Een oase in de drukke Randstad
DE ZOMER VAN
Hoe de
de Weesmeesters
Geestmeesters in
veranderde:
'Leiderdorp heeft veel werk van buree-
UIT DE ARCHIEVEN
ANNO 1957, maandag 29 juni
LEIDEN - Na een studie van tien jaar aan de Leidse Universiteit
zag onze stadgenoot, de heer A. Hillebrand, wonende in de Piet
Heinstraat 1, vrijdag een jeugdideaal in vervulling gaan: met gun
stig gevolg legde hij het artsexamen af, waardoor de artspraktijk
thans voor hem openstaat. Hij leverde hiermede een opmerkelijke
prestatie. Op 17 juni 1927 in de Van der Helmstraat uit eenvoudige
ouders geboren - zijn in 1953 overleden vader was in die jaren
grondwerker bij de Stedelijke Lichtfabrieken - werd hij reeds op de
schoolbanken gegrepen door het ideaal van de bekende dokter Al-
bert Schweitzer, die thans nog op hoge ouderdom in Lambarene
werkt onder de inheemsen. Teneinde dit ideaal te kunnen verwe
zenlijken en mede om tijdens de ziekte en na het overlijden van
zijn vader in de gezinsbehoeften te voorzien heeft hij zijn gehele
studietijd met ijs gevent. Regelmatig kon men hem met zijn ijskar-
re tje vinden op het Stadhuisplein en dan veelal nog verdiept in de
studie.
Iets ruimer kwam Hillebrand te zitten toen hem in 1953, na zijn
kandidaatsexamen, een studiebeurs werd verstrekt De dagelijkse
zorg voor het gezin maakte het echter noodzakelijk, dat de ijsver-
koop er niet aan kon worden gegeven. Een verkoop, welke zich de
laatste jaren evenwel beperkte tot de zaterdag.
Tot voor enkele weken - zijn studie op het artsexamen vergde de
nodige voorbereiding - kon men de jonge Hillebrand regelmatig
op het Stadhuisplein vinden. Thans is zijn 'bedrijf overgenomen
door zijn moeder en één van zijn zusters.
Gevraagd naar zijn verdere toekomst, blijkt het levensideaal van
Albert Schweitzer: de zorg voor de inheemse zieken, hem nog
steeds niet losgelaten te hebben, 't Liefst, doch alle mogelijkheden
moeten daartoe nog onder ogen worden gezien, zou hij emigreren
naar b.v. Liberia of Nigeria om zich daar in te zetten voor de zieke
inheemse bevolking. Gezien het taaie doorzettingsvermogen van
dokter Hillebrand, lijkt ons ook deze mogelijkheid, de verwezenlij
king van een jeugdideaal, niet uitgesloten. Dokter Hillebrand, pro
ficiat!
COLOFON
Leidsch Dagblad
Directie: B.M Essenberg, C P. Arnold
W.MJ Bouterse (adjunct)
E-mail: directie@hdc.nl
Hoofdredactie: Jan Geert Majoor, Kees van
der Malen, Léon Klein Schiphorst (adjunct)
E-mail: redactie.ld@hdc.nl
HOOFDKANTOOR
Rooseveltstraat 82. Leiden, tel. 071-5 356 356
Postadres. Postbus 54,2300 AB Leiden.
Redactie fax 071-5 356 415
Advertentie fax 071-5 323 508
Familieberichten fax 023-5 "«50 567
ADVERTENTIES
071-5 356 300
Sprinters (rubrieksadv.): 072-519 6868
ABONNEESERVICE
071-5128 030
E-mail; abonneeservice@hdc.nl
ABONNEMENTEN
Bij vooruitbetaling (acceptgiro)
p/m €19,60 (alleen aut ine)
p/kw €55.00 p/j €210,60
Abonnees die ons een machtiging verstrekken
tot het automatisch afschrijven van het
abonnementsgeld ontvangen €0,50 korting
per betaling.
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 071-5128 030
ma t/m vr: 18-19.30 uur, za: 10-13 uur
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Zuid BV
cq. de betreffende auteur.
