Tevreden met 'het
niet meer hoeven'
'Ouderen compenseren hun fysieke achteruitgang'
'Ik wil een eigen wijk
met mijn vriendenclub'
gezond mogelijk
Ier worden
om te werken
'Ouder worden, dat is
ontplooien en groeien'
)e vergrijzing slaat toe
Als je eenmaal ouder bent,
blijkt dat vaak minder
vervelend dan je verwachtte
toen je veertig was. Maar
succesvol ouder worden is niet
voor iedereen weggelegd.
door Christa van der Hoff
Ouder worden, is dat wel zo
vervelend? „Als het een
maal zover is, pakt het niet
zo negatief uit als je verwachtte toen
je jonger was", zegt gerontologe Eri-
ka Timmer van de vakgroep sociale
gerontologie van de Vrije Universi
teit Amsterdam. „Mensen compen
seren de fysieke achteruitgang met
tevredenheid over wat ze in het le
ven hebben bereikt. Ouderen heb
ben minder energie, maar meer
tijd."
Timmer houdt zich bezig met de
psychologie van het ouder worden.
Mensen die ouder worden, leren
zich aan te passen aan de nieuwe
omstandigheden: „Zij vergelijken
zichzelf niet met hoe zij vroeger wa
ren en wat zij konden, maar kijken
naar leeftijdgenoten." De gerontolo
ge noemt dit de tevredenheidspara
dox.
Het 'niet meer hoeven' speelt een
belangrijke rol. Dat bleek Timmer bij
een onderzoek naar spijt onder ou
deren: „Mensen betreuren het dat ze
iets niet aangedurfd hebben, bij
voorbeeld het opzetten van een ei
gen bedrijf. Dat het nu niet meer
kan, vinden ze jammer, maar het
geeft ze steun dat het niet meer
hoeft." Ook de omgeving verwacht
minder van hen.
Het besef dat het leven eindig is, zet
mensen er toe aan om nü te doen
wat straks niet meer kan. Dit geldt
vooral voor mensen uit de derde en
voorlaatste levensfase (55-75 jaar),
die nog tot veel in staat zijn.
Timmer: „Na het 75ste levensjaar zet
de lichamelijke achteruitgang harder
in. Als het niet meer mogelijk is je
aan te passen, moet je afscheid ne
men van dingen die je graag deed en
proberen er iets voor in de plaats te
zetten dat in het verlengde ligt van je
vroegere hobby. Iemand die zich
voorgenomen had om vreemde lan
den te bezoeken maar dat niet meer
kan, kan bijvoorbeeld landendocu-
mentaires op video gaan bekijken.
Helaas lukt het niet iedereen om die
omslag te maken."
Sommige mensen verzuren daar
door, zo blijkt in de praktijk, en wor
den 'psychologisch oud'. Dat ben je
volgens Timmer als je geen nieuws
gierigheid meer kunt opbrengen
voor je omgeving, niet meer flexibel
bent en niet meer aan de toekomst
kunt denken. „Maar iemand van
twintig kan daardoor net zo goed
psychologisch oud zijn als iemand
van tachtig."
Het uiterlijk
Of je last hebt van een ouder wor
dend uiterlijk heeft veel te maken
met zelfwaardering. Wie het uiterlijk
altijd heel erg belangrijk vond en
minder aandacht had voor innerlijke
groei, kan op een gegeven moment
niet meer terugvallen op uiterlijk als
bron van zelfwaardering. Timmer:
„Er zijn in andere culturen zoals in
China en islamitische landen ook
vrouwen die hun functie van op
voedster of schoonmoeder belang
rijker zijn gaan vinden dan mooi
zijn. Zij waarderen zichzelf om an
dere kwaliteiten dan louter hun ui
terlijk, en worden daarvoor ook door
anderen gewaardeerd. Maar in onze
cultuur is het uiterlijk nog heel be
langrijk."
Dat wordt in stand gehouden door
bijvoorbeeld reclames voor anti-rim-
pelbehandelingen en door films en
tv-programma's, die vooral perfecte
lichamen laten zien. Timmer: „Door
de steeds grotere mogelijkheden om
een perfect lichaam te hebben en te
houden, voel je je bijna verplicht om
er jong te blijven uitzien."
De dood
Uit onderzoek blijkt dat mensen van
middelbare leeftijd meer met de
dood bezig zijn dan ouderen. „Over
de dood wordt niet vaak gesproken.
Het is in deze maatschappij een ta
boe. Wel weten we dat ouderen ban
ger zijn voor de manier waaróp ze
doodgaan dan voor de dood zelf.
Zestigers zijn overigens meer met de
dood bezig dan zeventigers. Die laat-
sten hebben geaccepteerd dat het le
ven eindig is."
Wie ouder wordt, ervaart dat de tijd
steeds sneller gaat. „We kunnen tijd
niet natuurkundig ervaren. We doen
dat via gebeurtenissen. Een kind be
leeft opmerkelijke gebeurtenissen
veel intensiever dan een volwassene.
