Het einde van een vliegend fregat
t
Oud-marinemensen in tranen na besluit minister Kamp om vliegkamp Valkenburg op te doeken
n kiest het luchtruim om aan een nachtoefening deel te nemen. Foto: Dick Hogewoning
commandanten 'buiten dienst' zijn laaiend. En
ook op Het vliegkamp Valkenburg zelf vechten
emotie en woede om voorrang, al sijpelt dat
hts via een enkeling naar buiten. Commandant
pzou uit protest niet aanwezig zijn geweest bij
mededeling van de 'hogere machten' over slui
ng van het vliegkamp. Niemand die dat hardop
durft te zeggen, want de legerleiding heeft ge
vraagd om terughoudend met de media om te
n. Op het kamp wordt er daarom alleen bin-
nsmonds gemopperd. „86 Jaar Marine Lucht-
lart Dienst en 65 jaar vliegkamp Valkenburg in
een klap onderuitgeschoffeld."
vr«
door Rob Onderwater
Buiten de poorten heeft niemand die
de marine een warm hart toedraagt
een goed woord over voor de beslis
sing van minister Kamp om de tien Orions af
te stoten. Daarmee schoffelt het kabinet 86
jaar geschiedenis van de Marine Luchtvaart
Dienst (MLD) in een klap onderuit. Dat laat
ste zorgt voor verdriet bij de nabestaanden
van de mariniers die zijn gesneuveld in tijd
van oorlog, zoals in '39 tijdens Japanse aan
vallen in de Indische Archipel, waarbij de
MLD nadrukkelijk betrokken was.
Schout bij nacht vlieger buiten dienst H. van
der Kop heeft voor de huidige commandant
nog wel een tip: vlieg met de tien overgeble
ven Orions even over Den Haag heen. Laat
op die manier blijken dat je het niet met die
beslissing eens bent. Want met die zogehe
ten defensiespecialisten in de Tweede Ka
mer heeft de voormalig schout weinig op.
„Ze hebben er de ballen verstand van." Van
der Kop was erbij dat de Neptunes over de
residentie vlogen toen de toenmalige minis
ter van defensie Vredeling in zijn wijsheid
had besloten de vliegtuigen af te stoten. Van
der Kop: „De minister kwam op zijn beslis
sing terug, dus wie weet heeft zo'n actie suc
ces."
Vanaf het moment dat Valkenburg het le
venslicht zag, wordt het achtervolgd door
rampspoed. In 1938 besloot de Landmacht
dat er een militaire vliegwei - zo werd dat in
die tijd genoemd - moest komen in de wei
landen even buiten de dorpskom. De vlieg
tuigen moesten gewoon landen op gras.
Twee jaar na de 'geboorte' werd het vlieg
veld inzet van een bloedige strijd met de
oorlogszuchtige Duitsers.
De inwoners van Valkenburg raakten onge
wild betrokken bij een gevecht tussen de
krijgsmacht en het Duitse leger, dat in de
meidagen van 1940 Nederland binnenviel en
heel snel het vliegveld innam. Dat gebeurde
niet zonder slag of stoot, weet Wim Ooms
(82). Hij zag het vanuit het dakraam van het
ouderlijk huis allemaal gebeuren. „Er wer
den heel wat Duitsers kapotgeschoten." Hij
zag hoe de Duitse piloten de grootste moeite
hadden om te landen op de krakkemikkige
landingsbaan. Sommige 'kisten' raakten bui
ten de baan, in de modder. Om de omstan
digheden te verbeteren, legden de Duitsers
een baan van houten planken aan.
Later is Wim Ooms nog eens op het vliegveld
gaan kijken. Het land lag bezaaid met dode
koeien en gesneuvelde Duitsers, die nog 'ge
woon' in hun stoeltje van het vliegtuig zaten.
Vier dagen in mei spande het Nederlandse
leger zich in om Valkenburg te behouden. Er
werd in het dorp druk geschoten. Onder de
boerderij van vader Ooms verschansten zich
destijds vele Valkenburgers. Het waren er
volgens Wim Ooms wel meer dan zestig, on
der wie drie baby's. Die werden gevoed door
de melk van een koe, die zijn vader hog net
binnen had kunnen halen. De boerderij
bleef wonderwel intact in het oorlogsgeweld,
voor andere Valkenburgers liep het slechter
af. In de vier oorlogsdagen vonden er zeven
tien de dood, vijf jaar oorlog kostte het dorp
uiteindelijk 22 slachtoffers.
