yWETENSCHAP
Een stamcelpleister voor een beschadigd hart
wmsm
Doorstroming van mbo naar hbo en universiteit moet veel beter
vlinderogen verbeteren Hollands Brazilië op Franse wandtapijten
computersystemen
Rechtse kru
sturen han<
Een cavia v
zo'n 700 kil
door Henk Hellema
Na een hartaanval heeft het hart
averij opgelopen. Een deel van
de hartspier werkt niet meer.
Wereldwijd hopen onderzoekers
deze schade met stamcellen te
kunnen herstellen. Ook Neder
land blaast op dit gebied zijn
partijtje mee.
Wanneer een deel van de lever
wordt weggehaald, groeit dit
orgaan binnen ongeveer een
maand weer uit tot zijn oor
spronkelijke omvang. Ook huid
die is beschadigd, herstelt zich
zelf snel. Maar het hart mist dat
vermogen.
Wanneer hartspierweefsel door
het verstopt raken van één of
meer kransslagaders niet meer
voldoende zuurstof krijgt en af
sterft, kan het hart die schade
niet zelf repareren. Dat wil niet
zeggen, dat het hart niets doet.
De hartspiercellen proberen de
schade te compenseren door
dikker en groter te worden. Die
reactie is op den duur nadelig.
Het vergrote en verwijde hart
kan na verloop van tijd het
bloed niet meer goed door het
lichaam pompen. Gevolg: hart
falen. Onderzoekers over de he
le wereld willen deze situatie
voorkómen door na een hart
aanval nieuwe hartcellen in te
spuiten. Hun bron: stamcellen.
Deze cellen zijn onder meer in
het beenmerg te vinden. Het
geheim van stamcellen ligt in
hun veelzijdigheid. Ze kunnen
nog tot allerlei gespecialiseerde
cellen uit groeien. Tot bijvoor
beeld hartspiercellen of bloed
vatcellen.
Het gebruik van stamcellen
voor het herstellen van schade
aan weefsels en organen vomit
momenteel een van de grootste
uitdagingen binnen de genees
kunde. Maar de ontwikkelingen
staan nog in de kinderschoe
nen, veel van de eigenschappen
en het biologische gedrag van
deze cellen is nog onbekend.
Toch worden er al klinische
studies verricht bij hartpatiën
ten, die niet meer op een ande
re manier kunnen worden ge
holpen, zoals dotteren of een
bypass-operatie.
Onderzoek in Groningen en
Utrecht gebeurt vooral in het
laboratorium: in andere centra
als Leiden en Rotterdam is ge
kozen voor patiëntenonder-
zoek. Zo onderzoekt professor
Klompjes hartspiercellen, ontstaan uit embryonale stamcellen van de muis. Foto: RU Groningen
Mummery in het Hubrecht La
boratorium voor Ontwikke
lingsbiologie in Utrecht de pro
cessen die stamcellen tot
hartspiercellen maken. Nog dit
jaar wil ze deze hartspiercellen hartspiercellen goed met hun
inspuiten in muizenharten, die buurcellen communiceren. Zijn
door een hartaanval zijn be- de contacten gebrekkig, dan
schadigd. bestaat het risico op hartrit-
„We willen weten of de nieuwe mestoomissen." Elders, zoals
het Academisch Medisch Cen
trum in Amsterdam en het
Leids Universitair Medisch
Centrum, wordt vooral de prik
kelgeleiding in klompjes van
deze hartspiercellen onder
zocht.
In Groningen zijn onderzoekers
bezig stukjes hartspierweefsel
te 'bouwen' door stamcellen op
een stukje zeemleer te zaaien.
„Met zulke stukjes hartspier
weefsel zou je relatief grote
schade aan het hart kunnen
herstellen", zegt moleculair-
bioloog Harmsen.
Hij vergelijkt het met een 'stam
celpleister' voor een bescha
digd hart. „Het zeemleer of col
lageen lost langzaam in het li
chaam op." In Groningen vindt
ook klinisch onderzoek plaats.
