Dntoerekeningsvatbaar volk
BOEKEN
Eens een klojo, altijd een klojo Een debuut dat dwingt tot doorlezen
Spannende fabelstrip over Blacksad
Op zoek naar een verloren vader
,ï)st Zwagerman over het hedendaagse Nederland
hijs Kra
OVERLOOP
HDC 144
VRIJDAG 4 APRIL 2003
"(wagerman schrijft romans en poëzie,
gjkt zich als columnist en essayist druk
g$n alles en nog wat. Ook weer in zijn
1 bundel 'Het wilde westen', waarin
Zfcwboy opdraaft, maar Nederland in
V en post-Fortuyntijdperk in kaart
c> (gebracht,
ijl
essays recensie
Nico de Boer
§Hlde westen. Nederland 2001-2003' door Joost
rman. Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €12,50
euro.
J«
Ie vooravond van de oorlog in Irak
de kwestie in de media weer aan de
gesteld. Moet een schrijver zijn stem
"Ten in tijden van crisis en oorlog?
"ld is die vraag niet. Van oudsher roe-
"Vrhrijvers zich tenslotte in delicate
'eies. Maar hun stem wordt, zeker in
[eiand, steeds minder gehoord. Hun rol
!r,de media gaandeweg overgenomen
"kn rits deskundigen, historici, colum-
journalistieke commentatoren en
Mke analisten.
^Ver Joost Zwagerman mengt zich nog
'in het publieke debat. Dat doet
kennis van zaken, met betrokken
en in een vaardige stijl. Je kunt het
êid met hem eens of oneens zijn, zijn
"In zijn meestal prikkelend en plezierig
J<)
om te lezen. Lef en bravoure kunnen hem
evenmin worden ontzegd. Het blijkt alle
maal weer uit zijn nieuwe boek Het wilde
westen, waarin hij zijn stukken bundelde die
tussen 2001 en 2003 verschenen in verschil
lende landelijke dagbladen.
De nadruk ligt op 2002, toen de wervelstorm
Fortuyn woedde. In zijn boek gaat Zwager
man naar aanleiding van de Kosovo-crisis
en de elfde september ook zijdelings in op
de rol van de schrijver in het maatschappe
lijk debat. Volgens Zwagerman past een Ne
derlandse schrijver zo'n rol niet erg. 'Ook in
tijden van een wereldbrand schrijven en
praten wij Nederlandse schrijvers graag over
bomen.'
Het nadeel van Het wilde westen is dat een
aantal stukken inmiddels door de actualiteit
is ingehaald en daardoor een belegen in
druk maakt. Want wie maakt zich terwijl de
oorlog in Irak volop woedt nu nog druk om
het allang ter ziele gegane zondagmiddag
programma van Hanneke Groenteman? Of
om de 'ziekelijke leugens' van Tara Singh
Varma? Het kortstondige tijdperk Fortuyn
lijkt alweer lang geleden. De grote maat
schappelijke onrust over die politieke
moord lijkt te zijn weggeëbd, de politiek
heeft haar oude plaats hernomen en breekt
haar hoofd over de kabinetsformatie en de
oorlog. Zelfs de rechtszaak tegen Volkert van
der G. veroorzaakt nauwelijks nog enige dei
ning.
Toch vormt Fortuyn de rode draad in Zwa
germans boek, deze 'charismatische Don
Quichot' en 'wild en verleidelijk fladderende
paradijsvogel', die de latente onvrede in
brede lagen van de samenleving een stem
gaf en de geest uit de fles haalde. Zwager
man plaatst hem in een breder perspectief
en probeert te verklaren hoe hij in zo'n kor
te tijd zo groot kon worden: 'Hij was voor
honderdduizenden de icoon van de typi
sche Nederlander die er eer in stelt te leven
volgens het credo van de overtreffende trap:
het hardst, het grootst, het hevigst, het ikst.'
Verder richt Zwagerman zijn pijlen op kwes
ties die raakvlakken hebben met (de op
komst van) Fortuyn, en schrijft hij onder
meer over bolletjesslikkers, voetbalhooli
gans, 'luidruchtig rechts en zelfvervettend
links', kinderfeestjes voor volwassenen, par
tycentrum Nederland, Ayaan Hirsi Ali, por
no, de Gay Parade, literatuur enzovoorts.