HDC Uitgeverij Zuid BV, 2003
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Uitgeverij Zuid BV is belast met de
verwerking van gegevens van abonnees van
dft dagblad. Deze gegevens kunnen tevens
worden gebruikt om gerichte informatie over
voordeelaanbiedingen te geven, zowel door
onszelf als door derden. Heeft u hier bezwaar
tegen, dan kunt u dat schriftelijk laten weten
aan HDC Uitgeverij Zuid BV, Afdeling
Lezersservice, postbus 507,2003 PA Haarlem.
TIJDGEEST
In de Le,dse binnenstad waren
in 1957 nog veel (kledingzaken
van naam. die nu zijn verdwe
Gerzon zal aan de Breesiraat
JS? Oennis Classics zit) en
hield uitverkoop van seriestot ieke
Schuin ertegenover zat Mack I
"f-de PC Hooft- fen e
rS Werden bon™an- hij,
tegen zomerprijzen inde »-< - -
d^' 8(795 guiden)8e-
Adri van Ooy aan de Breestraat
tegenover Minerva stond erom
kone" Je e«L op de lat'kon
kopen tegen afbetaling. Van
mnLa?VeIt!frde met mi™e
uitverkoop deuxpièces'. Ook
voor deze uitverkoop mantel-
2%S8eWEns,ecnbf-
Ook confectiebedrijf B. de Ko
ning (hoek Haarlemmerstraat-
®^oeprSteeg,hieldZOmmm-
Patisserie Gusscnhoven aan de I
OudeRijn2 sl0nd bekend Qm
haar fijne bonbons. De patisse
rie is er niet meer, maar Geo'rge
Gussenhoven nog wei en hij
woont nog steeds boven zijn
voormalige zaak.
Slagerij Teekens. later een ke
ten ran slagenjen, adverteerde
met de volgende tekst: „Iedere
maandagavond vraagt mijn
man: En hoe zijn de noterin-
Ouhnn'ah^elcens bedoelt lil).''
Oubolligheid troef. En Teekens
bestaat niet meer....
In die tijd konden de Staatsmij
nen en Werkspoor nog wel pei-
soneel gebruiken. Staatsmijnen
S:ntkerhe,d'werken'wel
vaart ook voor u En Werks
poor vroeg voor binnenlandse
montages: ..Ongeschoolden en
metaalbewerkers." Staatsmij
nenen Werkspoor zoudenTater
worden opgedoekt
Brylcream was, zo biijkt uit de
advertenties, nog steeds in Ter
wijl Douwe Egberts met iets
nieuws kwam: het theezakje
vanPickwick. 'Met vier voorde-
hlï'rh 1sgeen hteepot nodig,
ven bUlft gewoon bo
ven in de theepot drijven, waar
het water het heetst is, altijd
thee van precies dezelfde sterk-
•wasssass
5KSK3,»"'
makkelijk worden weggewor-
HET NIEUWS
NAVRAAG
Een vliegveld en een rustgebied - op het eerste
gezicht is dat een combinatie die niet bij elkaar
past. Maar het vliegkamp Valkenburg en de Pan
van Persijn gaan al jaren samen, aan deze en gene
zijde van de weg die Katwijk met Wassenaar ver
bindt. Staande op de hoge uitkijkpost van de Pan
kun je ze zien, de Orions, en af en toe ook horen,
dat sonore gebrom van de motoren. Maar echt
storen doet het niet, want de propellers zijn be
duidend geluidsarmer dan turbo's van de moder
ne verkeersvliegtuigen. En straks hoor je ze al he
lemaal niet meer. Want het vliegkamp moet in de
toekomst verdwijnen.
Of dat zal leiden tot meer stilte en rust in de Pan is
overigens nog maar geheel de vraag. Leiden heeft
zijn zinnen gezet op woningbouw op het dan
voormalige vliegveld. Hoe verder de huizen op
rukken richting duinen, hoe groter de toeloop op
het bos waarschijnlijk zal zijn. Dat toch al, met
name op de woensdagmiddag en in het weekein
de, een flinke aantrekkingskracht uitoefent op ou
ders met kinderen.
De logica daarvan ontgaat je niet. Het Panbos, zo
als de Pan van Persijn ook wel wordt genoemd,
heeft alles in zich voor een paar uurtjes prettig
ontspannen in een mooi natuurgebied waar ook
nog het nodige is te doen. Er is een hertenkamp,
een grote vijver met ganzen en eenden, een ren
met fazanten, een pannenkoekenhuisje binnen de
hekken en een grote uitvoering daarvan er net
buiten, er is een trimbaan, er zijn wandelpaden
en natuurlijk is daar helemaal achteraan nog dat
enorme stuk grijze muur. Daar kun je als kind
leuk op klimmen.
