Generaties dreigen te botsen
'I
ll\
'Ouderen zullen afstand moeten doen van verworven rechten'
Verjongd
de oude dag in
:n-«
'Een kind is geen
oudedagsvoorziening'
Pleidooi voor
Woningbank
ZATERDAG
12 JULI
2003
ER
BIJ
HDC 234
Er is niet aan te ontkoment
Volgens het Centraal Bureau
voor de Statistiek (CBS) is er
voor Nederland 'geen
ontkomen aan vergrijzing'. Het
ouder worden van de inwoners
en de 'verkleuring' zullen
volgens het bureau grote
veranderingen in de
samenstelling van de bevolking
veroorzaken. Het bureau trekt
deze conclusies in de jongste
editie van 'Bevolkingstrends',
een bulletin over demografie
van Nederland. Volgens het
CBS zullen in 2040 tegen
honderd mensen tussen 20 en
64 jaar, 43 mensen ouder dan
65 staan. In 2000 was dat 22 en
in 1950 lag dat aantal op 14.
Het bureau voorziet dat door
vergrijzing het aantal mensen
met ouderdomsziektes (als
dementie) fors zal toenemen.
In 2001 was dementie in 12
procent van de overlijdens
(mede) oorzaak. In 1996 was
dat bij een op de tien. De
statistici zien ook nog
lichtpuntjes door vergrijzing.
Doordat de levensverwachting
van mannen sneller stijgt dan
die van vrouwen, verwacht het
CBS een daling van het
percentage alleenstaanden
onder 65-plussers.
Leden van FNV-bondgenoten protesteren tegen de actieve sollicitatieplicht voor mensen van 57,5 jaar en ouder zonder werk. Tegen langer
doorwerken bestaat veel maatschappelijke weerstand. Archieffoto: ANP/Koen Suyk
Oorlog tussen de generaties.
Grootscheepse ouderenprotesten op
het Malieveld in Den Haag en massa's
werkloze jongeren. Hoogleraar
economie en vergrijzingspecialist Lans
Bovenberg schetst zijn zwartste
toekomstscenario. Hij waarschuwt: als
ouderen niet inleveren, wordt het
moeilijk 'de boel bij elkaar te houden'.
door Marloes de Koning
n mijn zwartste scenario vragen de
toekomstige» ouderen zoveel van de
I jongeren, dat die geen tijd meer
hebben voor hun eigen kinderen, of daar
om zelfs geen kinderen meer willen. Als
dan het meeste belastinggeld naar pensioe
nen en gezondheidszorg gaat in plaats van
naar onderwijs, sterft de samenleving af."
Hoogleraar economie Lans Bovenberg van
de Universiteit van Tilburg schetst een be
nauwend beeld van mensen in 'het spits
uur van hun leven', die zich een slag in de
rondte zullen moeten werken om hun hy-
Eotheek te kunnen betalen en daarnaast
et grootste deel van hun vrije tijd kwijt
zijn aan de zorg voor hun ouders. Aan vol
doende aandacht voor eigen kinderen ko
men ze niet toe.
Het is Bovenbergs nachtmerrie: een breuk
tussen de generaties. En dat leidt onvermij
delijk tot grote ellende: „Maatschappelijke
conflicten, met werkloze jongeren en met
protesterende ouderen op het Malieveld.
Niemand zou daar beter van worden.
Bovenberg hoopt het niet, maar het kan ge
beuren. „De ouderen zullen straks politiek
machtig zijn. Ze hebben de macht van het
getal en hebben vaak meer tijd en interesse
om zich met politiek bezig te houden. De
jongeren werken, zij hebben juist de eco-
Wat zal de toekomst voor de ouderen brengen?
Illustratie: GPD/Paul Kusters
Hoogleraar economie en vergrijzingspecia
list Lans Bovenberg: „Als die jongeren in
zien hoe egoïstisch die ouderen zijn, krijg je
polarisatie, een generatieconflict. Het
wordt dan, zoals Den Uyl dat vroeger al zei,
moeilijk om de boel bij elkaar te houden."
