Slechte neus typisch menselijk trekj
GESPREK VAN DE DAG
■I
Avondje stappen
tast geheugen aan
Eet-emotie vinden door tekenen en schilderen
Thuis in de zorg
VRIJDAG 28 MAART 2OO3
DAGELIJKS LEVEN
''NU Z-B-C5 /(HJEBLItFTy
11^ HfeB NEr HET BEflülXiEMAAkT.
MENSELIJK
In Diergaarde Blijdorp in Rotterdam
zijn vier STOKSTAARTJES geboren
die voor de nodige opwindinding en
afleiding zorgen. In het begin waren
de kleintjes bijna niet te zien omdat
ze nauwelijks uit hun warme bin-
nenverblijf kwamen. Nu de zon wat
vaker schijnt, is daar verandering in
gekomen. Bijna dagelijks worden ze
buiten gesignaleerd. De kleintjes,
door bezoekers liefkozend ook wel
'stokjes' genoemd, zijn nog actiever
dan hun ouders en rollebollen de
hele dag door. Behalve wanneer er
volgens de ouderdieren gevaar
dreigt. Dan worden ze razendsnel in
hun nekvel gepakt en naar binnen
gesleept. Foto: ANP
Het huis in Liverpool waar JOHN
LENNON zijn jeugd doorbracht, is
voortaan toegankelijk voor publiek.
De woning op 251 Menlove Avenue,
waar de ex-Beatle van zijn 5de tot
zijn 23ste woonde, is helemaal in
oude staat teruggebracht. Vorig jaar
werd het huis te koop aangeboden.
Yoko Ono, Lennons weduwe (foto),
kocht het toen voor een niet nader
bekendgemaakt bedrag. Ono schonk
het vervolgens aan de National
Trust, de organisatie die het Britse
erfgoed bewaakt. Ono zelf verrichtte
gisteren de opening. Foto: AP
De Zweedse kroonprinses VICTO
RIA ziet af van een gepland bezoek
aan de Verenigde Staten. Het be
sluit hangt samen met de 'huidige
internationale situatie', meldde
het Zweedse koninklijk huis. Een
woordvoerder benadrukte eergiste
ren dat het afzeggen van de reis,
die later deze week zou beginnen,
geen politieke achtergrond heeft.
De 25-jarige Victoria studeerde
tussen 1998 en 2000 aan Yale
University in de Amerikaanse staat
Connecticut geschiedenis en poli
tieke wetenschappen. Ze zou ko
mende week in Washington begin
nen met een cursus CONFLICTBE
HEERSING. Verder stonden er be
zoeken aan New York en Philadel
phia gepland.
De erelijst van Jamai blijft stug
doorgroeien. De 16-jarige winnaar
van Idols werd gisteren in Ahoy'
verrast met een PEPSI CHART
AWARD. De winnaar van de talen
tenjacht ontving de onderschei
ding, uitgereikt door platenbons
Hans Breukhoven. Van zijn de
buutsingle Step right upzijn intus
sen meer dan een slordige
200.000 stuks verkocht. Vandaag
ligt het verzamelalbum van de tien
jonge idolen in de winkel. Over
twee weken komt er een dvd uit
met onder meer mini-reportages
van elk van de tien finalisten.
De Nederlandse astronaut ANDRÉ
KUIPERS is volgende week
PROEFKONIJN voor een test die
hij volgend jaar in het echt in de
ruimte moet uitvoeren. Dat heeft
de Stichting Ruimteonderzoek Ne
derland gisteren laten weten. Ge
durende vluchten boven de Atlan
tische Oceaan zetten de piloten
van het vliegtuig herhaaldelijk de
motoren op volle kracht, trekken
zij stijl op en laten ze het vliegtuig
vrij vallen. Tijdens de vrije val ver
keert alles in het vliegtuig 20 se
conden in een toestand van ge
wichtloosheid. De onderzoekers
willen weten welke invloed zwaar
tekracht heeft op de werking van
de longen en op het functioneren
van het hart.
Aan alle bekende nadelige gevolgen
van alcoholgebruik is een nieuwe toe
gevoegd. De dag na een avond stevig
drinken functioneert het geheugen
heel wat slechter dan gebruikelijk.
Dat gebeurt ook zonder dat het bloed
nog een spoortje alcohol vertoont.
Een en ander blijkt uit een onderzoek
van dr. Joris Verster van de faculteit
Farmaceutische Wetenschappen van
de Universiteit Utrecht.