,,We weten dat een beschadigd
hart signalen naar het been
merg stuurt om stamcellen te
recruteren. Met groeifactoren
willen we dat aantal in hartpati
ënten sterk opvoeren."
Mocht Mummery's onderzoek
bij muizen succesvol zijn dan
wil ze overstappen naar var
kens. Zijn ook de resultaten bij
deze dieren hoopgevend, dan
komt onderzoek bij hartpatiën
ten in zicht. „Maar dan zijn we
wel tien jaar verder."
In Rotterdam en Leiden wil
men niet zo lang wachten. In
het Erasmus Medisch Centrum
in Rotterdam worden al hartpa
tiënten met stamcellen behan
deld. „Bij patiënten met hartfa
len spuiten we stamcellen in
die we uit skeletspieren halen",
zegt cardioloog Van der Gies-
sen. „Het is de bedoeling dat op
deze manier de pompfunctie
van het hart wordt versterkt."
In een ander onderzoek wordt
bij patiënten na een hartaanval
beenmergstamcellen ingespo
ten, in de hoop dat daaruit
nieuwe bloedvaatjes ontstaan.
In Rotterdam is vorig jaar een
patiënt na het injecteren van
beenmergstamcellen overle
den, waarschijnlijk als gevolg
van ritmestoornissen. Van der
Giessen vraagt zich echter af of
dit wel het gevolg van de in
greep was.
„Vergeet niet, dat hartpatiënten
die met stamcellen worden be
handeld, door hun ernstige
hartkwaal op zich al een groot
risico op een ritmestoomis lo
pen. Maar om elk risico te ver
mijden krijgen de patiënten die
worden behandeld, de beschik
king over een inwendige hart-
defibrillator."
door Peter de Jaeger
Verschil in reflectie van oranje
licht bij koolwitje en zandoog
je. Het koolwitje kan goed on
derscheid maken tussen rood
gekleurde objecten, terwijl het
zandoogje goed contrasten
kan zien, zoals een bloem te
gen een groene achtergrond
of een soortgenoot tegen de
blauwe lucht.
Vlinders zijn door de natuur
uitgerust met ogen die uitste
kend kleuren kunnen waarne
men. Het biofysisch proces
van dit onderscheiden van
kleuren is deels ontrafeld door
de Groningse biofysicus Kürt
Vanhoutte. Hij promoveerde
vorige week aan de Rijksuni
versiteit Groningen.
Vanhoutte wilde vooral weten
hoe licht wordt geabsorbeerd
door de ommatidia. Dat zijn
de afzonderlijke elementen
van het facetoog. Hij heeft
hiertoe de spectrale eigen
schappen van de ommatidia
van twintig verschillende vlin
ders in kaart gebracht. Dat
deed hij onder meer via dna-
technieken, reflectiemetingen
en digitale fotografie.
Op basis van reflectiewaarden
van individuele ommatidia
kunnen verschillende types
onderscheiden worden. Voor
al in het neerwaartskijkende
deel van het oog is er een dui
delijk heterogene samenstel
ling. Uitzonderingen op deze
regel zijn de gehaldcelde aure
lia en de dagpauwoog. Bij de
ze vlinders hebben de omma
tidia over het gehele oog de
zelfde eigenschappen.
Deze kennis kan onder meer
worden toegepast in verbete
ring van optische instrumen
ten en computers. „Het uit
eindelijk doel is de spectrale
gevoeligheid van de verschil
lende oogcellen te leren ken
nen, want die bepalen uitein
delijk hoe kleur wordt ge
zien", zegt Vanhoutte. De
kennis heeft enkele belangrij
ke toepassingen.
Je kunt op deze manier te we
ten komen hoe de ogen zijn
aangepast aan bepaalde licht
omstandigheden. Bij vlinders
gaat het om de herkenning
van bloemen, blaadjes en
vleugels van soortgenoten.
„We willen nu vooral weten
hoe de samenstelling en
kleureigenschappen van het
oog zijn afgestemd op de her
kenning van vleugelkleuren
en voedselplanten. Zowel
soort herkenning als voedsel
zijn immers onmisbaar voor
leven en reproductie. Maar
hoe dat precies werkt weten
we nog niet."