De muur en de betonnen tankval die nog reste
ren, zijn overblijfselen van Hitiers grauwe geestes
kind: de Atlantik Wall. Een verdedigingslinie die
liep van Noorwegen tot aan de Spaanse kust. De
Wall, met zijn 16.000 bunkers, gangenstelsels en
muren moest het Duitse Rijk beschermen tegen
een invasie uit zee. Ruim 50.000 arbeiders werk
ten aan de versterkingen en maarschalk Rommel
zelf kwam hier in 1942 de vorderingen in ogen
schouw nemen. Helpen deed het niet. In 1944
landden de geallieerden in Normandië en namen
na zware strijd en ten koste van vele tienduizen
den doden, de fortificaties daar ter plekke in. De
rest van de Atlantik Wall, ook dat deel in de Pan,
stond er verder verloren en voor spek en bonen
bij. Het meeste van het beton verdween na ver
loop van tijd onder het zand.
Tien jaar later, in 1954, kocht de gemeente Kat
wijk de grond die ooit en al vanaf de Middeleeu
wen toebehoorde aan het riddergeslacht Van
Persijn. Door de oorlogshandelingen verkeerde
het gebied in deplorabele staat. Maar na een flin
ke opknapbeurt en weer drie jaar verder kreeg het
binnenduinbos in 1957 langzaam maar zeker de
contouren die het nu heeft. Bos, afgewisseld met
open stukken gras, met waterpartijtjes en met op
lopend duin. Het was open voor het publiek
In een dergelijk gevarieerd landschap tieren voor
al vogels welig. De bonte specht hoor je eerst, dan
zie je hem. Naar de boomklever moet je eveneens
Het Panbos van 1957 heeft alles voor een paar uurtjes
Archieffoto: Hielco Kuipers
zoeken, maar dat komt vooral omdat die zo klein
is. Verder zijn er diverse mezensoorten te spotten.
En wie vroeg is, ziet vossen, konijnen en eek
hoorns. De herten lopen niet los, maar hebben in
de Pan wel de ruimte.
Het is ook echt een natuurgebied voor de vier
jaargetijden. In de herfst is het met het kleuren
van de bladeren mooi, maar met die paar dagen
sneeuw van afgelopen winter zag de Pan er met
een heel anders uit. En met die warmte van de af-
prettig ontspannen.
gelopen dagen leek het Panbos een
ideaal toevluchtsoord. Lekker koel
daar onder het bladerdak. Maar het
was er, voor het eerst sinds tijden,
vooral muisstil. De goegemeente
zat aan de vloedlijn. De Pan was
nog meer dan anders een oase van
rust.
Ad van Kaam
Het eerste gedeelte van 'rijksweg 4a', tussen Burgerveen en Ypen-
burg, gaat zaterdag 27 augustus 1957 open voor autoverkeer. Dankzij
intensief lobby-
77 7 7 "7 ka") mees^er Van Die-
gcld VCTUlCtlCl CIClfl UC A4 peningen heeft de
nieuwe rijksweg
een op- en afrit bij Leiderdorp. De A4 is 'een zegen' voor het dorp, dat
voor die tijd geen goede ontsluiting heeft. De oudste zoon van de
burgemeester, K. VAN DIEPENINGEN, zegt dat Leiderdorp veel te dan
ken heeft aan de A4.
Waarom was de A4 een zegen voor Leiderdorp?
„Mijn vader heeft gevochten voor een op- en afrit bij Leiderdorp.
Ik weet van die tijd dat hij vaak naar Den Haag ging om daar voor
te pleiten. Dat kon Leiderdorp goed ontsluiten. We hadden alleen
de oude, kronkelige Hoogmadeseweg. De brug bij de LOI was er
toen ook nog niet.
De A4 heeft voor Leiderdorp ook veel andere voordelen gehad. We
hebben z.and geleverd voor de bouwput en daardoor kon later de
jachthaveh worden aangelegd. Leiderdorp heeft heel
veel geld verdiend aan de aanleg van de
A4. Daardoor kon de gemeente een ei
gen grondpolitiek ontwikkelen en pro
jectontwikkelaars voor zijn. Er konden
daarna heel veel woningen gebouwd
worden, zoals in de Vogelwijk."
