Archief van de klimaatgeschiedenis
TOERISME
v v
Honderd jaar 'moeder aller wielerrondes' in Sportmuseum Olympion
Historie van de aarde tastbaar nabij in Grotten van Han
VRIJDAG 25 JULI 2003
door Sander Crootendorst
„Nederlanders en Belgen bezoe
ken drie keer in hun leven de
Grotten van Han. Als kind, als
ouder met de kinderen en als
grootouder met de kleinkinde
ren." Zegt Jos Cornand, pr-man
van Ie Domaine des Grottes de
Han. De voormalig Brusselaar is
er dagelijks te vinden.
De volledige naam van het
Waalse dorpje is Han-sur-Les-
se. Gelegen aan de rivier die
zo'n belangrijke rol heeft ge
speeld bij de vorming van de
grotten, een proces waaraan
overigens nog lang geen einde
is gekomen.
De grotten werden voor toeris
ten opengesteld in de 19e eeuw,
ver vóór de globalisering, toen
voor Nederlanders een tripje
naar België een pittige onder
neming was. De dichter Jac
ques Perk was er vroeg bij: bij
de uitgang van de grotten meldt
een plakkaat dat hij in 1879 aan
deze grot 'zeven beroemde son
netten' heeft gewijd. Jacques
trad in het voetspoor van zijn
vader. Die schreef de eerste Ne
derlandstalige gids voor de
grotten.
Er kan geen twijfel over be
staan: in anderhalve eeuw heb
ben de Grotten van Han hun
fascinatie behouden. Een twee
kilometer lange onderaardse
wandeling door zalen en gale
rijen tussen stalagmieten
(staand druipsteen), stalagtie-
ten (hangend druipsteen), zui
len (aan elkaar gegroeide mie
ten en tieten), gordijnen (kalk
steen dat ontstaat doordat
druppels langzaam - gedurende
eeuwen - van een schuin rots
blok glijden) met ergens onder
weg in de nog verdere diepte
een mistige rivier... dat laat nie
mand onberoerd.
De geschiedenis van de aarde,
die vele miljoenen jaren eerder
begon dan de geschiedenis van
de mens, is hier tastbaar nabij.
Als de gids de toeristen ook nog
eens wijst op een rivier, nog
verder de diepte in, verhuld in
de mist, dan is ook het mysterie
van leven en dood nabij.
Zonder gids en zonder de
lampjes langs de route zou je
de grotten nooit levend uitko
men. Dat blijkt wel als in de
grootste zaal, de Salie du Döme
de Lumière ('Lichtkoepel'), 69
meter hoog en 142 meter breed,
de lampjes even uitgaan, voor
afgaande aan een kortstondig
'muziek- en lichtspel'. De duis
ternis is dan compleet Ogen
open of ogen dicht: alles is even
zwart.
„Ook ik zou hier de weg niet te
rugvinden", bekent Comand.
Verdwaald is er nog nooit ie
mand. Wel is eens een duiker
verdwenen die voor de weten
schap nieuwe spelonken aan
het exploreren was. „Maar dat
gebeurde al weer in 1956."
Het laatste stukje gaat echt per
boot. Vanaf een onderaardse
oever, waar 4.000 jaar oude
sporen van menselijk leven zijn
gevonden. De boot vaart de
passagiers de duisternis juist uit
door de 'Bocht van de Dage
raad'. Een kanonschot heet de
toeristen weer welkom op aar
de.
Vanwaar het nog maar een paar
stappen is naar het Pavilion,
een van de restaurants die het
dorp rijk is. Het plaatselijk bier
'De Blonde van Han' is niet te
versmaden, evenmin als trou
wens de kaas van de nabijgele
gen stad Rochefort, waar ze óók
een indrukwekkende grot heb
ben, de Grot van Lorette. In Ro
chefort bevindt zich ook het
(niet-toegankelijke) onderaard-
vV
Spookachtige onderaardse vormen: zogenaamde zuilen van aan elkaar gegroeid druipsteen. Foto's: GPD/Sander Grootendorst
vrij rond, net als onder meer de
damherten en de oerossen. De
lynxen, de wilde kat en de brui
ne beer zitten opgesloten. Het
zijn merendeels dieren die ooit
en in een enkel geval nu nog, in
de Ardennen leefden.