Via dna-technieken is studie
mogelijk naar de functionele
genetica van de ontwikkeling
van het oog. Hiertoe wordt
vreemd dna in het oog gezet,
zoals een groen oplichtend ei
wit, om te zien of een bepaal
de eigenschap tot expressie
komt. „Dat kon tot heden al
leen bij vliegen. Maar door ge
avanceerde gentechnieken
begint dat nu ook mogelijk te
worden bij vlinders. Die bees
ten zijn groter en dus gemak
kelijker te hanteren en te be
studeren."
Een laatste toepassing is op
het gebied van de optische
engineering. Onderaan elk
onderdeel van het vlinderoog
zit een reflector, een soort
spiegel. Zeer waarschijnlijk
versterkt dat de visuele in
druk.
Vanhoutte: „Dat kan interes
sant zijn om te gebruiken bij
datacommunicatie. In de mo
derne glasvezelcommunicatie
gebeurt dat via optische sig
nalen, en die zouden versterkt
kunnen worden via spiegels."
Het oog van een koolwitje. Foto: GPD
door Johan Lamora!
In de korte periode van de Ne
derlandse bezetting van een deel
van de Braziliaanse noordoost
kust (1624-1654) leverde gouver
neur Johan Maurits van Nassau-
Siegen een belangrijke bijdrage
aan kunst en wetenschap. De
Franse koning Lodewijk XIV was
zo gefascineerd door de schilde
rijen en tekeningen van Neder
landse schilders in Brazilië, dat
hij deze liet gebruiken als onder
werp voor wandtapijten. Deze
gobelins tonen ook details van
Nederlandse suikermolens in
Brazilië, en dat is een kluif voor
molendeskundigen.
De Vlaamse bouwkundig-inge
nieur Broes is een internatio
naal gerespecteerde molino-
loog of molendeskundige en hij
verzamelde een uitgebreid dos
sier'over de Nederlandse sui
kermolens in Brazilië. „Wat ons
boeit zijn uiteraard de verschil
lende molentechnieken die bij
het pletten van het suikerriet
werden gebruikt", zegt Broes,
„maar minstens even boeiend
is het verhaal hoe Nederlandse
suikermolens én het Neder
landse koloniaal verleden op de
Franse gobelinreeks 'Tentures
des Indes' raakten."
In de 16de en 17de eeuw en na
de ontdekking van Amerika
door Columbus, brak in Europa
een ware specerijenrush uit.
Voor Portugezen. Spanjaarden,
Engelsen en Fransen bleek de
specerijenhandel een kip met
gouden eieren. Peper, kraidna-
gel, muskaat, zout en suiker
waren bijna evenveel waard als
goud.
Ook Nederland liet zich niet
onbetuigd. Met het oog op het
onmisbare zout voor onze ha
ringindustrie werden enkele
Spaanse eilanden in de Caribi
sche Zee bezet, waaronder Sint
Maarten en Curasao. Voor de
suiker veroverde de Westindi-
sche Compagnie een deel van
het vruchtbare land Brazilië op
de Portugezen.
Met de benoeming van Johan
Maurits van Nassau-Siegen tot
gouverneur van Hollands Brazi
lië in 1637 hoopte de Westindi-
sche Compagnie haar bezittin
gen rond Pemambuco, Bahia
en Recife te verstevigen. Johan
Maurits was een neef van de
stadhouders maar is vooral be
kend als de bouwer van het
Mauritshuis in Den Haag.
In Brazilië ontpopte Johan
Maurits zich al vlug als een ver
licht staatsman. Hij was vooral
Op het Franse wandtapijt 'De twee stieren' naar een schilderij van Post, is op de achtergrond een door een waterrad aangedreven Ne
derlandse suikermolen in Brazilië te zien. Foto: GPD
diep onder de indruk van de
schoonheid van Brazilië. Als
landvoogd had hij de grootste
droom van een nieuw land dat
het moederland niet alleen rijke
inkomsten zou opleveren, maar
dat een onmetelijk overzees
dochterland zou worden, een
goed bestuurd gemenebest
waar vrijheid en levensvreugde
zouden gelden voor alle inwo
ners, wat ook hun ras, gods
dienst of milieu mogen zijn.
