KUNST CULTUUR
Cultuur lijdt bijna
niet onder oorlog
'Kleine Romeintjes hadden zwaardjes, nu zijn het supersoakers'i
Zonder een zweem van zoetelijkheid
Kolderieke klucht zonder vette knipoog
Uilenspiegel in
verschillende vormt
Cirkelende spiegelman
Openbare
restauratie
din haag - Museum het Mau-
ritshuis in Den Haag gaat van 8
april tot en met 2 mei een
openbare restauratie uitvoeren
van het schilderij 'Het puttertje'
van Carel Fabritius (1654).
Hoofdrestaurator J. Wadum
werkt onder toeziend oog van
bezoekers en webcams aan het
schilderij. Hiervoor wordt een
museumzaal als restauratie
atelier ingericht.
Zeldzame werken
Dickens geveild
leek - In het Groningse Leek ko
men zaterdag 5 april zeldzame
of gesigneerde werken van de
19de eeuwse schrijver Charles
Dickens onder de hamer. Tot
de stukken behoren onder
meer de eerste druk van 'The
Chimes' uit 1844 en de eerste
druk van 'Nicholas Nickleby'
uit 1839 met drukfout. De ver
wachting is dat de werken rond
de 4000 euro per stuk gaan op
brengen.
Goetheprijs voor
Nooteboom
hamburg -Schrijver Cees Noo
teboom is voor zijn gehele oeu
vre onderscheiden met de Goe-
the-prijs van de Alfred Toepfer
Stichting in Hamburg. Noote
boom nam de prijs, waaraan
een bedrag van 25.000 euro is
verbonden, gisteren in de ha
venstad in ontvangst. De stich
ting prijst de Nederlandse
schrijver om de manier waarop
hij „een precieze filosofische,
historische en kunsthistorische
vorming met de dichterlijke
lichtheid van onbevoordeelde
visuele ontdekkingen ver
bindt". Nooteboom geldt in
Duitsland als een van de be
langrijkste Nederlandse au
teurs. Veel van zijn boeken, zo
als Het volgende verhaal en Ri
tuelen, zijn in het Duits ver
taald. Tot de winnaars van de
Goethe-prijs behoren de Ameri
kaanse auteur T.S. Eliot, de
Duitse architect Walter Gropius
en de Britse componist Benja
min Britten.
vrijdag 28 maart 2oo3
den haag/gpd - De Amerikaanse
zangeres Kelly Rowland heeft
vanwege de oorlog in Irak haar
Europese tournee uitgesteld. Eer
der maakten drie kleinere Ameri
kaanse groepen bekend niet naar
Europa te willen komen vanwege
de oorlog. Omgekeerd heeft het
Rotterdams Philharmonisch Or
kest besloten een tournee door
de VS af te gelasten.
Het orkest zou vandaag voor
twee weken naar de Verenigde
Staten vertrekken. „Na overleg
met alle betrokkenen heeft het
orkest besloten onder de huidi
ge omstandigheden niet af te
reizen. Het toenemende gevoel
van onveiligheid als gevolg van
de actuele oorlogssituatie heeft
tot deze beslissing geleid", aldus
een verklaring van het RPhO. De
concerten worden overgeno
men door het Russische Mari-
insky Orkest dat met zijn diri
gent Valeri Gergjev (tevens chef
van het RPhO) al in de VS is.
Het culturele leven lijdt tot nu
toe nauwelijks onder de oor
logssituatie. Er zijn geen afgelas
tingen, uitstel of programmawij-
Kelly Rowland, hier tijdens de 45ste uitreiking van de Grammy
Awards in februari, is een van de artiesten die wel een tournee af
zegde in verband met de oorlog. Foto: AP
zigingen - tenzij er sprake is van
reizen van en naar de Verenigde
Staten. Volgens Jan Willem Luy-
ken van impresariaat Mojo uit
Delft, dat veel zaken doet met
Amerikaanse artiesten, 'valt het
tot nu toe erg mee'. „Kelly Row
land is de enige grote artiest die
niet komt, maar ze heeft niet af
gezegd, alleen uitgesteld. Daar
naast zijn drie club-acts die niet
doorgaan, SomethingCorporate,
Machbox Twenty en de Voodoo
Glow Skulls. De situatie is verge
lijkbaar met wat er na de aansla
gen van 11 september 2001 ge
beurde. Ook toen is het meege
vallen. Alleen Destiny's Child
heeft de tournee uitgesteld."
