Zorgen om morgen
'Het zal wel weer beter worden,
maar of wij dat nog meemaken?'
20 SEPTEMBER
2003
Ml
weekendbijlage
van
leidsch
Dagblad
Achtergrond
Ballerina
Igone de Jongh
straalt in
klassiekers
Achtergrond
'Satire en
vermaak',
bijzondere
expositie in
'Frans Hals'
'ce,
- zinnen in problemen
b( tn één op de drie huishou-
s in Nederland kwam de af-
an »pen maanden niet uit met
>1 netto inkomen. Vooral
A1 (houdens met jongere kinde
en huishoudens met een
bilaal inkomen hebben het
rid ar, blijkt uit een onderzoek
onderzoeksbureau Market-
u Tonse onder 750 Nederland-
iel luishoudens.
kwart van alle Nederlandse
w£ «houdens verwacht ook vol-
jaar niet rond te komen.
rtlg procent van de huishou-
T?,.8 zag het eigen inkomen het
(lopen jaar verslechteren.
Onderzoek van ondernemers
organisatie MKB Nederland
wijst uit dat ondernemers wei
heel somber gestemd zijn over
de toekomst. „Dit jaar komen
voor hen alle rampen samen.
De werkloosheid stijgt, het aan
tal vacatures daalt. De produc
tie groeit daardoor niet meer
en krimpt waarschijnlijk zelfs.
De arbeidskosten stijgen door
pensioenpremies en ziektekos
ten en de winsten blijven ste
ken op een laag niveau." On
dernemers verwachten boven
dien dat de malaise volgend
jaar aanhoudt.
Donkere wolken pakken zich samen boven Nederland. De spook van massale werkloosheid waart weer rond. Niemand is zeker van zijn toekomst. De welzijnsstaat wordt stukje bij beetje afgebroken. De
vlag hangt halfstok nadat het kabinet op prinsjesdag niets beter wist te verzinnen dan fors op de uitgaven te bezuinigen.Foto: GPD/Harmen de Jong
Nederland maakt zich op voor
magere jaren. De troonrede van
afgelopen dinsdag had een
uiterst sombere toon. De
toekomst is weer iets om
onzeker over te zijn. „Het trekt
wel weer aan, maar of wij dat
nog meemaken?"
door Marloes de Koning
en Sylvia Marmelstein
Ze zijn blij dat de subsidies voor de
scootmobiel en de traplift binnen
zijn, de heer en mevrouw De Regt in
Spaamdam. „Straks moetje maar zien of je
het nog krijgt." We klagen niet, benadrukt
het echtpaar, 'maar zo zoetjes aan beginnen
we wel een beetje angstig te worden'. Adri
de Regt (71) heeft zojuist geluisterd naar de
koningin die de troonrede voorlas. Dreigen
de taal, vindt ze het. Minder van de over
heid, meer uit eigen zak. De maatregelen
treffen het tweepersoonshuishouden dat
van de AOW met een klein aanvullend pen
sioen moet rondkomen direct in de porte
monnee. Het doet haar denken aan de jaren
zeventig, de oliecrisis. Toen werd het ook
allemaal wat krapper en moest in veel huis
houdens letterlijk de broekriem worden
aangetrokken.
Zo lossen ze het nu ook op. „Wat meer op
eten besparen." Ze blikt door de ruit naar
de achtertuin van de smalle doorzonwo
ning waar ze vroeger een moestuin hadden.
Groente uit eigen tuin is de goedkoopste
oplossing, maar die ook door minister Zalm
in een televisieprogramma voorgestelde op
lossing is verleden tijd. Zij heeft twee
kunstheupen, haar man Parkinson. „De
tuinstoelen moeten maar een jaartje extra
mee." De laatste vakantie is jaren geleden,
maar dat maakt niet uit, bromt haar man
vanuit de leunstoel. Hij wil toch niet weg.
„Het zal wel weer beter worden, maar of wij
dat nog meemaken?"
Dreigend
In de abri's op de stations hangt een poster
waarop een dreigende donkere lucht zich
samenpakt boven een rijtje nieuwbouwhui
zen. Iedereen later met pensioen staat er in
vette zwarte letters boven, gevolgd door het
advies een afspraak te maken met een fi
nancieel adviseur.