Hij kreeg van zijn opdrachtge
vers dan ook toestemming om
naast de kooplieden, boekhou
ders, ambtenaren en ambachts
lieden, ook kunstenaars en we
tenschappers mee te nemen.
Dat waren onder meer de schil
ders Frans Post en Albert Eek-
hout, de cartograaf Marcgraf en
de tekenaar-naturalist Piso.
Onder de bezielende leiding
van Johan Maurits zetten zij
zich aan het werk en tekenden,
schilderden, bestudeerden fau
na en flora en brachten alles in
kaart wat zij zagen en ontdek
ten. Door hun werk nam de
Oude Wereld voor het eerst
kennis met de natuur, de fauna
en flora en het leven en werken
in de Nieuwe Wereld.
„Ook de suikerindustrie nam
een hoge vlucht dank zij nieu
we technieken die door de ver
jaagde joden uit de door Portu
gal bezette gebieden werden
meegebracht. De Nederlanders
perfectioneerden deze technie
ken en voerden als aandrijf-
kracht voor de suikermolens de
hen welbekende windmolens
met wentelwieken in, die de os
sen en watermolens moesten
vervangen", zegt molinoloog
Broes.
Het onbegrip van de bewind
voerders van de Westindische
Compagnie, die Johan Maurits
verweten zich meer als een
maecenas dan als een gouver
neur te gedragen, deden hem in
1644 zijn ontslag indienen. Hij
keerde terug naar Nederland
waar hij zich in het Mauritshuis
vestigde. Maurits raakte echter
in financiële problemen en
moest een groot deel van zijn
Braziliaanse verzameling van
de hand doen.
Hij deed dat via ruilschenkin-
gen aan de keurvorst van Bran
denburg en aan koning Frede-
rik III van Denemarken. Omdat
hij zijn einde voelde naderen en
zijn Braziliaanse droom op de
een of de andere manier wilde
vereeuwigen, bood hij de Fran
se koning Lodewijk XIV in 1679
schilderijen en tekeningen van
Post en Eckhout aan, om deze
als schetsen voor gobelins te la
ten verwerken.
In datzelfde jaar overleed de
prins. Hij heeft de gobelins niet
meer mogen zien. Die kwamen
pas in 1687 en in 1697 uit de
befaamde ateliers van de Ma
nufacture Royale des Gobelins
en kregen de naam Tentures
des Indes' en 'Tentures des
Nouvelles Indes'. De schilderij
en en tekeningen van Post en
Eckhout kregen overal bekend
heid en hun werken werden in
verschillende publicaties uit die
tijd afgedrukt.
„Op het wandtapijt 'De twee
stieren' is op de achtergrond
duidelijk een Nederlandse sui
kermolen in Brazilië te zien",
legt Broes uit. De meeste schil
derijen en tekeningen van Post
en Eckhout bevinden zich in
privé-bezit in Denemarken en
in Duitsland. De gobelins zijn
verspreid over enkele Franse
musea en het Mobilier National
in Parijs. Maurits de Braziliaan
is de eretitel die hij na zijn dood
in Brazilië kreeg, uit dankbaar
heid voor deze 'eerste grote
Braziliaan' die zijn visionaire
ideeën over de toekomst en de
samenleving van het land had
proberen te realiseren.
