Legende John Cale rockt weer
Randy Brecker en het geluid van de grote stad
KUNST CULTUUR
Beeldend kunstenaar ontwikkelt uniek heliumorgel
;n^
R5
Rosiers in gemeentehuis
Dromen bij Mata Hari's
pruttelende pannen
Eels en Saybia
naar Lowlands
Apeldoorn wil
Nationaal Jeugd
Orkest hebben
il Ramdas
ecteur De Balie
«si
>rdam/anp - Schrijver en
ïalist Anil Ramdas wordt
augustus directeur van
Iturele centrum De Balie
„sterdam. Dat meldde een
P311 dvoerster van het centrum
ren. De vorige directeur,
toph Buchwald, legde in
ari zijn functie neer omdat
neer inhoudelijk werk"
)r. doen. Ramdas is momen-
:orrespondent in India
NRC-Handelsblad. De Ba-
:ent n\
ihol„.
ïvat een café, een restau-
film- en theaterzalen en
"ndj "tgeveriï'
i cords voor
minator 3
da£
dinsdag 8 juli 2003
irk/anp - De pas in rou-
;ekomen film 'Terminator
Vrie of The Machines' met
d Schwarzenegger in de
lrol heeft in het weekeinde
J e Amerikaanse Onafhan-
heidsdag twee records ge-
ïn. Nog nooit heeft een
arzenegger-film in de VS
t eerste weekeinde zoveel
in het laatje gebracht. Bo-
ien was de derde Termina-
Im ook de grootste kaskra-
J het weekeinde van vrij
de ot en met zondag. De met
Taculaire actiescènes door-
tari4e film bracht volgens de
en j 0 44,1 miljoen dollar (38,4
p( en euro) aan recettes op.
leverde 'Batman and
y in het eerste weekeinde
de d43 miljoen dollar op.
«re Parade
gdi ider in trek
^n/anp - Enkele dagen
w, de vijftiende Love Parade
lijn hebben de horeca- en
be mebranche hun financië-
over het dans-
enstp gematigd. Veel hotels
°E n'et vo'- De bezoekers
Hu 1 waarschijnlijk ook min-
;ld uitgeven. Volgens de
fnse toerismecentrale ligt
intal reserveringen in ho-
uidelijk onder het niveau
ieforig jaar. Toen kwamen
r0 DO dansliefhebbers naar
jiitse hoofdstad, wat al een
tari dalhig ten opzichte
-(301 was. Alleen bij privé-
urders (een eenpersoons-
vanaf 15 euro) en de
jopste pensions loopt het
delfzijl/anp Orgelmuziek
doet denken aan rouwmissen,
hoge kathedralen en vergane
tijden. Als het aan beeldend
kunstenaar Peter van Haagen
ligt, verandert dat. Hij ontwik
kelde een orgel dat met helium
aangeblazen wordt.
Dit heliumorgel is uniek in zijn
soort en beleeft donderdag zijn
wereldpremière op zeil- en mu
ziekevenement DelfSail 2003.
Vier dagen lang is het orgel daar
in de open lucht te horen.
Wie helium inademt, gaat met
een piepstemmetje praten. Op
dit principe is de werking van
het heliumorgel gebaseerd.
Door helium door een orgelpijp
te jagen, kan de toon hoger en
luider klinken dan normaal.
Ook kunnen de tonen nu over-
glijden in elkaar. Bij een ge
woon pijporgel klinkt een toon
altijd even hard en glissando's
waren niet mogelijk.
De in Delfzijl wonende Van
Haagen koppelde een elektrisch
kleppensysteem aan de helium-
techniek. Zo wordt het nieuwe
orgel ook sneller bespeelbaar.
Bij een gewoon kerkorgel zijn er
altijd een paar milliseconden
tussen het aanslaan van een
toets en het voortbrengen van
de toon. Een organist kan nu
veel sneller muziekstukken ten
gehore brengen.
Hoewel het orgel nog in de ex
perimentele fase verkeert, voor
ziet Van Haagen een renaissan
ce van het orgel. „Binnen de
moderne muziek, ontstaat
steeds meer de behoefte om in
vloed uit te oefenen op de toon.
Aangezien dat tot voor kort niet
kon op een pijporgel, werd mo
derne klassieke muziek amper
op het orgel gespeeld", aldus
de ontwerper. Hij denkt dat zijn
geesteskind daar verandering
zal brengen.
De reacties op het orgel lopen
uiteen. „Componisten als An-
dré Douw van het Amsterdam
se conservatorium reageren po
sitief. Hij ziet in het orgel nieu
we expressiemogelijkheden."