Hoe ouder je bent en hoe meer le
venservaring je hebt, hoe minder be
langrijke dingen er gebeuren."
Het psychologisch aanpassingsver
mogen blijkt ook uit onderzoek van
gerontologe Dorly Deeg, hoogleraar
epidemiologie van de veroudering
aan de VU en directeur van LASA,
een afdeling die onderzoek doet
naar het verloop van verouderings
processen. „Gezonde ouderen hech
ten meer aan een goede lichamelijke
gezondheid dan ouderen met een
chronische ziekte," zegt prof. Deeg.
„Opmerkelijk, want je zou het omge
keerde verwachten. Maar het is in
derdaad beter om iets wat je niet - of
niet meer - hebt niet belangrijk te
vinden."
De keerzijde
Deeg toont zich sceptischer over het
succesvol ouder worden dan Tim
mer: „Dat mensen gemiddeld steeds
ouder worden kun je een succes
noemen. Ook is de beeldvorming
over ouderen de laatste tien jaar
voornamelijk positief geworden: ou
deren worden steeds vaker afgeschil
derd als vermogend, actief en ge
zond. Dat is winst. Maar de positieve
beeldvorming is doorgeschoten: ar
me, kwetsbare of zorgbehoevende
ouderen dreigen zo uit het zicht te
verdwijnen. Succesvol ouder worden
gaat lang niet voor iedereen op."
Ouderen hebben vaak hoge ver
wachtingen van de medische weten
schap. „Op tal van terreinen wordt
vooruitgang geboekt. Mensen zijn
hiervan ook steeds beter op de
hoogte. Zij verwachten voor zichzelf
veel van deze ontwikkelingen. Dat
kan tot teleurstellingen leiden. Een
hoop ziekten kun je binnen de per
ken houden, maar er zit een grens
aan."
Marcel Musters: „We kennen elkaar al meer dan twintig jaar en willen samen
oud worden." Foto: GPD/Bas Jongma
MARCEL MUSTERS (44)
Acteur Marcel Musters maakt deel
uit van theater- en televisiegroep
Mugmetdegoudentand. „We zijn col
lega's en vormen een vriendenclub.
We kennen elkaar al meer dan twin
tig jaar en willen samen oud wor
den."
De groep wil naast de Shell-toren
aan het IJ in Amsterdam-Noord een
nieuwe wijk stichten, waar wonen,
werken, zorg en vrije tijd gecombi
neerd kunnen worden. „Het moet
een plek worden waar je een goede
buur voor elkaar kunt zijn", zegt
Musters, „waar we kunnen zorgen
voor elkaar als dat nodig is en op el-
kaars kinderen kunnen passen bij
voorbeeld. De deelraad is hartstikke
enthousiast.
De dood van mijn moeder vorig jaar
heeft me aan het denken gezet. Ze
was beslist geen eenzame ziel, maar
ik denk dat haar oude dag toch leu
ker had gekund, meer tussen de
mensen. Ik wil daarom dit project
voor mijn vijftigste gerealiseerd heb
ben. Of ik er vroeg bij ben? Mis
schien wel. Maar ik vind dat je juist
in de kracht van je leven moet reali
seren wat je wil met de toekomst. Als
ik straks bejaard ben zijn er waar
schijnlijk grote financiële problemen
door de vergrijzing. Juist daarom is
het belangrijk dat je als burger zelf
probeert je oude dag prettig door te
komen, zodat je geen slachtoffer
wordt van de tijd waarin je leeft."
thet voedingsschap in de
arkt er rond het jaar 2030
u( gens G.J. Schaafsma, die
D: an diverse verouderings-
:hfen van TNO en tevens bij-
re hoogleraar humane voe-
i lan de universiteit van
lat ngen, zijn er nu twee
oi n voeding die door zullen
(Het aandeel van gemaks-
je (drinkontbijten en kant-
ïri rmaaltijden) en dat van
n jsmiddelen waarmee je
ai kunt blijven (zoals Becel
er v, dat het cholesterolge-
le het bloed kan verlagen)
oe. Schaafsma: „Onze
e magen zijn al vol. Daar-
;en voedselfabrikanten
e naar nieuwe ontwikke-
ijkt, in voedsel met toege-
vaarde, met toevoegin-
ls calcium en vitaminen."
t aan bij de levensstijl van
L „De vijftigers van nu,
cs bejaard zijn, hebben
ingstelling voor voeding
ïdheid. Ze willen weten
o gezond mogelijk ouder
worden. Zij hebben ook
at te besteden. Veel fabri-
ichten zich dan ook op
ep."
ive 'functionele' etenswa-
m zich niet alleen richten
oorkomen van hart- en
ten en overgewicht, maar
indere ziekten als diabe-
inker. Schaafsma: „Fabri-
cijn nog heel terughou-
ït voedingsmiddelen die
zich op de preventie van kanker
richten. Kanker is emotioneel
zeer beladen. Je ziet al wel de
ontwikkeling dat ook fabrikanten
de consument aanbevelen om
voldoende groenten en fruit te
eten."
