Lofzang op mannenvriendschap
BOEKEN
De filosofie van de vrijheid
Viespeukerij
door vier heren
Observaties
vanuit een bunker
Schrijven over Marokkaans strafkamp
Nieuwe vertaling van 'De drie musketiers'
LEO
Voorheen gekkengesticht
HDC 144
ZATERDAG 19 APRIL 2OO3
Wat is geluk? In mijn vroege pu
berteit had ik er weet van. Een
verplichte zomervakantie bij mijn
grootouders, dooltochten uit ver
veling door het grote huis en dan
tenslotte de onverwachte ont
snapping: negen in rood leer ge
bonden delen van 'De drie mus
ketiers'.
roman recensie
Jaap Goedegebuure
'De drie musketiers' door Alexandre
Dumas. Vertaling: W. Scheltens.
Uitgeverij Athenaeum-Polak Van
Gennep. Prijs: €14,95 euro.
Dagen achtereen vluchtte ik
naar de zolder, om weg te zin
ken in de ultieme jongensdroom
van gloeiende wangen, een ha
merend hart en een zinderende
lust om mantel en degen om te
gorden en te paard de wijde we
reld in te trekken.
Geen droom zo kwetsbaar als
een jongensdroom. Eigenlijk
zou je die niet bloot moeten
stellen aan een revisie. En toch
heb ik de verleiding niet kunnen
weerstaan. Want daar lag hij, de
fonkelnieuwe vertaling van Les
trois moiisquetaires van de hand
van W. Scheltens, meeliftend op
de publiciteitsgolven die de ge
lijknamige musical losmaakt.
Van die uitgave kon ik net zo
min afblijven als Eva van de ver
boden vrucht.
't Was wel even wennen. In het
begin dacht ik zelfs dat ik met
een parodie op mijn favoriete
jeugdboek te doen had. Wat een
nobele en onoverwinnelijke hel
den zijn die D'Artagnan en zijn
vrienden Athos, Porthos en Ara
mis toch! Wat een geluk hebben
ze telkens weer in hun duels op
de degen, die ze zo gretig aan
gaan en waarin ze zich helemaal
niet lijken te bekommeren om
een leven meer of minder. Daar
in zijn ze akelig eendimensio
naal, op het stripverhaalachtige
roman recensie
Wim Vogel
'De dieven zijn al gaan slapen' door Leo
Pleysier. Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs:
17.50.
Zijn huis in Rijkevorsel wordt
door de buren een bunker ge
noemd. Het lijkt geen voordeur
te hebben en de tuin is niet aan
gelegd en wordt niet onderhou
den zoals dat in Belgisch Lim
burg hoort. Zelfs in zijn geboor
tedorp weet Pleysier zich een
buitenstaander die nauwgezet
de gruwelijkheden van het plat
vloerse bestaan noteert. Qua
schrijven een minimalist, qua
observatievermogen een we
reldreiziger. Maar vooral een ge
nadeloze waarnemer van het
platteland waaruit, ook in Bel-
gie, God binnen twee decennia
verdween.
Het proza van Pleysier is altijd
gefragmenteerd. Notities over
jeugdervaringen lijken vrij wille
keurig plaats te maken voor een
enkele regel over het wel en wee
van Tantenon in India, over de
taal waarin Pleysier met zoveel
zichtbaar plezier woont, over
zijn opgroeiende kinderen en
kleinkinderen, over zijn directe
omgeving. En eerst tegen het
einde van al die sobere en gesti
leerde observaties, impressies
en herinneringen, overzie je het
mozaïek.
Een kwetsbaar mens, zich erge
rend aan de gruwelijke mentali
teit van zijn medemensen die
menen zich met eikaars leven te
moeten bemoeien. Zoals dat
ook het geval was in zijn jonge
lingsjaren waar de autoritaire
De dieven
zijn al
gaan slapen
TOP-10 FICTIE
1. (1) Thomas Rosenboom,
De nieuwe man.
Querido, 18,95
2. (2) Nicci Gerrard,
De onderstroom.
Boekerij, 17,50
3. (4) Boudewijn Büch,
Het geheim van Eberwein.
De Arbeiderspers, 15,95
4. (-) Margaret Mazzantini,
Ga niet weg.