In de epiloog van Het wilde westen beschrijft
Zwagerman de Tweede-Kamerverkiezingen
van januari jongstleden. De Nederlander
had weer pragmatisch en met verstand ge
stemd, zo leek het. Zwagerman gelooft ech
ter niet dat de geest daarmee terug in de fles
is en de zo geroemde Nederlandse nuchter
heid zich heeft hersteld. Voorzover de Ne
derlandse volksaard of identiteit (nog) be
staat in een land met inmiddels zo'n gemê
leerde bevolking is die in zijn ogen vooral
wisselvallig en veranderlijk, 'op het ontoere
keningsvatbare af.
Laten we ons geen illusies maken, wil Zwa
german maar zeggen. Er hoeft maar weer
een type als Fortuyn langs te komen om het
kruitvat aan te steken en de boel ontploft
opnieuw.
Deelnemers aan de Gay Parade op de Amsterdamse Prinsengracht. Foto: ANP/Cor Mulder
Zwakke karakterisering irriteert in roman Niematz
roman recensie
Wim Vogel
iaal Flip een borsalino' door
imatz. Uitgeverij Contact. Prijs:
22,90.
^.broer met 'roeping', je
Hen die naar 'de kweek'
len met wie je praat over
*4 en Camus, de brouwerij
)ahoek en thuis 'ons ma en
"a": dat moet Brabant zijn,
eMaren zestig. Veel blijft on-
eTijk in Tweemaal Flip
11orsalino, de derde roman
^Hax Niematz (1942), maar
vHat we hier te maken heb-
*pet Brabantse, katholieke
■fys die groots en meesle-
n willen denken en leven,
"'het streven daarnaar en
^Jhet mislukken daarvan,
"^Niematz een dikke en bi-
vfoman geschreven.
maar iets over zijn stijl. In
'Hlde studentikoze kringen
Nt nog wel 'mos' zijn, maar
xaar met omfloerste gene-
_»id afzeiken, dat hoor je
"Veel meer. Max Niematz
.er geen genoeg van: bijna
rbnderd bladzijden lang zet
jn lezers een verbale brij
vol melige geestigheden,
geiende uitweidingen, zo
emde leuke observaties en
4 dialogen.
Er waren eens drie vrienden:
Waldo Kostbinder, Flip Oerle-
mans en Jos Severijns. Eeuwige
trouw zweren zij elkaar op de la
gere school, maar op de 'kweek'
trekt Severijns zich van die ge
lofte al weinig aan en als Oerle-
mans een vriendinnetje krijgt,
geldt voor hem hetzelfde. Blijft
Waldo over. Hij mag mislukken
op het gymnasium, niet echt
slagen bij Van Gend Loos en
op de afdeling Geweigerde Pak
ketten van de PTT - voor vriend
schap verdient hij een tien.
Cruciaal in de roman is de tragi
sche dood van Eefje, het achtja
rige zusje van Oerlemans. De
troost van het katholicisme is
aan hem niet besteed. De lec
tuur van Franse existentialisten
laat hem vertwijfeld (zo heet
dat) zoeken naar het 'waartoe'
en het 'waarom' van alles. Wel
iswaar beschrijft Niematz dat
getob allemaal wel als een grote
grap, maar de gevolgen zijn er
niet minder om. Van de ene op
de andere dag vertrekt de zoe
kende Oerlemans naar Borneo,
naar zijn missionerende broer
Hannes. Alles en iedereen laat
hij verbijsterd achter.
Als de brieven uit Borneo steeds
kwellender worden vooral om
dat zijn vriendin Dorris haar
liefde achterna is gereisd, meent
ook Waldo zijn vriend te hulp te
moeten komen. Liftend met zijn
vriendinnetje Laurien, trekt hij
dwars door Europa en Azië naar
Borneo. Vreemd is wel dat Lau
rien net de Mulo voltooid heeft,
dus zestien jaar is en kennelijk
kijkt niemand in dat katholieke
Brabant ervan op als zij met
haar vriendje naar Borneo lift.