De poster weerspiegelt het gevoel van veel
mensen. Het optimisme van een paar jaar
geleden is definitief voorbij. „Nederland
hangt momenteel aan elkaar van de onze
kerheden", verwoordde minister Hans
Hoogervorst het gevoel onder de bevolking,
vlak nadat het kabinet de begroting had ge
presenteerd. De toekomst is weer iets om
onzeker over te zijn.
Ronald de Rijke (21) uit Leusden vindt dat
'wel jammer'. „Een paar jaar geleden waren
bedrijven echt blij met je en deden veel aan
extra scholing. Straks ben je zelf gewoon blij
als je een baan hebt", zegt de student per
soneel en organisatie van de Hogeschool
Utrecht. Hij leent een deel van zijn studiefi
nanciering en werkt tien uur per week in
een supermarkt. De bijbaan is nodig voor
de leuke dingen in het leven, zoals zeilen,
uitgaan en kleding. Als hij na zijn studie
niets op HBO-niveau vindt zoekt hij het
eerst een treetje lager om ervaring op te
doen. Bang om zonder geld te komen zitten
is Ronald niet. „Je bent wel afhankelijk van
omstandigheden, maar ik denk dat je het
wel redt als je maar gemotiveerd bent."
Het klinkt Marianne de Waal (53) uit Wij-
chen bekend in de oren. „In de jaren zeven-
tig en tachtig keek ik zelf altijd een beetje
gek aan tegen mensen die geen baan kon
den vinden. Eerlijk gezegd dacht ik dan dat
ze het niet hard genoeg probeerden. Nu zit
ik zelf in dat schuitje."
Na 21 jaar bij dezelfde werkgever is ze sinds
een paar maanden werkloos. „Mijn afvloei
ingsregeling is nu mijn achterdeurtje, maar
dat is ook eindig. Ik zoek me wezenloos. Ik
ben een optimist, dus ik houd stug vol,
maar dit is wél frustrerend."
Scheiding
„In Nederland is de afgelopen maanden
meer en meer een mentale scheiding ont
staan op het gebied van geloof en vertrou
wen in de economie", zegt Martijn Lam-
pert, onderzoeker van marktonderzoeksbu
reau Motivaction, dat regelmatig de opvat
tingen van grote groepen mensen peilt voor
de 'mentaliteitsmonitor'. Hij schetst een sa
menleving met aan de ene kant hoog opge
leide mensen die bezuinigingen nodig vin
den en het allemaal nog wél zien zitten en
aan de andere kant een grote groep mensen
met minder vertrouwen in de maatregelen
van dit kabinet. „Zij zijn wat fatalistischer.
Zij zijn het die nu ook economisch worden
getroffen."
In de tweede groep bevinden zich blijkens
de mentaliteitsmonitor ook veel LPF-stem-
mers. De betrokkenheid van deze mensen
bij de politiek nam de afgelopen jaren toe,
maar volgens Lampert speelt de huidige re
gering daar nu niet op in. „Het kabinet doet
een enorm beroep op de samenleving,
maar steekt de hand niet in eigen boezem.
Dat valt verkeerd." Hij ziet dat de voedings
bodem voor politieke onvrede groeit door
het afbreken van economische verworven
heden. „Mensen begrijpen best dat er be-
Koningin Beatrix moest afgelopen dinsdag
een troonrede lezen die grote zorgen uit
stortte boven Nederland.
Foto: ANP/Ed Oudenaarden
zuinigd moet worden, maar er wordt weinig
perspectief geboden en weinig moreel lei
derschap getoond. Perspectief toon je niet
met 'maatregelen'."
Bijna iedereen gaat er de komende tijd op
achteruit. Voor veel mensen betekent dat
dat ze moeten omkijken naar andere huis
vesting, maar de alternatieven zijn schaars.
Adri de Regt kan niet anders dan zich neer
leggen bij de lagere huursubsidie. „We wil
len niet weg, maar het kan ook niet. Eigen
lijk is het enige alternatief een seniorenwo
ning, maar die zijn nog duurder."
