KUNST 8f CULTUUR
Chemisch kan ook kunst zijn
'In elke man schuilt een holenmensy Terence Trent D'Arb1
is weer helemaal terui
Weer beeldend theater op Noordwijks strand
woensdag 30 APRIL 2003
door Herman Joustra
leiden - Echt groot is de ten
toonstelling niet in museum
Boerhaave. Precies acht vitrines
vol. Maar de inhoud van die vi
trines is ruim voldoende om een
goed beeld te krijgen van het
werk van de Hongaarse kunste
naar en hoogleraar scheikunde
Béla VizL Het is ook juist die
combinatie van kunst en che
mie die zijn werk kenmerkt.
Elektronenbanen. hormonen,
moleculaire verbindingen en
atomen, hij probeert ze te van
gen in beelden en beeldjes van
brons, hout of natuursteen. Ba
lancerend tussen associatie en
wetenschappelijke feiten.
Daarom past een tentoonstel
ling als van Vizi prima binnen
Boerhaave, het rijksmuseum
voor de geschiedenis van de na
tuurwetenschappen en de ge
neeskunde. ook al herbergt het
museum zelf niet zozeer kunst
als wel historische voorwerpen.
Toch is zo nu en dan een uit
stapje naar de kunst - en dan
vooral kunst die raakvlakken
heeft met natuurwetenschap
pen - wel zo leuk, vindt Trienke
van der Spek. die deze tentoon
stelling van Vizi heeft samenge
steld. De Hongaar wil in de eer
ste plaats de schoonheid van de
chemie en de chemische ver
bindingen laten zien. Maar dat
is niet het enige. „Hij probeert
zijn vak toegankelijk te maken
met behulp van zijn sculpturen,
zijn werk is educatief.''
Zo is de tentoonstelling ook sa
mengesteld. elke vitrine heeft
een thema. Vitrine één bijvoor
beeld is in meerdere opzichten
het begin. 'Het Kosmische Rijk'.
„Oftewel het ontstaan van het
heelal." Over het ontstaan ervan
bestaan verschillende theorieën,
mythologische en wetenschap
pelijke. De meest gangbare we
tenschappelijke theorie is die
van een grote explosie - de Big
Bang - waarbij het huidige uit
dijende heelal van materie en
energie ontstond. Maar wat was
er daarvoor? Die gedachte heeft
Vizi proberen weer te geven in
een aantal beelden, die stuk
voor stuk relatief simpel van
vorm zijn. Zo is daar 'Het oer-
universum'. „De voorganger van
het heelal. Hij heeft dat oeruni-
versum vormgegeven als een
zwarte samengebalde massa."
In dit geval een zwarte bal van
onyx.
Vitrine twee, 'Elektronenbanen',
laat al wat complexere beelden
zien. Zeg maar beelden met tal
van uitstulpingen. Met de beel
den probeert Vizi het verhaal te
vertellen van de elektronen die
rondom de kem van een atoom
cirkelen. In hun beweging vol
gen die elektronen een duidelijk
omschreven baan in de ruimte.
„Hij heeft geprobeerd de bere
keningen van deze banen te vi
sualiseren", zegt Van der Spek,
zelf chemicus. „Maar al te diep
gaan we niet op deze materie in
bij deze tentoonstelling. Het
moet niet te ingewikkeld wor
den."
Vitrine drie tot en met acht be
handelen achtereenvolgens wa
terstofchloride, geuren, bioche
mie, evolutie, beweging van mo
leculen en de eigenschappen
van stoffen. Zo is daar het be
kende beeld uit natuurdocu-
mentaires, mieren die een
boomstam opklauteren met op
hun rug een groot groen blad.
Parasolmieren. Dat lijkt weinig
abstract zo op het eerste gezicht,
maar de schijn bedriegt hier.
„Ten behoeve van de voortplan
ting lokken mieren soortgeno
ten met behulp van feromonen.
Deze feromonen hebben zelf
een molecuulstructuur die sterk
lijkt op een mier die een stuk
blad draagt."