De passagiers mogen een paar
keer de safaricar uit, bijvoor
beeld bij de plek waar de Lesse
de grotten binnentreedt „De
Lesse is een van de grootste on
dergrondse rivieren van Euro
pa", weet Yves Quinif, hoogle
raar geologie in Mons. Hij is
nauw betrokken bij het weten
schappelijk onderzoek naar de
invloed van het klimaat op de
vorming van de grotten.
En mede door zijn inspannin
gen heeft Han er sinds kort een
nieuwe attractie bij: een ten
toonstelling over het klimaat,
het broeikaseffect en - uiteraard
- de betekenis van de grotten.
„Deze grotten zijn het archief
van de klimaatgeschiedenis."
Het gaat niet van de ene dag op
de andere, maar het klimaat is
over miljoenen jaren gezien on
ophoudelijk aan veranderingen
onderhevig. Allerlei factoren
zijn daarop van invloed: de ac
tiviteit van de zon, de bewegin
gen van de aardkorst, maar ook:
menselijke bezigheden. Dót de
mens direct van invloed is op
ontwikkelingen in het klimaat is
wetenschappelijk moeilijk aan
te tonen, zegt Quinif. „In elk ge
val is het goed om als mens re
kening te houden met de mo
gelijkheid dat je de eigen leef
omgeving in negatieve zin beïn
vloedt, bijvoorbeeld door ver
branding van aardolie."
Quinif en de zijnen ontdekten
Toeristen verlaten de tram bij de ingang van de grot.
se wetenschappelijk laboratori
um van het Koninklijk Belgisch
Observatorium en de Faculté
Polytechnique de Mons (Ber
gen).
Al met al hoeft een toerist zich
in Han en omgeving niet te ver
velen. Het feit dat vorig jaar
300.000 bezoekers naar het
dorpje in de Ardennen afzak
ten, geeft aan dat de grotten
nog altijd in trek zijn. Maar bij
het Domein van de Grotten van
Han moeten ze er wel voor
vechten. „Een kwestie van
overleven", zegt Comand. De
grotten moeten concurreren
met reisdoelen als Turkije en
Cuba en, meer nog, met eigen
tijdse attracties als het immens
populaire Zo zit het domein te
dubben tussen 'blijven zoals
het is', want dat is nog steeds
de aantrekkingskracht, en mo
derniseren. In het klein en in
het groot. „We gaan ons logo
binnenkort aanpassen", zegt
Comand. „Daarvoor moet iets
modemers komen."
Maar het treintje moet vooral
blijven tuffen tussen het dorps
centrum en de ingang van de
grotten, en ook de man met de
valkparkiet op zijn schouder en
het fototoestel om zijn nek
hoort erbij - hij maakt van alle
tramreizigers een foto met een
valkparkiet op hün schouder.
En nu het toch over beesten
gaat: in het kaartje voor de grot
ten inbegrepen is een tochtje
met de 'safaricar' door het wild
park. De car rijdt de heuvels in
en stopt bij elk dier. De ever
zwijnen met hun jongen lopen
REISBERICHTEN
Van oorwurmen en sprinkhanen i
Wil je weten of een oorwurm ook daadwerkelijk in je oor wil In
pen of, heel andere vraag maar ook een beetje eng, waarom
bidsprinkhaanvrouwtje haar echtgenoot opeet, dan kan je nog
zondag naar de prikkebeendagen in de Amsterdamse dierent
Artis komen. In het Insectarium van het dierenpark wordt over
soort zaken een bijzondere tentoonstelling gehouden, waa
deskundige insectenliefhebbers met name de jonge bezoekers
leg geven. Maar er valt dus ook veel te bekijken: van een wan
lende tak tot mieren die een 'snelweg' ontwikkelen. Artis Is
opend van 9.00 tot 18.00 uur, de toegangsprijs is 14 euro voor
wassenen; 10,50 euro voor kinderen van 4 tot en met n jaar. U
info op website www.xs4all.nl/sc00ten/datum.htm
Kijkje bij Belgen
Wie wel eens wil weten hoe de Belgische koninklijke fanl
woont, kan deze zomer haar Paleis in Brussel bekijken. De bes
ker krijgt monumentale zalen te zien, inclusief de troon- en fJ
zaal, maar ook kleine damessalons en immense traphallen. (jD
koninklijke kunst kan bekeken worden en soms wonderbaaf
giften die het Belgische koningshuis uit alle delen v
ontving. Naast het Paleis, aan net Park van Brussel,
het Bellevue Museum, dat de hele koninklijke dynastie 1
ken doet. Het Paleis is tot begin september geopend.