Volgens Van Haagen reageren
de organisten zelf eerder terug
houdend. Van Haagen vindt dat
de muzikanten aan koudwater
vrees lijden. Zijn heliumorgel
vereist immers een heel nieuwe
manier van spelen.
Het publiek hoeft niet te vrezen
dat ze high worden wanneer ze
een heliumconcert bijwonen.
De percentages helium zijn zo
gering dat ze geen bedwelmend
effect hebben. Van Haagen
claimt wel zijn publiek in hoge
re sferen te brengen maar dat
heeft enkel met zijn nieuwe or
geltechniek te maken.
Welshman morgenavond in het Leids Vrijetijds Centrum
fikrijk kort niet
0 uitkeringen
^/ap - De Franse minister
"iiltuur Jean-Jacques Ail-
.~j heeft gisteren de voorge-
ei£.in bezuinigingen op de
!rw^ ingen van artiesten inge-
Bn. Acteurs en theaterper-
|l dreigden met stakingen
anse festivalseizoen plat
in uit protest tegen be-
[ingen op hun werkloos-
Uitkeringen. Aillagon wil-
1 £1 hoogte en duur van de
beperken en het
ervan aan strengere
raarden binden. De minis-
eft de bezuinigingsplan-
u opgeschort tot begin
nd jaar.
tegn
bol
ttei
iarl(
reufcli
te
gei
ei
Oofc
3
door Peter Bruyn
brussel - Na pakweg een half
uur is er eindelijk oprecht en
thousiasme bij het publiek. Een
herkenningsapplaus als John
Cale 'The endless Plain of For
tune' van het door fans altijd
bejubelde album 'Paris 1919'
inzet. Goed, het is een wat kille,
door elektronica gedomineerde
versie, maar die melodie... En
die stem... En het is het eerste
nummer van het concert waar
bij de rocklegende de tekst niet
van een muzieklessenaartje
hoeft te lezen.
Een paar uur voor het optreden
in Brussel heeft Cale via zijn
management laten weten dat
het min of meer toegezegde in
terview niet door kan gaan.
Geen tijd of geen zin of ziek, dat
wordt niet helemaal duidelijk.
Misschien later, volgende week.
En dan telefonisch. Maar later
is te laat, want deze week is Ca
le voor het eerst in jaren weer
eens met een echte rockband in
Nederland. De Welshman ver
kocht in de jaren tachtig nog
moeiteloos zalen als Paradiso
uit en het forse Brusselse Anci-
enne Belgique liep ook nu weer
vol. Er is ook een nieuwe plaat,
een mini-album met vijf liedjes
- '5 Tracks' getiteld - versche
nen bij een grote platenmaat
schappij en later dit jaar volgt
een complete langspeler. '5
Tracks' kan zich meten met
'Caribbean Sunset', Cale's uit
1984 daterende laatste echt
goede rockalbum.
Kortom, er waren interessante
vragen te over geweest. Over
het nummer 'Waiting voor
Blonde' van zijn nieuwe plaat,
bijvoorbeeld; dat duidelijk geïn
spireerd is door de 11 septem-
ber-gebeurtenissen in New
York. Of over een andere song
van het mini-album, 'E is mis
sing", dat handelt over de om
streden Amerikaanse dichter
Ezra Pound die tijdens de
Tweede Wereldoorlog in Italië
woonde en voor het fascisme
koos. En waarom Cale dat
nummer in Brussel uitgerekend
De John Cale van 2003 is getrouwd, vader, afgekickt, nuchter en de paranoia voorbij. Foto: PR
Iaat volgen door rockende
nummers van zijn (anti)-ge
weldexplosies 'Model Beirut
Recital' en 'Gun'. Hoe ziet hij
trouwens zelf deze terugkeer
naar de rock na jaren van solo
recitals, orkeststukken, film- en
balletmuziek? En hoe staat de
haat/liefde-barometer van zijn
relatie met voormalige Velvet
Underground-collaborator en
eeuwige bloedbroeder Lou
Reed erbij?
Het was Aaron Copland, de
grote Amerikaanse twintigste
eeuwse componist, die in 1963
in feite de basis legde voor een
van de belangrijkste revoluties
in de rockmuziek - al kon hij op
dat moment niet weten en zal
het ook zeker niet zijn bedoe
ling zijn geweest. Maar Copland
selecteerde tijdens een bezoek
aan Engeland de jonge en zeer
getalenteerde muziekstudent
John Cale, afkomstig uit een
mijnwerkersgezin in Wales,
voor een zomerstudie aan het
Tanglewood College in Boston.