Volgens Luyken zijn de contac
ten met collega's in de VS nau
welijks minder dan anders. „Dat
wil niet zeggen dat er niks aan
de hand is. Het is misschien iets
minder druk. Bovendien kan het
natuurlijk zo veranderen, als er
ergens iets gebeurt."
Voor zover bekend is er geen
sprake van Europese artiesten
die opeens niet meer willen rei
zen. Op problemen van een an
der kaliber stuitte wel de Neder
landse producent Stairway Pro
ductions. Voor de Amerikaanse
rolbezetting van de musical 'Je
sus Christ Superstar' moesten
nieuwe audities worden gehou
den omdat zes acteurs de over
tocht naar Europa niet wensten
te maken vanwege de - toen nog
dreigende - oorlog. Onder hen
bevonden zich twee hoofdrol
spelers. De tournee begint deze
week.
Voor de zekerheid is met de En
gelse coproducent van de voor
stelling gezorgd voor een nood
plan. Mochten een of meer de
van de in totaal dertig acteurs
naar huis willen tijdens de tour
nee dan zijn er vervangers be
schikbaar.
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: Tel uitje winst', klucht van
Ray Cooney. Regie: Bruun Kuijt Spel: Jon
van Eerd, Inge Ipenburg, Laus
Steenbeeke, Marjolein Algera, Filip
Bolluyt Istvan Hitzelberger, en Maja van
den Broecke. Gezien: 27/3, schouwburg
Leiden.
Aan de wand van het huiska
merdecor hangt een koekoek-
klok - het ultieme symbool voor
oubolligheid. Zegt dit iets over
de inhoud en de aanpak van de
ze klucht? Is de terugkeer van dit
aloude, populaire en vaak ver
guisde genre bij voorbaat al tot
mislukken gedoemd? Na het
verdwijnen van Het Theater van
de Lach van John Lanting leek
de klucht namelijk even voor
goed verleden tijd. Een nieuwe
club rond gangmaker en hoofd
rolspeler Jon van Eerd pakt ech
ter de draad weer op. Het resul
taat mag er zijn, op zijn klucht
productie valt weinig af te din
gen.
Er zijn twee belangrijke succes
factoren aan te wijzen. Het ver
haal is net geloofwaardig genoeg
om je tijdens de gehele voorstel
ling door alle flauwekul te laten
meeslepen. Daarnaast zijn het
de acteurs die alle noodzakelijke
overdrijving uiteindelijk goed
weten te doseren. Van Eerd
toont zich in zijn mimiek, in zijn
alomtegenwoordigheid in het
verhaal en in zijn alerte timing
een waardige opvolger van John
Lanting. Maar het is bijvoor
beeld ook heel leuk om Inge
Ipenburg in een totaal andere
rol te zien spelen dan we van
haar op televisie gewend zijn.
Stel je toch eens voor door een
stomtoevallige verwisseling van
een koffertje blijk je ineens bijna
drie miljoen euro rijker te zijn
geworden. Geen mens blijft dan
nuchter, behalve de vrouw van
de 'eerlijke' vinder Harry die
niet halsoverkop naar Rio de
Janeiro wil afreizen. Als het ge
heim eenmaal is verklapt, begint
de molen van halve waarheden,
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: La Stagione Frankfurt aLv.
Michael Schneider, m.m.v. Steven
Issertis, cello. Gehoord: 27/3,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
La Stagione Frankfurt speelt in
één woord beeldschoon; zonder
een zweem van zoetelijkheid. Zo
kun je dit top-ensemble wel
kwalificeren Alle vier program-
ma-onderdelen getuigen van
een betoverende schoonheid,
waarvan het Celloconcert in A
van Carl Philipp Emanuel Bach
het pure hoogtepunt is.
Wat een geweldig talent is de
cellist Steven Isserlis, niet alleen
op de hedendaagse cello, maar
ook en vooral op de barokcello
met zijn heel eigen lichte tim
bre. Isserlis is eigenzinnig ge
noeg om dit instrument mét pin
op de grond te bespelen. Met
een in het allegro dient hij zich
aan als een zeer persoonlijk me
dium, groot acterend musicus.