Gewoon op de hoek van de
straat je vinger opsteken en je
komt er vanzelf. Ook blijft vol
strekt onduidelijk waar het duo
van leeft tijdens de tocht en ge
durende hun maandenlange
verblijf op Borneo, maar je
vraagt het je wel af.
Niet alleen door zijn stijl en zijn
gebrek aan logica irriteert deze
roman, ook en vooral door zijn
zwakke karakterisering. Honder
den pagina's lang blijft iedereen
hetzelfde, van ontwikkeling is
geen sprake: eens een klojo, al
tijd een klojo.
Misschien dat Niematz je iets
wil leren over bepaalde culturen
op Borneo, Dorris is niet voor
niets sociologe met belangstel
ling voor inheemse eetgewoon
tes. Misschien heeft Niematz
zelf op Borneo gewoond en pakt
hij daarom zo breed uit met zijn
beschrijvingen van de natuur,
de cultuur, de woeste stromen
en allerlei andere prachtige za
ken die je daar kennelijk aan
treft. Het is mogelijk dat hij de
zendingsdrang van Hannes en
zijn medebroeders van com
mentaar wil voorzien, dat hij te
genover de rationaliteit van alle
anderen de frisse, begeerlijke
natuurlijkheid van het lekkere
ding Laurien wil stellen: best
mogelijk allemaal. Maar waar
om lezers daarmee zó uitge
breid lastigvallen?
Volgens zijn uitgever schreef
Niematz 'een openhartig, licht
zinnig en geestig boek, meesle
pend, diep menselijk en vol ver
rassende wendingen, gezet in
een heldere, verkwikkend nuch
tere stijl.' Ik herken alleen iets in
dat 'lichtzinnig1 en 'nuchtere': al
die andere kwalificaties lijken
mij even overbodig als de ro
man zelf.
roman recensie
Jeroen de Valk
'Overloop' door Thijs Kramer. Uitgeverij Podium. Prijs:
€15,00.
Het Reversed Speech Syndrome bestaat
niet, maar daar zit Rutger Impand niet mee.
De werkeloze taaipsycholoog schrijft een
gewichtig artikel over dit verschijnsel, dat ter
sprake zou zijn gekomen bij een congres
aan de universiteit van El Paso. Daar had
een spraakarts uit Noord-Korea de resulta
ten medegedeeld van een groot onderzoek
onder vijfhonderd Mexicaanse emigranten.
De proefpersonen zouden na hun emigratie
zijn gaan stotteren, en daarbij de neiging
hebben woorden omgekeerd uit te spreken.
En voilé: het Reversed Speech Syndrome,
ofwel kortweg RSS. Impand bedenkt er nog
talrijke details bij die het congres een au
thentiek aanzien geven. Het Tijdschrift voor
Psychologie neemt het artikel gretig op, ten
einde het dubbeldikke zomernummer vol te
krijgen.
Vanwaar die maskerade? impand heeft ge
reageerd op een contactadvertentie, aange
zien hij behalve werkeloos en wereldvreemd
ook eenzaam is. En in zijn brief had hij als
beroep 'publicist' opgegeven. Later begon
het hem te dagen dat een publicist toch zo
af en toe iets moet publiceren. En dus zuigt
hij dit artikel uit zijn duim. Het zijn opmer
kelijke gebeurtenissen in zijn leven, want
Impand is geneigd tot complete passiviteit.
Deze twee activiteiten - de reactie op de ad
vertentie en het schrijven van het artikel -
hebben onvoorzien een gigantische nasleep
die de hoofdpersoon in enkele maanden
verandert in een geheel ander mens.
Hij wordt geïnterviewd door diverse media,
en de kwaliteitskranten vullen complete
brievenrubrieken met discussies over RSS
en de onbekendheid ervan. Die armoedige
emigranten kampen ermee, geen wonder
dus dat de elitaire wetenschap deze aandoe
ning doodzwijgt! Een gerenommeerd insti
tuut beweert vervolgens wél bekend te zijn
met RSS, in de hoop zo flink wat overheids
steun binnen te halen.