Wie een huis hééft is bang het te verliezen
en wie nog niets gekocht heeft, maakt daar
onder de huidige economische omstandig
heden ook geen haast mee.
Marktonderzoekbureau Blauw peilde afge
lopen zomer de verwachtingen onder dui
zend potentiële en recente huizenkopers. In
vergelijking met voorgaande jaren zaten in
deze groep veel minder starters en meer
'doorstromers, bij- en oversluiters'. Het per
centage starters was gedaald van vijftig pro
cent vorig jaar tot dertig procent dit jaar.
„Wij zien de algemene onzekerheid bij
mensen en daar bovenop de onzekerheid
op de huizenmarkt," zegt Pieter van Ginkel,
projectleider van het onderzoek. „Vroeger
gaven mensen aan dat ze maximaal drie,
vier, vijf keer hun jaarinkomen wilden le
nen. Nu is dat één A twee keer. Ook vergelij
ken ze meer hypotheken."
Lisa (27) en Bart (34) Geelen uit Schiedam
moeten binnenkort op zoek naar een goed
kopere woning, vrezen ze. Het ongeluk sta
pelde zich de laatste maanden op. Vlak voor
de zomer kreeg Bart ontslag. Lisa kreeg de
ze week de mededeling dat de kans groot is
dat ook zij binnen een halfjaar haar baan
verliest. Beiden werken ze in de informati
sering, een sector waar de kans gering is dat
ze snel een nieuwe baan vinden.
Lisa's stem trilt. „Ik zit echt helemaal stuk",
zegt ze. De hypotheek van het appartement
dat ze een halfjaar geleden hebben gekocht
kan met één slaris met veel pijn en moeite
worden opgehoest. „We gaan sinds Bart
thuis zit nooit meer uit, hebben de auto
yerkocht en hebben geen geld om de wo
ning in te richten."
Bart en Lisa's grootste angst is dat Bart nog
geen nieuwe baan heeft als Lisa wordt ont
slagen. Ze hebben geen lang arbeidsverle
den dus nauwelijks recht op WW. Ook krij
gen ze geen ontslagvergoeding. In het
slechtste geval komen ze in de bijstand.
„Dat betekent dat we gedwongen worden
het huis te verkopen. Ze blijven dan zitten
met een schuld van minimaal 25.000 euro
omdat de waarde van de woning sinds de
aankoop nauwelijks is gestegen. „En het
was 'kosten koper' dus we hebben wel over
drachtsbelasting, de makelaar en de notaris
betaald om de woning in bezit te krijgen."
Optimistisch
Voor wie wil werken, is er werk, is vooral
onder jonge mensen een veel gehoorde op
vatting. „Ik heb zoveel verschillende bij
baantjes dat ik me niet kan voorstellen dat
je ooit helemaal zonder werk zit," zegt Yvet
Schurink (22). Ze studeert aan de sportaca-
demie (mbo) in Arnhem, maar ligt nu met
een gebroken been en schroeven in haar
enkels op de bank bij haar moeder. Haar
baantjes van de afgelopen twee jaar: zomer
kampen organiseren, achter de kaas bij de
Albert Heijn, verkoopster in een sportzaak,
oppaswerk via een uitzendcentrale. Ze
loopt nu stage en 'ik zou net aangenomen
worden bij Van der Valk-hotels, maar dat
zal door dat gebroken been wel niet door
gaan." Ze ziet de toekomst zonnig tege
moet. Na deze opleiding wil ze naar het hbo
en daarna aan het werk in de kinderpsychi
atrie. Werk vindt ze wel, zegt ze overtuigd.
„Misschien is het in eerste instantie alleen
niet helemaal wat ik wil." Over haar moeder
maakt ze zich wél zorgen. „Die heeft een
hersenbloeding gehad en zit nu in de WAO.
Ze is bang voor de herkeuring. Spraks wordt
ze weer goedgekeurd, terwijl ze éltijd
hoofdpijn heeft."