Maar gelukkig zet hij zijn gevoel
voor drama geheel in ten dien
ste van de muziek. Het héle
concert waart door z'n markan
te kop, waardoor zijn inzetten,
het meegaan op de vleugels van
de orkestklank, het sferisch uit
zingen van elke frase, compleet
fascineren. In het largo benadert
Isserlis geraffineerd de menselij
ke stem in de smachtende me
lodie die neigt naar wanhoop.
Het is alsof je tussen de hoogte-,
leugentjes om bestwil en per
soonsverwisselingen te draaien.
Kolderieke situaties ontstaan
hierdoor zonder meteen te ver
vallen in pikanterieën en in het
klassieke smijten met deurtjes.
De vette knipoog ontbreekt dus
gelukkig in deze klucht.
Zelfs de koekoekklok krijgt een
functie in het verhaal wat teke
nend is voor de kwaliteit van het
geheel. De klok hangt er dus
niet zo maar voor niets. Tegen
het einde wordt plotseling ge
schoten, waarbij het vogeltje
van de klok wordt geraakt. Dat is
komische triestheid. Zo'n dood
vogeltje typeert als het ware de
zorgvuldigheid in de enscene
ring.
londen - 'Live Culture' is de naam van de manifestatie die gisteren
begon in het Tate Modern in Londen. De manifestatie betekende het
debuut in Engeland van de in Russische kunstkringen zo bewierookte
Oleg Kulik. De Rus noemt zijn voorstelling 'Armadillo for Your Show*.
Tijdens zijn act cirkelt Kulik boven het publiek, beplakt met reflecte
rend stukjes. Foto: EPA
zo je wilt dieptepunten van de
Matthaus Passion van Vader
Bach belandt. Orkest en solist
razen gedreven, maar zo licht
als een veer door het allegro as-
sai. De muziek is als nieuw,
wordt heden geboren.
Dat Boccherini een fameus cel
list is geweest, hoor je direct in
zijn virtuoze Celloconcert in Bes
dat zeer effectief naar de cellist
toegeschreven is. Regelmatig
dunt hij het orkest uit tot een
strijkkwartet, waarin de cello de
hoofdrol speelt. Drie stemmen
lopen met Isserlis op, hem vra
gen stellend die ongedwongen
en elegant opgelost worden in
het andante gracioso.
Ook in Haydns (Trauer)symfo-
nie in e, en in Mozarts Symfonie
in A speelt La Stagione Frankfurt
onder leiding van hun be
dirigent Micnael Schneid
gesproken spiritueel. Ti
rant en ademend intrcx
het orkest zich in het allej
brio. De orkestklank zwi
gedreven op een zuchtje
In het adagio, gespeeld
begrafenis van de com
wordt niet de nadruk gel
de zwartheid van de doot
zoals Haydn ook geleefd
op de vriendelijk, bevri
kant van afscheid nemen
In de openingsmelodie v
moderato van Mozarts sy
is er weer dat prachtige s
en blazerscoloriet van ee
rend wit voorjaarsboeki
het laatste allegro con
speelt dit ensemble als 'e<
ge god de zee ontstegen'.
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: Uilenspiegel, Leids universitair half-lustrum theaterfestival
Alles Klapt Ym Ted en The Leiden English Freshers. Gezien: 27/3, LA
theater. Finale: 24 april.
Een van de betere grappen, en helemaal in de geest van
Uilenspiegel, aan wie het Leids universitair half-lustrum t
terfestival gewijd is, werd gemaakt door het trio Ym
het LUHLT, he. Daarmee werd de bedenker van deze m
naam in de tweede halve finale toch nog even te kakken
zet. Zoals alle deelnemers moesten zij als uitgangspunt
stuk 'Uilenspiegel' nemen, dat Hugo Claus schreef voor
lustrum van 1965. Ym Ted zelf vonden hun 'Tijlkens w
een meeslepend anarchistische en multi-mediale persil
op Idols, Anneke Grönloh én Willeke Alberti, alsmede f
backende diva's, echter niet goed genoeg om daadwerk
mee te strijden om de wisselbokaal.