Schaafsma acht het mogelijk dat
in de toekomst componenten uit
groenten en fruit kunnen worden
'gedestilleerd', die kanker kun
nen helpen voorkomen. „Die
componenten zou je dan in ver
hoogde concentraties aan voe
dingsmiddelen kunnen toevoe
gen." Zo ver is het echter nog
niet. „De wetenschap die zich
hiermee bezighoudt, nutrigeno-
mics is volop in ontwikkeling,
maar we kunnen nog niet alles
meten. Het cholesterolgehalte en
de bloeddruk en de effecten die
voeding hierop heeft kunnen we
meten, maar veel andere factoren
nog niet".
De onderzoeker verwacht tevens
dat er verdere toenadering zal
komen tussen voeding en medi
cijnen. „Nu is er nog een strikte
scheiding. Ik verwacht dat fabri
kanten in de toekomst wel mo
gen claimen dat een voedings
middel een bepaalde ziekte kan
voorkómen, mits dat weten
schappelijk onderbouwd is". Hij
acht het niet uitgesloten dat er in
supermarkten aparte schappen
komen waarin al die gezond
heidsbevorderende voedingswa
ren bij elkaar staan, gegroepeerd
naar de werking die ze hebben.
softwarepakketten. Het is echter wel zo
dat ouderen minder vaak mogen deel
nemen aan bedrijfsscholingen, waar
door ze een achterstand oplopen."
Patricia Heerkens beseft dat er nog een
lange weg te gaan is voordat het inzet
ten van senioren op de arbeidsmarkt
vanzelfsprekend is. Toch lijkt het tij te
keren. „Werkgevers zullen wel moeten,
want Nederland vergrijst niet alleen in
hoog tempo, maar ontgroent ook."
GUUS MEEUWIS (31)
levensjaar zet de lichamelijke achteruitgang harder in. Archieffoto: GPD/Niels Westra
-jccii misvatting dat iedere werk-
,r Jvan 50-plus zo snel mogelijk wil
n "^nieten van 'de oude dag'. Een
ouderen wil juist dolgraag
of zelfs terugkeren naar
isjeidsproces." Dat stelt Patricia
tis, directeur van Oiidstanding,
eidsbemiddelingsbureau voor
sers en 65-plussers. Het be-
;lt 1.600 ouderen. „Conciërges,
uders, onderwijzers, juristen,
tants, telefonistes, chauffeurs;
allemaal zeer actieve en gemotiveerde
mensen met een schat aan ervaring."
Werknemers op leeftijd beschikken
nog over een ouderwets arbeidsethos,
zegt Heerkens. „Bovendien hebben ou
deren een groter probleemoplossend
vermogen. En, ook niet onbelangrijk,
oudere werknemers hebben geen be
hoefte aan kinderopvang en zwanger-
schaps- of ouderschapsverlof."
Toch loopt Heerkens in de praktijk te
gen vooroordelen aan. Zo denken veel
bedrijven dat oudere werknemers duur
zijn. Maar, relativeert ze, „tegenover
dat hogere salaris staat vaak ook een
hogere productiviteit door kennis en
ervaring en daardoor een snellere in
zetbaarheid. Bovendien hoeven bedrij
ven voor werknemers van 65 jaar en
ouder geen sociale lasten af te dragen."
Ook zouden ouderen een kennisach
terstand hebben. Ook niet altijd waar,
zegt Heerkens. „Veel ouderen hebben
wel degelijk ervaring met moderne
Met de zomerhit Het is een nachtbegon
de Tilburgse rechtenstudent Guus
Meeuwis (31) met zijn band Vagant een
carrière in het Nederlandstalige lied. Ge
nieten van het leven, liefde en 'meters
bier', daar draaide het in de meeste lied
jes en die levensfase om. De band is uit
elkaar, maar plezier heeft hij nog steeds.
Hij is nu de enthousiaste vader van twee
kinderen, Pepijn (2) en de net geboren
Sarah. Hij houdt zich nog niet serieus be
zig met zijn oude dag. „In de muziek is
het gevaarlijk om lang vooruit te plannen.
Het publiek kan je beu worden, je kunt er
zelf genoeg van krijgen. Ik heb geen zin
om met doffe ogen op het podium te
staan. Daarom plan ik niet langer dan vijf
jaar vooruit. Ik ben er ook van overtuigd,
dat bepaalde dingen op je pad moeten
komen. Maar wat ik ook ga doen, de mu
ziek zal altijd een belangrijke uitlaatklep
voor me blijven."
Ontplooien en groeien is volgens de zan
ger het mooie van ouder worden. „Soms
fantaseer ik wel eens over later. Het lijkt
me leuk om als ik wat ouder ben in een
land met een prettiger klimaat te wonen.
Ik kook graag. Ik droom er wel eens van
om in zo'n warm land een lekker over
zichtelijk restaurantje te hebben, met vier
tafels buiten en vier binnen."
Guus Meeuwis: „Ik plan niet langer dan vijfjaar vooruit."
Foto: GPD/Patrick Guitjens
ZATERDAG
12 JULI
2003
ER
BU
