100 JAAR LUCHTVAART
Na de bommen werd het akelig s
Van pilotenpet tot
zwangerschapsuniform
HOOG vliegers
Albert Plesman: een
weerbarstig genie
Schiphol totaal verwoest
in Tweede Wereldoorlog
De Spin
Albert Plesman. Foto: KLM
Albert Plesman heeft, mag
je rustig zeggen, een staats
begrafenis gehad. Wanneer
je de foto's bekijkt van zijn
laatste tocht, helaas in een
lijkwagen en niet in een
tweedekker onder de goed
moedige wolken, is het als
of hier de teraardebestelling
van een nationale held
plaatsvindt. In een Haagse
straat, op afstand gehouden
door politieagenten in lan
ge jassen, staan drommen
mensen eerbiedig langs de
kant. Op de foto is geen en
kel geluid te horen en dat
moet ook in het echt zo zijn
geweest, op de kalme tred
van de escorterende lijkbe
zorgers na.
Plesman was een held. Een
weerbarstig genie ook. Ge
boren in de Leidse Bali-
straat als zoon van een
hardwerkende middenstan
der, richtte hij in 1919 de
KLM op. Als tweede luite
nant bij het Regiment in
fanterie in Amersfoort, had
hij hij in 1911 voor het eerst
een vlucht gemaakt in een
Farm an F-20 met luitenant
vlieger Versteegh. Enkele ja
ren later haalde hij zijn
vliegbrevet-en wist hij met
belangrijke zakenlieden als
Fentener van Vlissingen,
Telders en Colijn de ven
nootschap Koninklijke
Luchtvaart-Maatschappij
voor Nederland en de Kolo
niën uit de grond te stam
pen.
Plesman mocht voor de
burgerluchtvaart een van de
zes houten hangars gebrui
ken van het militaire vlieg
veld dat Schiphol toen nog
was. Op 17 mei 1920 landde
er het eerste burgervlieg
tuig. Dat werd door het pu
bliek op applaus onthaald.
Over geluidshinder had nie
mand het nog. De vliegtui
gen waren gewoon een
beetje familie van de vogels.
Toen Schiphol in de oor
logsjaren werd verwoest,
sprak Plesman zijn voor
keur uit voor een nieuwe lo
catie nabij Den Haag. Maar
men koos uiteindelijk voor
de plek van het huidige
Schiphol. Niet omdat die
plek nu zo gunstig lag, maar
omdat de grond in de Haar
lemmermeer destijds voor
een appel en een ei van de
hand ging.
Plesman was een lastige
maar inspirerende man. Hij
had, zo schrijft het Biogra
fisch Woordenboek, een
onzichtbare macht over
zijn vliegers'. Er wordt be
weerd dat deze luchtvaart
pionier een elfde gebod aan
de tien geboden wilde toe
voegen: 'Gij zult per KLM
vliegen'.
Toen Plesman eens met een
aantal mensen zat te verga
deren in het KLM-gebouw
in Den Haag en de gang van
zaken daar danig werd ver
stoord door een bloemen
verkoper die buiten luid
keels zijn tulpen en dahlia's
aanprees, stuurde Plesman
iemand naar beneden om
te man te sommeren zijn
wervende activiteiten te sta
ken. Dat weigerde de Haag
se bloemenkoopman perti
nent. 'Laat die vent de kle
ren maar krijgen.' Het per
soneelslid dat er door Ples
man op uit gestuurd was,
kwam onvemchterzake te
rug. Waarop Plesman hem
beval de gehele voorraad
van de bloemenhandelaar
op te kopen.
maandag 14 juli 2oo3
Bombardementen op Schiphol in
Kledingverstrekking bij de KLM
Sinds de eerste gemotoriseer
de vlucht in 1903 zijn er dui
zenden verschillende vliegtui
gen ontworpen. Een overzicht
van de acht markante toestel
len uit een geschiedenis van
honderd jaar luchtvaart. Van
daag: de Fokker Spin.
Anthony Fokker bouwde sa
men met zijn compagnon
Franz von Daum zijn eerste
vliegtuig in 1910. Omdat het
toestel was gemaakt van hout,
cloek en heel veel draad kreeg
het vliegtuig de naam 'Spin'.