Zo vertelt elk beeldje een schei
kundig verhaal. „Maar je kunt
de beeldjes natuurlijk ook zo be
kijken. los van de begeleidende
teksten."
De tentoonstelling van het
werk van Vizi is te zien tot en
met 25 mei.
Peter Faber als moderne holenman in one-man-comedy 'Caveman'
door Nico de Boer
leiden - Waarom vraagt een man
nooit de weg als hij verkeerd ge
reden is? Waardoor komt het dat
mannen en vrouwen de af
standsbediening verschillend ge
bruiken? En wist u dat het li
chaam van een vrouw zo'n ne
gentig erogene zones bevat, en
dat van een man eigenlijk maar
één? Het zijn kwesties die Peter
Faber (1943) als de holenman ter
sprake brengt in Rob Beckers we
reldwijde kaskraker 'Caveman -
een pleidooi voor de holenman',
die volgende week vrijdag in de
Leidse Schouwburg te zien is.
„Het is een geestig, warm en
pittig stuk dat duidelijk maakt
dat wij in een rechte lijn afstam
men van de holenman", zegt
Peter Faber. „Bij het woord den
ken we aan heel lang terug.
Maar zo ver staat de moderne
man niet af van de holenman.
In elke man zit' in wezen nog
een holenman verborgen. In
plaats van op hem neer te kijken
zouden wij juist trots op hem
moeten zijn. We moeten af van
het cliché van de holenman, van
de bruut, die er alleen maar op
losslaat. Dat berust op een mis
verstand, op niks! Hij was ook
een beschermer, de hoeder van
vrouw en kinderen."
Peter Faber speelt een moderne
versie van de holenman. Want
op het toneel staat geen gewel
denaar die woest met een knots
staat te zwaaien en oerkreten
slaakt. Maar een man die door
schade en schande wijs gewor
den zijn leven overdenkt, gedre
ven over het verschil tussen
man en vrouw spreekt en speels
uitweidt over de communicatie
stoornissen tussen de beide sek
sen, over het kleine leed en de
grote en kleine misverstanden
van alledag.
De Amerikaanse auteur Rob
Becker, antropoloog en stand-
up comedian, onderzoekt in zijn
'Caveman' in vogelvlucht de
verschillen tussen man en
vrouw zoals die sinds mensen
heugenis bestaan. Te beginnen
bij de holenmens, die eerst jager
en visser was, toen de dieren
waarop hij tot dan toe jacht
maakte begon te temmen, en
zich gaandeweg ontwikkelde
van primitieve mens tot moder
ne homo sapiens. Peter Faber.
„In de oertijd waren de mannen
jagers, gefocust op hun prooi,
tot ze hem geschoten hadden.
In die tussentijd hadden ze geen
oog voor iets anders. Vrouwen
waren sprokkelaars die zich op
veel meer zaken tegelijk richt
ten."
Peter Faber: „Ik ben vier keer getrouwd, dus voor mijn gevoel heb ik ook wel genoeg praktijkkennis in
huis om dit verhaal te brengen." Foto: Nico Kroon
Het stuk van Becker schreef in
middels theatergeschiedenis als
zijnde de langst lopende mono
loog op Broadway. Intussen be
zochten wereldwijd ruim 2,5
miljoen mensen de voorstelling.
Faber zag het stuk in een Ham-
burgs bierlokaal: „Dit wil ik ook
doen, dacht ik meteen." Wat is
Fabers holenman voor een fi
guur? „De man die ik speel heeft
moeilijkheden met zijn vrouw.
Maar je weet niet of hij nu uit
huis is gezet of zelf is vertrok
ken. Hij reist stad en land af om
zijn verhaal te doen, want hij
heeft een missie, om uit te leg
gen hoe mannen in elkaar ste
ken. Hij is een 'echte man', die
in alle oprechtheid probeert uit
te leggen waarom hij géén
klootzak is."