Wereldbibliotheek, 17,90
5. (-) Vonne van der Meer,
De avondboot.
Contact, 12,50
6. (-) Yann Martell,
Het leven van Pi.
Prometheus, 17,95
7. (-) Sandor Mar ai, Gloed.
Wereldbibliotheek, 14,50
8. -) A. F. Th., Movo Tapes.
Querido, 27,50
9. (6) Hella Haasse, Sleuteloog.
Querido, 16,95
af, tot in hun eigen tegenslagen
toe. Want raken ze zelf eens ge
wond, dan hebben ze altijd nog
de wonderzalf van D'Artagnans
moeder die ook de allerzwaarste
kwetsuur in een mum van tijd
geneest.
De kroon van het rechttoe
rechtaan spant de tegenstreef
ster van het heroïsche trio, de
hoogblonde, beeldschone en
hardvochtige Milady, geheim
agente, ladenlichtster, verleid
ster, moordenares. Zelden werd
een vrouw zo fataal neergezet,
zelden sprak vrouwenhaat zich
zo onverbloemd uit. Het is dan
ook op z'n plaats dat vertaler
Scheltens dit onaangename
trekje van het boek koppelt aan
wat nog veel sterker in het oog
springt: de lofzang op de man
nenvriendschap.
Het devies 'één voor allen, allen
voor één' gaat uit van een gelijk
gezindheid die alleen kan be
staan onder die mensensoort
voor wie de sabel als het ver
lengde van een zeker lichaams
deel dient. Het is opvallend dat
de jonge D'Artagnan, in het eer
ste hoofdstuk nog een provinci
aal die met de vaderlijke zegen
zijn geluk in Parijs gaat beproe
ven, in de vriendschapsbond
van de drie musketiers wordt
opgenomen nadat ieder van hen
hem eerst tot een duel heeft uit
gedaagd. Daarmee is aangege
ven dat wapengekletter hier al
tijd iets erotisch heeft. Zelfs in
de epiloog sluit D'Artagnan nog
vriendschap met een aartsvijand
van het eerste uur die hij maar
liefst driemaal in een tweege
vecht op leven en dood bestre
den heeft.
De drie musketiers is voor door
gewinterde liefhebbers én nage
komen lezers het beste te savou
reren als ze in de overdrijving
niet alleen de parodie maar ook
de ironie willen proeven. Het
kan niet anders, of de vrouwen
versierder en dandy die Dumas
was, keek dwars door zijn par
mantige types en dus ook door
zichzelf heen. D'Artagnan is te
genover kameniers en dienst
meisjes een echte haan en te
genover vrouwen met karakter
en temperament een schoft,
Porthos gedraagt zich menig
maal als de eerste de beste
windbuil en de fatterige en ver
wijfde Aramis, die niet toevallig
de wapenrok wil ruilen voor ka
zuifel en soutane, heeft terecht
zijn naam doorgegeven aan een
merk aftershave dat ruim drie
eeuwen na zijn dood in zwang
kwam.
De echte held, tot ver in de tra
gische diepten, is Athos. Hij is
beduidend ouder, bedroefder
en wijzer dan zijn vrienden en
heeft op het moment dat het
verhaal begint al een leven vol
ellendige wederwaardigheden
achter zich. In dat leven neemt
Milady, met wie hij enige tijd ge
trouwd blijkt te zijn geweest,
een schaduwrijke plaats in. Met
haar slechtigheid heeft ze hem
zo getergd dat hij zijn grafelijke
status heeft opgegeven en onder
een schuilnaam dienst geno
men heeft als eenvoudig muske
tier. Juist omdat hij veel heeft
meegemaakt, heeft hij kunnen
vader zijn wil oplegde en waar
God en meneer pastoor en me
neer de Baron je leven bepaal
den. Ook het grote gezin en de
navenante grote familie met
haar codes zijn er debet aan dat
de jonge Pleysier zijn onbevan
genheid snel verliest en altijd en
overal op zijn qui-vive is.
Het resultaat is een ontroerende
autobiografie van een man die
zijn leven vooral beschouwt als
een 'gevecht dat je moest voe
ren voor het verwerven (en na
dien bewaren) van je persoonlij
ke souvereiniteit.' Een autobio
grafie die de lezer zelf mag com
poneren uit de scherven en
splinters die de schrijver aan
reikt. Het motto dat Pleysier aan
De dieven zijn al gaan slapen
meegeeft, is een citaat uit Leven
als ambacht van Cesare Pavese:
'R. heeft je gezegd dat je materie
bewerkt die versplintert.'
