'Visielozer kan het niet'
rr AI
IF5
X w
VILJ
feite.
KUNST CULTUUR
De ontmanteling van een unieke collectie
T ,v
i 'T
Nationaal geschen
voor de Jostiban<j
'Othello' zit visueel
piekfijn in elkaar
De Ceausescu's
als stripfiguren
Ononderbroken verzet tegen verstikkende civilisatie
Directeur Federatie Kunstuitleen hekelt Leidse cultuurpolitiek
donderdag 22 MEI 2003
Foto: Reuters/Eric Gaillard
Elizabeth Taylor
in Cannes
Cannes - Actrice Elizabeth Tay
lor arriveerde gisteren in Can
nes voor de dvd-première van
de filmklassieker 'Giant', onder
deel van het Aids-benefietpro
gramma tijdens het filmfestival.
In 'Gaint' (1956), van regisseur
George Stevens, speelde Taylor
naast legendarische filmsterren
als James Dean en Rock Hud
son. Elizabeth Taylor vertegen
woordigde in Cannes de Ameri
can Foundation for Aids Re
search.
Van Goghs
ter veiling
londen - Veilinghuis Christie's
in Londen verkoopt op 24 juni
drie werken van Vincent van
Gogh. Twee doeken en een te
kening komen onder de hamer:
'Nature morte, vase avec Oeil-
lets' uit 1890, 'Une liseuse de
romans' uit 1888 en een inktte-
kening van zijn huis in Aries
met een brief aan zijn broer aan
de achterkant. In de brief ver
wijst de kunstenaar naar con
tacten met zijn collega Paul
Gauguin en naar het portret dat
hij maakte van Jean-Francois
Milliet.
Foto: Reuters/Charity Dinner
Mariah Carey
naar Nederland
Rotterdam - Mariah Carey
komt voor een eenmalig con
cert naar Nederland. Op
woensdag 8 oktober treedt zij
op in de Rotterdamse Ahoy'.
Het is dan ruim zeven jaar gele
den dat ze in ons land zong.
Mariah Carey, dochter van een
operazangeres, heeft inmiddels
150 miljoen albums verkocht,
vijftien nummer-1-hits op haar
naam gebracht en twee Gram
my Awards en twee American
Music Awards gewonnen. Op
dit moment heeft ze een hit
met de single 'I Know What You
Want' samen met Busta Rhy
mes. De kaartverkoop begint
zaterdag.
Onderscheiding
voor Oudheden
kopenhagen - Het Rijkmuseum
van Oudheden heeft tijdens de
uitreiking van de "European
Museum of the Year Award' in
Kopenhagen een speciale aan
beveling gekregen. Het Leidse
museum ontving de eervolle
vermelding vanwege zijn 'com
plete aanbod' voor het publiek.
De jury was onder de indruk
van het uitgebreide en gevari
eerde programma van tentoon
stellingen, de kwaliteit van de
educatieve programma's, de
bewegwijzering en de uitnodi
gende entreehal. Sinds de prijs
in 1977 jaarlijks wordt uitge
reikt, vielen al acht Nederland
se musea in de prijzen.
Modestudenten
bij Expozee
noordwijk - In het kader van
het festival Opera aan Zee
houdt de Stichting Expozee in
de Kapel aan de Hoofdstraat in
Noordwijk een expositie van
bijzondere kledingstukken.
Tweede- en derdejaars studen
ten mode en textiele vormge
ving, van de Koninklijke Akade-
mie van Beeldende Kunsten in
Den Haag, laten zien hoe zij ex
perimenteren met vorm in rela
tie tot lichaam en materiaal.
Naast de kledingstukken zijn
schilderijen van Irene Cusell te
zien waarin zij teruggrijpt naar
haar mode-achtergrond. Cusell
schildert verstilde vrouwen die
zich beschermd of juist belem
merd voelen in hun omhulsel.
