Recessie als Irak-oorlog
niet snel wordt beslecht
ECONOMIE
Obligatie uit de gratie: hypotheekrente hoger
Tekort VS loopt uit de hand
Europese Unie steunt luchtvaart
Boonstra eerste in reeks voorkenniszaken
'Te veel landbouwgif in
druiven bij prijsbrekers'
Shell schrapt komende
jaren bijna 4300 banen
Planbureau waarschuwt voor veel meer werklozen
Tassen vullen op Huishoudbeurs
Betuweroute Berlijnse muur
O-overleg in
derwijs zit vast
{haag - Minister Van der
Iven van onderwijs en de
Jonden zijn er niet in ge-
Li tot overeenstemming te
fcn over de onderwijs-CAO.
jebben de AOb en de on-
fijsbond CNV gisteren dui-
,q c gemaakt. De huidige CAO
op 1 februari af. De bonden
k n een loonsverhoging van
40 irocent voor de ongeveer
7? )00 medewerkers van mid-
are scholen en basisscho-
90 Van der Hoeven wilde niet
00 er gaan dan 2,2 procent, zei
guurder Stemerding van de
,2ü jrwijsbond AOb. ,,Het lijkt
00 sprake is van politieke on-
15 m het probleem aan te
.75 en."
.50
la roept UPC
a het matje
.19
9 jiiRDAM - De Nederlandse
edingingsautoriteit (NMa)
i.ia binnenkort praten met ka-
edrijf UPC. Dat gesprek
''ic (plaatshebben omdat de
',io i regelmatig klachten krijgt
het kabelbedrijf. Een
dvoerster van de NMa wil-
85 steren niet ingaan op
9, tuele gevolgen. Volgens de
id -zegsvrouwe heeft UPC
ïi toezeggingen gedaan die
6 nagekomen zouden zijn.
12i eeft het kabelbedrijf bij-
beeld bij mensen die hun
^0 netkabel wilden beëindi-
1ook de televisie afgesloten.
hebben klachten gehad en
ï!s Jen over het bedrijf ont-
05 en die we met de ondeme-
7 ;willen bespreken."
9.M
«1 Gend Loos
jg als merk
9,2 NIK - De naam van pakket -
5 9 rger Van Gend Loos ver-
9 9 it van de vrachtwagens.
0 lerbedrijf Deutsche Post
inteert vanaf 1 april al zijn
6 0 ieke en expressactiviteiten
3.9 r de naam DHL, zo heeft
P lend Loos vandaag be-
3.1 gemaakt. Met het besluit
6.2 een eind aan een van Ne-
|'i nds bekendste bezorg-
o!oiten. Het 207 jaar oude Van
4 21& Loos, opgericht door de
l8 4 erpse hotelhouder Maria
i6,2( en haar echtgenoot, de
j 'j* ier Jan van Gend, ging in
9^3 over in Duitse handen,
6,7( Deutsche Post het bedrijf
^•jtvan Nedlloyd.
statieloon
et Philips CAO
1.j ikdam - Prestatiebeloning
34,1 nsioen komen onder vuur
-j ;en bij de CAO-onderhan-
9j jen voor Philips, waarvan
35.4 rste ronde vandaag begon.
?3 5 lilips-CAO is toonaange-
35.7 en in veel, bedrijfstakken
t naar het resultaat uitge-
13'( 1. FNV Bondgenoten en
15.4 die willen een contract
18-! if maanden met een struc-
1 loonsverhoging van 2,5
nt. CNV wil dat ook, maar
oor twaalf maanden. Vak-
VHPP (Vereniging Hoger
g4 is Personeel) wil zelfs een
35 je CAO, met het eerste
37 ,5 procent meer loon en in
9! keede 3,5 procent loonstij-
25 De verwachting is dat Phi-
06 indaag met een medede-
05 lomt over versobering van
51 nsioenen. Het concern wil
78 verleg over de omstreden
50 itiebeloning die in 2000 is
.28 foerd.
.15 F
;ere beloning
|r top Unilever
Idam - De beloning van
van Unilever is vorig jaar
rokken, zo blijkt uit het
44 irslag van het was- en voe-
middelenconcem. De Ne-
Jidse bestuursvoorzitter
nü pians verdiende in 2002
2,7 miljoen euro. Dat is
rocent meer dan in het
aande jaar. Behalve het
alaris van 1,2 miljoen eu-
1 de bezoldiging ook een
van 1,3 miljoen euro be-
uo«|n evenals een aantal ver-
ngen. Burgmans' collega,
ursvoorzitter FitzGerald
e Britse tak van het con-
ging er 8,9 procent op
it. Dat leverde hem ruim
oen pond op, inclusief
restatiebeloning van 1
n pond, omgerekend
3,3 miljoen euro. FitzGe-
ïeft meer dienstjaren als
tter dan Burgmans.
rs Roebuck wil
Sfan creditcards
örk - Het Amerikaanse
landelsconcern Sears
ick overweegt zijn activi-
met creditcards te verko-
m zich te kunnen concen-
op de kernactiviteiten,
ïeft het bedrijf bevestigd
ctie op een bericht van
all Street Journal. Vol-
Amerikaanse zaken-
ienkt Sears 6 a 7 miljard
te kunnen incasseren
divisie, die een schui
lt heeft van naar schatting
jard dollar. De verkoop
•ntanten moeten opleve-
or de aandeelhouders. In
steeg het aandeel Sears
in 10 procent.
donderdag 27 maart 2003
den haag/gpd - Als de oorlog in
Irak niet snel wordt beslecht, be
landt Nederland in een recessie.