Het is allemaal te lezen in Overloop, de de
buutroman van Thijs Kramer (1963). Een
prachtboek, met een vlotte, verslaggevende
stijl, die dwingt tot dóórlezen. Overloop
groeit uit boven de gemiddelde schelmenro
man als Kramer terugkeert naar het verle
den van zijn hoofdpersoon, teneinde duide
lijk te maken hoe Impand is geworden wie
hij is. We stuiten op een moeder die de at
mosfeer koste wat kost gezellig wil houden,
en een vader die lijdt aan vroegtijdige de
mentie. Pa Impand doet op den duur weinig
meer dan het op chaotische wijze verbou
wen van het achterhuis. Rutger helpt hem
voortdurend en verzeild zo, samen met zijn
in nevelen verdwijnende vader, in een soci
aal isolement.
Daarvóór waren er al tekenen dat het met
Rutger helemaal mis zou kunnen gaan, en
dat brengt ons op de schrijnendste pagina's
van het boek Krariiër situeert zijn hoofdper
soon in de lagere school te Bovensmilde die
in mei 1977 gedurende drie dagen werd ge
gijzeld door radicale Molukkers. Dankzij
veel research weet de auteur de beklem
mende sfeer weer te geven.
Hij schrijft over de weerloze meisjes en jon
getjes die de gijzelaars gehoorzamen als hen
wordt verzocht de ramen met krantenpapier
dicht te plakken: de panische angst, die leidt
tot overgeconcentreerde aandacht voor het
irrelevante, en de gewelddadige afloop,
waarbij het gezicht van de brave zesde klas
onderwijzer aan flarden wordt geschoten,
tot 'een kapotgetrapte meloen' overblijft.
Dergelijke passages blijven de lezer bij, en
maken Kramer tot méér dan een 'veelbelo
vende' debutant.
IP-10 FICTIE
DE LEESTAFEL
Thomas Rosenboom,
leuwe man.
(do, 18,95
Nicci Gerrard,
fiiderstroom.
Brij, 17,50
Boudewijn Büch,
Qeheim van Eberwein.
^eiderspers, 15,95
^Boudewijn Büch,
:ine blonde dood.
<eiderspers,€ 15,95
|John Grisham, De claim,
runa, 19,95
jandor Marai, Gloed,
dldbibliotheek, 14,50
^Maeve Binchy, Quentins.
J)oek, 16,99
J. Gaarder,
■ereld van Sofie.
iekiet, 15,00
Judith Koelemeijer,
twijgen van Maria Zachea.
jan, 17,50
1) Reve/Matena,
vonden, een beeldverhaal,
ge Bij, 19,90
<higdroman (14+) van Jost-
^aarder over de geschiede-
an de filosofie is inmiddels
[ian de 49ste druk. Wie weet
Ijandor Marai dat met Gloed
?nog eens gaat halen. Zijn
'itrede in de top tien zal
Je voortkomen uit de suc-
tolle toneelversie van het
«boek. Ook herintredend:
Binchy's beschrijvingen
'ten Iers café.
:l
loekentoptien wordt weke-
feamengesteld op basis van
•popcijfers van Athenaeum
«handel en H. de Vries Boe-
in Haarlem, Boekhandel
fker in Leiden, Plantage
(handel Harkema in Hilver-
j Boekhandel Los in Bus-
en Boekhandel De Ark in
ere.
Bram Hulzebos over taboe op zelfmoord
door Jan Kuys
Elke week ligt er een ander genre
boeken op de leestafel. Deze
week het nieuwste van het
nieuwste op het gebied van het
beeldverhaal.
Dé gebeurtenis van de week is
natuurlijk het verschijnen van
de nieuwe Blacksad (Dargaud,
6,50), drie jaar na het uitbren
gen van deel 1. Dit door Juanjo
Guamido fantastisch getekende
beestenverhaal heeft een door
Juan Diaz Canales geschreven
scenario, waarin de sfeer van
het donkere detective-bestaan
tot leven komt.