Meer info: tel. 0032-2-4741313 of 0032-2-5138877.
ijdje
.tda
Feestdagen 2003
Met het over het algemeen buitengewoon fraaie zomerweer
dit jaar zullen er nog maar weinigen aan kerstmarkten en
Glühwein denken. Nou, bij Vrij Uit waren ze daar al een tijc"
mee bezig en dat heeft geleid tot de lancering van de Feesti
brochure 2003: 76 pagina's met honderden arrangemente
sfeervolle hotels in de Benelux, Duitsland, Londen en Parijs,
bijvoorbeeld al een tweedaags (één overnachting) kerstshopp
arrangement naar Brussel voor 33 euro per persoon. In de broi
re staat ook een handig overzicht van wanneer en waar er k
markten zijn. De arrangementen zijn te reserveren via de Al
reisbureaus of via website www.vrijuitnl
Rondvluchten
Het Nationaal Luchtvaart-themapark Aviodrome in Lelystad, >00
dit najaar officieel wordt geopend, begint op zaterdag 2 augu jch
met bijzondere rondvluchten. Die worden, tot en met 7 sepl
ber, gevlogen met passagiersvliegtuigen uit de jaren derti urr
veertig. Routes die zes weken lang door een Dakota worden?er
legd, zijn onder meer de Waterland-route (over het Muidersli £(ra(
de Vesting Naarden voert), en de Zuyderzee-route over Zuide )eI
havens als Enkhuizen, Hoorn, Edam, Volendam en Marken D9.C
vluchten vinden op zaterdag en zondag plaats en kosten ti
de 79 en 150 euro. Meer info: tel. nr. 0320-289840 of website
w.avlodrome.nlDe reeks vluchten wordt op 7 september afg
ten met de manifestatie '100 jaar Luchtvaart Spektakel'.
■ie
8.4
zo'n tien jaar geleden in de Grot
van Lorette een breuklijn die
duidde op bewegingen in de
aardkorst waarvan tot die tijd
niemand op de hoogte was.
„Het Ardennenmassief is altijd
als een geologisch stabiel ge
bied beschouwd", verklaart
Quinif. Hij legt een verband
met kleine aardbevingen die
zich in deze regio recentelijk
hebben voorgedaan, waarvan
die in Roermond (1992) de be
kendste is. „Misschien dat ons
onderzoek uiteindelijk leidt tot
meer inzicht in het ontstaan
van aardbevingen."
De dwarsverbanden tussen aar
de, zon en mens zijn het thema
van de tentoonstelling Het Kli
maat van Gisteren tot Morgen
in het expositiegebouw in Han-
sur-Lesse (tot 2 november). Er
zijn onder meer de bevindingen
te zien van het wetenschappe
lijk onderzoek in de grotten.
Een instructieve film van tien
minuten laat zien hoezeer het
klimaat van invloed is geweest
op de wereldgeschiedenis. Te
zien is onder meer de tocht van
Hannibal en zijn olifanten over
de Alpen: die kon hij pas over
steken toen veel van het ijs in
de bergen gesmolten was.
Meer informatie: Belgisch Ver
keersbureau. Postbus 2324, 2002
CH Haarlem, Tel 0900-2020107,
e-maiL belgisch.verkeersbu-
reau@wxs.nl
Domein van de Grotten van
Han. Rue J.Lamotte 2, 5580
Han-sur-Lesse, tel. 003284-
377213 en www.grotte-de-han-
.be.