In oorlogstijd hebben de Valkenburgers het
vliegveld vervloekt, hoewel sommige waag
halzen er hout vandaan haalden om te sto
ken tijdens barre winterse dagen. Het was
misschien reden voor defensie om de ban
den met de plaatselijke bevolking te verstevi
gen. De landmacht had inmiddels plaatsge
maakt voor de marine, die zich met de MLD
definitief vestigde op Valkenburg. De basis
werd in rap tempo getransformeerd tot uit
eindelijk een moderne NAVO-luchthaven
met twee landingsbanen, waar 2500 mensen
werkten. Tot 1960 werden in Valkenburg en
Katwijk huizen gebouwd voor marineperso
neel.
Tijdens de paardenmarkt kwam het marine
korps steevast een deuntje spelen, weet
Henk Imthom van de Vereniging Oud Val
kenburg. Het vliegveld heeft duidelijke in
vloed op de samenleving in het Rijndorp,
vindt hij. „Dat Valkenburg zo'n kleine, hech
te gemeenschap is hebben we aan het vlieg
veld te danken. We konden als gemeente
niet groter worden, dat heeft het dorp ge
maakt wat het nu is. Er is hier geen buurt
vereniging, iedereen kent iedereen."
Dat gaat allemaal veranderen als de Orions
zijn weggevlogen. Imthom hoopt dat Val
kenburg zijn identiteit kan behouden, maar
het gevaar ligt op de loer. Om het dorp heen
Het korps Mariniers marcheert door Valkenburg tijdens de paardenmarkt. Foto: Vereniging Oud Valkenburg
•Ikenburg landden veel staatslieden en andere hoogwaardigheidsbekleders. Op de fotocollage is rechts van
lidden Yasser Arafat zichtbaar, geflankeerd door de vipcoördinatoren De Frel en Mulder van de marine. Links-
1 Nelson Mandela, rechtboven op een vliegtuigtrap met pet: Prins Bernhard. Foto: Ed van den Berg
zullen veel huizen verrijzen. Imthom: „Het
vliegveld gaf ons dorp status. We worden
gekscherend de VIP-room van Nederland
genoemd. Ik weet ook zeker als het vliegveld
hier niet had gelegen, dat Valkenburg allang
was opgedeeld." Nu gaat dat toch gebeuren,
voornamelijk ingegeven om de 'grote vijand'
Leiden buiten de deur te houden. Liever een
Katwijker als buurman dan een 'Leienaar' in
de tuin, is de heersende gedachte onder de
Valkenburgers.
Het personeel zelfheeft de dreiging van slui
ting in al die jaren gelaten ondergaan. Wie
op het vliegkamp kwam werken, wist dat
sluiting als het zwaard van Damocles boven
de basis hing. Hoe serieus die dreigementen
van opheffen ook waren, op het vliegkamp
werd niemand er warm of koud van. 'Eerst
zien, dan geloven' luidde het motto. Terwijl
de politici zich bekommerden over de toe
komst van Valkenburg, moderniseerde de
marine de vloot, al werd die door bezuini
gingen steeds kleiner. Na de Fairey Firefly,
Beechcraft, Harpoon, Mariner, Cataüna,
Grumman Avenger, Fokker S-ll, Neptune,
Brequet Atlantic kwam de hypermoderne
Orion, onder het personeel liefdevol een
vliegend fregat genoemd. De hoofdtaak van
deze door de Amerikaanse firma Lockheed
gebouwd vliegtuig was het bestrijden van
onderzeeboten.
Na de val van Berlijnse muur verviel een niet
onaanzienlijk deel van die belangrijke taak.
Omdat de Russische onderzeeërs geen ge
vaar meer vormden, werd de Orion ingezet
voor vredesmissies en civiele taken, zoals
bewaking van de kust en reddingswerk op de
Noordzee. Volgens het kabinet kon de MLD
dat werk wel af met minder vliegtuigen en
stootte drie van dertien Orions af. Dat had
grote gevolgen voor het personeelsbestand.
Van de 2500 in de zestiger en zeventiger ja
ren zijn er anno 2003 nog maar 750 perso
neelsleden overgebleven. De afname van het
aantal militaire vluchten was aanleiding het
vliegveld meer te gebruiken voor het invlie
gen van VIP's. Er landen momenteel meer
dan 800 vliegtuigen met belangrijke beman
ning aan boord per jaar op de marinebasis.
De weggenomen oorlogsdreiging vormde
vooral voor Leiden een aanleiding om Val
kenburg op te eisen voor woningbouw. De
toenmalige wethouder Tjeerd van Rij kreeg
in minister Jan Pronk een fervent medestan
der, want in de Vijfde Nota werd opgeno
men dat Valkenburg geofferd moest worden
voor woningbouw. De Valkenburgse en ook
Katwijkse politiek vonden die houding 'land
jepik' en kwamen in het geweer. Zij richtten,
met Rijnsburg en Wassenaar, het interge
meentelijk samenwerkingsverband "Valken
burg 2010' op om gezamenlijk een vuist te
maken tegen de boze buitenwereld.
