplanteerd hart te achter
halen. Want de moeder van de
donor, een aantrekkelijke Ar
meense, heeft het gevoel dat
haar al even aantrekkelijke
dochter in een andere verpak
king gewoon voortleeft.
Thijssen zet breed in. Hij weet
de donorkwestie te verbinden
met een hele andere strafzaak,
waarbij de geldgever van een
nieuw cultureel Europees tijd
schrift om zeep wordt gehol
pen. Een aan lager wal geraakte
journalist die met het project
de weg omhoog hoopt terug te
vinden, is een van de.hoofdver-
dachten. Ook deze zevende
Max Winter leest weer als een
trein en het ingenieuze slot zal
niemand teleurstellen.
Karin Slaughter leverde met A
faint cold fear haar derde vuist
dikke thriller af, nu in het Ne
derlands een tikje omslachtig
vertaald tot Een lichte koude
huivering (Bezige Bij, €18,90).
De Amerikaanse, amper de der
tig gepasseerd, maakt snel car
rière. Haar debuut Nachtscha
de werd door The Washington
Post maar meteen uitgeroepen
tot thriller van het jaar. Haar
nieuwste boek concentreert
zich rond een paar ogenschijn
lijke zelfmoordgevallen op een
Amerikaanse campus. Net als
in haar eerste twee boeken is er
ook nu een belangrijke rol weg
gelegd voor kinderarts Sara Lin
ton. 'Karin Slaughter is de nieu
we koningin van de suspence',
meldt De Bezige niet ten on
rechte prominent op de achter
flap. En nu maar hopen dat ze
die knoeperd van een taalfout
er bij de tweede druk uithalen.
Bernlef. Foto: GPD/Phil Nijhuis
len die 'verschuivende gren re
de thematiek. In nog geen 0
derhalf jaar verandert het 1( 1(
van de Noord-Hollandse 1 j
delaar in tweedehands spu lt(
de vijfenzestigjarige Stijn js
kering dramatisch. Zijn vi |c
Geesje komt om bij een a,
ongeluk. Als Stijn na tien d;
uit een coma ontwaakt, is
begraven en dus voorgoed
dwenen. Zijn op het eerste
zicht zo degelijke zoon H
een ambitieuze makelaar,
vrouw, zoon, werk en aut
even plotseling achter ei
spoorloos. Pas een half jaa
ter wordt hij gezien in Can
in Nova Scotia en vertrektjg
om daar zijn zoon en uitein§.
lijk ook zichzelf terug te vini
Om grip te krijgen op wat
de laatste maanden overki
maakt Stijn in zijn agenda's
1999 en 2000 korte aanteke
gen, en zo, bladerend dooi
twee agenda's, reconstru
wij met hem zijn leven. Spe
culair is het allemaal niet
slot van rekening schrijft B -
lef niet over passie en
('Seks kun je met iedereen 1 j
ben. Daarom valt er over pa
eigenlijk niets te zeggt
Maar spectaculair is trouw
tuurlijk nóóit, laat staan al
wordt gekoppeld aan voor
pen, aan landschappen en
mensen.
Toch is Buiten is het maim
een mooie roman over
mensen al dan niet terecht
men. In de roman zitten
weeltjes van terloopse obse
ties en menselijke tragei
Herinneringen die we kof
ren en die we zo voor uitstel j~"
proberen te behoeden. Het^
zicht dat we ook degene zijl
we geweest zijn, ook al pri
ren we die nog zo hartgro
te vergeten. En dan de won
lijke levens van Bruce Gi t
Stijns Canadese vriend en
Tracy Tuin, de twintigja 1(j
voor wie Harry alles en ie
een hals over kop verlaat.
Wat blijft er over van een le s
vraagt Bernlef zich af. Een
zameling losse flarden? Of 1 a
Grady gelijk en is de aarde
doorgangshuis waar iedei
altijd en overal aanwezig is? g]
zijn die terloops gestelde Jg
gen, ingebed in wat zo 1
een verhaal lijkt, die versti j.
brengen in een wereld die
incidenten en nieuwsflai
aan elkaar schijnt te han ij.
Uiteindelijk dus heel confro
rend en dat is precies wat p
goede roman dient te zijn.