Fokker leerde zichzelf vliegen.
Zijn partner Von Daum had
minder talent en vloog twee
toestellen in puin. Daarop be
ëindigde Fokker de samenwer
king.
Op uitnodiging van zijn vader
die in Haarlem woonde maak
te Anthony Fokker op 31 au
gustus 1911, destijds Koningin
nedag, een demonstratie
vlucht boven de stad. Onder
grote belangstelling steeg Fok
ker met zijn Spin op vanaf de
Kleverlaan om een rondje te
vliegen rond de kerktoren van
de oude Baaf op de Grote
Markt. Ook verslaggever Jac. C.
M. Jr. van Haarlems Dagblad
was destijds ter plaatste.
„Eerst later, toen hij op 't veld
aan de Kleverlaan weer neer
daalde, na 7 min. 20 seconden
in de lucht te zijn geweest,
heeft Fokker ons verteld, dat
hij gevlogen had over de stad,
waar hij de verbaasde men-
schen in de straten en op de
pleinen, zag te hoop loopen,
ais koeien in een weide, naar
hij het uitdrukte. Over de Ko
ningstraat en 't Verwulft had
hij gevlogen en over 't Rozen-
prieel en toen weer terug naar
de Kleverlaan, waar hij in een
wolk van geestdriftige hoera's
kwam neerzweven."
De Spin vormde de basis voor
Fokkers carrière in de lucht
vaart. Hij verkocht twee toe
stellen aan het Duitse leger,
Duitse edellieden en een rijke
Russische dame. De laatste
Spin is gebouwd in 1912 of 1913.
Coen Springelkamp
door Ilse Thoonsen
scHiPHOL-oosT - De werkplek
van Marjolein de Nood is één
grote verkleedkist, jasjes, vest
jes, schorten, koffers en petten,
allemaal in KLM-blauw, vullen
de afdeling kledingverstrekking
van de KLM. Alleen ondergoed
en schoenen ontbreken. Die
worden niet verstrekt door De
Nood, maar moeten stewards
en stewardessen zelf regelen. Er
komt nog heel wat kijken bij het
dragen van een uniform.
Negen verschillende damesuni
formen heeft de KLM gekend
voor haar vrouwelijk cabineper
soneel. Het huidige, door Nina
Ricci ontworpen setje is al in
gebruik sinds 1990. De eerste
stewardessen serveerden in
1935 de koffie uit in donker
blauw, tegen zwart aan. De
lengte van de rokken en jasjes
varieerde behoorlijk, blijkt uit
een snuffeltocht door het kle
dingdepot op Schiphol-Oost.
Betrouwbaarheid en vriende
lijkheid, dat is de uitstraling die
de KLM wil. De Nood: „Van
daar dat het stewardessenuni
form neigt naar degelijkheid.''
Zelf is afdelingshoofd De Nood
(28) erg te spreken over het uni
form waar de stewardessen van
1971 tot 1975 in werkten: een
kort, intussen al hemelsblauw,
jackje met overgooier. Een
petachtige hoed en het geel-
blauwwitgestreepte bloesje ge
ven het een vrolijk, zomers aan
zien. „Die vind ik zelf het leuk
ste", constateert ze. Maar ook
de verschillende leren handtas
jes uit de vorige eeuw, vierkant
en hardblauw, zouden hetnu
goed doen in de winkels, peinst
ze hardop. „Die zijn weer hele
maal hip."
Als hoofd kledingverstrekking is
ze er verantwoordelijk voor dat
er 22.000 van de in totaal 30.000
KLM-personeelsleden in de
juiste kleding lopen, van werk-
overall tot püotenuniform. Zo'n
zestienduizend werknemers lo
pen in uniform, namelijk dege
nen die rechtstreeks in contact
komt met passagiers. Nieuw
personeel moet zich bij de balie
van het kledingdepot melden
om in de juiste maten te wor
den gehesen.
„Mensen worden hier afgepast.
Met een centimeter meten we
alle lichaamsmaten op, die ge
gevens voeren we in een com
putersysteem in en die bere
kent dan de juiste maat. Die
trekken wij dan uit de rekken",
legt De Nood uit. Op de afde
ling zijn paskamers en rekken
vol paskleding te vinden. „We
kijken of iets goed zit en luiste
ren naar de persoonlijke voor
keur. Als iemand graag iets rui
mers of strakkers wil dragen,
mag dat."