Verster verdeelde 48 studenten over
twee groepen. De ene groep kreeg
een hoeveelheid jus d'orange met al
cohol vergelijkbaar met ruim acht
glazen bier. De andere groep dronk
uitsluitend jus d'orange.
De avond voor het drinken en de
ochtend erna voerde iedereen een ge
heugentest uit waarbij vijftien woor
den moesten worden geleerd. Aan
sluitend werd het kortetermijngeheu-
gen getest door na te gaan hoeveel
woorden men zich kon herinneren.
Een uur daarna werd het langeter-
mijngeheugen op de proef gesteld.
Ook werd nagegaan of men de vijftien
woorden herkende tussen de reeks
andere niet geleerde woorden.
Bij het kortetermijngeheugen en de
herkenning waren er nauwelijks ver
schillen tussen drinkers en niet drin
kers. Maar uit het onderzoek bleek
dat na een avond stevig drinken het
langetermijngeheugen slechter func
tioneert dan bij niet-drinkers.
„Je zou denken dat je na een poosje,
als je je weer beter voelt, beter pres
teert. Maar het katereffect van het ge
heugen wreekt zich juist na een tijdje
meer dan in het begin. Dat is nooit
eerder aangetoond", zegt onderzoe
ker Verster.
Volgens hem toont dit onderzoek aan
dat het van belang is om na te gaan in
hoeverre alcoholgebruik, ook al is het
uit het bloed verdwenen, nadelig is
voor deelname aan het verkeer.
Mare Brink
Honden brengen een belangrijk deel van hun
leven snuffelend door. Wat hun neus op
snuift, zegt veel over hun omgeving en be
paalt in sterke mate hun gedrag. Bij mensen
treedt de reuk veel minder op de voorgrond.
Een typisch menselijk trekje? Ja, blijkt uit re
cent onderzoek.
Globaal gezien heeft de mens, net zoals bij
voorbeeld de muis en de hond, zo n dui
zend reukgenen. Maar waarom ruikt de
mens dan zoveel minder? Dat komt doordat
bij de mens in de loop van zijn evolutie veel
van deze reukgenen in het ongerede zijn ge
raakt. Ze werken gewoon niet goed meer.
Van oudsher is de reuk bij dieren altijd een
belangrijk zintuig geweest Bij de gewervel
de dieren zijn de reukhersenen een belang
rijk onderdeel van het centrale zenuwstelsel.
Het erfelijk materiaal, het DNA, telt zo'n
duizend genen die betrokken zijn bij het
waarnemen van geuren.
Deze geurgenen dragen de erfelijke bood
schap voor eiwitten, die zich op de buiten
kant van de cellen boven in onze neus be
vinden. Vluchtige stoffen die worden opge
snoven, worden vastgehouden door deze
'ontvanger-eiwitten' of, met een moeilijk
woord receptoren. Zo'n veertig van dezelfde
geurmoleculen is voldoende om een cel zo
te prikkelen, dat in de hersenen een geur
wordt waargenomen. Zoals 'ik ruik peper
munt', 'die geur doet me denken aan het
huis van mijn oma' of 'het stinkt hier naar
rotte eieren'.
Is de sterke achteruitgang van onze geurge
nen iets typisch menselijks of hebben ook
onze voorouders, de mensapen, er last van?
Die achteruitgang is typisch menselijk, zo
blijkt uit het onderzoek van Israëlische en
Duitse onderzoekers.
Ze hebben van de mens, de chimpansee, de
gorilla, de orang-oetan en de rhesusaap wil
lekeurig vijftig geurgenen onder de loep ge
nomen. Bij de mens bleek iets meer dan de
helft van deze genen zó te zijn veranderd,
dat ze hun werk niet meer goed kunden uit
voeren. Bij de mensapen is er ook een ach
teruitgang, maar veel minder sterk.
Een verklaring voor de sterke achteruit
van het reukvermogen van de mens is-
gens de onderzoekers vooral de opkon
van het zien. In de loop van de evolutii
de mens heeft de reuk het moeten afleg
tegen het zien. De geur als signaal voor
vaar of voor herkenning werd steeds mii
belangrijk.