'Caveman' is een ontdekkings
tocht. Als je het stuk niet zou
kennen, zou je kunnen zeggen,
hé, dat heeft die Faber zeker al
lemaal zelf ontdekt. Ik ben vier
keer getrouwd, dus voor mijn
gevoel heb ik ook wel genoeg
praktijkkennis in huis om dit
verhaal te brengen. Die man
geeft zich open en bloot, hij
durft tegen de stroom in te
gaan. Hij is eigenlijk ook een al
leman, een Elckerlyc, die meer
begrip wil kweken. Niet morali
serend, van: dit is goed of dat is
slecht. Nee, kijk, dit is de man,
dat is de vrouw, zo zit het in el
kaar. Klare taal spreken, daar
gaat het om."
De schellen vielen Faber van de
ogen toen hij het stuk zelf zag:
„Het was een eye-opener. Een
voorbeeld. Als een man thuis
komt van zijn werk, wil zijn
vrouw het liefst babbelen. Ter
wijl een man doodmoe wordt
van zo'n gesprek, rust zijn
vrouw er juist van uit. Dat zijn
zo van die verschillen, als je dat
erkent, kweek je meer begrip
voor elkaar. Als de man 's
avonds tv kijkt, kijkt hij niet al
leen tv, dan wordt hij de tv. Zijn
vrouw hoort hij niet. Zij denkt
dat hij ongeïnteresseerd is, ter
wijl dat vaak helemaal niet zo is.
Een man kan domweg niet alles
tegelijk, én kijken én luisteren.
Dat is te veel van het goede. Het
is geen onwil, hij kan het dom
weg niet."
„Een vrouw wél, die kan veel
meer dingen tegelijk. Zij houdt
veel meer de samenhang in de
gaten. Zij is gefocust op de de
tails. Zij kan het hele veld over
zien. Door haar oog voor sa
menhang en details is het eigen
lijk onbegrijpelijk dat vrouwen
niet veel meer betrokken wor
den bij bestuurlijke zaken. We
moeten aanvaarden dat man en
vrouw anders zijn. Als je van el
kaar accepteert dat de ander an
ders in elkaar steekt, is er niks
aan de hand. Man en vrouw
hebben gelijke rechten ja, in die
zin zijn we gelijk, verder zijn we
zo verschillend."
Caveman' is een lange mono
loog. Toch vindt Faber die om
schrijving niet adequaat. Te saai,
oordeelt hij, ze sprankelt niet.
De term one-man-comedy dekt
naar zijn smaak de lading meer.
„Ze zeggen wel eens, hoe krijg je
het voor elkaar, zo'n lap tekst uit
je hoofd leren. Daar zit 'm ook
de crux. Je moet het met gevoel
doen. In Holland zeggen we: de
tekst uit je hoofd leren. In het
Engels zeggen ze: to learn by
heart. Dat ligt dichter bij dé
waarheid. Waar je je ook in ver
diept, als je het in je lijf hebt op
genomen, kun je het woord
vlees laten worden. Acteren is
niet een ander worden, nee, het
is iets met honderd procent in
zet doen. Als je acteur bent,
speel je de ene keer een koning,
de andere keer een bedelaar, of
een oplichter. Als je dat voor
honderd procent speelt, word je
niet een ander, maar laat je een
ander aspect van jezelf zien."
'Caveman - pleidooi voor de
holenman', 9 mei in de Leidse
Schouwburg; 14 t/m 25 mei,
Nieuwe de la Mar Theater, Am
sterdam.
'De pers is een gevaarlijk iets, weet ik nu'
door Theo de With
noordwijk/leiden - Net als vorig jaar
komt er ook deze zomer beeldend thea
ter op het Noordwijkse strand. Daarmee
voltooit Geert van der Velden uit Leider
dorp zijn theatertrilogie in deze regio. Hij
begon in juli 2002 in Noordwijk, speelde
deel twee van 'Black Boxes' later dat jaar
op het terrein van de Leidse Meelfabriek
en zou het drieluik komende zomer in de
Leidse Schouwburg afsluiten. Dat plan
heeft hij noodgedwongen losgelaten en
hij keert met zijn acteurs, dansers en mu
zikanten terug naar het strand voor de
slotaflevering.
„Een kwestie van geld", verklaart hij.
