I
I
I
Misdaadbestrijders
onder druk
1
Het is
wachten op
de eerste
dode'
1
Criminelen bedreigen en intimideren
ZATERDAG
5 JULI
2003
Achtergrond
Doek valt na
65 jaar voor
Marinevliegkamp
Valkenburg
De opmars van
de digitale
fotografie
De verdachte die op de
rechtszitting de vinger langs
zijn strot haalt,
achtervolgingen tot de
voordeur, in brand gestoken
auto's. Bedreiging en
intimidatie van
misdaadbestrijders door
criminelen is een probleem.
De top van politie en justitie
erkent het. Maar uit vrees
voor nog meer ellende wordt
gezwegen over precieze aard
en omvang. Want als uitlekt
dat het werkt, volgt meteen
de vraag: wie is de baas in
Nederland?
door Ferdi Schrooten
De rechercheur zware criminaliteit
heeft altijd zijn dienstwapen bij
zich. „Ook als ik boodschappen ga
doen. Op weg naar familie en vrienden
neem ik steeds andere routes en kijk con
stant in mijn spiegel." De politieman houdt
bij wanneer onfrisse figuren de bak verlaten.
„Paranoia? Noem het alert. Ik heb genoeg fi
guren voor jaren weggestopt die hebben ge
dreigd dat ze ooit de rekening komen veref
fenen. Voor 10.000 euro is er altijd wel een
gek te vinden die een kogel door je kop wil
jagen."
Net als de weinige andere misdaadbestrij
ders die over het onderwerp durven te pra
ten, wil de rechercheur alleen anoniem ver
tellen over ongewenst bezoek aan huis en
dreigtelefoontjes, niet zelden 's nachts. Me
nig opsporingsambtenaar weet wat het is
om 'thuis te worden gebracht' door een cri
mineel. Onder politiemensen circuleren ver
halen van collega's die op volle snelheid
door de halve provincie zijn achtervolgd.
Ook zijn er voorvallen van misdadigers die
rechercheurs openlijk bedreigen in de ver
hoorkamer, of thuis langsrijden om de poli
tieman te tonen dat ze écht weten waar hij
en zijn vrouw en kinderen wonen.
Medio jaren negentig was bedreiging en in
timidatie van politiemensen, officieren van
justitie en rechters een hot item. Opeens wa
ren er verhalen over de 'Contra's' in Amster
dam, die tegen betaling allerlei (vertrouwe
lijke) gegevens over opsporingsfunctionaris
sen achterhaalden en doorverkochten aan
criminelen. Officieren van justitie werden
met de dood bedreigd, een aanslag op Am
sterdamse aanklagers met een kneedbom
werd ternauwernood voorkomen, er was
een dreigement dat het Amsterdamse
hoofdbureau van politie zou worden opge
blazen, opsporingsambtenaren werden ge
molesteerd. Sommige slachtoffers kwamen
maandenlang in speciale beschermingspro
gramma's terecht.
De 'werkgroep beveiliging strafrechtketen'
concludeerde in 1996 in een onderzoek voor
de Raad van Hoofdcommissarissen dat 'bij
grote regelmaat melding wordt gemaakt van
incidenten'. Het ging om bedreiging van po
litieambtenaren met fysiek geweld en ernsti
ge dreigementen tegen gezinsleden van de
politie. Een strop aan de buitenlamp van het
woonhuis, een in brand gestoken caravan,
het dreigement dat een dochter van een po
litieman te grazen zou worden genomen bij
de arrestatie van een bendelid.
Hoge functionarissen bij politie en justitie
bevestigen dat intimidatie van v:etsdienaren
nog steeds voorkomt. Van het volgen van re
chercheurs van observatieteams tot niet mis
te verstane bedreigingen op straat en per te
lefoon thuis. Soms is er sprake van fysiek ge
weld of erger. Eind jaren negentig werden de
auto's van zes agenten van de politie Heer
len en Brunssum in brand gestoken. Naar
verluidt een actie van drugscriminelen. Die
zouden ook verantwoordelijk zijn voor de
aanslag voor het huis van de Brunssumse
wethouder en oud-narcoticarechercheur Jan
Steiner, tegenstander van coffeeshops. On
der de auto van Steiners vrouw ontplofte
een jaar geleden een handgranaat.