Na enige druk van de organisatie kwamen ze wel, maar al
maar voor de lol. Jammer en volgens mij ook onnodig, v
wat er ook aan hun bijdrage mocht ontbreken, de geest
Tijl was vaardig geworden over hun opzet, die bij elkaai
houden werd door absurdistische humor en een fantasti
presentatie.
Wel serieuze dingers naar de bokaal waren de Leiden En|
Freshers, die met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis
de mensheid stapten, te beginnen met oerapen in een
sche jungle en eindigend met de vraag: "Heeft er iemand
Tijltje?" Met kleine slimme vondsten worden handig hele
relden opgeroepen en revoluties getoond. Vooral de Bo
Tea Party, het begin van de Amerikaanse onafhankelijkl
met het botsen van de standen (égali-thee) en introduc
van nieuwigheden zoals het juiste gebruik van het theez
was een juweeltje. Ook hier viel dus veel te lachen, 1
knapper nog dan het scherpe oog voor komische details,
hun rode draad.
Het podium werd steeds troeperiger, en dat was niet zon
De LEF integreerden hun pessimistisch wereldbeeld mei
revolutionaire elan van de Uilenspiegel-figuur en maa
duidelijk dat de wereld er niet op vooruit gaat. Terecht m
met zo'n bijdrage door naar de finale.
Alles Klapt, een bont gezelschap van classici en LAK-ci
ten, was de braafste bijdrage van deze avond met 'Hic
(het was hier). Zij volgden het stuk van Claus tamelijk ni
gezet. In een raamvertelling stopten ze de geschiedenis
Tijl, die getoond werd in korte scènetjes, waarin nadruki
de emoties van de personages op de voorgrond stonden.
Gosen, als de charmante Tijl, wist daar het best weg 1
maar 'Hic fuit' bleef wat stijf. Zo'n serieuze, persoonlijke
pak vergt veel van het acteervermogen, je kunt je net]
achter verschuilen. Maar voor die moed werd Alles Klapt
beloond. Zij gaan door naar de finale met de 'wild card'.
Annemarieke Willemsen, conservator Middeleeuwen van het Rijksmuseum van Oudheden, bestudeerde kinderen en hun speelgoed
door Herman Joustra
leiden - Spelende kinderen zijn
van alle tijden. En van alle lan
den. Nagenoeg elk kind speelt als
het daartoe de gelegenheid
krijgt Ook Romeinse kinderen.
Toch was daar tot voor kort niet
al te veel over bekend. „In oor
konden en officiële stukken lees
je alles over keizers en over het
Romeinse leger", zegt Annema
rieke Willemsen, conservator
Middeleeuwen van het Rijksmu
seum van Oudheden in Leiden.
„Over het huiselijke leven is veel
minder te vinden. En over kinde
ren staat bijna helemaal niks op
papier."
Tot voor kort dan, want Willem
sen, van huis uit kunsthistorica
en archeologe, schreef het boek
'Romeins speelgoed'. Met als
subtitel 'Kindertijd in een we
reldrijk'. Ze verrichtte een uitge
breide studie naar alles wat er
over Romeinse kinderen en hun
speelgedrag te vinden is. Want
er mag dan niet zo heel veel
over kinderen zijn geschreven,
ze zijn wel spelend afgebeeld op
allerlei kunstwerken. Bovendien
zijn in de loop der eeuwen talrij
ke archeologische vondsten ge
daan. Waaronder ook speelgoed
en andere kinderspulletjes.
„Speelgoed is een afspiegeling
van de samenleving. Het zegt
iets over die tijd en die maat
schappij."
In totaal bestudeerde Willemsen
zevenhonderd stuks speelgoed
die zijn gevonden in het Ro
meinse rijk. „Poppen vormen
een grote groep. Een kwart van
die zevenhonderd stuks bestaat
uit poppen. Daar komt nog een
kwart bij dat bestaat uit minia
tuurtjes - meubeltjes, servies
goed en zo - dat vooral gebruikt
werd bij het spelen met poppen.
Dat is in totaal dus de helft Nog
een kwart bestond uit speelgoed
van hout en lappen uit Romeins
Egypte en de rest varieerde van
tollen en hoepels tot jojo's en
rammelaars.