door Martijn Hover
Bent u rechtshandig en I 1(
een fraai krullende haart
Dan is de kans groot dat
haar met de klok mee kn B
concludeert de Amerika:
wetenschapper Klar uit
melijk onderzoek naar d
dos van bezoekers aan li
vens en winkelcentra. Hi111
dekte daarbij dat de krul
meer dan 95 procent van
rechtshandigen rechtsont(
met de klok mee, draaiei n'
Het haar van links- en 'd
handigen krult gemiddel
nomen even vaak links-
rechtsom. Die opmerkel J
trend zou kunnen wordt
klaard met behulp van L,
kei gen, dat zowel in een
'rechtshandige' als in eei 1V
lekeurige' vorm zou kun ,a
voorkomen, meldt de on n
zoeker in het tijdschrift
Mensen met een of twe [Cj
pieën van de 'rechtse' vt ia
hun erfelijk materiaal zo j<
rechtshandig zijn, met h a
rechtsom krult. Mensen jt
twee kopieën van het 'wi
rige' gen zouden ofwel li
ofivel rechtshandig zijn 1
wel links- ofwel rechtsdi
de krullen. Klar is nu op
naar het gen dat zijn
ming bevestigt.
Volgens hem biedt zijn h E
these een uitstekende v
ring voor het nog altijd
euze feit dat 90 procent v S)
mensen rechtshandig is. h;
toe veronderstelden erfei ta
heidsdeskundigen dat e< n
kei gen nooit de verklarii e
zijn voor rechts- of linksl 1
heid omdat het vaak voo t<
dat twee linkshandige
rechtshandige kinderen
ben. d
Dat raadsel denkt Klar te
nen oplossen. Als kinder d
linkshandige ouders het
keurige' gen erven, kunn
zowel rechts- als linksha
zijn, redeneert hij. Het z<
kunnen verklaren waaro
eeneiige tweelingen vaal f
een rechts- en de ander
linkshandig is. De erfelijl51
zaken van links- en recht5t
digheid zouden ook kun n.
verklaren waarom mensi
hersenen asymmetrisch
vormd zijn.
In tegenstelling tot recht L
digen, verwerken linksh:
taal vaker in de rechterh
helft. Dat zou niet alleen
ren waarom linkshandig
tief vaak worden getroffr
afwijkingen als schizofre
maar ook waarom zij vd
een wijdverbreid geloof
creatiever of zelfs geniale Jl
dan hun rechtshandige t
mensen, aldus het weekl
Nature.
WASHINGTON/AP - Miljoei
ren geleden heeft in een,
Amerikaans moeras een
cavia ter grootte van een
geleefd. Het dier woog ze
kilo en at enorme hoeve®
den gras. Dat schrijft een
de onderzoekers, Marcel
chez-Villagra van de unie
teit van Tübingen, in een
derzoeksverslag dat Sciei
heeft gepubliceerd.
De wetenschappelijke na
Phoberomys pattersoni,
Brian Patterson, een hoo
van Harvard die in de jar
in Venezuela een expedis
de die een grote fossielen
opleverde. De 'roepnaari
het skelet is Goya. Het w
gegraven in een woestijn
streek in Venezuela, zo'n
kilometer ten westen va
hoofdstad Caracas. Goy
er zes tot acht miljoen j
den toen de streek nog 1
lig tierend paradijs was
een grote planteneter.
Omdat de streek zo vrut
was, leefden er ook veel
dieren die Goya op het
hadden staan. Vanwege
omvang, leefde het dier
der de grond zoals vele
kleine knaagdieren.
door Pauline Weseman
De meeste mbo'ers en hbo'ers die rechten
studeren, dromen van een carrière als advo
caat of notaris. Voor de meesten is dat he
laas niet te realiseren. De weg naar de uni
versiteit is bezaaid met uitvallers. Juridische
opleidingen in de provincie Utrecht staken
daarom de handen ineen en zorgden voor
een betere doorstroming van mbo naar hbo
en van hbo naar universiteit. Een Nederland
se primeur.
De overstap voor een mbo'er en hbo'er
naar respectievelijk hbo en universiteit
blijkt te groot. Ongeacht welke studie.
Ruim de helft van de oud-mbo'ers strandt
in het eerste jaar van de Hogeschool van
Utrecht. Bij de universiteit Utrecht haalt zo
goed als geen enkele hbo'er die na de hbo-
propadeuse is overgestapt, het tweede jaar.
Studenten kunnen de studie op het hogere
niveau niet bijbenen.