De tentoonstelling is te zien
t/m 9 juni.
leiden - Na een kantoortje in de Laken
hal en een tussenstop op de Lammer
markt is de Leidse kunstuitleen sinds
september 1993 gevestigd in het Cen
trum Beeldende Kunst (CBK) aan de
Hooglandse Kerkgracht. De collectie be
staat uit ongeveer 4600 werken, waarvan
zo'n 3000 daadwerkelijk geleend kunnen
worden (de 'werkcollectie').
In 2002 had de kunstuitleen 627 abon
nees, waarvan 94 bedrijven. Maar aange
zien het aantal abonnees niet gelijk op
gaat met het 'bereik' van de kunst (in
één gezin hoeft maar één iemand lid te
zijn), is dat laatste feit doorslaggevender.
Via de bedrijfsabonnees worden naar
schatting zo'n 5500 mensen 'bereikt', via
de particuliere uitleen zo'n 1500.
Tezamen leenden de ruim 600 abonnees
in 2002 zo'n 1500 werken. Daarnaast
verkocht de kunstuitleen een fiks aantal
doeken. In 2002 ging er aan de Hoog
landse Kerkgracht voor ongeveer 32.000
euro aan kunst over de toonbank, ruim
10.000 euro meer dan het jaar daarvoor.
Behalve dat de collectie uitgeleend
wordi, speelt deze ook een onmisbare
rol bij projecten en tentoonstellingen,
waarvan er sinds de oprichting van het
CBK 136 zijn gehouden. Dat zijn er ge
middeld veertien per jaar. In totaal stap
ten er in 2002 om deze reden een kleine
22.000 mensen over de drempel van het
CBK.
Daarnaast speelt de collectie een rol in
de educatieve projecten, waarvan er ge
middeld vier per jaar worden gehouden.
In 2002 deden er 836 leerlingen aan der
gelijke projecten mee.
Tamelijk uniek aan de Leidse kunstuit
leencollectie is het grote aantal 'unica',
oftewel: unieke kunstwerken (dit in te
genstelling tot reproduceerbare werken,
zoals litho's en etsen): 61 procent.
Volgende maand beslist de gemeente
raad over het al dan niet opheffen van
de kunstuitleen en de ontmanteling van
de daarbij behorende collectie.
door Theo de With
zwammerdam
door Rody van der Pols
den haag - leder zichzelf respec
terende stad heeft er tegenwoor
dig één: een kunstuitleen. De
kunstuitleen zit namelijk in de
lift. Niet alleen ontdekken steeds
meer mensen de mogelijkheid
om voor een beperkt bedrag een
kunstwerk in huis te halen, ook
slagen steeds meer artotheken
erin zichzelf te bedruipen. Behal
ve in Leiden, waar de kunstuit
leen zelfs dreigt te worden opge
heven. „Het desastreuze gevolg
van een falend cultuurbeleid",
concludeert Esther Gottschalk, di
recteur van de Federatie Kunst
uitleen.
Idealisme stond ooit aan de
wieg van het fenomeen 'kunst
uitleen'. Dat was eind jaren ze
ventig, begin jaren tachtig. Niet
alleen werd de artotheek als een
belangrijk instrument ter 'ver
heffing' van de bevolking ge
zien, ook vond de overheid het
een ideale instelling om kunste
naars van een inkomen te voor
zien. In het kader van de Beel
dende Kunstenaars Regeling
kregen kunstuitlenen royale
subsidies om stapels doeken
van lokale kunstenaars aan te
kopen. Het begrip 'BKR-werk'
deed zijn intrede.
De BKR werd eind jaren tachtig
afgeschaft. Ook in cultuursector
moest de marktwerking zijn in
trede doen. Kunstenaars werden
voortaan geacht zelf hun broek
te kunnen ophouden. Gemeen
tes voelden zich niet langer ge
roepen subsidiegelden in hun
kunstuitleen te pompen. Zo ook
in Leiden. „Sinds eind jaren ne
gentig roept cultuurwethouder
A. Pechtold (D66) dat de kunst
uitleen kostendekkend moet
zijn", zegt Gottschalk. „Maar
roepen alleen is niet voldoende.
Je moet zo'n instelling ook de
instrumenten in handen geven
om marktgericht te kunnen
werken."