„Van de gemeente Leiden hadden we de
toezegging van een subsidie voor twee
projecten in de stad. Dat bleek echter
nauwelijks genoeg voor dat ene theater
project bij de Meelfabriek. Er is dus geen
geld meer voor het afhuren van de
schouwburg. We moeten gewoon het
commerciële tarief betalen en als we een
voorstelling op maat willen maken, zou
den we toch zeker een week in de
schouwburg moeten neerstrijken. Dat is
dus onhaalbaar."
Geert van der Velden heeft nu in Leiden
zijn oog laten vallen op stedelijk museum
De Lakenhal. „Met mijn stichting Fields
of Wonder maak ik beeldend theater en
dat zou ook prima kunnen in een muse
um, waar beeldende kunst centraal
staat." Hij heeft een balletje opgegooid
bij de directie van het museum en wacht
nog op antwoord.
Ondertussen wilde hij niet stilzitten en
daarom heeft de Leiderdorper er voor ge
kozen weer een voorstelling te maken op
het strand. Dat kost immers niets. Bo
vendien stelden de gemeente Noordwijk
en de provincie Zuid-Holland geld be
schikbaar voor een theaterproject dat
met name op jongeren gericht moet zijn.
„Jongeren hebben een andere taal", zegt
hij. „Ze denken meer in beelden. Dat
past bij onze manier van theater maken.
Wij spelen ook niet een verhaal van A tot
Z, maar laten beelden op het publiek los.
De ervaringen van het experiment vorig
jaar op het strand zullen we nu uitbou
wen tot een volwaardige voorstelling bij
de Noorderduinen. Bepaalden elemen
ten zullen terugkeren, zoals de wandeling
over het strand, maar ik wil ook nieuwe
dingen toevoegen. Ik denk bijvoorbeeld
aan videoprojecties op de boulevard."
De voorstelling die hij 'Beeldenstorm -
een zee van inspiratie' heeft genoemd, is
te zien van 12 tot en met 17 augustus in
de avondschemering.
Van der Velden is nog op zoek naar dan
sers, muzikanten, figuranten en vormge
vers die aan het project willen meewer
ken. Daarom houdt hij zaterdag 10 mei
van 11.00 tot 14.00 uur audities bij de
Stichting Jeugd- en Jongerenwerk aan de
Panhuysstraat 17a in Noordwijk. Voor
aanmelden of meer informatie: tel. 071-
5415566.
r
door Richard Stekelenburg
haarlem Anderhalve maand geleden, in Night-
town in Rotterdam. Terence Trent D'Arby alias
Sananda Maitreya en band maken hun opwach
ting voor een verwachtingsvol publiek van goed
deels dertigers. In meerderheid zullen ze D'Arby's
overrompelende debuutalbum 'The world accor
ding to...' uit 1987 nog in huis hebben, er destijds
tijdens schoolfeesten op hebben gedanst, vermoe
delijk mee-playbackend, want zo'n plaat was het.
De meesten zullen de zanger daarna ook alweer
gauw zijn vergeten.
Terence Trent D'Arby's ster daalde eind jaren
tachtig even snel als dat ze steeg: met komeetsnel
heid. De pers ontstak aanvankelijk in jubel. De
'missing link' tussen Otis Redding en Prince werd
hij genoemd. Op grond van zijn rasperige, maar
soepele stem in combinatie met de James Brown-
leunende soul. Dit wonderdebuut had TTD - zoals
zijn naam al gauw werd afgekort - ook nog eens in
zijn eentje geschreven, terwijl hij daarnaast veel
van de instrumenten voor zijn rekening had geno
men. Toen
TTD mee ging
jubelen, ging
het mis. De
opmerking dat
zijn debuutal
bum stukken
beter was dan
'Sgt. Peppers'
van de Beatles
wordt hem tot
op de dag van
vandaag nage
dragen. Nieu
we platen wer
den steeds va
ker genegeerd.
Deels omdat
ze bij het ni
veau van zijn
eersteling niet
haalden, deels
omdat pers en
publiek het ge
woon wel ge
had hadden
met deze zelf
ingenomen
kwibus.