Foto: GPD/Roland de Bruin
nomische macht. Dat kan botsen. Bijvoor
beeld als ouderen hun macht gebruiken
om de belastingen voor die jongeren te ver
hogen, om zo hun pensioenen te betalen.
Dat leidt tot hogere lonen en is dus slecht
voor de economie. Als die jongeren inzien
hoe egoïstisch die ouderen zijn, krijg je po
larisatie, een generatieconflict. Het wordt
dan, zoals Den Uyl dat vroeger al zei, moei
lijk om de boel bij elkaar te houden."
Nachtmerrie
Bovenberg benadert de veroudering van de
Nederlandse bevolking liever een stuk zon
niger, maar ziet niettemin de eerste teke
nen van zijn nachtmerrie om zich heen. De
groep 55-plussers groeit in hoog tempo,
vrouwen krijgen gemiddeld steeds minder
kinderen en de werkdruk stijgt. Gaan nu al
de lusten naar de ouderen en de lasten
naar de werkende generatie onder hen? „Je
ziet al dat mensen het steeds drukker heb
ben. We hebben het niet voor niets over
'het spitsuur van het leven'; alles moet te
gelijkertijd. Carrière maken, kinderen krij
gen en voor twee generaties zorgen. En dat
terwijl die oudere generatie het eigenlijk
best goed heeft," vervolgt hij. De ouderen
zijn steeds rijker, gezonder en mondiger.
Om generatieconflicten te voorkomen zul
len ouderen afstand moeten doen van ver
worven rechten.
Langer doorwerken is de simpelste en ef
fectiefste oplossing om de verzorgingsstaat
betaalbaar te houden. Maar dat zal niet
zonder slag of stoot gebeuren. „Er is een
cultuurverandering nodig om ouderen lan
ger aan het werk te houden. Dat is geen
leuke boodschap om te brengen, maar het
systeem waarbij de oudere na zijn 55-ste
verjaardag wereldreizen gaat maken is ge
woon niet houdbaar."
Het is aan de ouderen zelf om te kiezen
voor de 'koninklijke weg'. Dat wil zeggen:
ze moeten de grote politieke macht die ze
straks vertegenwoordigen niet misbruiken
voor verhoging van de belastingdruk op de
werkenden. In plaats daarvan moeten ze
zelf langer blijven werken, meer betalen
voor gezondheidszorg en onderling solidair
zijn.
In dat 'zonnige' scenario betalen rijke ou
deren voor arme ouderen door bijvoor
beeld AOW-premies af te blijven dragen en
werken ouderen tussen de 55 en 75 jaar
mee in de verzorging van de 75-plussers.
„Ik verwacht dat de effectieve pensioen
leeftijd in 2030 ongeveer op zeventig jaar
ligt," zegt Bovenberg. „Dat betekent niet
dat mensen tot hun zeventigste fulltime
doorwerken. Je kunt ook denken aan deel
tijdpensioen of een derde carrière in een
vakgebied dat beter bij die leeftijd aan
sluit."
Hij twijfelt of hij het beladen woord 'demo-
tie' (salarisachteruitgang voor ouderen,
red.) in de mond zal nemen. „Mensen vin
den dat een vies woord, maar we zullen er
aan moeten wennen dat loon niet per defi
nitie altijd stijgt. Dat heeft ook voordelen.
Het idee dat het altijd sneller en omhoog
moet, leidt ook tot toenemende druk en
opbranden. Het is niet gek als je op latere
leeftijd wat langzamer werkt en wat minder
verdient. Mensen hebben in het midden
van hun leven het meeste geld nodig voor
kinderen en hun huis, niet aan het einde
van hun leven."