Zowel de titel van die bron als
het citaat zelf sluiten perfect aan
bij Pleysiers opvatting en invul
ling van zijn schrijversschap.
Zijn bron is zijn eigen leven, het
resultaat is een wereld waarin
van samenhang nauwelijks
sprake is en waarin persoonlijke
vrijheid bevochten moet wor
den. Niet voor niets wordt een
paar keer de Zuid-Afrikaanse
schrijver Coetzee aangehaald.
Wie Pleysier leest, stuit op een
merkwaardige tegenstelling. De
auteur neemt afstand van de al
gehele onderworpenheid en af
hankelijkheid uit zijn jeugd in
de jaren vijftig, maar betreurt te
gelijkertijd dat veel vanzelfspre
kendheden binnen nog geen
twintig jaar zijn verdwenen en
voelt zich daar schuldig over.
Vlaanderen is veranderd, de
mensen zijn veranderd, het
platteland verandert razend snel
en de eigen taal waar nog zoveel
rek in zit, dreigt ook al teloor te
gaan. Er resteert deze Martin
Bril van Vlaanderen weinig an
ders dan koppig zijn solipsisme
te verdedigen en om van uit zijn
burcht van die veranderingen
verslag te doen.
De dieven zijn al gaan slapen is
een genadeloze analyse van ons
bestaan waarin gewone mensen
hun best doen. Waarin het
'mondiale gekwaak' almaar toe
neemt en dat in een wereld die
zelf razendsnel verandert. Dat er
geen ander bestaan dan dat
vaak smakeloze bestaan is, dat is
de nauwelijks te verwoorden
tragiek waarover Pleysier zich
zelf keer op keer dwingt te
schrijven.
10. (-) Robert Ludlum,
Het Janson Dilemma.
Luitingh Sijthoff, 18,95
Met Margaret Mazzantini haalt
Wereldbibliotheek opnieuw een
Italiaans succesnummer bin
nen. Over een chirurg die net
naar huis wil gaan, als zijn 15-
jarige dochter ernstig gewond
wordt binnengereden. Ook echt
nieuw: Yann Martels groteske
avonturenroman Het leven van
Pi en een kersverse Ludlum.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
Heel lang beschouwde men geesteszieken als 'on-
productieven' die achter slot en grendel hoorden.
Pas aan het eind van de achttiende eeuw drong het
besef door dat deze mensen wellicht behandeld
konden worden in speciaal voor hen gebouwde in
richtingen. Dat inzicht heeft tal van ontwerpen op
geleverd, waarbij het welzijn van de patiënt als uit
gangspunt werd genomen. De wisselende opvattin
gen over hoe dat welzijn dan het best vorm gege
ven kon worden, komen in die ontwerpen duidelijk
naar voren. Noor Mens geeft in 'De architectuur van
het psychiatrisch ziekenhuis' (Inmerc Wormer,
53,oo) een helder overzicht van al die projecten.
Het is een uitermate fraai geïllustreerd boek, met
oorspronkelijke ontwerptekeningen, oude en nieu
we foto's van psychiatrische ziekenhuizen in Neder
land. Van het Rijksasiel voor Psychopaten in Leiden,
Endegeest in Oegstgeest en Sancta Maria in Noord-
wijkerhout, tot Vogelenzang in Bennebroek, het
Provinciaal Krankzinnigengesticht Meerenberg (zie
foto) bij Santpoort en het beroemde sanatorium
Zonnestraal bij Hilversum, allemaal passeren ze de
revue.
Foto uit besproken boek.
Scène uit de musical '3 Musketiers' van Joop van den Ende. Foto: GPD/Deen van Meer
loslaten en relativeren, en daar
mee is hij het toonbeeld van het
aristocratisch ideaal dat non
chalance en distantie als onont
beerlijke eigenschappen voor
onderstelt.