Een net aangenomen stewar
dess begint met een uitzet van
twee jasjes, twee vestjes, drie
rokken, vijf blouses, twee
schorten, een winterjas en een
regenjas, somt De Nood op.
Daarbij komen nog de rang- en
naamspeldjes, twee koffers, een
handtas en reistas, riem en
twee sjaaltjes. „We hebben ver
schillende modellen rokken,
blouses en sjaals waaruit men
sen mogen kiezen."
Bij de kledingset krijgt nieuw
personeel een handleiding met
De Spin boven Haarlem. Foto: Archief Haarlems Dagblad
door Oscar Vermeer
schiphol - Toen om kwart over drie de
laatste groep Amerikaanse bommen
werpers in het westen boven de duinen
verdween, werd het stil in de polder.
Akelig vreemd stil, na die helse oor
logssymfonie van kort tevoren. Een ge
luidloos vacuüm dat je onpasselijk
maakte.
Het ooggetuigeverslag van de Vijfhui-
zense dagboekschrijver Piet Klaassen
spreekt boekdelen. Op 13 december
1943 golfde de bodem van de Haar
lemmermeerpolder door de kracht van
de Amerikaanse explosies. Ongeveer
tweehonderd bommenwerpers maak
ten die dag op verwoestende wijze een
einde aan vliegveld Schiphol. Van
'Fliegerhorst 561', zoals de Duitse be
zetters de luchthaven hadden ge
doopt, was weinig meer over dan wat
rokende puinhopen. Of, om in de
woorden van Piet Klaassen te blijven:
Overal op Schiphol brandde het. Het
vliegveld was omgeploegd door bom
men. Gebouwen en geschutsopstellin-
gen waren vernield Het vliegveld
was een maanlandschap van kraters
geworden.
Schiphol, dat in de jaren dertig nog
moest beginnen aan haar onstuimige
groei, Was in 1940 één van de belang
rijkste doelwitten van de eerste Duitse
aanvalsgolf. Schiphol werd een grote
rol toegedacht in de Duitse luchtver
dediging tegen geallieerde aanvallen.
De Duitsers stationeerden er de bom
menwerpers en de jachtvliegtuigen.
In de jaren daarna zou Schiphol uit
groeien tot de belangrijkste operatie
basis van de Luftwaffe. Op het lucht
haventerrein werd flink geïnvesteerd.
Nederlanders hielpen, al dan niet ge
dwongen, mee met de uitbreiding van
het vliegveld. Zo werd de startbaan
verlengd tot 1625 meter en kwamen er
nieuwe gebouwen, bunkers, reparatie-
werkplaatsen en hangars. Tussen de
opstelplaatsen en de startbanen wer
den rijbanen aangelegd en Schiphol
kreeg zelfs een aansluiting op het
spoor een aftakking van de lijn Hoofd-
dorp-Aalsmeer. Bij Rijsenhout en Vijf
huizen werden 'schijnvliegvelden'
aangelegd. De Duitsers hoopten dat de
bommen hier zouden vallen en niet op
het Schipholterrein zelf. Rondom het
luchthaventerrein werd afweergeschut
geplaatst en in de gehele polder kwa
men zoeklichten.
Schiphol was tegen het einde van 1942
één van de best toegeruste en best ver
dedigde vliegvelden van West-Europa.
Dat moest ook wel, want de luchtha
ven lag vanaf de Duitse verovering
constant onder (geallieerd) vuur. Al op
aanval met bommenafwerp 1
veer 100 bommen op vliegvd
plaats. Middelmatige sch
verliezen. Wreed genoeg ricl
bommenregen van 3 novera
nodige ellende aan onder bu
in de omgeving van Schiphol
den. Zo vielen er afzwaaiers i
Schipholdijk, in Badhoevedo
Havikstraat-Reigerstraat)in
dam, en in Aalsmeer. Langs
Meerdijk bij Badhoevedorp 1
huizen en een boerderij weg
Na de talloze halfslachtige p<
slaagden de geallieerden °P af*
ber 1943 eindelijk in hun strtr^
een grootscheepse raid do
tweehonderd Amerikaanse B
menwerpers werd in totaal vi
derd ton (780 stuks) aan boni
dropt. Het was, tot dan toe ii
Tweede Wereldoorlog, het gr
aantal B-26's dat op één doe Da
gezet De schade op Schiphc
enorm. Het vliegveld werd g m
verwoest en de Duitsers zag
dwongen hun eenheden ter rej[e
ken. Alleen een aantal bewa er
achter in het gebied.
