Mensen moeten meedoen
Coalitie haalt bezem
door overbodige regels
Prinsjesdag 2003
dinsdag l6 september 200^
2: Het slechtste
kabinet sinds
mensenheugenis
3: De Geus: Ik
denk dat de
grens is bereikt
4: Ouders gaan
betalen voor
ontspoorde spruit
Rijksbegroting 2004
den haag/gpd - 'Weg met de regelzucht
van de overheid!' roept het kabinet. Dat be
looft heel wat, hoewel dit kabinet niet het
eerste is dat 'deregulering' nastreeft. Kun
nen bedrijven binnenkort vrijuit onderne
men? En zijn burgers straks gevrijwaard
van bureaucratie?
Sommige ministeries hebben al stevig het
mes gezet in overbodige regelgeving. Zoals
het ministerie van volkshuisvesting, ruim
telijke ordening en milieu. Dat haalt de be
zem door liefst 400 regelingen. Zo worden
zo'n 100 bouw- en milieuregels geschrapt.
Verder wil minister Dekker er nog eens 100
samenvoegen en een flink aantal versimpe
len onder het motto: „VROM moet van hin
dermacht naar ontwikkelkracht."
Op Binnenlandse Zaken is minister De
Graaf (bestuurlijke vernieuwing) verant
woordelijk voor de 'modernisering van de
rijksoverheid'. „Dat moet zich uiten in be
tere service en in een slimmere organisa
tie", zegt hij. „Als mensen eenmaal hun
persoonsgegevens hebben ingevuld, moe
ten ze dat niet voor iedere nieuwe aanvraag
wéér hoeven doen", vindt De Graaf. Ook
wil hij de talloze subsidiepotjes en -regels
voor gemeenten vervangen door één grote
doeluitkering.
Minister Veerman (landbouw) heeft con
crete doelen voor ogen. Zo wil hij de mest
wetgeving voor de boeren vereenvoudigen.
Daarnaast wil hij de Wet op de Openlucht
recreatie afschaffen. Voor boeren wordt het
dan eenvoudiger om een minicamping bij
de boerderij te beginnen.
Financiën gaat ook flink bijdragen aan de
deregulering. Volgend jaar worden de lea
serijders alvast verlost van de tijdrovende
rittenadministratie. Verkeer en Waterstaat
wil de administratieve lastendruk van be
drijven verlagen door minder regels, min
der subsidies, minder nota's en betere sa
menwerking tussen de departementen. Be
drijven moeten aan 'één loket' al hun zaken
kunnen doen. Verder wordt de financiering
en bestuurssamenstelling van waterschap
pen vereenvoudigd.
De regeltjesmachine van het ministerie van
onderwijs, cultuur en wetenschap belooft
ook beterschap. Nederlandse en Europese
regels worden waar mogelijk afgeschaft.
Onderwijsinstellingen krijgen een vast be
drag per jaar dat ze zelf kunnen besteden.
Het ministerie stelt slechts formele regels
op voor minimumeisen. De scholen leggen
verantwoording af.
De kunstensector blijft de stringente vierja
renplannen bespaard. Ook hoeft men daar
geen jaarlijkse activiteitenplannen meer in
te leveren. Ze dienen uitsluitend wijzigin
gen in de oorspronkelijke plannen door te
geven.
Tekort 10,7
miljard euro
jBUMcfcVïdtB 134.4 miliard euro
miljarden
miljarden
Omzetbelasting (BTW)
28,7%
3S.S
Onderwijs, Cultuur
en Wetenschappen
19,1
25,7
Accijnzen 7,4 9,2
Sociale Zaken en Werkgelegenheid
16,9
22.7
Belastingen van rechtsverkeer 3,7 4,6
Gemeente- en Provinciefonds
9,9
1^3
Belastingen op milieugrondslag 7,6 3,2
Rente staatsschuld
8,9
1f 9-
Belastingen op personenauto's
2,5
3.1
Volksgezondheid, Welzijn en Sport
8,3
1U
Motorrijtuigenbelastingen
1,7
2,1
Buitenlandse Zaken, Internationale
samenwerking, Europese Unie
7,0
9,4
Invoerrechten 1,2 1,5
Verkeer en Waterstaat FES
en Infrastructuurfonds
Verbruiksbelasting op alcoholvrije 7
dranken en andere produkten
Defensie
5,7
7.7
Belasting op zware motorrijtuigen
0,1
0,1
Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties
3,7
5,0.