In de combinatie van avontuur
lijk jongensboek en historische
roman heeft De drie musketiers
een onsterfelijkheid verworven
die zich alleen maar laat meten
met de status van spreekwoor
delijke klassiekers als Don Qui-
chote en Robinson Crusoe. Van
de vele honderden boeken die
broodschrijver Dumas in feuil
letonvorm publiceerde is dit,
met De graaf van Monte Christo,
het enige dat tegen het vlak
van de tijd bestand gebleke
De nieuwe vertaling maak
grote charme van het werk
altijd inzichtelijk en aanva
baar, al moet je wel een nie
pot te krijgen jongensziel
ben om tot het einde bekoo
kunnen blijven.
filosofie recensie
Jan-Hendrik Bakker
'Het zijn en het niet' door Jean-Paul
Sartre. Vertaling: Frans de Haan.
Uitgeverij Lemniscaat Prijs: tot 1 juni
49,50. daarna €60,00.
Soms moeten vertalingen. Als
een taalgebied zichzelf serieus
neemt is het aan zichzelf ver
plicht de grote standaardwerken
uit filosofie en literatuur be
schikbaar te stellen aan het pu
bliek, zelfs al bestaat dat maar
uit enkelingen. Er kan dan in elk
geval naar zo'n klassiek werk
verwezen worden. Hoort Jean-
Paul Sartres L'être et le néant tot
die standaardwerken? Dat is de
vraag die rijst bij het ter gelegen
heid van de Maand van de Filo
sofie verschijnen van Het zijn en
het niet, de op zich moedige Ne
derlandse vertaling door Frans
de Haan van Sartres filosofische
hoofdwerk.
Sartre schreef Het zijn en het
niet kort voor en tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Het be
vatte honderden pagina's be-
wustzijnsfilosofie opgeschreven
in een aan Heidegger en Husserl
ontleend-fenomenologisch jar
gon. Na de oorlog zou het boek
de bijbel worden van de existen
tialisten. Die status Jcreeg het
niet vanwege de filosofische
merites, maar vanwege de plas
tische en eigentijdse voorbeel
den die in Sartres verhandeling
over het menselijk zijn staan.
Velen herkenden zich daarin.
Jean-Paul Sartre is altijd al een
scherpzinnig waarnemer ge
weest van het menselijk hart.
Tussen het tamelijk bonkige
academische proza van Het zijn
en het niet vielen die passages
nog eens extra op.
Zo kort na de oorlog met een
Europa in puin en een vernietig
de traditionele cultuur stond de
Jean Paul Sartre.
Archieffoto: ANP
jonge generatie volledig in de
kou. Ze voelde zich aangetrok
ken tot het desolate maar eerlij
ke beeld dat Sartre gaf van het
menselijke individu. Zijn oproep
tot authenticiteit, waar het in
Het zijn erhet niet om draait,
sprak aan. Hoe moeten wij le
ven in een verder zinloze we
reld? Het is de vraag die het mo
derne denken overigens altijd al
heeft beziggehouden. Sartre
raakte een gevoelige snaar.
Louter om cultuurhistorische
redenen is het daarom goed dat
er in ons land nu een vertaling
verschenen is van Het zijn en
het niet. Maar voor de geschie
denis van de filosofie is dat veel
minder het geval. Specialisten
hebben het boek al in het Frans
gelezen, of zullen dat doen.
Maar het is zeer de vraag of het
boek buiten die kring nog een
levende bron zal zijn voor nieu
we generaties. Sartres overige
werk vond in ons land eigenlijk
al snel zijn weg. Maar dan betrof
het zijn toneelwerk, zijn verha
len en romans, en essays als
"Wat is literatuur?' en 'Het
tentialisme is een human!
'Het zijn en het niet', laat s
zijn latere (nooit voltooide)
tiek van de dialectische re
hebben het altijd zonder v
ling moeten doen.
De abstracte ideeënwereld
hij in Het zijn en het niet
werpt, is als filosofie een
woonbaar bouwwerk. Zijn
lyses missen de subtiliteit
bijvoorbeeld een Franse tij
noot als Maurice Merleau-
ty. Ze zijn voor een aanzii
deel Sartres eigen variant v<
Duitse filosoof Heidegger,
Zijn en tijd in Frankrijk toer
nauwelijks bekend was.
