Zweeds 'nee' geeft Britse
eurosceptici steun in rug
EUROREFERENDUM
Euro ergste nachtmerrie voor Persson
Angst beheerst referendum over euro
Zweden en de euro
'Vergeet de opiniepeilingen, ze zijn erbarmelijk slecht'
door Bengt van Zwol
Stockholm - Leek een jaar geleden alles nog in
kannen en kruiken voor de Zweedse premier
Göran Persson met zijn streven naar toetreding
tot de Europese Monetaire Unie (EMU), nu is
er niets over van de zelfverzekerdheid die de
politicus zo kenmerkte. In het aangezicht van
een fikse nederlaag bij het referendum van 14
september strompelt de politicus van toe
spraak naar toespraak om zijn geliefde euro
toch nog aan de man te brengen in Zweden.
In een wanhopige poging een krachtige en suc
cesvolle indruk te blijven maken, spreekt Pers
son keer op keer een rotsvast vertrouwen uit in
de uitslag van de volksraadpleging. Het laagje
positivistische vernis wordt echter wel angst
vallig dun. Peiling na peiling wijst in de richting
van een smadelijke nederlaag voor de sociaal
democraat. Maar die wil daar niets van weten.
„Vergeet de opiniepeilingen, ze zijn erbarme
lijk slecht", verklaarde de premier eind augus
tus nog. De kwaliteit ervan is volgens hem zo
bedroevend dat hij er niet eens op wenst te
reageren. Hij zegt te geloven dat de helft van
het electoraat nog een definitieve beslissing
moet nemen.
Persson klampt zich daarbij vast aan de uitslag
van het referendum in 1994, waarin de Zweden
besloten toe te treden tot de Europese Unie.
Toen bepaalde 32 procent van de stemmers
pas in de laatste week een standpunt. De pre
mier zegt te geloven dat dit keer dat percentage
nog aanzienlijk hoger zal liggen, meldde de
krant Dagens Nyheter.
Toch komt zijn twijfel over het referendum, dat
door analisten tevens wordt gezien als een tus
senrapport voor de regering, steeds meer aan
de oppervlakte te liggen. Twee weken voor de
stemming liet de minister-president in een
vraaggesprek met Sydsvenska Dagbladet ineens
weten helemaal geen voorstander te zijn van
de stembusgang.
„Ik ben nooit een aanhanger geweest van een
volksraadpleging", aldus Persson. „Toen het
(referendum) de politieke oplossing werd,
werd men gedwongen het goed te vinden,
maar het is absoluut geen ideale oplossing."
De premier vindt dat eigenlijk het parlement
een definitieve beslissing had moeten nemen.
Zelden laat Persson het achterste van zijn tong
zien, maar in deze hectische tijden komt zo af
en toe toch het hoge woord er uit. Een 'nee' te
gen toetreding tot de EMU zou hij ervaren als
een persoonlijke nederlaag. „Ik ben er diep bij
betrokken en werk er dag en nacht aan. Ik ge
loof erin."
De geloofwaardigheid van de premier lijkt af te
hangen van de uitslag. Hij schuwt dan ook
geen enkel middel om alsnog aan het langste
eind te trekken. In een nacht tijd leek hij de he
le inzet van het referendum om te willen gooi
en en lanceerde hij een nieuwe 'softe' strategie
om de euro aan de man te brengen. 'Ja' zou
daarbij niet langer ook een echt hard 'ja' bete
kenen. De Zweden zouden daarentegen kun
nen instemmen met toetreding op een nader te
bepalen tijdstip. Het voordeel daarvan zou vol
gens Persson zijn, dat de regering rustig de tijd
heeft om het zogenoemde stabiliteitspact on
der de loep te nemen. Dat pact, waarin een
maximum is vastgelegd voor de begrotingste
korten van de eurolanden, functioneert moge
lijkerwijs niet naar behoren, valt op te maken
uit de woorden van de premier.
Zijn spijkerharde kritiek begin september op
het financiële beleid dat Frankrijk, Duitsland
en Italië in de jaren negentig voerden, moet
waarschijnlijk ook in dit licht worden gezien.