In veel steden is dat inmiddels
met behulp van politieke steun
gebeurd. En met succes, weet
Gottschalk, die als directeur van
de Federatie Kunstuitleen -
waarbij zo'n negentig kunstuit
lenen door heel Nederland zijn
aangesloten - het wereldje als
geen ander kent. .Alleen in Lei
den is de politiek achterover
blijven leunen."
Gottschalk weet waar ze het
De Gouden
Roos van Montreux ging afgelo
pen week aan de neus van de
Jostiband voorbij, maar gister
avond viel het orkest van ver
standelijk gehandicapten alsnog
in de prijzen. Op de thuisbasis
in Zwammerdam werd het na
tionaal cadeau overhandigd aan
de orkestleiding. De inzame
lingsactie ter gelegenheid van
het 35-jarig bestaan van de
Jostiband heeft ruim 65.000 eu
ro opgebracht.
De cheque werd gisteren over
handigd door NCRV-coryfee Jo-
chem van Gelder. Dirigent Wim
Brussen uit Alphen aan den Rijn
liet blij weten het geld te willen
bestemmen voor het vervangen
van een aantal instrumenten en
voor de ontwikkeling van de
kleurennotatie. De verstandelijk
gehandicapte muzikanten spe
len niet volgens het normale no
tenschrift, maar werken met
kleuren in plaats van muziekno
ten. „Daar is veel vraag naar",
vertelt Brussen. „Er wordt door
steeds meer gehandicapten in
binnen- en buitenland mee ge
werkt. Daarom steken we extra
geld in de omzetting van nog
meer muziekstukken in
kleurennotatie."
In het dorpshuis van H
Burch, het wooncentrum
verstandelijk gehandicapte
Zwammerdam, werden ooi
dvd en een boek ten doo|
houden. Op de dvd staat ee
gistratie van het concert on]
in Ahoy', waaraan Ruth Ji
Frans Bauer, Acda De Mn
en Karin Bloemen meeweti
Met dit programma wat
NCRV genomineerd voor
Gouden Roos op het prestij
ze televisiefestival in Mont
Als troost voor het mislopen
de prijs was er gisteravond i
alle Josti's een roos.
Het boek over de Jostibandj
schijnt volgende maand ej
geschreven door voorn
NCRV-medewerker Hans SI
wenhoek. Hij heeft het orke
een aantal muzikanten lar
tijd gevolgd. Volgens Wim I
sen is er een 'ontroerend
tret' ontstaan. „Zelfs wij b
fen niet altijd hoe belangri
Jostiband in het leven van s
mige gehandicapten is.'"
'Het beste van de Josrib
maandag 9 juni om 21.30
bij de NCRV op Nederland
Esther Gottschalk: „Gebrek aan ambities kun je wethouder Pechtold niet ontzeggen. Realiteitszin daarentegen wel." Foto: GPD/Phil Nijhuis
over heeft. In 1999, nog voordat
zij als directeur bij de federatie
aantrad, deed zij in opdracht
van de gemeente onderzoek
naar de financiële situatie van
het Leidse Centrum Beeldende
Kunst (CBK), waarbij de kunst
uitleen is ondergebracht. „Daar
in heb ik een aantal scenario's
voor de toekomst van de kunst
uitleen geschetst. Eén daarvan
was het 'nul-scenario', oftewel
nietsdoen. Voorspelde uitkomst:
uitholling van de kunstuitleen
met opheffing als uiteindelijk re
sultaat. En dat is precies wat er
is gebeurd."
Dit was echter niet het enige
scenario waarin het rapport van
Gottschalk voorzag. Er werden
ook alternatieven beschreven,
die op termijn zelfs tot een ge
zonde bedrijfsvoering zouden
leiden. „Die alternatieven zijn
nooit ter sprake gekomen. Er is
geen enkele discussie ooit ge
voerd. Mijn rapport is zelfs niet
aan de gemeenteraad verstrekt.
Waarom niet? Ik zou het echt
niet weten."
