Gevecht van ruim dertig jaar
Willem Arondéus:
altijd zoekende
n
d:
Israël herziet status van 'Black Hebrews'
Rudi van Dantzig eert
Amsterdamse tekenaar en schilder
|HET MOTOR-RIJWI EL
Ien-de.ikl.ei n-auto
("Israëlische regering is
U) overstag gegaan. De
C ongeveer 3.000
zogenoemde 'Black
jrews' die sinds 1969
1 het land zijn, wordt
_p een permanente
verblijfsvergunning
toegekend. Daarmee
ut een einde aan hun
legale' status, ook al
1 jen ze geen volledige
burgerrechten.
door Ad Bloemendaal
.001
hobl
kr ki
Af en toe zijn ze in het nieuws.
Zoals eerder dit jaar, toen zan
geres Whitney Houston hun ge
meenschap bezocht. Maar voor het ove
rige leiden de 3.000 Black Hebrews in Is
raël een onopvallend en sober bestaan.
Het grootste deel van de uit Amerika af
komstige gemeenschap woont in het
woestijnstadje Dimona. De leden gelo
ven dat hun voorvaderen 2000 jaar gele
den het Heilig Land zijn ontvlucht. Ze
onderhouden de traditionele joodse
feest- en gedenkdagen, maar praktiseren
veelwijverij. Want waarom zou het hu
welijksleven van een hedendaagse Israë
liet moeten verschillen van dat van
Abraham?
Ze vasten minstens een dag per week,
onthouden zich van het nuttigen van
vlees en zuivelproducten, doen fanatiek
aan sport en mijden alcohol en tabak.
En ze willen niet door het leven gaan als
'Black Hebrews', een etiket dat hun door
buitenstaanders is opgeplakt. Zelf noe
men ze zich Hebreeuwse Israëlieten.
„Wie ons aanduidt als 'Black Hebrews'
suggereert daarmee dat er ook 'White
Hebrews' bestaan en dat alleen die blan
ken echte Hebreeërs zijn", zegt broeder
Elyahshuv Ben-Yehuda (51), één van
hun leiders.
Het rabbinaat stond vreemd te kijken
toen 34 jaar geleden de eerste groep He
breeuwse Israëlieten arriveerde. Wat
moest het hier mee? De nieuwkomers
vertelden dat ze afstamden van Israëlie
ten die na de val van de tempel in het
jaar 70 via de zuidelijke route Israël had
den verlaten. Na omzwervingen zouden
ze in het westen van Afrika zijn beland,
van waar ze vele eeuwen later als slaven
werden afgevoerd naar Amerika.
Actie
Die collectieve herinnering hebben ze
generaties met zich meegedragen, maar
het duurde tot 1966 voor er iemand op
stond die het bewustzijn omzette in ac
tie. Ben Carter, een in Chicago wonende
ijzergieter, kreeg een visioen. Daarin ver
scheen de engel Gabriël, die hem ont
hulde dat voor de Bijbelse Israëlieten
Broeder Elyahshuv Ben-Yehuda, één van de leiders van de 'Black Hebrews' en zuster
Atura Cathriela. Foto: GPD/Ad Bloemendaal
onder de Afrikaanse Amerikanen de tijd
gekomen was terug te keren naar het Be
loofde Land om daar het Koninkrijk
Gods te vestigen.
De jungle van Liberia moest dienen als
tussenstation en als loutering. Dat was
het zeker. Het grootste deel van de groep
van 350 wist geen raad met een primitief
bestaan als landbouwers en keerde terug
naar Chicago. Onder de volhouders was
de nu 47-jarige zuster Atura Cathriela.
„Mijn ouders hadden grond gekocht bij
een dorp in het binnenland. Het lag aan
de rand van het regenwoud. Alles was
groen. Drie jaar later arriveerden we in
Israël en stuurde men ons naar Dimona,
middenin de woestijn. Dat was wel wen
nen."