Op het hbo en vooral op de universiteit
wordt meer kennis en zelfstandigheid ver
wacht en moet de student meer lesstof ver
werken. Op de universiteit wordt ook ana
lytisch denken verwacht, zegt hoofd onder
wijs- en studentenzaken Meijers van de fa
culteit Rechtsgeleerdheid aan de universi
teit Utrecht. „Bij de nieuwe studie hbo-
rechten bijvoorbeeld worden bij een toets
de relevante zinnen uit een arrest (uit
spraak van een gerechtshof of de Hoge
Raad, red.) al opgesomd. Bij de universiteit
moet je die eerst uit acht lappen tekst ha
len, als een naald in de hooiberg."
Aan de inzet ligt het vaak niet dat deze stu
denten 'dramatisch slecht presteren'. Meij
ers: „Zij zijn vaak erg ambitieus. Voor hen
betekent zo'n mislukking op de universiteit
enorm gezichtsverlies en wij verliezen veel
ambitieuze studenten." Het project Recht
in Utrecht moet dat veranderen. De uiter
mate populaire studie rechten is typisch
een studie waar veel studenten hogerop
willen komen.
ROC Utrecht, ROC De Amerlanden en ROC
ASA, de Hogeschool van Utrecht en de
Universiteit van Utrecht werken vanaf dit
jaar zo samen dat studenten juridische op
leidingen vrijwel naadloos kunnen over
stappen van mbo naar hbo en van hbo
naar universiteit. Een unicum in Neder
land. Daarmee wordt de uitval op het hbo
naar schatting twintig tot dertig procent
minder. De universiteit verwacht helemaal
geen uitvallers meer.
Vooralsnog bestaat dit traject alleen bij
rechten, omdat daar de contacten al lagen,
maar het systeem kan voor meerdere stu
dies worden gebruikt, zegt voorlichter
rechtenstudies Spek van de Hogeschool
van Utrecht Mbo'ers en hbo'ers die een ju
ridische opleiding volgen, krijgen meer
keuzevakken voorgeschoteld. Daarmee
kunnen ze de weg naar bijvoorbeeld uni
versiteit al meteen uitstippelen, soms zelfs
sneller afstuderen.
Tegelijkertijd krijgen ze na selectie op pres
tatie en - bij hbo - ambitie extra voorberei
ding op het hogere niveau. Mbo'ers die
naar het hbo willen, krijgen dat in de vorm
van een module in het laatste jaar van het
mbo. Bij sommige opleidingen zoals eco
nomie gebeurt cüt al. Ambitieuze hbo'ers
rechten kunnen vanaf 2004 na hun propa-
deuse een verzwaard traject volgen om de
nodige vaardigheden aan te leren.
Na dit verzwaarde hbo kunnen zij alsnog
maar dan moeiteloos overstappen naar de
eenjarige masterfase van de universiteit,
verwacht Meijers. „Zo doe je ook in vijfjaar
hbo en universiteit rechten, alleen met veel
meer kans van slagen. Lukt het traject niet,
dan heb je in elk geval je bachelortitel."
Na een hbo-propadeuse overstappen naar
de universitaire studie rechten kan nog
steeds, maar die studenten hoeven niet
meer op onze steun te rekenen, zegt Meij
ers. „We zijn geen Malle Eppie. We weten
dat dat een ramp wordt. Dus dat is
gen risico."
Volgens directeur Lantinga van ROC
met vestigingen in Utrecht, Amersfo
Amsterdam, is een betere aansluitin
van maatschappelijke relevantie. ,A
tonen, die vaak beginnen op het mb
ben zo meer kans hoger onderwijs
gen."
Rechten is erg populair onder alloch
Ruim de helft van de mbo-leerlinge
allochtone afkomst, ongeveer driekv
van die groep bestaat uit meisjes,
vocaat of notaris heeft een hoge stat
islamitische culturen en veel jonger
den het beroep interessant omdat
ouders vaak al begeleiden bij het uitz
van hun rechten bij instanties als so(
dienst en vreemdelingendienst."