Bedreiging en intimidatie strekt zich zelfs uit
tot in de rechtszaal. Rechters of officieren
van justitie zien de verdachte of iemand op
de tribune een handgebaar maken dat lijkt
op het doorsnijden van de keel of het afvu
ren van een wapen. Bij de rechtszaak in Rot
terdam tegen een grote drugshandelaar, te
vens verdacht van twee moorden, gebeurde
het nog slinkser. Vlak voor de getuigenis van
een politieman zag de parketwachter de
hoofdverdachte een signaal geven aan ie
mand op de tribune. Die ging prompt naar
buiten. Luttele minuten later, toen de poli
tieman voor het hekje stond voor zijn belas
tende verklaring, ging zijn semafoon.
Vrouwlief was in paniek: een grote vent met
kale kop in een Amerikaanse slee had tot
drie keer toe door het keukenraam de echt
genote van de politieman indringend aan
staan kijken, net op het moment dat ze de
kinderen naar school moest brengen.
Speciaal voor de zwaardere gevallen van be
dreiging heeft de minister van justitie in
1999 een regeling opgesteld. Die schrijft
voor dat de Dienst Bijzondere Recherche
Zaken (DBRZ) van het Korps Landelijke Poli
tie Diensten (KLPD) een dreigingsanalyse
opstelt. Daarin staan de beveiligingsmaatre
gelen, variërend van toezicht door politiepa
trouilles, installatie van bewakingsappara
tuur tot persoonsbeveiliging en in het ergste
geval het laten onderduiken van de bedreig
de functionaris en diens gezin.
De bedreiging van een Maastrichtse straf
rechter in februari van dit jaar geeft inzicht
in de machinerie die op gang komt na een
serieuze melding. De rechter kreeg 's avonds
thuis een telefoontje. „Iemand meldde dat
er in een bepaalde groepering een halve kilo
coke was geboden om mij dood te schieten.
Dat komt dus neer op het inschakelen van
een huurmoordenaar", aldus de rechter, die
nog steeds niet al te nadrukkelijk naar bui
ten wil treden. De rechter belde na het tele
foontje meteen de hoofdofficier van justitie.
Al snel reden politiepatrouilles door de
straat. Daags erna kwam een team van het
KLPD langs om nadere beveiligingsmaatre
gelen af te spreken. De rechter kreeg onder
meer een escorte van en naar het werk op
het paleis van justitie.
Geheim
Precieze cijfers over bedreiging en intimida
tie van wetshandhavers ontbreken. De
DBRZ verstrekt jaarlijks een overzicht aan de
top van het OM van alle gemelde dreigings
zaken en de genomen beveiligingsmaatrege
len. Die rapportage is strikt geheim. „Een
aantal keren per jaar komt het voor dat de
regiopolitie het niet zelf aan kan, als het de
kracht van een korps te boven gaat", is alles
wat het landelijk parket kwijt wil. Over de
'kleinere zaken' zijn de regiokorpsen al net
zo zwijgzaam. „Het is niet in ons belang cij
fers te verstrekken", aldus het Utrechtse
korps. Gegevens over aard en omvang zou
den alleen maar paniek kunnen veroorza
ken, meldt de zegsman van hoofdcommis
saris Ruud Bik, binnen de Raad van Hoofd
commissarissen belast met de portefeuille
'geweld'.
„Het gebeurt. Alles wat u noemt, ja. We hou
den het niet bij, maar als we er van horen,
nemen we meteen actie richting de dader",
zegt commissaris Mariëtte Christophe van
politiekorps Amsterdam-Amstelland. In de
praktijk zoekt de politie de (vermoedelijke)
bedreiger of opdrachtgever op z'n minst op.
Maar het komt ook voor dat de politie
zwicht, in ieder geval vaker dan de korpsen
willen toegeven. Zaken worden nu en dan
bewust door de leiding 'stukgemaakt' om
betrokken opsporingsfunctionarissen te be
schermen. „Bij een infiltratiezaak op een
woonwagenkamp in Dordrecht wilde een
advocaat een hele sectie OT'ers (leden van
een observatieteam, red.) op de zitting laten
verschijnen. Zoiets weigeren we. Dan ver
klaart de rechter onze zaak'maar niet-ont-
vankelijk," zegt Henk Jansen, projectleider
van het landelijk bureau recherche en voor
heen chef recherche bij het korps Rotter
dam-Rijnmond. Als we moeten kiezen tus
sen het belang van de opsporing en de vei*
ligheid van onze mensen, dan laten we een
zaak liever afketsen."