Terwijl de Israëlische politiek over hun
status twistte kregen de Hebreeuwse Is
raëlieten in Dimona de beschikking over
een nooit gebruikt opvangcentrum voor
Russische immigranten. De meesten
wonen nog steeds in wat ze nu The Vil
lage noemen. De laagbouw huisjes bie
den onderdak aan gemiddeld vijf men
sen per kamer. De sanitaire voorzienin
gen zijn niet berekend op 3.000 mensen.
Toch ziet alles er schoon en goed ver
zorgd uit. Broeder Elyahshuv gaat voor
naar de moderne keuken, waar voor de
kinderen dagelijks een warme maaltijd
wordt bereid. Elders naaien zusters de
kleurige Afrikaanse gewaden waarin de
Hebreeuwse Israëlieten zich hullen. Een
deel verkopen ze in de Verenigde Staten,
Engeland en het Caraïbisch gebied. Voor
de rest bedruipt de gemeenschap zich
van de bijbelse belasting die de leden
zich hebben opgelegd, van ruilhandel en
van wat hun befaamde zanggroepen
binnen brengen.
Het Jerusalem Fire Choir treedt op in
heel Israël en twee broeders, Gabriel en
Eddi Butler, zingen in de groep Eden, die
Israël in 1999 vertegenwoordigde op het
Eurovisie songfestival. Het was vorig jaar
bij een optreden dat Aharon, een jonge
re broer van Atura Cathriela, slachtoffer
werd van een terreuraanslag. Aharon
was in 1970 de eerste sabra (in Israël ge
borene) van de gemeenschap, hij werd
ook het eerste terreurslachtoffer.
Vertrouwen
Volgens Atura Cathriele versterkte het
bloedige incident alleen maar de wens
van de Hebreeuwse Israëlieten volwaar
dig lid te worden van de Israëlische sa
menleving. Broeder Elyahshuv heeft al
tijd in erkenning geloofd. Zijn vertrou
wen stoelde zich onder meer op het be
sluit van de gemeente Dimona een nieu
we behuizing voor de gemeenschap te
bouwen. „Ze hebben begrepen dat we
niets te maken hebben met alles wat in
dit land voor zoveel degeneratie zorgt.
Misdaad is hier zo goed als onbekend.
We hebben steeds geprobeerd bij te dra
gen aan het welzijn van het land. Dat we
anders leven heeft niets te maken met
goed of fout. Maar het denken van de Is
raëliërs is geïnspireerd door Europa. Wie
die Eurocentrische ideeën niet onder
schrijft wordt beschouwd als onbe
schaafd. De hele geschiedenis door heb
ben we te lijden gehad onder dit soort
racisme."
Niet alleen misdaad is in de Village uit
gebannen, ook kanker en hartaandoe-
ningen. Die komen niet voor, zegt broe
der Elyahshuv, door het strikt veganisti-
sche dieet. „We zeggen 'ja' tegen het le
ven en 'nee' tegen alles wat het leven
probeert te verwoesten. Door te vasten
reinigen we regelmatig het lichaam en li
chamelijke oefening houdt het bloed in
beweging, voor de toevoer van zuurstof.
Chemicaliën raken we niet aan en we
zijn teruggekeerd naar het oorspronkelij
ke dieet. Het eten van vlees is de oorzaak
van 98 procent van de kankers."
Er is wel een ziekenboeg in de Village,
maar die heet niet zo. „Dit hier is Beth
Chaim, het levenshuis", zegt broeder
Elyahshuv. Hij wijst op een bevaltafel,
waarop al meer dan 1.000 kinderen zijn
geboren. Als hier een vrouw in barens
nood verkeert begint aan de andere kant
van de deur een 'prins' (geestelijk leids
man) luidt uit de Schrift voor te dragen,
zodat Gods woord het eerste is dat de
nieuw geborene hoort.
Beschuldiging
Bij het huwelijk hanteren de Hebreeuw
se Israëlieten het Oude Testament als
leidraad, volgens welk een man maxi
maal zeven vrouwen mag trouwen. Dat
hun polygame huwelijken, gesloten door
de eigen geestelijk leiders, in Israël geen
officiële erkenning vinden, verbaast Ely
ahshuv. Hij beschuldigt de overheid. „Ze
grijpen niet in als twee mannen seks met
elkaar bedrijven. Dat mag kennelijk, ter
wijl het volgens de Schrift een zonde is.