Loon- en inkomstenbelasting
21,1
26,1
Justitie, Vreemdelingenzaken
en Integratie
3,7
5,0
Vennootschapsbelasting
12,9
15.9
Financiën
2,8
3.8.
Dividendbelasting 2,7 3,3
Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieubeheer
2,6
3,5'
Successierechten 1,1 1,4
Landbouw, Natuur
en Voedselkwaliteit
1,4
1.9'.
Kansspelbelasting
0,2
0.2 j
Economische Zaken
1.2
1,6:
Niet-belastingontvangsten
14,1
17,4
Diversen
2,7
3,6!
bedragen en procenten afgerond
Graphic ANP Bron M.ljosnennbla
-
5: Onderhoud
wegen krijgt
voorrang
6: 'Daar ligt de
patiënt, hier is
het slachtoffer'
17: Goede Tijden
Slechte Tijden
op het Binnenhof
'roonrede:
Overheid niet de
oplossing voor
alle vraagstukken
door Paul Koopman
en Erwin Tuil
mende week een dringend beroep op burgers
om zelf de handen uit de mouwen te steken.
'Mensen moeten meedoen' luidt het motto van
het centrumrechtse kabinet. Een schaamlap
voor botte bezuinigingen, of gloren er nieuwe
tijden? Het appèl van de regering stuit voorals
nog vooral op scepsis.
Premier Balkenende mag dan niet dezelfde
uitstraling hebben als de voormalige Ameri
kaanse president John F. Kennedy, zijn bood
schap heeft hij alvast overgenomen. En dus,
mijn beste Amerikanen. Vraag niet wat uw
land voor u kan doen. Vraag wat u voor uw
land kunt doen!", zei 'JFK' in zijn beroemde
rede in januari 1961. De Amerikaanse belas
tingbetalers werden daarmee welbespraakt
op hun nummer gezet. Hou op met klagen en
ga zelf aan de slag, hield de charismatische
president hen voor.
In het wat ambtelijk taalgebruik van 'JPB'
klinkt dat 42 jaar later als volgt: „Het kabinet
kan het niet alleen. Aan het oplossen van de
problemen van de Nederlandse samenleving
zal iedereen naar vermogen en draagkracht
moeten bijdragen. Om dit te realiseren moet
iedereen meedoen. Met werk, met vrijwilli-
gersactiviteiten, in het verenigingsleven, op
school en in de buurt. Meedoen betekent niet
alles van één of andere overheid verwachten,
maar zelfverantwoordelijkheid nemen."
De eerste begroting van Balkenendes tweede
kabinet staat dus in hetzelfde teken als het
begin van Kennedy's presidentschap.
Onvrede
'Het paard naar de haver brengen' is ook één
van de heimelijke boodschappen in de troon
rede deze week. Dat het onveilig is op straat is
ten. Niet toevallig spoorde VVD-minister
Remkes burgers vorig jaar al aan om dergelij
ke criminelen een 'rotschop' te geven. Onder
wijsminister Van der Hoeven (CDA) kwam
met een soortgelijke boodschap: ouders moe
ten niet al hun opvoedkundige sores 'over de
schoolmuur kieperen', zei zij onlangs. Vorige
week nog, wees WD-minister Hoogervorst
(volksgezondheid) op de plicht van familiele
den en vrienden om zelf zieke naasten te ver
zorgen vóórdat bij de overheid wordt aange
klopt.
Boompje
Bart-Jan Spruyt, directeur van de Ed
mund Burkestichting, een conserva
tieve politieke denktank in Den
Haag, hoort dit soort geluiden in
stemmend aan. Het is de hoog
ste tijd om burgers op te por
ren, vindt hij. Spruyt komt
met een voorbeeld uit zijn
eigen woonbuurt in Gou
da. „Er was een storm
pje en een boompje
waaide om", zegt
hij. „Wat gebeurde
er? Meteen ging
men de ge
meente bel
len. En dan a®
natuurlijk
boos worden dat de plantsoendienst pas over
drie weken tijd had. Pas in tweede of derde
instantie dacht men: waarom ruimen we het
zelf niet op? Die mentale omslag wil dit kabi
net volgens mij bereiken. Dat begrijp ik wel.