Intimidatie
„Intimideren en bedreigen werkt verrekte
goed. Nog steeds", zegt criminoloog prof.
dr. Frank Bovenkerk. Hij verwijst naar de
hennepkweek op woonwagenkampen. Veel
kampen zijn verworden tot no go-area's
waar de politie alleen met een gigantische
overmacht naar binnen durft te gaan. Zoals
1
1
fel
Foto: GPD/Phil Ni^uis
de 700 man politie onlangs bij de doorzoe
king van woonwagenkamp Vinkenslag bij
Maastricht.
Bovenkerk kent voorbeelden van ontruimin
gen van hennepplantages, waarbij de politie
te verstaan krijgt voorlopig niet terug te ko
men. Na afloop van een razzia gaan de be
woners dan dicht tegen politiemensen aan
staan om die boodschap nog te benadruk
ken. Bovenkerk kent gevallen waarin de po
litie ervoor kiest de toch al gespannen ver
standhouding met het kamp niet helemaal
om zeep te helpen. „Zo'n modus vivendi
tussen politie en criminelen komt veel vaker
voor dan alleen bij woonwagenbewoners in
de hennepteelt", stelt Bovenkerk, die onder
meer langdurig onderzoek heeft verricht
naar Oost-Europese misdaad en andere
zware criminelen in Nederland. Hij verwijst
naar succesvolle bedreigingen door 'Joego's'
in de jaren negentig, die ertoe leidden dat de
politie een stapje terug deed. Een recher
cheur: „Het is wachten op de eerste dode."
Dittrich herinnert zich een zaak van vorig
jaar, waarbij de dreiging richting een politie
man zo ernstig was, dat deze tijdelijk moest
onderduiken. „Officieren van justitie wor
den van zaken gehaald na een bedreiging,
verhoorkoppels worden gewisseld. Soms is
dat ook meer dan logisch. Na zo'n gebeurte
nis zijn mensen meer bezig met htm eigen
veiligheid dan met de zaak." Soms is intimi
datie niet eens nodig. Zoals in Sittard, waar
nog niet zo lang geleden een aantal grote
criminelen bijeen was. Terwijl fout gepar
keerde auto's van burgers een bekeuring
kregen, bleven de bolides van de criminelen
daarvan verschoond. „Collega's wisten don
ders goed van wie die auto's waren, maar ze
wilden geen gezeik", zegt een politieman uit
de regio.
Spanningen
De gevolgen voor de agenten zijn soms ver
strekkend. „Mensen kunnen compleet van
de kaart raken, krijgen spanningsklachten,
concentratiestoomissen, ze slapen slecht",
zegt een psycholoog die geregeld wordt in
geschakeld door de politie in Rotterdam.
Soms wordt ziekte gefingeerd. Rechercheurs
in de bestrijding van zware misdaad reppen
van collega's die zich ziek dreigen te melden
als ze bepaalde figuren moeten verhoren.
„Slapeloze nachten hebben ze ervan", zegt
de rechercheur die boodschappen doet met
zijn dienstwapen op zak. „Je naam staat wel
boven aan het proces-verbaal, begrijp je?"
Wie zo onder druk staat, kan de stqpi van
zijn baas goed gebruiken. Maar die steun
wordt lang niet overal gevoeld. „Politiemen
sen doen zelden aangifte van dit soort din
gen. En als je het al meldt, krijg je van de lei
ding het advies er maar boven te gaan staan.
Als je zeik hebt, heb je zeik", zegt een re
chercheur.
Andere politiemensen melden dat slachtof
fers van criminele bedreiging en intimidatie
het maar zelf oplossen als ze worden afge
serveerd met 'dat is het risico van het vak'.
Ze praten er onderling over en nu en dan
steken verhalen de kop op van politiemen
sen die buiten de baas om de lastpak opzoe
ken. De dader wordt dan bijvoorbeeld opge
wacht in een brandgangetje. Uit angst voor
represailles, ook van de baas, is de stap om
het recht in eigen hand te nemen groot.
Hoge politiefunctionarissen ontkennen dat
mensen die zich bedreigd voelen met een
kluitje in het riet worden gestuurd. Verhalen
van politiemensen die het recht in eigen
hand nemen of zich uit angst ziek melden,
zijn 'niet bekend'.
„Intimideren en bedreigen werkt verrekte goed. Nog steeds", zegt criminoloog prof. dr. Frank Bovenkerk. Veel woonwagenkampen zijn verworden tot 'no go-area's' waar de politie alleen met een gigan
tische overmacht naar binnen durft te gaan. Zoals deze week bij de doorzoeking van woonwagenkamp Vinkenslag bij Maastricht. Foto: GPD/Peter Schols