Daarentegen is het trouwen van meer
dan één vrouw niet toegestaan. Toch de
den de profeten en de aartsvaders, die
de grondslag vormen van de joodse be
schaving, niet anders." Wie veelwijverij
afwijst, wijst volgens hem David en
Abraham af.
Zuster Atura vertelt dat haar man op het
punt staat een derde vrouw te nemen.
Leidt zoiets niet tot spanningen? Ze aar
zelt, maar legt dan uit dat ook onder de
Hebreeuwse Israëlieten het aangaan van
een huwelijk geen sinecure is. „Je kunt
niet zomaar zeggen: ik trouw. Het is een
proces. Als een man verklaart dat hij een
zuster bij zich wil hebben (zich wil verlo
ven, red.) dan praten onze priesters met
hem. Ze vragen hem waarom hij een ex
tra vrouw wil en wat hij daarmee denkt
te kunnen bijdragen aan het gezin. Dan
volgt er een proefperiode van 70 dagen,
waarin de broeder en de zuster elkaar
beter leren kennen. Maar zonder seks.
De priesters volgen dat proces. Hebben
ze na de proefperiode de indruk dat het
wel zal lukken, dan kan het paar trou-
ZATERDAG
2 AUGUSTUS
2003
ER
BIJ
Willem Arondéus in zijn boerenhut in Blaricum, omstreeks 1915. Illustraties: Uit het boek 'Het leven van Willem Arondéus'
aantal jaren op Urk. Het geïsoleerde,
gewezen visserseiland was in de eer
ste helft van de vorige eeuw een ge
liefd toevluchtsoord voor homosek
suelen. Rudi van Dantzig over het
waarom van die aantrekkingskracht
van Urk: 'Lieten de Urker jongens en
mannen zich de liefdesuitingen van
Arondéus aanleunen, was er ware
genegenheid in het spel, was het
nieuwsgierigheid naar het onbeken
de, of had de toegankelijkheid van
een aantal Urker jongens te maken
met het feit dat de meisjes van het
eiland - streng in het geloof opge
voed - de mannen op veilige afstand
hielden en intimiteiten afweerden?'
Arondéus vond op Urk zijn grote
liefde, de vissersjongen Jurri. Net zo
als hij later tijdens zijn verblijf op de
Veluwe een nieuwe grote liefde ge
vonden dacht te hebben: de tuinder
Gerrit Jan. Maar ook dat liep uit op
een teleurstelling; Arondéus bleef
uiteindelijk worstelen met zijn ge
aardheid.
Zijn aandeel in het verzet tegen de
Duitse bezetter leverde hij met een
vurig innerlijke overtuiging. Maar er
zat onmiskenbaar ook een element
in van het zich waar willen maken,
het willen aantonen dat hij - de zo
gevoelige homoseksuele kunstenaar
- in staat was tot een grote verzets
daad. En een grote verzetsdaad was
het, zijn aandeel in de overval op het
Bevolkingsregister van Amsterdam.
Ook in de verhoren en het schijn
proces dat er op volgde, bleef hij
moedig: hij verraadde zijn makkers
niet.
Op 1 juli 1943 volgde de executie.
Van Dantzig in zijn boek: 'Het was
vier uur in de morgen, de stad was
nog donker toen het konvooi Am
sterdam uit reed. Bij Overveen, waar
de mannen werd bevolen uit te stap
pen, brak de dag net aan, een witte
streep licht achter de duintoppen.
Zwakke wind en de onmiskenbare
geur van de zee - voor elk van hen
een andere herinnering. De groep
werd langs een smal pad geleid, het
zand was vochtig en liep zwaar. Bij
een duinpan werd een kort bevel ge
geven en daarna haltgehouden. De
gevangenen werden zwijgend naar
een plek gesommeerd. Onhandig,
stug, schuifelden ze naar hun plek.