Want een heel stelsel van subsidies en rege
lingen heeft de levenskracht uit de samenle
ving weggetrokken. De overheid heeft zoveel
taken naar zich toe geharkt dat een zekere le
thargie is ontstaan."
Voormalig WD-leider en ex-minister van bin
nenlandse zaken Dijkstal erkent dat: „Er is
iets fundamenteel scheefgegroeid in de relatie
tussen de overheid en de burgers. Ook wij als
liberalen hebben te lang gehamerd op de in
dividuele vrijheden van burgers en zijn verge
ten er op te wijzen dat de mensen zelf verant
woordelijkheid moeten dragen. Nederlanders
zijn zo verwend geraakt dat ze bij vrijwel alles
wat er fout gaat in hun leven de overheid de
schuld geven. Als iemand met het skiën bui
ten de piste gaat en in een kloof dondert, is
hij woedend als de helikopter niet snel ge
noeg komt. En de ambtenaar durft dan niet te
zeggen: hoor eens, u heeft het er zelf ook wel
een beetje naar gemaakt. Dit appèl van het
kabinet past in die ontwikkeling: de overheid
is niet overél voor verantwoordelijk te stel
len."
Hoog in een kantoortoren van het ministerie
van VWS schetst hoogleraar Adriaansens nóg
grotere verbanden. Volgens de voorzitter van
de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
(RMO) is de verzorgingsstaat op zijn retour
omdat de industriële revolutie alweer bijna
honderd jaar achter ons ligt. „De verzorgings
staat was daar het bijproduct van. Collectieve
arrangementen voor mensen die massaal in
fabriekshallen dezelfde handarbeid verricht
ten. Maar inmiddels werkt 95 procent met
zijn hersens, en vaak in kleinere, flexibele,
verbanden. Burgers zijn tegenwoordig mon
diger dan vroeger, hoger opgeleid en willen
meer ruimte om hun eigen ding te doen.
Daarbij past een enorme nadruk op actief
burgerschap en maatwerk. Sociologen noe
men dat plechtig: de civil society. De opmars
daarvan maken we nu mee."
Scepsis
Maar na deze grote woorden steekt bij de po
liticus (Dijkstal), de denker (Spruyt) en de we
tenschapper (Adriaansens) ook meteen de
scepsis de kop op. Want niet toevallig, beto
gen zij, valt het pleidooi voor 'actief burger
schap' samen met een recordbedrag aan
bezuinigingen dat het kabinet wil
doorvoeren. Een heel woud aan
dure taken en voorzieningen
wordt de komende jaren
weggekapt. Dan komt
het wel erg goed uit
om van de burgers
een grotere bij-
drage te verlan
gen.
De vraag is
echter, zo
stellen Dijk-
t stal, Spruyt
j - en Adriaan-
11 sens, of de
Nederlan
der daar
anno 2003
wel wat
voor voelt.
Heeft hij
het niet
veel te druk
on\zelf de
eindjes aan
elkaar te kno
pen?
Spruyt heeft er
een hard hoofd
in. „De discussie
gaat vooral over mil
jarden en harde ingre
pen. Een hele bak ellen
de wordt in één keer over
de bevolking uitgestort. Het
lijkt de oorlog in Irak wel. De
Amerikanen wilden het leger van
Saddam op de knieën dwingen met een
tactiek van 'shock and awe': shockeren en
verbijsteren. Hetzelfde gebeurt nu met de Ne
derlandse burgers. Ik vrees dat zij straks
murw gebeukt in hun schulp zullen kruipen.
Het punt is: Balkenende probeert in wezen
met politieke middelen een mentale omslag
te bewerkstelligen. Maar de vraag is of dat wel 1
kan."
Dijkstal wil geen al te hard oordeel vellen. I
„Ach, ik moet een beetje voorzichtig zijn met 1
mijn kritiek. Het wordt zo snel goedkoop om 1
als oud- bewindsman je opvolgers af te bran
den. Maar ik moet toch zeggen: het beleid 1
wordt wel héél sterk gemotiveerd door geld. i
Of liever: het gebrek daaraan. Mij ontgaat een
beetje wat de inhoudelijke noties zijn. Of het
moet zijn dat het kabinet behoefte heeft aan
een vlag op het schip. Dus zegt men: mee
doen! Dat klinkt lekker actief. Maar als je als
overheid wilt dat de burger meedoet, moetje
daar zelf wel de voorwaarden en ruimte voor
creëren. En je geloofwaardigheid neemt na
tuurlijk toe als je zelf je huis op orde hebt. Ik
mis nu nog een helder idee over wat nu wel
en niet de kerntaken van de overheid zijn."