Grote paradox
Bovenberg verzet zich tegen de rigide inde
ling in levensfasen die nu de norm is. Leren
tot begin twintig, werken tot je zestigste en
dan begint het grote genieten. „Het is een
grote paradox. We worden steeds gezonder
en ouder en toch proppen we ons werkza:
me leven in steeds minder jaren. Terwijl
dat ook de jaren zijn waarin kinderen cen
traal staan. Mijn ideaal is dat die overgang
tussen pensioen en arbeidsproces minder
abrupt zou zijn." Dat geldt ook voor de
overgang tussen leren en werken. 'Een le
ven lang leren', heeft volgens Bovenberg de
toekomst.
„Kennis en vaardigheden verouderen
steeds sneller. Vroeger kon je toe met wat je
van je vader geleerd had, nu zul je steeds
moeten blijven leren. Daarvoor moet je
nieuwsgierig zijn, het fijn vinden om te le
ren. Als dat 'leervermogen' je jong is bijge
bracht, heb je daar de rest van je leven pro
fijt van. Een liefdevolle opvoeding en goed
basisonderwijs zijn daarin cruciaal, daar
vindt de overdracht tussen generaties
plaats."
Om ervoor te zorgen dat de oudere van de
toekomst zich ook als hij 55 is nog vrolijk
blijft bijscholen, is het nodig te investeren
in de jongsten in de maatschappij, bena
drukt Bovenberg.
Ongelijkheid
De econoom en CDA-adviseur kijkt met sa
mengevouwen handen uit het raam van
zijn kamer op de campus van de Universi
teit van Tilburg. Het biedt een blik op uni
versiteitsgebouwen met in- en uitlopende
studenten. In Bovenbergs zonnige scenario
zitten jong en oud hier straks samen in de
collegebanken.
Het is één kant van de medaille. „Vroeger
hadden verschillen tussen mensen veel
met financieel vermogen te maken. De na
druk op kennis biedt mensen nieuwe kan
sen, maar het is niet alleen rozengeur en
maneschijn. Het kan ook tot nieuwe onge
lijkheid leiden. Mensen die niet goed kun
nen leren, die aan het begin van hun leven
dat leervermogen niet mee hebben gekre
gen, krijgen het heel moeilijk."
„Het schoonheidsideaal van over dertig jaar, dat is koffi*
kijken", zegt Robert Schoemacher, arts-directeur van
disch Centrum Scheveningen, een cosmetische privé-l
„Wel zullen dan meer mensen de weg naar de cosmetisi
chirurgie hebben gevonden. Voor de dertigers en veertig*
van nu zijn ingrepen niet meer taboe. Ze zijn er als het v
mee opgegroeid. Zij sporten tot op latere leeftijd en zijn
wust met voeding en uiterlijk bezig."
Nu al merkt Schoemacher dat mensen zich op steeds jon
én op steeds oudere leeftijd onder handen laten nemen.
voorbeeld, dan kan dat wel tot op zeer hoge leeftijd. Wij 1
ben onlangs nog een vrouw van tachtig geholpen."H
De technieken in de cosmetische chirurgie worden steed
ter. Schoemacher: „De meeste ontwikkelingen verwacht!
van de injectables, injecteerbare vloeistoffen als botox en
middelen als aquamid, om rimpels tijdelijk te doen verdv
nen. Mensen willen voor een ingreep zo kort mogelijk uit
roulatie zijn, en niet wekenlang met blauwe plekken rond
pen. Met een injectie kun je, als je dat correct doet, heel p
cies werken."
Lasertechniek -gebruikt voor het verwijderen van littekei
rimpels- zal zich verder ontwikkelen. Recent is een techn
gepresenteerd van het aanbrengen van proleendraden.
zijn draden van kunststof die in het gezicht worden aanj
bracht. Daaromheen kan zich nieuw weefsel vormen,
door de huid minder snel verslapt en er minder snel rim|
ontstaan. Het inbrengen van dat 'Aptos-draad' kan een
lift jaren uitstellen."
Ook voor mannen zal een bezoek aan de cosmetische klii
volgens Schoemacher gemeengoed worden. „Bij ons is 01
veer tien procent van de klanten man. Maar in Amerika li
dat aantal al op 25 procent. En Nederland volgt de trends
de VS."