Heel beknopt gezegd kon
inhoud van Het zijn en het
neer op een sqherpe tweed
in het zijn. Enerzijds is er d(
reld van de dingen, anderzi
er het menselijk bewustzijn
laatste is altijd maar op jacl
men te vallen met 'wat het
is'. Het richt zich op dingei
het nooit zelf is. Het kan
min samenvallen met het
met de ander, want ook da
dingen. Het bewustzijn is
leegte. Het jaagt achter zie
aan, eenzaam en nooit volt
Maar daarin schuilt ook
vrijheid en verantwoord
heid. Wij zijn tot vrijheid ve
deeld, luidt een van Sartre
roemde stellingen.
Op zich is dat allemaal geei
praat. Maar Sartre had ii
zijn en het niet weinig ooj
belangrijke vragen over
menhang van lichaam en j
de invloed van de taal en d
fuse wijze waarop de mens
nis heeft van zichzelf en
ren. Hij denkt schematisch
cies zoals hij dat in pol
kwesties later ook zou doer
dogmatische is misschien
de reden waarom hij nauw
opvolgers heeft gehad. S
filosofie van de vrijheid is
rie gebleven, te steriel vo<
praktijk van leven en denke
DE LEESTAFEL
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Het kaartverbond' door Edward Wright.
Uitgeverij Van Holkema Warendorf.
Prijs: €15,99.
Het kaartverbond is een klassie
ke thriller in een modem jasje
van uitmuntende kwaliteit. Au
teur Edward Wright debuteert,
vanaf deze week ook in Neder
land, met een hardboiled private
eye die zoete herinneringen op
roept aan Chandlers Philip Mar
lowe en Hammetts Sam Spade
(en dan gespeeld door Hum
phrey Bogart, in The Maltese
Falcon
John Ray Hom is aan het aller
eerste begin van wat een reeks
lijkt te worden - jippie! - geen
privé-snuffelaar. Min of meer
toevallig komt hij op het spoor
van een ernstige zedenzaak. Hij
was ruim een halve eeuw gele
den kortstondig heel erg be
roemd als Sierra Lane, de onver
schrokken cowboy in tientallen
goedkope bioscoopwestems.
Tot hij een belangrijk type uit de
filmwereld mishandelde en
daarvoor de bak in draaide. De
Tweede Wereldoorlog zorgde
eveneens voor een onwelkome
onderbreking van zijn carrière.
Nu doet hij de incasso's voor
zijn oude filmmaat, de Indiaan
Joseph Mad Crow die een casi
no bestiert.
Een rijke vriend laat John Ray
een serie foto's zien, waarop
zeer minderjarige meisjes onder
wie Homs stiefdochter Clea
worden gedwongen tot allerlei
vormen van seks. De vier man
nen die deze viespeukerij bedrij
ven, zijn gemaskerd, maar één
van hen is in elk geval de inmid
dels overleden vader van die
vriend. Een uiterst machtig man
in Los Angeles, en eentje dus
met een groot, afschuwelijk ge
heim.
De vriend sterft een vreemde
dood. Het is het eerste teken dat
Hom zich in een dodelijk wes
pennest steekt. De cowboy laat
zich echter niet afschrikken om
uit te vinden wie het kwartet van
het kaartverbond zijn. Om hun
identiteit te verhullen, lieten de
vier zich door hun kameraden
aanspreken als Ruiten, Harten,
Klaver en Schoppen.
Dit is een ouderwets spannende
en sfeervolle roman, met kruidi
ge dialogen, pittige karakters en
een delicate ontknoping. De
tweede Hom staat op stapel, zo
meldt Wright uit de Verenigde
Staten. Hij weet zich gesterkt in
zijn auteurschap door de presti
gieuze Debut Dagger die hij van
de Britse thrillerschrijverbond
kreeg.
In de rubriek De Leestafel wordt
wekelijks een ander genre boe
ken belicht. Deze week de recen
te oogst literaire tijdschriften
door Martin Hendriksma
Mag iedereen vrijelijk romans
schrijven over de grote gruwelen
der aarde of is dat alleen voor
behouden aan directe slachtof
fers? Die interessante vraag is
het hoofdthema in het laatste
nummer van het literair tijd
schrift Raster (De Bezige Bij,
15,00). Directe aanleiding is de
in 2001 verschenen roman Een
verblindende afwezigheid van
licht van de in Frankrijk wonen
de Marokkaanse schrijver Tahar
Ben Jelloun.