Na de zomercursus ging Cale
echter niet terug naar Wales,
maar vestigde zich - met talloze
baantjes en wat drugs dealend
in leven blijvend - in New York.
Daar ontmoette hij ruim een
jaar later Lou Reed. Het duo
richtte de rockband The Velvet
Underground op en schreef
rockgeschiedenis.
Pas de laatste jaren begint het
echter tot veel rockliefhebbers
door te dringen dat de ver
vreemdende, vaak kakofoni-
sche 'drones' op de eerste Vel
vet-plaat - die in de populaire
muziek volstrekt onbekend wa
ren - al eerder waren ontstaan.
En dat ze ook beslist niet uit de
koker van 'rocker' Reed kwa
men. In zijn New Yorkse jaar
voordat hij Lou Reed ontmoet
te, had de 'klassieke' John Cale
bijna dag in dag uit gemusi
ceerd met de op dat moment
nog uiterst obscure minimal
componisten La Monte Young
en Tony Conrad. Met hun The
atre of Eternal Music, waarin
Cale als altviolist meespeelde,
maakten deze avant-gardisten
muziek die ook anno 2003 nog
verbijsterend ontregelend klinkt
en die sinds 2000 op een drietal
cd's is verschenen.
De John Cale van 2003 is ge
trouwd, vader, afgekickt, nuch
ter, de paranoia voorbij en
heeft een 'bufferperiode' van
pakweg een decennium achter
de rug waarin hij de rock-'n-roll
verruilde voor een bestaan als
'serieus componist'. Toen ik
hem eind jaren tachtig eens
sprak vertelde hij dat zijn hefti
ge, bijna hysterische songs van
uit 'druk' ontstonden en zijn
meer ingetogen repertoire van
uit 'bespiegeling". De heftige
songs staan tegenwoordig weer
gewoon op het programma.
Maar ook het rocken gebeurt
vandaag bij Cale 'bespiege
lend'.
John Cale treedt morgenavond
op in het LVC. Vrijdag staat hij
in het Patronaat in Haarlem.
Valkenburg - De gemeente Valkenburg heeft drie schilderijen aan
geschaft van de kunstenares Riet Rosier. De doeken, 'liberté', 'Ie reve
de cheval' en 'histoire se repete', hebben paarden als onderwerp en
hangen in de raadszaal van het gemeentehuis aan 't Boonrak. De
viervoeters maken een belangrijk deel uit van de geschiedenis van
het dorp, waar al meer dan honderd jaar de Valkenburgse Paarden
markt wordt gehouden. Rosier is een kunstenares uit het Rijndorp
zelf. Ze liet zich inspireren in grotten in Frankrijk, waar ze stuitte op
muurschilderingen. Ze nam zand en klei mee naar haar atelier en ge
bruikte die in de verf. Wethouder Smits koos bewust voor werken
van de Valkenburgse. „Omdat daar een stimulerende werking van
uitgaat." Smits wil jaarlijks kunst aanschaffen. Daarvoor stelt het
college 15.000 euro beschikbaar. Foto: Dick Hogewoning
Leeuwarden - Pratende potten
en pannen, videobeelden en
lichteffecten moeten straks een
overdonderende indruk maken
op bezoekers van het nieuwe
Mata Hari-centrum in Leeu
warden. Het huis in de Grote
Kerkstraat, waar Mata Hari een
groot deel van haar kinderjaren
en puberteit doorbracht, wordt
volgend jaar helemaal gewijd
aan de Leeuwarder dubbelspi
onne, als de gemeente en pro
vincie tenminste de benodigde
miljoenen bijeenbrengen.
„Moet je deze keuken nu eens
zien. Ik stel me voor dat de be
zoeker hier straks een deksel
van een pan haalt en dat er dan
pruttelende geluiden en ge
sprekken te horen zijn uit een
keuken van rond 1900", droomt
directeur Gerk Koopmans van
het Verzetsmuseum, terwijl hij
door het eeuwenoude pand
loopt, waar nu nog het Frysk
Letterkundich Museum en Do-
kumentaasjesintrum (FLMD)
gevestigd is.
Als dit instituut eind dit jaar is
opgegaan in het elders in Leeu
warden gevestigde Tresoar,
kunnen het Fries Museum en
het hieraan verbonden Verzets-
Jansma
gr 'rt
rag- Een goeie ritmesec-
trompet die goed voelt,
ijft het allermooiste voor
Brecker. Z'n nieuwste cd
aar de straat in New York
huis staat en zit vol gro-
lltisgeluid. Wie in New York
van East 34th Street en
ton Avenue passeert en
,U oven het verkeerslawaai
hoge f op de trompet
linken, kan er zo goed als
'an zijn dat het Randy
r is. De trompettist woont
ijjamelijk, oefent er en
orrPre'
comF
en -l
Te la
oud huis, uit 1964, veel
vertelt Brecker, „een
!C ppartement en gelukkig
jouwd dat ik er bij wijze-
:eken de hele nacht kan
ren. De ramen zijn niet
dus van buiten hoor je
voortdurend het geluid
grote stad."