:mu
'angèf
FEMKE HALSEMA (37)
„Ik ben niet het type dat nu
al bezig is pensioengaten te
dichten", zegt Femke Halse-
ma (37), fractievoorzitter van
Groenlinks. Ze is nog niet
bewust met haar oude dag
bezig en moet een beetje la
chen om de vraag hoe ze die
Femke Halsema: „Ik leef bij
de dag, zie wel hoe het gaat
lopen." Foto: Archief/GPD
voor zich ziet. „Het geeft
altijd iets treurigs om me
geld bezig te moeten zijn
leef bij de dag, zie wel ho
het gaat lopen. Wel verhe
ik me op de tijd dat werk
meer centraal hoeft te st«
in mijn leven. Ik hoop da
dan nog gezond genoeg
om te doen wat ik wil. W
dat is? Vooral boeken lez
en reizen. Mijn opdracht
mezelf is: nieuwsgierig b
ven, mijn horizon breed
houden. Je ziet oude me
soms bang worden voor
leven en ik hoop dat me
niet gebeurt.
Ik ging er altijd van uit d;
in het buitenland zou g<
wonen, in Azië, maar datj
veranderd sinds ik weet
ik zwanger ben. Het vooi
zicht een kind te hebben
perkt de reislust wel.1 I
Geeft een kind de zekerh eer
dat er later iemand voor
zorgt? „Een kind is geen
dedagsvoorziening. Ik ho 0ep
dat als ik niet op wereldr wer
ben, mijn kind dat wel is. eids
is, i
eid:
sen
it 1
udc
tam
'„We krijgen ongelooflijke leegstand én een grote groep
ren die in een te grote woning verpietert als er nu niet iet
beurt." Sociaal geograaf en planoloog Harkolien Meinsm
(57) en Marten Bierman (63, stedebouwkundig ingenieui
pleiten de oprichting van een "Woningbank' waarmee ou t he
ren aan een woning op maat worden geholpen. ark
Meinsma: „De Woningbank is een instelling waaraan ouigen
ren met een grote woning hun huis kunnen verkopen. D< an c
na splitst de Woningbank die woning en maakt die gesch en v
voor meerdere ouderen door er comfortabele apparteme hoe
van te maken met bijvoorbeeld een lift erin. We kunnen tan
die manier de woningvoorraad beter vullen. Nu zie je dat nge
dere mensen tot hun dood blijven wonen in de grote woi n vt
die ze nodig hadden toen ze nog kinderen thuis hadden,
wijl ze op een gegeven moment alleen over blijven. Na je
ventigste wordt het al snel te veel gedoe om al die kamers rm;
de tuin bij te houden. Mensen zeggen altijd dat ouderen ;sm
woning niet uit willen, maar dat willen ze best, als er mai kur
goede mogelijkheden zijn. Als je uitrekent hoeveel ouder v, d
we gaan krijgen moeten we daarvoor nu heel snel aan he
werk gaan."
In 2040 is 23,3 procent van de bevolking 65 jaar of ouder. Nu is dat nog 13,7 procent.
De levensverwachting voor vrouwen is nu 79,2 jaar en voor mannen 72,4 jaar.
In 2050 zal dat respectievelijk 83 en 79,5 jaar zijn.
1 Almere en Lelystad zijn de snelst vergrijzende gemeenten,
boven de 55 jaar. In 2020 zal dit voor meer dan de helft van de woningen gelden.
Volgens het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen is tot 2030 een verdubbeling (tot zo'n 700.000)
van het aantal ouderenwoningen nodig.
In 2040 zijn er op iedere honderd mensen tussen 16 en 65 jaar 80 tot 85 niet-werkenden.
Nu zijn dat er 60 op de 100.
1 Elke minuut komt er in de wereld een 50-plusser bij.
In 2030 zullen er in Nederland 7 miljoen 50-plussers zijn.
het
:en
jen
ijkt
wae
Is c;
taa
e„l
s b
ang
ïdh
og.
VVO
at t<
ich
►ep.
we
:nz
oor
ten
indi
inki
ijn
!t VI