De panter Blacksad wordt inge
huurd om een merkwaardige
ontvoeringszaak op te lossen in
'The Line', een verpauperde
achterbuurt die onveilig wordt
gemaakt door bendes als de
Black Claws. De Arctics, een ex
treemrechtse KKK-achtige mili
tie, wil 'The Line' kuisen en dan
vooral van alle niet-witte bees
ten. Hun leider, politie-inspec-
teur Karup, is de hoofdverdach
te op het lijstje van Blacksad.
Mede dankzij het opvoeren van
beesten in plaats van mensen
lukt het de auteurs een span
nende fabel neer te zetten,
waarin ironie een belangrijke rol
speelt. De spanning druipt er
van af en het voortreffelijke te
kenwerk in dit harde familiedra
ma smaakt naar meer.
De productiviteit van de uit Chi
li aflcomstige schrijver-regisseur
Jodorowsky is groot. Hij werd
vooral bekend als scenarist van
de vermaarde cyclus van teke
naar Moebius (pseudoniem van
Jean Giraud, de schepper van
Blueberry) met stripheld John
Illustratie uit Tcarus' van Rabaté.
Difool in de hoofdrol. Daarnaast
maakte hij de reeksen Techno-
vader met Zoran Janjetov en
Fred Beltran, De Metabaronnen
met Juan Gimenez en De Jeugd
van John Difool met Janjetov.
Deze strips worden over het al
gemeen beschouwd als zogehe
ten 'spin-offs', die in een snel
tempo uitdijen. Recent ver
scheen onder de titel Het voor
ouderlijk huis een speciale uit
gave van De Metabaronnen (Ar-
boris, 7,50), waarin de lezers
een kijkje wordt gegund achter
de schermen van deze uiterma
te succesvolle reeks over een fu
turistisch universum. Informa
tief voor de fans en een fraaie
introductie voor de beginners.
Voor de vele fans van de Blauw-
bloezen is het schrikken en
snikken. In deel 46 Requiem
voor een Blauwbloes (Dupuis,
4,20) sterft onze dappere held
Blütch. Zijn maatje Chesterfield
is ten einde raad, maar ook in
deze stripserie lijkt de dood een
betrekkelijk iets. De fans zijn in
elk geval verzekerd van een deel
47.
Pikant is de uitgave van een
nieuw avontuur van autocou
reur Michel Vaillant. Dossier
V2001 (Lombard/Graton,
4,60) verschijnt in de reeks On
uitgegeven Toppers. Geestelijk
vader Jean Graton heeft in de
loop van zijn carrière een schier
eindeloze reeks uitgebracht,
maar niet alles is in druk ver
schenen. Een aantal bijzondere
verhalen wordt in deze serie als
nog op de markt gebracht met
als extraatje wat meer achter
grondinformatie over de teke
naar en zijn hoofdpersoon. Aar
dig te weten is dat er in novem
ber een speelfilm verschijnt met
Vaillant in de hoofdrol.
In de categorie stripdetectives
komt uitgeverij Lombard met
een op het eerste gezicht dege
lijke serie. Halloween blues
6,50) heet het eerste deel uit
een serie van zeven, telkens
door andere scenaristen en te
kenaars gemaakte afleveringen.
Deel 1 is van tekenaar Kas, een
leerling van Rosinski, en scena
rist Mythic, die onder meer een
bijdrage heeft geleverd aan Alfa.
Tot slot een prachtige uitsmijter.
Een beetje stripliefhebber kent
het verhaal van Ibicus (Oog
Blik, 14,95). Van dit door Ra
baté prachtig bewerkte verhaal
naar een boek van Alexis Tolstoi
is inmiddels deel 3, het voorlaat
ste deel, verschenen. Om adem
loos te lezen.
non-fictie recensie
Jeanette van Leeuwen
'Een te dunne huid' door Bram Hulzebos
Uitgeverij Contact Prijs: €17,90-
Hoe heeft het zover kunnen ko
men? Dat is de vraag die Bram
Hulzebos niet meer loslaat sinds
hij de boodschap heeft gekregen
dat zijn vader zelfmoord heeft
gepleegd. Na drie zelfmoordpo
gingen binnen een jaar kwam
het bericht weliswaar niet hele
maal onverwachts. In feite zag
iedereen het aankomen: familie,
collega's, vrienden, artsen en
verpleegkundigen, ze stonden
erbij en keken ernaar.