Toch zou het niet het laatste
rapport zijn dat over de Leidse
kunstuitleen werd geschreven.
Vorig jaar nog zag een onder
zoek van NL Eyes het licht. Con
clusie: 1,5 jaar na het invoeren
van een nieuwe tarievenstruc
tuur kan de kunstuitleen kos
tendekkend zijn en drukt dan
dus niet meer op de gemeente
begroting. Structurele bespa
ring: ruim 62.000 euro. Gott
schalk: „Ruim vier en een half
keer zoveel als de structurele be
sparing waarin het huidige col-
legebesluit nu voorziet."
Dat besluit is om de kunstuit
leen volledig op te heffen. „Vi
sielozer kan het niet", sneert
Gottschalk. „Het lijkt de tactiek
van de verschroeide aarde. Je
wilt er vanaf, dus hef jé het maar
op, wat bovendien nog geld kost
ook. Er zijn ook andere scena
rio's, zoals samenwerken met
andere kunstuitlenen in Zuid-
Holland of een commerciële
doorstart. Waarom niet een een
malige investering? Dan ben je
er als gemeente ook vanaf - de
kunstuitleen drukt immers niet
meer op het gemeentebudget -
én heb je een bloeiende voorzie
ning voor de stad. Dat is toch
een 'win-winsituatie', zoals dat
zo mooi heet?"
Dat dezelfde wethouder die de
kunstuitleen wil opheffen, ook
de bedenker van het 'Kijkplein'
is, vindt Gottschalk des te opval
lender. Het 'Kijkplein' zou het
gebied rond de Lammermarkt
nieuw leven moeten inblazen
door een bundeling van culture
le instellingen, zoals de Laken
hal en het CBK. Gottschalk:
„Gebrek aan ambities kun je
Pechtold niet ontzeggen. Reali
teitszin daarentegen wel. Dat
het Kijkplein er in de geplande
vorm komt, is met het huidig
economisch tij en de bijhorende
bezuinigingen zeer onwaar
schijnlijk. Terwijl een kosten
dekkende kunstuitleen heel re-
eel is. Waarom niet uitgaan van
wat er al is en dat als basis van
het Kijkplein nemen. Straks hef
je de kunstuiüeen op en sta je
aan het einde van de rit met he
lemaal lege handen.
Veel tijd hoeft het volgens Gott
schalk niet te kosten om het
CBK om te vormen tot een kos
tendekkende instelling. „Laat
een kleine, slagvaardige com
missie van deskundigen het
plan verder uitwerken. De
blauwdruk ligt in feite al klaar.
Er zijn zoveel kunstuitlenen in
andere steden die als voorbeeld
kunnen dienen. Ook de Leidse
kunstuitleen verdient zo'n door
start."
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: 'Othello' naar William
Shakespeare door Het Gevolg. Regie en
bewerking: Ignace Cornelissen. Met:
Fabrice Deleduse, lanka Fleerackers,
Antoine Vander Auwera e.a. Gezien:
21/5, Schouwburg, Leiden.
Othello is een lomperik. Dat is
hij al bij Shakespeare, maar bij
Het Gevolg is Othello de ergste
lomperik ooit. Een vechtjas, vol
met Baron-van-Munchhausen-
verhalen, ijzersterk op het slag
veld, maar een nul als het om
de liefde gaat. Ignace Cornelis
sen laat hem zelfs maar nauwe
lijks uit zijn woorden komen:
als hij 'ik hou van jou' wil zeg
gen, komt hij niet verder dan
'kabeljauw'.
Zo verklaart hij dus zijn liefde
aan Desdemona, de dochter
van de doge van Venetië, en zij
houdt zoveel van hem, dat ze
die liefdesverklaring van haar
teddybeer overneemt. Ze ziet in
hem een ruwe bolster met een
blanke pit, maar zo simpel zit
Othello niet in elkaar. Hij is
ruw, zb ruw zelfs, dat als hij
haar stevig vast denkt te pak
ken, hij haar min of meer ver
plettert, maar daarnaast is hij
ook en vooral jaloers. Als zijn
'vriend' Iago hem influistert dat
Desdemona een verhouding
heeft met Cassio, gelooft Othel
lo hem en niet zijn vrouw.