Avontuurlijk fietsen
In het als fietsprovincie bekend staande Belgisch Limburg 'a *h f
nieuwe fietsroute geopend rond Zonhoven, Hasselt en Bokrijl asc
de AS Adventureroute heet Die route is 35 kilometer lang en
een vlak parcours. Het vertrek is het makkelijkst vanuit Do Rai
Bokrijk, temeer omdat daar goede fietsen te huur zijn. Goed 0<
bording loodst de fietser probleemloos door belangrijke Liml
se natuurgebieden en langs enkele andere toeristische bei
waardigheden. In de route zit ook een zoekelement en dj
weer een wedstrijd aan verbonden. Op enkele vragen over 3 be
onderweg moet je de goede antwoorden geven en dan dl 10
mee naar een van de twee maandprijzen: een fietsweekem
250 euro of een waardebon voor hetzelfde bedrag. Deelnami «n
de route kost 1,50 euro per persoon maar daar krijg je ooi iau
kaart en twee reflecterende fietsspaken voor. Info: Toerisme
burg in Hasselt (B), tel. 0032-11-237450 of website www.tl ^e,
melimburg.be of www.asadventure.com
Notting Hill
Een aantal jaren geleden was de Londense wijk Notting Hil 5'p
gewone wijk. Totdat de romantische filmkomedie Notting i en
werd opgenomen met de sterren Julia Roberts en Hugh
Notting Hill werd een hype en was 'in'. Dat is het nog steeds J
voor niets: het is een erg leuke wijk die zeker op het to-do
moet staan bij een bezoek aan de Britse hoofdstad. Helema
het jaarlijkse Notting Hill Carnaval plaatsheeft, dit jaar op 24
augustus. Tijdens het carnaval, dat dit jaar voor de 39ste
wordt gehouden, zijn de straten gevuld met meer dan éér
joen swingende mensen. Op 24 augustus is er een carnav seit
tocht van kinderen, maandag is de dag voor een ware feest» sc
sie, lekker luisteren naar steelbands, eten, drinken en dansen
staat de grootse carnavalparade op het programma.
Q
Camper op Cuba
Nog niet zo lang geleden startte kampeervakantie-specialii
cansoleil uit Eindhoven met één Camper-arrangement op
Kennelijk is het op eigen houtje ontdekken van dit opmeri
land bij vakantiegangers zo goed aangeslagen, dat nu een
gemaakt kan worden uit rondreizen van 7, 10 of 14 dagen
auto is nu een luxueuze Mercedes Camper. Je kunt hem zei
dag huren en dus helemaal naar eigen inzicht een reis same
len. De door Vacansoleil geselecteerde campings op Cuba zij'
ciaal aan de Europese normen aangepast: standaard voorzie
staanplaatsen met elektriciteit, drinkwater, een zwemba<
restaurant en winkel, een EHBO-post en een telefooncel. Inl
0900-9899 (10 Eurocent per minuut). Vacansoleil breidt tri
ook in Europa de activiteiten uit Ten zuiden van Parijs werdj
ping Les Prés de la Fontaine aangekocht; het is de bedoelif
komende zeven jaar nog 30 Europese campings te kopen.
Velt
ind
door Harold de Haan
Honderd jaar Tour de France - dat is
ploeteren door Franse stad en land; dat
is heroïek, pijn, knappe rondemissen,
roem, champagne en brancards; dat is
Wim van Est, Jan Janssen, Miguel Indu-
rain en andere wielergrootheden. En
ook doping. Maar laatstgenoemde vind
je niet op de expositie in het Nederlands
Sportmuseum Olympion in Lelystad.
„Wij belichten de leuke kant van de
Tour."
Natuurlijk weet-ie er alles van. En na
tuurlijk begrijpt hij dat doping een we
zenlijk onderdeel is van sport en dus
ook van de Tour de France. Maar Olym-
pion-directeur Wilko de Valk voelt er
niets voor om daar ruimte voor vrij te
maken op 'zijn' nieuwe wisselexpositie.
„Alleen in de film over de Tour die wij
hier laten zien, komt het ter sprake. Dat
is genoeg."