's op zijn laatste cd zie
ijjcker zelfs op het dak van
,uis met de trompet staan,
'an die cd? '34th N Lex'.
,We zochten een
en we wilden iets hebben
b zelfde 'urban sound' (het
van de grote stad) had
muziek. Ik stond voor
am naar buiten te kijken
de straatnaamborden op
ising. Dat moest 't zijn."
luid zit volop in Breckers
ste cd. Minder techniek
Den hij met stemvervor-
'Randroid' een soort
aal alter ego schiep. Meer
ig band-momenten naast
aanjik. Brecker: „We hebben
dat geluid gesleuteld. Er
voortdurend iets in die
gebeuren, als een amu-
a itspark. Er zit veel meer
isch gevoel in, maar we
Randy Brecker: „Als je trompet goed voelt, als je een goeie ritmesectie hebt, dat blijft 't 't allermooiste. Foto: CPD
wilden toch vooral een modern,
eigentijds geluid. Niet iets dat
ook twintig jaar geleden opge
nomen zou kunnen zijn."
Daar komt tegenwoordig een
hoop technologie bij kijken.
Brecker raast verbaal even door
zijn werkwijze heen. Eerst basis
tracks, dan die tracks orchestre-
ren. Solo's nam hij thuis op via
een M-box in z'n lap top, waar
na hij er aan werkte met het
programma Pro Tool. „Je wordt
echt gek van wat er allemaal
kan", zucht Brecker. „Twintig
jaar geleden was je blij met acht
tracks, daarna kwamen de 24
tracks, en als je wilt, kun je met
300 tracks werken. Jonge muzi
kanten beginnen nu vaak met
een behoorlijke technologische
handigheid. Ik ben 58 en 't
heeft mij heel wat tijd gekost
om het te leren. Ik kom toch
van een bebop en een Rhythm
Blues-oude stijl achtergrond
en toen al die nieuwe technolo
gie kwam, was ik eerst nergens.
Ik viel stil. Het heeft me tijd ge
kost me aan te passen."
Randy Brecker is in een aantal
zaken tegengesteld aan zijn
broer, de saxofonist Michael.
Michael praat bedachtzaam,
Randy snel, zonder aarzelingen.
Michael is de muzikale zoeker,
naar binnen gericht. Randy is
exuberanter, valt meer op 'fun',
noemt zichzelf een 'entertai
ner'. Hij doet er veel aan om
een jong publiek bij jazz te be
trekken. Testcase voor zijn laat
ste cd was zijn negentienjarige
dochter. Ze zingt, speelt gitaar,
leert piano, maar is niet 'in
jazz', al is haar moeder de jazz
pianiste Eliane Elias. „Ze vond
'm leuk en gaat 'm aan haar
vriendjes laten horen. Wat kin
deren tegenwoordig voorge
schoteld krijgen is vaak nogal
negatief. Al die gangsta rap en
dat gedoe. Ik hoop dat dat op
houdt. Ritmisch kan het dan
'fun' zijn, harmonisch stelt het
niks voor."
Zelf werkt hij veel in colleges en
high schools. „In Amerika heb
je daar tegenwoordig echt goe
de muziekcursussen. En je
merkt dat wie meedoet ook ge
ïnteresseerd blijft in jazz. Okay,
naast die twintig kinderen staan
er tweeduizend die voor hip
hop vallen, maar tóch. De inte
resse is er. Ik kom net terug uit
Orland, Florida. Een high
school-jazzfestival. De muziek
is vaak moeilijk om naar te luis
teren, want ze spelen niet zo
goed. Maar het enthousiasme is
verbazend."
Brecker vult de 'witte plekken'
in zijn agenda met dat educa
tieve werk. „Ik ben net in Rus
land geweest, je gaat twee keer
per jaar op tournee naar Japan
en Europa, ik heb tussendoor
hier in Nederland opnames ge
maakt met Vince Mendoza en
het Metropole-orkest. Je reist
toch zo'n acht maanden per
jaar. Een 'working band' heb
ben in Amerika zoals Horace
Silver in de jaren zestig en ze
ventig, dat kan niet meer. Daar
voor zijn er niet genoeg com
merciële plekken om te spelen.