„Ik weet het",
zegt de zanger.
„De opmer
king was niet
serieus be
doeld, maar ik
heb daarmee
wel voor lange
tijd het wan
trouwen van
journalisten
gewekt. Het
was een spelle
tje. Journalis
ten hebben er
tijdens inter
views hard om
mee gelachen.
Om me vervol
gens ervoor te
veroordelen.
Het was een
opmerking
met een knip
oog. En: ik
dacht dat ik
het ze makke
lijk maakte met
gepeperde uit
spraken. De
pers is een ge
vaarlijk iets,
weet ik nu."
Veertig is hij nu. Hij oogt kalm, straalt een soort
innerlijke rust uit. „Ik heb veel achter me gelaten",
zegt hij. Sananda Maitreya woont tegenwoordig in
Italië. Hij heeft eigenhandig gebroken met zijn
platenmaatschappij Sony en houdt, samen met
zijn broer, nu alle touwtjes in eigen handen. De
nieuwe cd "Wild card' wordt bij wijze van spreken
vanuit de achterbak van de auto verkocht. Goeie
plaat trouwens, dat 'Wild card'.
Sananda is er meer dan tevreden met zijn huidige
bestaan. „Voorheen, bij Sony, kreeg ik vijftien pro
cent van de opbrengst van mijn eigen werk en
was daarbij gebonden aan allerlei verplichtingen.
Nu komt de hele opbrengst mij toe en betaal ik
degenen die eraan meewerken. Platenmaatschap
pijen, ze behandelen je als slaaf. Je betaalt een
heel hoge prijs om hun ster te mogen zijn."
Op de vraag waarom hij zijn naam verand
reageert hij in eerste instantie met: „Waarom
anderde CBS in Sony?" Het opgaan van het k
label, dat hem destijds contracteerde, in del
die hem naar eigen zeggen zou vermorzelen, I
een diep spoor nagelaten. Maar dan toch ova
naam: „Te veel mensen hadden een idee
rence Trent D'Arby was, onder wie mijn stiefi
met wie ik een hele vervelende relatie had. T
ce Trent D'Arby werd iets dat ik niet was. He V
een masker geworden.
„Ik denk trouwens dat dit voor veel mensen j
Veel pijn bij mensen komt voort uit hun verli f
Pijn die hen verhindert verder te groeien,
wordt: leven naar geschapen verwachtingen
ders, school, omgeving, vrienden, familie, i
een zegt je als kind wie je bent, wat je moet
en hoe je je moet gedragen. Tot je bijna stikt
masker dat we vervolgens opzetten heeft daa sti
te maken. Je leert als kind dat je liefde krijgt,
je gedraagt zoals er van je verlangt wordt. Er
gewoon om wie je bent. Dus gedraag je je Fi
wordt verwacht. Totdat je niet eens meer wee t
je werkelijk bent. Op mijn 33ste begreep ik c
al die
Terence Trent D'Arby: „Ik heb veel achter me gelaten.
Foto: GPD/PR
zijn
heid.
wel
uit het v
den."
Goed,
Sananda kan het zich nog niet echt permitt
om onder zijn nieuwe naam ook op te trede!
platen uit te brengen. Dus staat deze avon
maart nog 'gewoon' Terence Trent D'Arby of
podium van Nighttown, aldus de affiche. Het
bliek in de Rotterdamse zaal wordt verrast
een vreemd, want enorm vertrouwd beeld,
lijkt nauwelijks vat te hebben gehad op hun
van toen. Een paar lichte groeven tekenen zijn
zicht. Maar Terence Trent D'Arby is nog st
tenger. Op het magere af. En lenig! Zoals hij h(
zien in een splijtende spagaat zoals we nog
nen uit de videoclip van 'Dance little sister',
zangstem? Dezelfde, prima. Zijn huidige bi°J
Ook van het niveau van destijds. En dat is \ai j!£
is een beetje jammer, want dat is nooit het st jy
ste punt geweest van Terence Trent D'Arby
Hoe dan ook: TTD is terug!