Maar er is geen reden tot ongerustheid
houden nog altijd meer dan vierhondei
genen over die wel werken. Genoeg ome
heerlijk parfum op te snuiven en voldot
om een alarmbel te laten rinkelen bij ee
vreemde of zelfs gevaarlijke geur. Maai
carrière als speurneus zit er niet meeri
De menselijke neus ruikt nauwelijks iets, vergeleken met die van veel dieren. Foto's: EPA/Ton Kastermans/United Photos de Boer/AP/Hans van Weel
te<
Dal
al!
con
Ohi
ikki
Eten is emotie. En dus doen producenten
van voeding er alles aan om die emotie te
achterhalen. Eén manier is om consumen
ten te laten schilderen en tekenen, ontdekte
promovenda Siet Sijtsema. Potlood en kwast
zeggen wat een mens niet in woorden kan
uitdrukken.
Sijtsema is onderzoekster bij het LEI (Land
bouw Economisch Instituut) en promoveer
de onlangs aan de universiteit van Wagenin-
gen op een proefschrift dat gaat over de ge
voelens van gewone mensen bij gezonde
voeding. De uitkomst is niet zo verrassend.
Broccoli, sla en yoghurt zijn gezond. Friet en
roomijs zijn ongezond.
Maar de methode om door schilderen en te
kenen emoties over gezond eten te achter
halen, is wel nieuw in de voedingsweten
schap, stelt Sijtsema. „In de reclamewereld
gebeurt het al. Ik heb het nu ook voor de
productontwikkeling gedaan."
Voor producenten is het niet langer vol
doende om de perfecte technologie in huis
te hebben. „Ook de wensen van de consu
ment moeten worden vormgegeven", aldus
Sijtsema. „Die heeft kennis over eiwitten of
vitamines maar zeker ook gevoelens over
eten." Praten is dus niet de juiste methode
om die gevoelens op tafel te krijgen, meent
de promovenda. Schilderen en tekenen wel.
Als je mensen vraagt wat ze gezonde voe
ding vinden, geven ze een heel goed ant
woord op basis van ratio en kennis. Het
wordt lastiger hun gevoel te verwoorden. Als
ze wordt gevraagd om het in beelden weer
te geven, lukt dat vaak weer wel. Het is net
als bij muziek. Die heeft ook invloed op het
gevoel, zonder dat dit in woorden kan wor
den uitgedrukt."
En dus werd aan 24 vrouwen 'omdat die
meer interesse hebben in gezondheid' ge
vraagd een gezond moment te tekenen.
„Het leverde momenten op van vakanties,
van lekker buiten zijn, van natuur, van luie
ren in de zon of van actief bezig zijn", licht
Sijtsema toe. „Gezond heeft dus heel duide
lijk een relatie met je happy voelen, met ge
lukkig zijn."
Daarna moesten de vrouwen een abstract
schilderij maken over het thema 'gezond
heid en voeding". En dat leverde verbeeldin
gen op van oogst, boomgaard, een hart of
van de zon.
Deze 'kunstwerken' werden weer bediscus
sieerd. „En zo werd duidelijk waarom men
sen groente en fruit gezond vinden. Omdat
ze het associëren met vers, natuurlijk en on-
ite
bewerkt."
Daama werd bij 344 mensen manneni
vrouwen) aan de hand van acht verschil erei
de producten getoetst of ze hetzelfde d» uk
ken over gezond voedsel. Hierbij kwami taa
broccoli, sla en yoghurt als het meest ge ran
zond uit de bus en roomijs en friet also; de
zond. Sijtsema: „Biefstuk en rijst zitten a jj2e]
tussenin. En de karbonade werd 'neur^
tot ongezond' genoemd."
Opvallend is volgens de promovenda dt
consumenten 'gezond en natuurlijk' oi
één kam scheren. En dat bij biefstuk <x
nog de associatie 'genieten en lekker' ho jg
Wat haar betreft een duidelijk voorbeeld
het feit dat eten'meer dan een fysiologis fa
gegeven en meer dan alleen de ratio is.
GPD
C'OM ,-1
kod w
Wie is daar?' vraagt een breekbaar stemmetje door de
intercom. 'Thuiszorg mevrouw!' Ja ja, en ik heb zelfs
een legitimatiebewijs op zak die ik bij terechte twijfel
de klant in het gezicht kan duwen zoals een beetje FBI-
agent dat zo graag doet. Een stukje minder stoer, dat
wel. Een pasje waarop staat dat de directie verklaart
dat de houder van deze kaart werkzaam is bij Amster
dam Thuiszorg. Het kwieke tweeënnegentig-jarige bes
je gelooft het wel en hoeft geen pasje te zien. Ik heb
hem dan ook vooral bij me om mezelf te overtuigen,
want de slaperige pasfoto op de voorkant is niet het
beste visitekaartje om bij binnenkomst het idee te wek
ken dat ik een vlotte werkmier ben. 'Heb je geen
pantoffeltjes bij je, meisje?' Uhh neeee?! Sta vervolgens
dus wel een beetje ongemakkelijk te draaien met mijn
laarzen op het in mijn kader brandend schone tapijt.