Ben Jelloun baseerde zijn boek
op een langdurig door hem ge
voerd gesprek met een van de
overlevenden van Tazmamart.
Dit Marokkaanse strafkamp,
waarvan het bestaan voortdu
rend werd ontkend door de au
toriteiten, huisvestte achttien
jaar lang de vermeende plegers
van een staatsgreep. Ze leefden
als ratten diep onder de grond.
Zonder enig licht, op een uiterst
karig voedselrantsoen en versto
ken van elke hygiëne. Een straf
kamp waaruit de schaarse over
levenden, kromgegroeid en on
der dikke korsten vuil, in 1991
werden vrijgelaten.
Een Marokkaanse vrouw houdt
een foto omhoog van haar echt
genoot die in Tazmamart is ver
dwenen. Foto: Reuters
Ben Jelloun draait in zijn boek
niet om de gruwelen heen en,
om de suggestie van exploitatie
van andermans ellende de kop
in te drukken, besloot hij de roy
alties van zijn boek te delen met
het door hem geinterviewde
slachtoffer. Toch barstte er kort
na de verschijning van de ro
man een heftige polemiek uit,
stevig gevoed door het feit dat
een van de overlevenden zelf
ook aan het schrijven was gesla
gen. Diens schokkende oogge-
tuigeverslag werd in Frankrijk
geprevaleerd boven de gero
mantiseerde aanpak van Ben
Jelloun.
Raster neemt zoals gebruikelijk
de ruimte om nuances aan te
brengen. Ben Jelloun mag in
een uitgebreid per email ge
voerd interview zijn aanpak toe
lichten. 'Een schrijver is vrij om
te schrijven wat hij wil, als hij er
maar scrupuleus en oprecht in
is. Als hij gebruik maakt van
gebeurtenissen die iemand an
ders heeft meegemaakt, moet
hij dat zeggen en er verder zijn
eigen werk mee creëren.
Verraad zou het zijn, als een
schrijver de persoon door wie
hij zich heeft laten inspireren
het tegendeel laat beleven en
zeggen van wat deze in werke
lijkheid heeft beleefd en gezegd.'
De overige medewerkers aan dit
honderd en eerste nummer van
Raster lijken het overwegend
met Ben Jelloun eens.
Ook de Vestdijk Kroniek (€6,00
plus €2,50 porti) is bij nummer
101 aangeland en weet de al drie
decennia dode schrijver vaak
toch weer op verrassende wijze
te portretteren. Dit nummer
opent met een vergelijking van
de psoriasis-patienten in Dennis
Potters legendarische The Sin-
ging Detective en Vestdijks
Glinsterend pantser. De kop bij
het verhaal is aantrekkelijk ('Ge
schilferd maar niet geschift!'),
maar gaandeweg moet auteur
Cathy C. van Beek in een steeds
grotere spagaat om de literaire
intenties van de sterk ver
lende schrijvers nog een b
bijelkaar te houden.
Boeiender is de integrale 1
gave van een interview da
Gregoor in 1968 met Ve
had. Het is de mensenscl
egocentrische schrijver ten
ten uit. Meest opzienbard
dat Vestdijk, die in zijn hij
sche romans lang vervlogel
den haarscherp neerzet, b
geen enkel visueel geheug
hebben. 'Het gezicht van I|
[zijn vrouw, mh] kan ik m
voorstellen. Het gezicht
mijn ouders kan ik me
voorstellen, ga zo maar j
Waarschijnlijk omdat ik ui
tend auditief ben.' Vestdijk
eens te meer een tovenaar.
Net als Vestdijk moet ook S
Carmiggelt vrezen voor d«
getelheid. Ook bij hem
een enthousiast groepje faij
schrijvers werk onder de j
sen te brengen. Helaas!
breekt bij de Carmiggelt-j
elke distantie. Tekenend j
het meest recente Nieuii
van de Carmiggelt-Kring
abonnement €21,00) open
enkele kernachtige passag
Carmiggelts werk. Voor de
is een opmerking als 'vroi
d'r zijn er teveel van, ma!
vind ik wel gerieflijk' 'vas
dijenkletser, maar een kril
geest haalt er zijn schoudt
op. Dat geldt helaas voa
gros van de kopij in numm