En nu klaagt iedereen steen en been
over de A4; de geplande verbreding
vaagt een heel stuk van Leiderdorp
weg.
„Dat kan ik me goed voorstellen. Veel
mensen in Leiderdorp hebben last van
de A4. Je hoort 'm ook overal, zelfs hier
in de wijk Binnenhof. Ik zou ook niet blij
zijn als ik vlak naast de A4 woonde. Het is
nu natuurlijk heel anders dan in 1957,
toen stelde het autoverkeer niets voor."
Hoe kijkt u tegen de geplande verbreding
van de A4 aan?
„Bij de aanleg van de A4 zat een tunnel er
niet in, dat is wel jammer. Ik vind het een
buitengewoon goed idee om nu wel te kie
zen voor een ondertunneling. Dat is ge
weldig. Alleen is het nog afwachten hoe
dat precies betaald wordt."
Het idee is dat Leiderdorp zelf flink
meebetaalt aan die tunnel.
„Dat vind ik persoonlijk niet erg netjes van
het rijk, om aan de diverse gemeenten geld
te vragen. Omdat het 'een extraatje' is,
roept het rijk dan. Maar bij de Betuwelijn
betaalt het rijk toch ook gewoon zelf? Maar
goed, Leiderdorp, Leiden en Zoeterwoude
zijn toch akkoord gegaan. Toch wel slim
van de rijksoverheid: zo kun je het ook be
kijken."
tekst: Erna Straatsma
archieffoto: Hielco Kuipers
Wezenopvang
Westelijk plan voor de op-
schorting van de proeven met
kernwapens; ontwapenings-
overleg in Londen.
Door de voortdurende warm
te gaat de horeca op rantsoen,
wegens gebrek aan flesjes fris
drank. Deel van Usse zonder
drinkwater. Tankwagen met
water voorziet inwoners van de
Roverbroekspolder.
Nederlands kustgebied wordt
verschillende keren door zwaar
weer getroffen: in augustus
zuidwester met windkracht 12.
Verhoging kinderbijslag met
twee cent per dag voor de dne
eerste kinderen
KLM-toestel stort bi) max
(Nieuw Guinea) in zee; 12 van
de 68 inzittenden dood. Man-
nevliegtuig stort neer bi) Men
auke (Nieuw Guinea), acht do
den onder wie drie Karwijkers
Paleisrevolutie in Moskou,
overwinning van Kroesjtsjov op
Molotov. Die laatste wordt naar
een uithoek verbannen
Jacques Anquenl wint de Tour
de France.
Minister Wine bepleit huur
verhoging van 25 procem.
Tunesië wordt republieK;
Bourguiba president.
Openstelling eerste gedeelte
Rijksweg -la (Burgerveen-Ypen-
Recreatiegebied Panbos in
•^Hoogste punt Torenflat aan
Kanaalweg.
'Ik sta op wacht van Joop de
Knegt met 't Luchtmachtkoor is
een grote hit.
Het was het hoogtepunt van de veiling: het afhameren van het schilderij 'Het
weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht' van Cornelis Springer, vorig jaar bij
veilinghuis Sotheby's in Amsterdam. Maar liefst zeshonderdduizend euro telde
de koper neer voor het stadsgezicht dat Springer in 1871 maakte. Een doek
dat hij nu, meer dan 130 jaar later, nog precies zo geschilderd zou kunnen
hebben. Op één aspect na dan: de weeskinderen in hun uniformpjes, die in
middels alweer meer dan veertig jaar vertrokken zijn. Dat was in 1957 nog
anders. Zo'n 25 wezen woonden er nog in het pand toen het Leidsch Dag
blad op 9 augustus van dat jaar 'Andere bestemming voor Weeshuis aan de
Hooglandse Kerkgracht?' kopte. Want, zo vermeldde de schrijver van het
artikel, het gerucht deed de ronde dat het gebouw onderdak moest gaan
bieden aan het Museum van Geologie en Mineralogie dat uit zijn behui
zing aan de Garenmarkt was gegroeid. Niet veel later werd zijn vermoeden
bewaarheid, waarmee een definitief einde kwam aan de weeshuisfunctie
die het gebouw bijna 375 jaar had vervuld.