Nu ik beter kijk, begin ik me trouwens af te vragen wat
ik hier kom doen. In dit huis lijkt het bestaan van stof
en vuiligheid tot een andere wereld te behoren. Om de
aandacht van mijn zanderige schoenen af te leiden,
vraag ik dus maar wat ik moet doen. Ze wil voor de
zekerheid toch even weten of ik ervaring heb met huis
houdelijk werk. Ik lach liefjes en knik vriendelijk, ter
wijl er zich een visioen van mijn eigen kamer op
dringt. Slecht voorbeeld. Bovendien, hoe moeilijk kan
het zijn, een beetje schoonmaken? Als ik begin met het
vegen van de trap, kijkt ze bezorgd toe. Wat doe je
nou, als je de trap gaat doen moet je natuurlijk wel
bovenaan beginnen!' Ja, natuurlijk. Ik heb notabene
een heel werkboek gekregen waarin stap voor stap
staat beschreven hoe schoon te maken, maar als ik
met priemende oogjes in mijn rug ineens prestatiege
richt aan de gang moet, begin ik ondoordacht ijverig
te klungelen. Gelukkig gaat het daama best lekker. Zo
lekker dat ze vindt dat ik een vlotte meid ben en wel
een kopje thee met een plak ontbijtkoek heb verdiend.
Binnen vijf minuten ben ik bekend met de hele fami
liegeschiedenis, terwijl ik ondertussen zwaar gecon
centreerd de ontbijtkoek zonder te kruimelen naar
binnen probeer te werken. Onvoorstelbaar hoe vaak
iemand het woord 'netjes' kan zeggen. 'Gelukkig is al
les weer netjes. Fijn hoor, fijn, heerlijk. Dank je!'
Misschien dus toch wel een zinnig bijbaantje. Na jaren
werken in de horeca, waarbij je de medemens voorna
melijk het alcoholisme in helpt, dan nu eens iets an
ders. Iets waarbij ik zinvol bijdraag aan de maat
schappij door hulpbehoevende mensen van dienst te
zijn, zodat ze zo lang mogelijk thuis kunnen blijven
wonen. Zo kom je nog eens ergens. Elk adresje een an
der verhaal. De tweede klant is lang niet zo netjes als
de eerste, een stuk jonger, maar tien keer zo vaag. Be
halve tegen mij, ratelt ze aan één stuk door tegen de
planten en de spullen in huis, afgewisseld door een
jengelend geneurie, waardoor ik langer blijf stofzuigen
dan nodig is.
Bij de derde, een paar dagen later, moet ik ook bood
schappen doen. 'Heb je geen fietstas, kindje?' Neeeeh,
ook dat niet. Geen pantoffeltjes en geen fietstas,
schoonmaken b la, maar geen burgerlijke conces
sies ten bate van de behulpzaamheid alsjeblieft!
Fietstas of niet, ze stuurt me evengoed op pad
met een hele waslijst en concessies doe ik toch
wel als ik in een drukke tabakswinkel om
een pakje Belinda mentholsigaretten moet
vragen. Uitgeput mag ik na het intens
schrobben en soppen even zitten. Ik krijg
een kopje thee, dat ze strompelend op haar
krukken in de keuken voor me gaat zetten.
Dat lijkt een beetje in te druisen tegen mijn
behulpzame aanwezigheid, maar in het
werkboek staat toch echt heel duidelijk dat
de thuishulp verantwoordelijk is voor het
in stand houden en stimuleren van de zelf
redzaamheid van de klant. Die aanwijzing
maakt het verleidelijk om enkel geestelijke
bijstand te geven terivijl ik hen zelf op hun
knieën laat boenen, maar die houding zou
mijn loopbaan ernstig bekorten. Het bete
kent wel dat ik nu dus even genoeglijk ach
terover zak, terwijl ik haar in de keuken
hoor rommelen en mompelen. 'Lekker, alles
weer schoon en netjes.
Reageren? reactles_op_coluirni@hotmall.com