De bezetters gaven zich ech ,j?ste
maar gewonnen. Na lichte h ]n js
werkzaamheden kon Schipl -)e
denteel nog worden gebruil en
wijkhaven of tijdelijke uitval pr(j
Ook werd de luchthaven ini )ten
1944 ingezet bij aanvallen q yc
rijk. Na Dolle Dinsdag (5 set v.
1944) werd het lot van Schip 10p!
geld. De Wehrmacht besloot
haven systematisch ongesch
ken als eventuele geallieerd!
plaats. Dat gebeurde met deE
lijke Duitse Pünktlichkeit, e
den alle gebouwen -inclus»
menten- afgebroken. Dagenl
ren de dreunen van explosief
de wijde omgeving te horenj
operatie was grondig voorbe
maanden ervoor. Zo kregen4
sers lijsten mee met wat te M
bij terugtrekking en hoe dat>-
doen. Dergelijke lijsten wai
voor andere grote objecten!
derlandse zeehavens in Ami
Rotterdam.
Van Schiphol restte weinig e
puinhopen, maar zelfs die v
niet veilig. In de hongerwinl
ten burgers het terrein af om i
bruikbare materialen -voon 4
verzamelen. Begin mei 1945
diezelfde mensen er weer, ir
maal om gedropte voedselp
op te halen. Op 8 mei name
nenllandse Strijdkrachten d
over Schiphol over en kon
gonnen met het puinruime
tweeduizend mensen hielpt
mee. Schiphol bleek één vai
digst vernielde objecten vai1
derland.
18 en 19 juni 1940 viel de Engelse Roy
al Air Force Schiphol voor de eerste
maal aan. Alleen al die maand zouden
nog dertien aanvallen volgen.
Pas vanaf de zomer van 1943 werd het
echt menens. In juli, oktober en no
vember volgden zware geallieerde
aanvallen op Schiphol, maar de resul
taten vielen tegen. Zo verschenen op 3
november 72 bommenwerpers boven
de Haarlemmermeerse luchthaven. Ze
wierpen 255 bommen af, waarvan
slechts zeven het juiste doel troffen.
Een Duits rapport meldde dan ook: Op
3 november werd in de namiddag een
Begin mei 1945 was het druk op Schiphol, na de vier voedseldroppings. Foto: Gemeentearchief Haarlemmermeer
Het zomerse KLM-uniform van
draagadviezen en stylingtips.
Mouwen mogen niet bijvoor
beeld niet opgestroopt worden
gedragen, panty's moeten
huidkleurig zijn, het pakje dient
netjes gestreken en vlekvrij te
zijn. Make-up blijkt niet ver
plicht, maar wordt wel aangera
den. Nagellak mag ook, mits in
rood- of bruintinten. Haar over
de schouders hoort opgestoken
te worden, per hand mogen er
twee ringen worden gedragen.
1975. Publiciteitsfoto
De Nood: „Wij adviseren wat
KLM netjes vindt staan, maar
de uiteindelijke verantwoorde
lijkheid ligt bij de drager. Aan
boord is het de purser die per
soneel eventueel op kleding kan
aanspreken." Proefdragers tes
ten nieuwe uniformen eerst uit
voordat de KLM de hele kle
dinglijn verandert. „Als kleding
in de praktijk onhandig zou
blijken te zijn, zou het een heel
dure grap worden om alles te
vernieuwen"
Bij de
kan iedereen
De Nood: „Wij
een aankleden,
klein of groot is,
uniform op maat. "Ik.
gere stewardessen J|
dacht Voor hen i:
gooier met flink"
plomatieke De NoolLgT
de vraag of deze geit
seerd kan worden."]