Ik werk veel, maar het wordt er
niet echt gemakkelijker op
naarmate je ouder wordt."
Spelen blijft het mooiste voor
Randy Brecker. „Als je trompet
goed voelt, als je een goeie rit
mesectie hebt, dat blijft 't aller
mooiste. Je verliest je zelf, je
komt op een ander spiritueel
niveau terecht. Dat blijft. Daar
om spelen mensen als de 83-ja-
rige Clark Terry nog altijd. Lo
pen gaat moeilijk, maar spelen
zal hij. Ongelooflijk."
We racen nog even langs de
grote momenten uit Breckers
eigen carrière. Op z'n 21ste ge
vraagd voor de band van pia
nist Horace Silver. Zelf aan het
muziek schrijven op z'n 24ste.
Dat eigen idioom willen vinden
omdat hij wist dat hij niet z'n
hele leven 'side man' wilde blij
ven. Zijn tijd bij de band van
Stevie Wonder, het eclatante
succes van de Brecker Brothers
in 1975. „Ik heb tot nu toe ei
genlijk een 'pretty good' mu
ziekleven gehad."
Er zat eigenlijk niets anders op
voor zijn broer Michael en
hem: „Mijn vader speelde pia
no. Nee, hij heeft ons niet ge-
pushed. Maar tegelijkertijd
hadden we geen keus. Hij was
een muziekfanaat. Hij nam ons
niet mee naar baseball-wed-
strijden, maar naar jamsessies.
Muziek, dat is alles wat we ooit
hebben geleerd. Zonder muziek
zouden we ten onder zijn ge
gaan."
Randy Brecker/Bill Evans
Soulbop band, Statenhal, vrij
dag om 20.00 uur.
museum hun gang gaan in het
leeggekomen gebouw. Hoewel
er tot nu toe veel aarzelende re
acties zijn gekomen op het
plan, gaan de ideeënmakers
opgewekt verder, samen met
het Londense ontwerpbureau
The Purple Group. Na de zomer
staat alles op papier, waarna
het werven van de gelden kan
beginnen.
Het gebouw, dat waarschijnlijk
uit de zestiende eeuw stamt,
bestaat uit drie delen. De voor
zijde is van het FLMD, de pro
vincie is eigenaar van het mid
denstuk, terwijl corporatie
Nieuw Wonen Friesland een
zijdeel bezit. „Wij willen het ei
gendom en het beheer straks
allemaal bij de corporatie on
derbrengen", zegt Koopmans.
Margaretha Zelle is naast teke
naar Maurits Cornelis Escher
de bekendste uit Leeuwarden
afkomstige persoon. Zij vertrok
na haar middelbare schooltijd
naar Frankrijk, waar ze als dan
seres Mata Hari grote bekend
heid kreeg. In de Eerste Wereld
oorlog beschuldigden Frankrijk
en Engeland haar van spionage
voor de Duitsers. Ze werd in
1917 geëxecuteerd.
delft/anp - De lijst met namen
voor de elfde editie van het
Lowlands Festival (29. 30 en 31
augustus) wordt steeds langer.
Organisator Mojo Concerts liet
gisteren weten dat ook Saybia,
Eels, The Mars Volta en The
Rapture het laatste weekeinde
van augustus op het podium
staan in Biddinghuizen.
Eerder al bracht het impressari-
aat de komst van blikvangers
als de Foo Fighters, PJ Harvey,
Suede, Stereophonies, techno-
dj Dave Clarke en Kelly Osbour-
ne naar buiten. Ook Beek, Gua
no Apes, Starsailor, Lamb,
Calexico, Michael Franti, Post
men, Turin Brakes en Caesar
maken hun opwachting op het
campingfestival. In het genre
comedy wist Mojo onder ande
ren Schudden, Kamagurka en
Martijn Oosterhuis te strikken.
Op het gebied van literatuur ko
men Jan Mulder, Ronald
Giphart en Meindert Talma.
apeldoorn/anp - Burgemeester
en wethouders van Apeldoorn
willen het Nationaal Jeugd Or
kest (NJO) naar de stad halen.
Dat blijkt uit de Cultuurvisie
2004 - 2014 die het college gis
teren presenteerde. Het NJO is
nu gevestigd in Amsterdam.
Het college wil dat niet alleen
het orkest, maar ook dat de
stichting Gelderse Muziekzo-
mer, die nu in Arnhem zetelt,
naar Apeldoorn verhuist. De or
ganisaties moeten samen met
een aantal Apeldoomse instel
lingen een Masterclasscentrum
Jonge Muziek opzetten. In dit
centrum kunnen talentvolle
conservatoriumstudenten mas-
terclasses volgen.