De landen hebben door hun beleid de econo
mie van de eurozone ondermijnd, meent de
politicus.Als ze zich destijds hadden gedra
gen zoals bijvoorbeeld Zweden, Finland en het
Verenigd Koninkrijk, hadden we de situatie van
nu niet gehad", zei Persson in de Britse zaken
krant Financial Times.
Met name Duitsland en Frankrijk zitten »t
forse begrotingstekorten. Beide landen komen
dit jaar opnieuw uit op een tekort boven de 3
procent van het bruto nationaal product (bnp)
en overtreden daarmee de regels van het stabi
liteitspact, dat is bedoeld om de euro stabiel te
houden.
Politieke waarnemers in Zweden zien de gewij
zigde strategie van Persson als een wanhopige
poging alsnog een meerderheid achter de euro
te krijgen. „In het spel van winnen-of-wegwe-
zen schreeuwen desperate situaties om drasti
sche stappen", vatte de toonaangevende krant
Dagens Nyheter de omslag van Persson samen.
Persson wees er 1 september ook in weinig ver
hullende dreigementen op, dat een 'nee' tegen
de euro Zweden ten minste tot het jaar 2013
buiten de EMU zal houden. Op zijn vroegst in
2010 zou een nieuw referendum over toetre
ding gehouden kunnen worden. De invoering
van de euro zou vervolgens nog drie jaar op
zich laten wachten.
Premier Göran Persson zet alle zeilen bij om de kiezers ervan te overtuigen, dat het goed is voor Zweden om toe te tre
tot de euro. Foto/ANP
Groei
[3 Eurozone Q Zweden
Overheidssaldo
'raming
Omvang economie
(in miljarden dollars)
308
Stockholm
on
Bevolking J*-9
1998
1999
2000
2001
2002
2003
anp - bron: abnamro afp krt
Markt kijkt met angst naar referendum
door Ton van Lierop
brussel - Niet alleen Zweden
zelf en internationale financië
le markten kijken angstvallig
uit naar het tweede referen
dum over anderhalve week
over de euro. Een voor de
hand liggende Zweedse 'nee-
stem' heeft grote gevolgen
voor het politiek functioneren
van de Europese Unie. Een af
wijzing van de euro trekt voor
langere tijd een nieuw krijtlijn
door Europa.
De regering van premier Pers
son lapte in feite alle EU-regels
aan de laars, toen zij eind 1998
aankondigde voorlopig de euro
niet in te willen voeren. Zweden
trad in 1995 toe tot de EU en zei
het Verdrag van Maastricht,
waarin deelname aan de euro
was vastgelegd als een land
daar economisch klaar voor
was, te zullen respecteren. Zwe
den was dat wel degelijk en had
niet, zoals Groot-Brittannië en
Denemarken, het recht bedon
gen buiten de eurozone te mo
gen blijven.
De EU-leiders lieten Persson
echter rijn gang gaan, omdat
Denemarken toch een referen
dum wilde houden over de eu
ro. Als de eurosceptische De
nen akkoord zouden gaan, zou
den de Zweden vanzelf volgen,
zo was de redenering. De De
nen zeiden echter 'nee' in 2001.
Dat was een lelijke streep door
de rekening van zowel de ande
re EU-landen als de Deense re
gering. De kans dat Zweden de
euro zou invoeren, werd daar
door ook kleiner.
Persson begon een isolement in
Europa te ervaren. Hij voelde
zich niet helemaal serieus ge
nomen, net als rijn Deense col
lega Rasmussen. Wie niet mee
doet aan de euro telt niet hele
maal mee in de EU, tenzij je To
ny Blair heet Vandaar dat Pers
son toch een volksraadpleging
uitschreef.
De premier neemt een grote
gok, niet alleen voor rijn eigen
politieke positie in Zweden en
zijn prestige binnen Europa. Na
de aankondiging dat Zweden
een referendum houdt, kwam
in Denemarken de gedachte
bovendrijven dat ook daar de
bevolking misschien maar weer
eens om een oordeel moet wor
den gevraagd. Want als de Zwe
den 'ja' zeggen, dan doen de
Denen dat misschien nu ook.
De opiniepeilingen wijzen ech
ter op een Zweedse afwijzing.