'Niemand kon er iets aan doen.
Toch is er iets mis gegaan wat
misschien niet mis had hoeven
gaan.' Om dat uit te zoeken en
zijn gevoelens op een rijtje te
kunnen zetten, duikt Hulzebos
in het verleden om de laatste ja
ren van zijn vader (alcoholist,
chronisch psychiatrisch patiënt,
jarenlang heimelijk homoseksu
eel, onderwijzer, organist) in
kaart te brengen. Tien jaar heeft
Hulzebos jr. zijn vader 'straal
genegeerd', vlak voor de geboor
te van zijn eerste kind heeft hij
alle contact verbroken. Dus
waarom nu die interesse? 'Ik ge
loof dat ik plotseling zo geïnte
resseerd ben in het leven van
mijn vader omdat ik zeker wil
stellen dat ik hem terecht in de
steek heb gelaten.'
In de ruim drie jaar dat hij met
Een te dunne huid bezig is ge
weest, heeft Hulzebos duidelijk
afstand weten te nemen. Daar
door is het een eerlijke, vlot ge
schreven autobiografie gewor
den, opgedragen aan zijn zusjes
die, net als hij, buikpijn kregen
als hun vader belde of onver
wacht voor de deur stond.
Hulzebos en zijn zusjes groei
den op in een rijtjeshuis in Ro
den. Daar was hij gedurende
een (korte) periode gelukkig. En
dan denkt hij vooral aan die
avonden dat zijn vader beneden
op de piano speelde nadat hij
hem en zijn zusjes in bed had
toegestopt. Een paar maanden
voor de geboorte van zijn eerste
kind heeft Hulzebos het zijn va
der nog geschreven: dat hij hem
een goede vader had gevonden.
Vroeger. 'Toen wij jong waren'.
Het ging bergafwaarts nadat zijn
vader ervoor had gekozen te
vertrekken uit de psychiatrische
kliniek waar hij langdurig was
opgenomen. 'Niemand in die
psychiatrische kliniek had het
hart om ons erop te wijzen dat
er in ons gezin iemand was die
zichzelf langzaam maar zeker
om zeep hielp.'
Hulzebos heeft behoorlijk wat
kritiek op de hulpverlening die
geen adequate behandeling lijkt
te hebben voor depressieve, suï
cidale patiënten. Zo is het op
zijn minst merkwaardig te noe
men, vindt hij, dat zijn vader
voortdurend werd doorverwe
zen naar artsen in opleiding die
niet op de hoogte bleken te zijn
van de medicijnen die hij slikte.
En nog merkwaardiger is het dat
de psychiater die hem vlak voor
zijn dood behandelde, niets wist
van twee eerdere zelfmoordpo
gingen en hem met een nieuwe
lading pillen alleen naar huis
stuurde.
Waarom is er zo weinig voor
lichting over suïcidaliteit, vraagt
Hulzebos zich af. Waarom wor
den er miljoenen gestoken in de
behandeling van gewelddadige
pedofielen, terwijl men niet toe
komt aan de genezing van ie
mand die zichzHt wil ombren
gen? Want dat zijn er meer dan
Hulzebos ooit had verwacht.
Kennelijk lopen er iedere dag
bange mensen door de stad.
Mensen door wanhoop over
spoeld, die uit schaamte nie
mand meer durven te bellen.
Omdat hun huid te dun is. Net
zoals bij de vader van de auteur.
Ondanks al zijn kritiek op de
medische behandeling gaat het
te ver om het boek een aan
klacht tegen de hulpverlening te
noemen. Het is eerder denkbaar
dat lotgenoten, die net zo wor
stelen met het waarom, zich
herkennen in dit schrijnende re
laas en er troost uit putten. Ook
voor niet-lotgenoten die op zoek
zijn naar de diepere levensvra
gen, is het een zeer intrigerend
boek dat boeit van begin tot
eind.