Of het daadwerkelijk genoeg is, moet de
bezoeker uitmaken. Feit blijft dat de ex
positie in Olympion vooral een loftuiting
is. Op de mannen die - pak 'm beet - de
Alpe d'Huez bedwongen, die stuiterden
over de Champs Elyseés, die aan het be
gin twintigste eeuw 2500 kilometer af
legden op een rijwiel - nauwelijks te on
derscheiden van die van de meest arm
lastige student. Rammelend aan alle
kanten, met het reservewiel op de rug.
Levensgevaarlijk.
Vooral dat inkijkje maakt Honderd Jaar
Tour De France tot een aardige tentoon
stelling. Met een beetje inlevingsvermo
gen zie je de renners van het eerste uur,
in juli 1903. Sterker nog, op de foto's die
her en der hangen, staan ze. Met de pet
op, pofferige taliebroeken aan en het
stalen ros. Lachend voor de camera,
keurig poserend. Een sigaret - 'goed
voor den mensch' - in de mond.
Foto's uit de beginjaren van de Tour zijn
één manier om de 'Moeder Aller Wieler
rondes' uit te beelden. De fietsen een
andere. Die maken eveneens duidelijk
dat de Tour niet alleen het domein is
van sporters, maar ook van techneuten.
Zo is de eerste fiets, met een stalen fra
me, loeizwaar; op geen enkele wijze te
vergelijken met de carbon lichtgewicht -
jes van nu, die ook wordt getoond op de
expositie. Zes kilo weegt zo'n fiets tegen
woordig. En dankzij het 'verzet' kom je
met één pedaalslag tien meter ver. Al
leen al het zadel kost de maker twee da
gen werk. Totale kosten: tienduizend eu
ro. Oud en nieuw is in Olympion te zien.
De uitgangspositie van Honderd Jaar
Tour De France is 'De eerste Nederlan
der die...'. En een dergelijk brede invals
hoek levert een keur aan weetjes op. Zo
boekte Theo Middelkamp in 1936 de
eerste Nederlandse etappezege, droeg
Wim van Est het eerst de gele trui (1951),
had Steven Rooks de primeur als Neder
landse winnaar van de bolletjestrui
(1988) en was Jan Janssen de eerste Ne
derlandse tourwinnaar (1968). Janssen
verzorgde ook de opening van de expo
sitie.
Honderd Jaar Tour De France behelst -
naast fietsen, foto's en enkele truien
(onder meer de gele truien van Indurain
en Jan Janssen, de bolletjestrui van
Rooks en de groene trui van Gerben
Karstens) - vooral tekstpanelen van de
hand van sportverslaggever Heinze Bak
ker. Het zijn staatjes informatie, gerang
schikt naar prestatie van individu dan
wel ploeg, voor of achter de schermen,
toen en nu, winnaar en verliezer.
Je hoeft geen 'tourofiel' te zijn om te ge
nieten van de expositie. Evenmin een
sportfanaat. De - zoals sport wel ge
noemd wordt - belangrijkste onbelang
rijkheid is immers altijd een afspiegeling
van de tijdgeest, waarin sommige zaken
evenwel tijdloos lijken. De Valk: „Ook
vroeger gebruikte men doping. Puur
vergif was 't, dat aardig wat levens kost
te." Maar dat wordt evenwel niet onder
de aandacht in Olympion. Geheel in de
aloude traditie van de Moeder aller Wie
lerrondes.
Maar dat terzijde.
Het Nederlands Sportmuseum Olympion
is te vinden aan de Museumweg 10 in Le
lystad. Open van dinsdag tot en met vrij
dag van 10.00 tot 17.00 uur en in het
weekeinde van 12.00 tot 17.00 uur. En
treeprijzen: 4,50 (volwassenen) en
3,50 (kinderen). Informatie: 0320-
261010 en www.olympion.nl. Naast
Honderd Jaar Tour De France, die tot en
met 29 september te zien is, toont Olym
pion andere exposities, waarvan Olympi
sche Spelen de hoofdmoot vormen.
Een racefiets uit de eerste Tour in 1903 en een exemplaar van carbonfiber uit 2003 geven een goe(
van de technische vooruitgang. Foto: GPD/Ron Nagtzaam