In dat geval kan de Deense pre
mier Rasmussen een nieuw re
ferendum vergeten, pmdat de
stemming in Scandinavië op
langere termijn dan niet echt
pro-euro is. De Britse premier
Blair hoeft dan helemaal niette
denken aan een euro-referen
dum.
De eurosceptische beweging in
Groot-Brittannië sloeg al de no
dige politieke 'munt' uit de
Deense 'nee-stem' in 2001. Een
Zweedse afwijzing geeft de Brit
se eurosceptici alleen maar
meer munitie. Premier Blair zal
dan nog minder snel een refe
rendum over de euro kunnen of
willen uitschrijven.
Daardoor dreigt een Zweeds
'nee' Europa op de langere ter
mijn in twee kampen te verde
len: dat van de kemlandei die
meedoen aan de euro en op
een lager echelon de Britten,
Zweden en Denen, die volgend
jaar na uitbreiding van de EU
met tien nieuwe lidstaten de
hete adem van Oost-Europese
landen in de nek zullen voelen.
Zij staan dan buitenspel tegen
over de eurolanden. Over de
belangrijkste politiek-economi-
sche zaken in Europa mogen
leden van deze tweede groep
namelijk niet meebeslissen.
Wellicht dat zelfs een behoorlijk
ontwikkeld Oost-Europees land
als Slovenië of Hongarije eerder
de eurozone binnentreedt dan
Groot-Brittannië, dat al steeds
minder investeringen van bui
ten de Europese Unie aantrekt.
Grote Amerikaanse en Japanse
bedrijven vestigen zich graag in
een euroland, om de last van
wisselkosten te vermijden.
Het Zweedse referendum heeft
daardoor een driedubbele la
ding. Ten eerste gaat het om de
politieke toekomst van het
Scandinavische land zelf. Ten
tweede om de politieke verhou
dingen binnen de EU. En uit
eindelijk ook om de economi
sche toekomst van andere lan
den, zoals Groot-Brittannië.
ft
c 1
1!
92
door Sal Stam
Stockholm - Op 14 september
zal duidelijk rijn of Zweden toe
treedt tot de euro. Dan wordt
een referendum gehouden
waarin de bevolking zich over
invoering van de Europese
munteenheid kan uitspreken.
De kans dat de voorstanders
hun zin krijgen lijkt klein. De
tegenstanders rijn in de ban
van de angst, en die lijkt het he
le referendum te gaan over
heersen.
De afgelopen weken reisde de
Zweedse premier Göran Pers
son stad en land af om rijn volk
te winnen voor de euro. Maar
de goede afloop waarop hij
hoopt, staat bepaald nog niet
vast. Opiniepeilingen laten zien
dat de nee-stemmers waar
schijnlijk aan het langste eind
trekken. Persson laat zich daar
niet door uit het veld slaan. Hij
wijst erop dat pas kort voor het
referendum, als alle Zweden
een standpunt hebben bepaald,
duidelijk zal rijn hoe de vlag er
bij hangt.
Zweden had al deel kunnen uit
maken van de eurozone, als het
referendum een jaar geleden
was gehouden. Een meerder
heid van de kiezers was toen
voor. Inmiddels is de stemming
helemaal omgeslagen, omdat
het in de eurozone economisch
niet goed gaat.
Voor°l Duitsland roept een
schrikbeeld op. Dat land be
vindt zich in een recessie en
kan de economie niet met een
eigen monetair beleid oppep
pen. Het geld- en rentebeleid
wordt niet meer bepaald door
de Bundesbank, maar door de
Europese Centrale Bank. Bo
vendien rijn de eurolanden bij
hun begroting met handen en
voeten gebonden aan het zoge
heten stabiliteitspact, dat een
waardevaste euro moet garan
deren.
Een ander punt dat angst in
boezemt is de inflatie. In de eu
rozone hebben veel mensen de
indruk, dat de prijzen juist door
de invoering van de euro om
hoog rijn gegaan. Deze zogehe
ten euroflatie zou net zo goed
in Zweden kunnen optreden, is
de redenering. Ook speelt er
nog zoiets als het historisch erf
goed. Zweden is altijd neutraal
geweest en veel mensen menen
dat die neutraliteit met toetre
ding tot de euro te grabbel
wordt gegooid, ook al is het
land al lid van de Europese
Unie.