Er kwamen ook protesten uit de samenle
ving. Onder leiding van de Katwijkse huis
arts Hans Moolenburgh werd een 'mars'
over strand georganiseerd, compleet met le
gervoertuigen en miniatuurvliegtuigjes. Op
het moment dat de Tweede Kamer erover
moest stemmen, viel het kabinet-Kok over
de kwestie-Sebrenica. Het kabinet-Balkende
I, in casu minister Kamp, nam de beslissing
om Valkenburg niet voor 2020 voor woning
bouw te bestemmen. En weer was het doek
niet gevallen. Voor de zoveelste keer.
Eerder had Defensie geld gereserveerd voor
complete revisie van de tien Orions. Perso
neel dat veronderstelde dat daarmee de toe
komst van Valkenburg gewaarborgd zou
zijn, kwam begin deze week bedrogen uit.
Geruchten dat het kabinet voornemens was
Valkenburg wegens de bezuinigingen te slui
ten, bleken keiharde waarheid. Binnen twee
jaar wordt de poort aan de Mientlaan geslo
ten.
De reden die minister Kamp in zijn verkla
ring gaf, is hard aangekomen bij de mensen
die zich afgelopen jaren hebben ingezet bij
de opsporing van aanhangers van Al-Qaida
in Afghanistan, de drugsbestrijding in het
Caraïbisch gebied en vredesmissies in de
Balkan. Ze vinden het moeilijk te verkroppen
dat Kamp zegt dat de noodzaak van onder-
zeebootbestrijding niet meer aanwezig is en
dat daarom de vliegtuigen afgestoten moet
worden.
De man die drie jaar geleden als comman
dant de scepter zwaaide op Valkenburg, C.
Leebeek, vindt die beslissing van weinig visie
getuigen. „Want de taken die Kamp noemt,
bedragen nog hooguit vijf procent van de ta
ken die de Orion nu heeft." Natuurlijk beseft
de inwoner van Noordwijkerhout dat er
moet worden bezuinigd. „Wat mij opvalt is
dat bij andere legeronderdelen wel degelijk
de kaasschaaf wordt gehanteerd en bij de
MLD niet. Die mag, op de helikopters in Den
Helder na, in zijn geheel verdwijnen. Bela
chelijk, want de Orions zijn multifunctione-
ler dan wapensystemen die nu buiten schot
blijven. Er is geen eenheid die veelzijdiger is
dan de MLD."
Leebeek pleit voor een creatieve oplossing.
„Ga bijvoorbeeld verder met zeven Orions,
afgezien van de vraag of je met die vliegtui
gen in Valkenburg moet blijven. Dan kun je
nog heel veel belangrijke taken vervullen.
Laat functies als kustwacht over aan andere
instanties, die met een goedkoper vliegtuig
gaan controleren of de Noordzeekust wordt
vervuild. En het vliegveld hoeft zeker niet
dicht. Het wordt nu al veelvuldig gebruikt
door regeringsleiders en andere hoogwaar
digheidsbekleders. Instanties als de ANWB,
de luchtpolitie, de kustwacht en wellicht za
kenmensen kunnen gebruik gaan maken
van het vliegveld. Dat betekent dat de effici
ency verhoogd wordt en dan wordt de ex
ploitatie een heel ander, vooral positief ver
haal."
Leebeek zou op de barricaden willen sprin
gen. Maar wat is de macht van een com
mandeur buiten dienst? „Het enige wat ik
kan doen is zo vaak mogelijk roepen dat het
een kortsluiting in de gedachten is van het
kabinet." Zijn ex-collega Van der Kop - niet
te verwarren met de huidige commandant
Erik Kopp - vindt dat de marine het niet kan
maken om squadron 320 van de MLD op te
heffen. „Dat is uit eerbied voor de slachtof
fers die in de oorlogsjaren zijn gevallen. Als
je de boel opheft, is dat allemaal voor niets
geweest." De helikopters die overblijven
moeten de naam squadron 320 overnemen.
Van der Kop heeft de afgelopen dagen al
huilende ex-collega's aan de telefoon gehad
die het besluit de Orions af te stoten, niet
kunnen begrijpen. Van der Kop vindt dat de
traditie geëerd moet worden. De lijfspreuk
van de marine, Aera Possideo Ac Mare, blijft
daarmee voortbestaan: 'Zowel in de lucht als
op zee ben ik meester.'
De Orions wachten geduldig op een vlucht. Foto: ANP
Mariniers duwen een Beechcraft de hangar in. Particuliere foto