Stond hij in het midden?'
Met zijn boek over Willem Arondéus
heeft Rudi van Dantzig een prachtig
monument voor hem opgericht, zes
tig jaar na zijn executie.
Het leven van Willem Arondéus,
1894-1943 - Een documentaire; Ru
di van Dantzig; Uitgeverij De Arbei
derspers; €24,95.
las 'Het leven van Willem
0.
Arondéus', heet het boek
"lat balletkunstenaar Rudi
ujl van Dantzig schreef over
;2vJe Amsterdamse tekenaar
schilder (1894-1943). Het
jj* heeft tot 1984 geduurd
alvoor Arondéus erkenning
ito
n r kreeg als verzetsheld, en
5111
2. nu is er dan een boek om
hem te eren.
OH
nu
|d< door Bert van
Nieuwenhuizen
r •"ÓFFICIEELLOORGAANONS
VALJoDEoKoNINKLIJKt^
r" I' L A r J JM CrOr<
»WiM - ■JDLKV--VLRE ~NIGlNKg
Een affiche, getekend in 1923.
In de vroege morgen van 1 juli 1943
werd in de duinen bij Overveen Wil
lem Arondéus door een Duits vuur
peloton doodgeschoten. Het was de
straf van de bezetter voor zijn aan
deel op de overval van het onder
grondse verzet op het Bevolkingsre
gister van Amsterdam. Eén van de
grote verzetsdaden uit de Tweede
Wereldoorlog waarvoor met name
Gerrit Jan van der Veen altijd alle
krediet en eer gekregen heeft. Maar
in werkelijkheid was de Amsterdam
se tekenaar en schilder Willem Aron
déus het brein achter deze overval.
Arondéus, geboren in 1894 in een
kleinburgerlijk gezin, kwam er al
jong voor uit homoseksueel te zijn.
Die openheid wordt als reden gezien
dat de autoriteiten na de bevrijding
weinig behoefte voelden hem als
verzetsheld te eren. Door inzet van
familie en goede vrienden werd aan
Willem Arondéus in 1984 postuum
het Verzetsherdenkingskruis toege
kend en vernoemde de gemeente
raad van Amsterdam een straat naar
hem.
Het is de verdienste van balletkun
stenaar Rudi van Dantzig dat Willem
Arondéus nu precies zestig jaar na
zijn executie in de Overveense dui
nen uit de vergetelheid gehaald is.
Jarenlang speurwerk heeft geleid tot
een schitterend, zeer liefdevol ge
schreven epos - door Van Dantzig
zelf 'een documentaire' genoemd -
waarin zich het boeiende en ontroe
rende leven van Arondéus ontrolt.
Een leven dat Arondéus zelf overi
gens allerminst boeiend vond. Noch
in zijn kunstenaarsbestaan, noch in
zijn persoonlijke leven kon hij veel
bevrediging of vreugde vinden.
Altijd zoekende, dat is zo'n beetje de
rode draad in zijn leven. Een leven
dat hem naar de kunstenaarskringen
van Parijs en Berlijn voerde, en naar
die van Amsterdam en 't Gooi. Daar
kwam hij in aanraking met onder
meer Richard Roland Holst en zijn
vrouw, de dichteres Henriëtte Ro
land Holst, met wie de band zeer in
nig zou worden. Nog inniger werd
de band met hun neef Adriaan Ro
land Holst, de latere 'prins der dich
ters'. De vriendschap met Adriaan
Roland Holst - 'Jany1 - zou zelfs zeer
intiem worden.
In zijn Gooise periode - hij woonde
in een eenvoudige kunstenaarshut
in Blaricum - verdiende hij de kost
met het maken van prachtige illu
straties bij gedichten van onder an
deren Leopold, Boutens, Nijhoff en
zijn goede vriend Adriaan Roland
Holst. Ook schakelde Richard Ro
land Holst hem in bij het vervaardi
gen van grotere kunstwerken als
glas-in-lood en wandtekeningen.
Willem Arondéus woonde ook een