'Het Heilige
Geest- of
Arme
Wees- en
Kinder
huis' luidt
de officiële
naam van
het pand,
een ver
wijzing
naar de
Broeder
schap der
Heilige
Geest,
een mid
deleeuw
se instel
ling die
aan het
begin
van de
veertien
de eeuw
de ar
menzorg
in Lei
den in
trodu
ceerde.
Hoewel de daadwerkelijke-
zorg bij de kerk - de Pieters
kerk in dit geval - was on
dergebracht, hield het
stadsbestuur een vinger in
de pap door het aanstellen
van de zogenaamde Heili
ge Geestmeesters.
Deze Heilige Geestmeesters kregen
in de loop der tijd steeds meer taken.
Niet alleen hielden ze zich bezig met
het uitdelen van voedsel en aalmoe
zen aan de armen, ook droegen ze
zorg voor het afwilckelen van testa
menten. Om hen te ondersteunen in
het uitoefenen van hun functie werd
daarom rond 1450 een pand aan de
Breestraat aangekocht, dat als kan
toor dienst moest doen. Daar kwam
het echter nauwelijks van: binnen de
aan Hooglandse Kerkgracht
ruimte was dringend nodig. Toen in
1583 een pand aan de Hooglandse
Kerkgracht vrijkwam door het ver
trek van het Vrouwengasthuis naar
het Elisabethgasthuis, konden de
wezen eindelijk hun in verregaande
staat van verval en vervuiling verke
rende pand aan de Breestraat verla
ten. Wel was er nog een grondige
verbouwing nodig, die in 1607 werd
afgerond.
Het zou niet de laatste verbouwing
zijn. Op 19 mei 1774 legden twee re
gentenzoontjes - de Geestmeesters
waren inmiddels opgevolgd door
een college van regenten - de eerste
steen van een nieuwe vleugel. Dat
deden zij met een zilveren troffel, die
nog steeds in het bezit is van De La
kenhal. Bij deze uitbreiding werd
ook de 'regentenkamer' gerealiseerd,
het enige nog steeds authentieke
deel van het Weeshuis, dat ook van
daag de dag nog volhangt met schil
derijen van eeuwen geleden overle
den regenten, oud porselein en sier
lijk glaswerk.
De laatste 'wezen van de Hoogland
se Kerkgracht' behoren inmiddels
tot een uitstervende generatie.
In 1985 kwamen zij nog een-
maal bijeen ter gelegenheid
van het vierhonderdjarig be
staan van het 'Heilige Geest- c
me Wees- en Kinderhuis'. San
haalden zij herinneringen op jz.
pudding met vellen of de straf
bedplassen stond: met de bloi B
len in een waskom met koud
Inmiddels staat het Weeshuis
heel wat jaartjes te verpaupen ie
Sinds het Museum van Geoloj ef.'
Mineralogie in Naturalis is on
bracht, wordt er druk gespeci
over een nieuwe bestemming
hotel was een tijdlang een ser
maar inmiddels verworpen m
lijkheid. En onlangs berichtte
krant nog dat het Weeshuis m -
als nieuwe behuizing van de I Bil
bibliotheek zou dienen. Nu d<
de baan is, zal het pand naar
waarschijnlijkheid onderdak
bieden aan het Provinciaal Ai
logisch Centrum. Maar, zo be
wethouder A. Geertsema onlap3* j
ook dan zal het pand voor eei
deel toegankelijk voor het pul
blijven.
tii-
ik «hi
Ai ngf
Rody van der Pols
aati
Iruk
(chn
ffen
stra;
tenc
ontk
dot
Uit de oude doos: de keuken van het Weeshuis (boven) en de jongenseetzaal (rechtsboven).
Foto's: archief Leidsch Dagblad
kortste keren zat het vol met wees
kinderen. In 1452 werd er zelfs al
een speciale 'moeder' aangesteld,
die de zorg voor de kleintjes op zich
nam. De Geestmeesters raakten al
snel bekend als de "Weesmeesters'.
Het in verval raken van de Leidse la
kenindustrie in de loop van de zes
tiende eeuw leidde als vanzelf tot
meer en meer vondelingen. Extra