„Poppen zijn echt meisjesspeel
goed. Veel van die poppen zijn
echt net Romeinse barbies. Met
heupen, busten, bijbehorende
sieraden en kleertjes. Dat valt
ons op. Dat zegt tegelijkertijd
ook iets over onze samenleving.
In de jaren zestig vroegen som
mige mensen zich af of het wel
kon, dat een kind speelde met
een pop met de vormen van een
volwassen vrouw. Eigenlijk is
dat een rare vraag, want dat is al
3000 jaar zo. Niet alleen in de
Romeinse tijd, zo is gebleken,
maar in alle oude en nie—wes
terse samenlevingen. Je kunt je
ook afvragen: waarom laat je
een kind eigenlijk spelen met
een babypopje, zoals bij ons.
Want dat komt in de rest van de
geschiedenis niet voor."
„De miniatuurtjes zijn niet al
leen bij meisjes, maar ook in de
omgeving van jongens gevon
den. Er zijn ook ruitertjes te
paard bij en gladiatortjes. Daar
van denken we dat ze zowel
door jongens als meisjes werden
gebruikt. Op afbeeldingen zie je
er ze in elk geval samen mee
spelen. Dat blijkt ook uit tek
sten. In de Griekse tijd was dat
niet zo. De Romeinen hadden
ook gemengde scholen. Dat
geeft een zicht op die samenle
ving, die toch duidelijk anders
was dan die daarvoor."
Een van de belangrijkste ont
dekkingen van het onderzoek is
volgens Willemsen dat de Ro
meinen enorm veel waarde
hechtten aan kinderen en hun
kindertijd. „Dat ze daarin eigen
lijk zo op ons lijken is wel
nieuw. Er is heel lang gedacht
dat Romeinse kinderen een
soort mini-volwassenen waren."
„Kinderen vormden een kwets
bare groep. Een op de twee
werd niet volwassen. En daar
van stierf een groot deel als zui
geling. Omdat er zo'n hoge kin
dersterfte was, zouden de Ro
meinen er niet aan hechten. Dat
dacht men, maar dat is niet vol
te houden. Ze blijken oprecht
bedroefd te zijn geweest als een
kind stierf. De kinderen kregen
een complete begrafenis. Met
sarcofaag, kleding, sieraden en
speelgoed. Dat is niet bepaald
onverschillig te noemen."
„Dat gold voor elke sociale klas
se, niet alleen voor de elite. Zelfs
kinderen van slaven kregen ca
deautjes in de vorm van speel
goed. Wat het meest opvalt: rijke
en arme kinderen hadden het
zelfde soort speelgoed, alleen
van ander materiaal. Of het nu
een eenvoudig houten paardje
was of een duur paardje van
bergkristal, beide klassen had
den ze. Je kunt er uit afleiden
dat Romeinen de kindertijd en
het bijbehorende speelgoed be
langrijk vonden. Je moet speel
goed tenslotte kopen en verko
pen. Of zelf maken. Uit alles
blijkt dat ze van mening waren
dat kinderen en spel bij elkaar
hoorden, ze vonden het niet
verfoeilijk of bezwaarlijk."
„Van jeugd naar volwassenheid
was voor de Romeinen een dui
delijk afgebakend pad. Op een
bepaalde leeftijd offerden ze
hun speelgoed, voor ze volwas-
Annemarieke Willemsen: „Er is heel lang gedacht dat Romein
deren een soort mini-volwassenen waren." Foto: Mark Lamers ro
sen werden. In onze tijd zijn we
langer kind. Wij hebben ook
geen ritueel om afscheid te ne
men van de kindertijd. Ik heb
het idee dat onze samenleving
gestructureerder is. Wij hebben
veel meer speelgoed waarvoor
exact staat aangegeven voor
welke leeftijd het geschikt is. En
alles eromheen is geïndui 11
seerder. Maar goed, overi iv
komsten zijn er wel degel ki
Onze hoepels en tollen ui in
ren vijftig en zestig lijken re
die van de Romeinen. En 0
ger hadden de Romeintje ie:
schien zwaardjes, nu zijn g
persoakers."