Ook bijstandsmoeder Judith Tromp (33) uit
Enschede krijgt er koude rillingen van dat
het nieuwe kabinet er alles aan gaat doen
om haar uit de uitkering en 'in een baan te
jagen'. Ze krijgt nu al regelmatig 'bezoek'
van de deurwaarder. „Ik kan van die 760
euro per maand onmogelijk rondkomen. Ik
stapel schuld op schuld", zegt ze. De nabije
toekomst ziet ze alles behalve vrolijk in.
„We eten nu al nooit meer verse groenten
en fruit omdat dat onbetaalbaar is. De ko
mende jaren blijft het armoede", voorspelt
ze.
Het kabinet wil dat bijstandsmoeders ver
plicht worden te werken als ze een baan
krijgen aangeboden. Op straffe van stopzet
ting van de uitkering. „Ik wil zelf voor mijn
kinderen van 9 maanden en 5 jaar zorgen,
en kan nu dus niet werken. Ze hebben al
heel veel ellende meegemaakt in hun korte
leventjes en ik ben bang dat ze later ontspo
ren als ze nu niet genoeg aandacht en liefde
krijgen. Het is dus ronduit asociaal om ge
dwongen te worden mijn kinderen in een
crèche of buitenschoolse opvang stoppen",
zegt ze.
Angst
Het vertrouwen dat jongeren hebben is on
der ouderen ver te zoeken. Volgens Paul
Donkers, manager bij werelds grootste
loopbaanadviesbureau Lee Hecht Harris-
son, is het de grootste angst van ouderen:
werkloos worden. Hij ziet dat oudere werk
nemers die zijn ontslagen zich heel veel
zorgen maken over de toekomst. „De gene
ratie die ouder is dan 45 jaar is nog opge
voed met het idee dat je een leven lang
werkt voor dezelfde baas. Voor hen is het
dus extra schokkend als ze plotseling hun
baan kwijt zijn."
De financiële en emotionele gevolgen van
ontslag zijn voor ouderen erg groot. Velen
zien hun pensioenopbouw instorten. En
met hun baan verliezen ze vaak ook hun
collega's, raken daardoor in een sociaal iso
lement. „Ik kom nooit meer op feestjes en
verjaardagen omdat ik me schaam", zegt
Pane Warning (52) uit Spijkenisse. „Ik zie ze
denken: 'Er zal wel iets mis met je zijn als je
ontslagen wordt na en dienstverband van
25 jaar."
Ouderen worden ook compleet moedeloos
omdat ze verplicht zijn om te solliciteren,
maar afwijzing na afwijzing krijgen op hun
sollicitatiebrieven. Wim van der Valk (45)
uit Boekei ligt er 's nachts wakker van. Een
halfjaar geleden is hij zijn baan kwijtge
raakt. „Ik heb 200 sollicitatiebrieven ge
schreven en ben nog nooit uitgenodigd op
een gesprek. Toch heb ik een goede oplei
ding en ben kerngezond. Werkgevers vin
den me te oud. 'We zoeken een schoolverla
ter', zeggen ze dan."
Hoe langer hij werkloos is hoe benauwder
hij het krijgt. Van der Valk heeft een WW-
uitkering. „Nu begin ik in te teren op mijn
spaargeld." Maar zijn grootste zorg is toch
wel dat hij nog 20 jaar achter de geraniums
moet blijven zitten.
Gerrit Fransen (48) voelt zich door zijn
werkgever bij het grofvuil gezet. Na 21 jaar
werd het bedrijfsonderdeel waar hij direc
teur van was, verkocht aan een andere on
derneming. Die hadden een eigen directeur
en stuurden Fransen de laan uit. „Ik zat
compleet stuk, want ik was wel degene die
het bedrijf had opgebouwd en had laten
groeien van 2 naar 84 man", zegt hij som
ber.
Geldzorgen verwacht Fransen niet te krij
gen, want hij heeft een fikse vergoeding
meegekregen na zijn ontslag en zijn pensi
oen wordt gerepareerd. Waar hij zich wel
zorgen om maakt is zijn privéleven. „Ik ben
vaak gespannen. Vooral als mijn vrouw en
dochter aan het eind van de middag thuis
komen na een dag fijn gewerkt te hebben.
Ik heb dan alleen maar hardgelopen en kof
fie gedronken. En ik wil zo graag meer!"