Ook Adriaansens zegt een 'visie of doordacht
plan' te missen. Cynisch: „Om te beginnen
worden er 20.000 ambtenaren de laan uit ge
stuurd. Is dat meedoen? Het zou wat anders
zijn als het Rijk zei: we breken de bureaucra
tie af en zorgen dat deze mensen aan het
werk gaan voor de klas, aan het ziekenhuis
bed, op straat met een politiepet op. Maar dat
gebeurt niet. Het is wat wrang om over mee
doen te spreken als je alleen maar mensen
aan de kant schuift."
Vrijwilligers
Tineke Lodders-EIfferich, voormalig partij
voorzitter van het CDA en tegenwoordig
voorzitter van de Nederlandse Organisaties
Vrijwilligerswerk (NOV), bestrijdt dat de Ne
derlandse burgers onvoldoende bereid zou
den zijn de overheid een handje te helpen. Bij
haar koepel zijn ruim 320 organisaties aange
sloten, van het Rode Kruis met 30.000 vrijwil
ligers tot het Wereldnatuurfonds met 100.000
donateurs. In totaal, zo wordt geschat, ver
richten in Nederland liefst vier miljoen men
sen onbetaalde arbeid. Blijkens een recent
onderzoek van het Sociaal en Cultureel Plan
bureau voltrekt zich hier wel een stille revolu
tie: het eigenbelang rukt op. „Er meldt zich
een nieuw type vrijwilliger. De kortverbander,
shoppend, zappend, meer calculerend en
niet ideologisch georiënteerd", aldus een
SCP-werkdocument van juni 2003.
Lodders beaamt dat: „Een vader is best graag
bereid de lijnen op het voetbalveld te kalken
zolang zijn zoontje daar speelt. Dan heeft hij
weinig te zoeken op het hockeyveld. Maar in
het algemeen staat het er helemaal niet slecht
voor. Er zijn toch miljoenen mensen die hun
handen laten wapperen. Het vrijwilligerswerk
is de smeerolie van de samenleving. Ik geloof
niet dat de individualisering is doorgescho
ten."
Lodders zou mogen verwachten dat haar or
ganisatie een gouden toekomst heeft. Roept
het kabinet-Balkenendé immers niet alle bur
gers op om vrijwillig aan de slag te gaan, in
het belang van een betere samenleving? Maai;
de voorzitster blijkt haar hart een beetje vast
te houden. „Ik moet er niet aan denken dat
bij de bezuinigingen ook het mes wordt gezet
in de subsidies die het vrijwilligerswerk mo
gelijk maken", zegt zij. „Afs dat gebeurt is het
motto van dit kabinet niet serieus te nemen."
Slagen
Zal Balkenende slagen in zijn missie? Dat is
uiteindelijk de hamvraag. Loddershoudt zich
op de vlakte: „We mogen blij zijn als we het
huidige aantal vrijwilligers kunnen vasthou
den", zegt zij. Adriaansens: „Een oproep is
wel mooi, maar wat levert het op? Het is net
zoiets als bidden om mooi weer. Het krijgt
pas echt betekenis als de overheid de samen
leving zo organiseert dat mensen zich ook ge
roepen voelen om verantwoordelijkheid te
dragen. Je zou om te beginnen de enorme
schaalvergroting, zoals in het onderwijs,
moeten terugdraaien. In kleinere verbanden
voelen mensen zich vanzelf verantwoordelij
ken Maar daar zie ik nog weinig van."
Spruyt aarzelt. „Ik heb Balkenende als politi
cus erg hoog zitten", zegt hij om te beginnen.
Maar dan plaatst hij, onverhoeds, zijn dolk
stoot: „In zijn poging om een koers uit te zet
ten blijft het tot nu toe helaas nogal schraal
en armoedig. Als blijkt dat in het wilde weg
wordt gesneden en de pijn ook nog oneerlijk
wordt verdeeld, raakt het hele beleid in dis
krediet. Hij moet nu laten zien dat hij niet is
leeggezogen en opgebrand. Dat hij nog reser
ves heeft. Of hij zal slagen? Ik geef hem zestig
procent kans."