De letterlijk dodelijke omhel
zing waarmee het stuk eindigt,
is bepaald een prachtig beeld.
En daarvan zijn er meer
wordt de vorstelijk grote
van de doge met behulp
een fraai belicht zeil en een
mer confetti een klein sche
in een stormachtige zee.
zelfde confetti verhoogt
weer de feestvreugde bij de
ring van de overwinning o
Turken. Steeds weer geb
Cornelissen dezelfde middj
tot een nieuw doel.
Het Gevolg speelt 'Othello'
een jong publiek, en visuei
de voorstelling dus piekfij j
elkaar. Het is alleen jammei
Ignace Cornelissen Othell
zijn stroomlijning de gave
woords ontneemt. Want d
suele vondsten overschadu
uiteindelijk het drama ei
personages. Die krijgen
merkelijk minder ruimte en
om zich te ontplooien. Otl
ontwikkelt zich hooguit van
gemanierde soldaat tot jalo I
maniak, Desdemona blijft
jong gansje, vriend Cassio i
het einde toe hopeloos naïi
goedgelovig en iedereen
zich naar de ondergang ra
puleren door de vanaf het b
aartsslechte Iago.
Dat maakt het verhaal tot
perfect vormgegeven strip
haal, een samenvatting wa
voor psychologische nu<
geen plaats meer is. Dat
ook nog de poëzie, anders
in de vorm van rijmende b
den, ontbreekt, is wel wn
Heel op het laatst, als Dei
mona al vermoord is, b
Othello toch nog te kun
spreken. Maar die poëti:
woorden worden niet meerfe
hoord.
stripfiguurtjes reduceert. Hun
personages benaderen de beide
acteurs namelijk nadrukkelijk
grotesk. De gehele productie
duurt maar vijftig minuten, dus
deze eenduidige keuze kan niet
echt gaan vervelen. Toch werkt
het wel enigszins beperkend.
De acteurs kunnen tijdens de
voorstelling niet meer uit dit
vooropgezette stramien stap
pen. Alle goede intenties ten
spijt blijft het beoogde indrin
gende portret daardoor tamelijk
oppervlakkig.
Absurde uitvergroting is een
beproefd middel om de perfidi
teit van een dictatoriaal sys
teem te analyseren. Extreem
doorgevoerde afluisterpraktij
ken bijvoorbeeld zijn soms ach
teraf nauwelijks voor te stellen.
Nicolae is daarom regelmatig
met spoelen voor een ouder
wetse bandrecorder in de weer.
Elena, die zich zelf als weten
schapster liet profileren, ziet
meer in haar mobiele chemie-
pakket.
Ze zingen een lied, ze rennen
over het podium, ze bouwen
een maquette en ze betuigen
elkaar herhaaldelijk hun lots
verbondenheid. Soms is dat
grappig om te zien want beide
acteurs beheersen deze spe
laanpak in hoge mate. Andere
kant van de medaille is echter
een diffuse keuze tussen ener
zijds een grotesk portret van
een dictatorechtpaar en ander
zijds een politiek getinte analy
se van een dictatuur.
Lovende woorden voor P.C. Hooftprijswinnaar H.H. ter Balkt
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: Tante Porno en de Eik der
Karpaten (De Ceausescu's revisited)'.
Concept, tekst en spel: Vera de Groot en
Marbjn Donders Gn de serie Nieuwe
Theatermakers). Gezien: 21/5,
LAKtheater, Leiden.
Bij 'Eik der Karpaten' denk je
niet meteen aan dictator Nico
lae Ceausescu of bij 'Tante Por
no' aan diens echtgenote Elena.
Uitgaande van de voorstelling
over dit Roemeense dictator-
paar waren het kennelijk be
kende bijnamen. Elena dankt
haar bijnaam aan het kijken
naar de illegale beelden uit de
slaapkamers van ministers. De
reden voor zijn bijnaam blijft
duister tijdens de voorstelling.