Charles Kalshoven, analist bij
ABN Amro Bank en gespeciali
seerd in de Zweedse economie,
is niet onder de indruk van al
die angstgevoelens. „Zwaar
overdreven", zegt hij. „Tegen
standers rijn bang dat de
Zweedse welvaartsstaat met
rijn hoge belastingen niet
houdbaar is in de muntume en
dat de arbeidsmarkt flexibeler
moet Het gevolg daarvan zou
rijn, dat er op de banenmarkt
meer onzekerheid ontstaat. Dat
hoeft helemaal niet zo te rijn.
Bovendien kun je als regering
geld oprij zetten als het econo
misch goed gaat, zodat je dat
weer kunt uitgeven als het even
tegenzit."
Een ander voordeel van de euro
is dat de rente omlaag kan
gaan. De Zweedse kroon is in
vergelijking met de euro een
kleine jongen en lijdt een solis
tisch en kwetsbaar bestaan.
Voor het risico dat de munteen
heid onderuit gaat (het valutari
sico), verlangen beleggers een
extra vergoeding. De rente is
daardoor hoger. Verkopers van
obligaties (de staat of een be
drijf) rijn nu ook in het nadeel,
omdat ze een hogere rentever
goeding moeten betalen.
Het handhaven van de kroon
kan ook rijn weerslag hebben
op de handel, zegt Kalshoven.
„Bedrijven kunnen de onzeker
heid met de wisselkoersen wel
iswaar afdekken, maar toch...
Een onderneming als telecom-
fabrikant Ericsson heeft ook
met die wisselkoersen te maken
en wil daarom in de eurozone
stappen. Niet voor niets dreigt
de directie van het concern weg
te gaan uit Zweden als het land
'nee' zegt tegen de euro."
In tegenstelling tot wat veel
Zweden denken, kan de euro
volgens de analist goed uitpak
ken voor de werkgelegenheid.
Als er nu sprake is van een fi
nanciële crisis, gaat de rente in
de regel omhoog en de koers
van een munt omlaag. „Dat
maakt mensen huiverig om te
investeren. Juist door over te
stappen op een stabiele munt
verbeter je je investeringskli
maat. Daardoor zou je meer ba
nen kunnen scheppen."
De geschiedenis leert dat beleg
gers in economisch onzekere
tijden hun heil zoeken in valuta
als de dollar. Voor kleinere
munten kan zo'n situatie nade
lig werken. „Tijdens de Mexi
caanse pesocrisis in 1995 ont
stond er onzekerheid op de Eu
ropese valutamarkten. Vooral
de munten in het Middelland-
se-Zeegebied kwamen onder
druk te staan ten opzichte van
de Duitse mark en de gulden.
Het aardige is dat zulke onze
kerheid na 1999 (toen de euro
haar intrede deed) niet meer is
voorgekomen, terwijl de wereld
toch het een en ander voor rijn
kiezen kreeg. Denk maar aan 11
september, de oorlogen in Irak
en Afghanistan, en niet te ver
geten de boekhoudschandalen.
Nu bleef het probleem met on
zekere valuta's uit, want de eu
ro was er."
De verdeeldheid in Zweden
loopt dwars door het politieke
spectrum heen. De sociaal-de
mocratische partij van premier
Directeur Carl-Henric Svanberg van Ericsson. Het telecombedrijf dreigt het hoofdkantoor uit Zweden te verhuizen als het land r
op de euro. Foto: Pressens Bild
Persson is voor, de twee linkse
coalitiepartijen rijn tegen. De
christen-democratische oppo
sitie, de Liberalen en de Gema
tigde Partij (allen oppositie)
wülen Zweden wel de eurozone
in loodsen. Het bedrijfsleven is
duidelijk voor de euro. Ericsson
is bepaald geen uitzondering.
Naast Zweden houden als enige
andere EU-landen Gropt-Brit-
tannië en Denemarken voorals
nog vast aan hun eigen munt
eenheden. De Denen mochten
zich drie jaar geleden uitspre
ken over toetreding tot de euro
zone, maar zeiden toen 'nee'.
Groot-Brittannië maakte in iuni