De acteurs Vera de Groot en
Martijn Donders brengen het
echtpaar weer even tot leven,
dertien jaar na hun executie op
eerste kerstdag 1989.
Beiden kijken terug en vragen
zich nog altijd af, waar het is
misgegaan. Even lijkt het er op
dat Nicolae gevoelens van spijt
kent. Maar dat blijkt slechts
schijn, een goed dictator moet
immers ook een goed acteur
zijn. Op Kerst gaat de che-
mieknobbel op het voorhoofd
van wetenschapster Elena altijd
even bloeden. Het is typisch
zo'n klein absurd detail in deze
voorstelling die het echtpaar tot
door Jan-Hendrik Bakker
oen haag - Voor de overwel
digende wijze waarop hij zijn
ononderbroken verzet tegen
een verstikkende civilisatie
heeft vorm gegeven.' De dich
ter H.H. ter Balkt is gisteren tij
dens de uitreiking van de P.C.
Hooftprijs aan hem uitbundig
geprezen voor zijn strijd voor
behoud van de poëtische band
tussen mens en natuur.
H.H. ter Balkt kreeg de hoog
ste onderscheiding in ons land
voor zijn 'sterk maatschappe
lijk betrokken en tegelijk tijdlo
ze' dichterlijk oeuvre. De prijs
uitreiking vond plaats in het
Letterkundig Museum in Den
Haag.
Harry ter Balkt, die in 1969 de
buteerde onder het bijbelse
pseudoniem Habakuk II de
Balker met de bundel 'Boeren
gedichten', kan zich met recht
vergelijken met de Duitse
beeldend kunstenaar Joseph
Beuys, meende de jury. Zowel
Ter Balkt als Beuys hebben als
een soort sjamanen gepro
beerd de wereld met hun
kunst opnieuw te bezielen. De
jury prijst Ter Balkt 'sarcasti
sche sneren naar de gemecha
niseerde wereld en de roof
bouw op de natuur'.
Ook de criticus Piet Meeuse
schilderde Ter Balkt gisteren af
als een donderende anti-mo-
/*--
Jfl
Dichter H.H. ter Balkt gisteren tijdens de uitreiking van de P.C. Hooftprijs. Foto: ANP/Robin Utrecht
deme dichter die het opneemt
voor de vitale oerkrachten in
de mens. Niets moet hij heb
ben dichters die de taal zien
als speelgoed en spel. „Taal is
voor hem geen materiaal,
maar levende materie. Of mis
schien beter nog: een soort
zintuig, dat hem rechtstreeks
met de wereld verbindt," aldi
Meeuse die onder meer de
regels van Ter Balkt citeeri
'De dichter is maar blind
vlier, hij kreunt en zingt/ in
wind die in hem klimt.'
De jury prees Ter Balkt uit»
aard niet alleen vanwege z
romantische verdediging v
de natuur, maar vooral
voor de grote en sterke same
hang die er in heel zijn werk
vinden is tussen zijn barokl
stijl, de geëngageerde inhoi
ervan en de veelzijdigheid v<
zijn techniek. Veel waarderii
had de jury ook voor 'de (ze
spot, gelardeerd met sarcasi
en humor' en de zelfven
kerdheid waarmee hij el
vorm van rijmdwang ter zijl
schuift.
De dichter zelf sprak met zi
dreunende stem een dankrei g
uit waarin hij P.C. Hooft, c\
naamgever van de prijs, o m
zijn reizen volgde. Hij raadi er
zijn publiek aan om evena irf
Hooft de poëzie in de werelrd
te houden door haar niet 1 n<
ontmaskeren. Poëzie mol q.
weer een 'hoofdweg' wordei bt
grapte hij. Hij sloot af met t I]
zinnen: „Geachte leden van jfi
jury, vrienden en weinig Qci
overgeblevenen van mijn f<ft
milie. Ontsnap aan de zwaiiet
wagens, ga naar het zuideimi
voor een grote of kleine Toui 11(
nee, ontvlucht, liefst langi 1
dan tijdelijk, naar helderheid.' 11€