De economie zal in dat scenario
nog dit jaar met een half procent
krimpen en de werkloosheid
loopt scherp op. Ook mensen met
een baan hebben dan minder te
besteden. Met deze waarschu
wing komt het Centraal Planbu
reau in haar vandaag gepresen
teerde Centraal Economisch Plan.
Ondernemingsorganisatie VNO-
NCW zei vanochtend in een re
actie dat de economie in zulk
zwaar weer is beland dat lasten
verzwaringen bedrijven en ba
nen direct bedreigen. De over
heid moet de lasten verlichten
ondanks de geldnood. VNO-
NCW vindt ook dat het dreigen
de banenverlies rechtvaardigt
dat serieus wordt gekeken naar
0 procent loonsverhoging.
Volgens het CPB is het verloop
van het conflict in Irak beslis
send voor een keerpunt in de
internationale economische
ontwikkeling. Als de oorlog kort
duurt voorziet het planbureau
een relatief snelle opleving van
de wereldhandel, nationale eco
nomie en beurskoersen. Maar
wanneer het conflict verzandt,
zijn de gevolgen zeer drama
tisch.
In haar 'onzekerheidsvariant',
waarin de oorlog voortduurt en
tevens terroristische aanslagen
in het Westen uitlokt, stijgt de
olieprijs explosief (tot 50 dollar
per vat). De inflatie loopt dan op
en de investeringen en con
sumptie nemen af. De Westerse
wereld komt dan niet uit het dal.
Nederland, dat nog steeds wor
stelt met hoge arbeidskosten en
een slechte concurrentiepositie,
belandt zelfs in een recessie. De
werkloosheid kan oplopen tot
7,25 procent van de beroepsbe
volking (560.000 personen) in
2004, voorspelt het bureau.
Als de Britten en Amerikanen
het regime van Saddam Hoes
sein snel ten val brengen, ziet
het er een stuk minder somber
uit. Het CPB rekent dan met stij
gende aandelenkoersen, aan
trekkende wereldhandel, een
economisch herstel, hogere
consumentenbestedingen en
bedrijfsinvesteringen. In dat po
sitieve scenario trekt de werkge
legenheid echter pas na 2004
weer aan.
Een aparte waarschuwing heeft
het CPB voor de bezitters van
een eigen huis. De prijzen kün-
nen de komende twee jaar rede
lijk waardevast blijven, denkt
het bureau. Maar: als de oorlog
in Irak op een drama uitloopt,
dan zou de waarde van de eigen
woning in twee jaar tijd ook wel
eens 13 procent in prijs kunnen
dalen.
Directeur Kohier van het Inter
nationaal Monetair Fonds zei
gisteren in het Duitse weekblad
Wirtschaftwoche dat niet uitge
sloten is dat zelfs de hele we
reldeconomie in een recessie te
rechtkomt als de oorlog in Irak
lang duurt.
Volgens Kohier zijn vooral de
hoge olieprijzen een groot risi
co. Ook de bestedingen van de
Amerikaanse consumenten vor
men volgens hem een bedrei
ging, evenals de zwakke positie
van de ontwikkelingslanden, die
afhankelijk zijn van financiering
van buitenaf.
Kohier blijft er voorlopig bij dat
de oorlog van korte duur zal
zijn. Hij houdt dan ook de IMF-
raming overeind dat de wereld
economie dit jaar met 3 procent
groeit. De conjunctuur dient
dan ook wel in het tweede kwar
taal een duidelijke opleving te
laten zien.
washington/anp - Het tekort
op de begroting van de VS dreigt
door de oorlog in Irak volledig
uit de hand te lopen. Zelfs enke
le Republikeinse Congresleden
beginnen zich zorgen te maken
en willen daarom snoeien in de
plannen van president Bush
voor belastingverlaging.
Onder Bush' Democratische
voorganger Clinton sloeg het te
kort om in een flink overschot.
Na het aantreden van Bush be-
gini 2001 werden al snel weer
rode cijfers geschreven. In de
begroting voor 2003 raamt de
regering het tekort op 304 mil
jard dollar maar dat bedrag is
volstrekt achterhaald.
Dinsdag vroeg Bush het Con
gres 75 miljard extra voor oor
logsuitgaven, waardoor het te
kort in de buurt van de 400 mil
jard dollar komt. Dat bedrag
komt overeen met ongeveer 4
procent van het bruto binnen
lands product (bbp) van de VS.
Het moet worden gedekt met le
ningen, wat de staatsschuld en
de daaruit voortvloeiende rente
betalingen zal opblazen. Gezien
het gewicht van de Amerikaanse
economie kan dat vervelende
gevolgen hebben voor de hele
wereld. Daar komt bij dat de VS
niet alleen wat de overheidsbe
groting betreft boven hun stand
leven, maar ook veel meer im
porteren dan exporteren. Het
chronische tekort op de han
delsbalans beloopt nu ongeveer
40 miljard dollar per maand. De
koers van de dollar ten opzichte
van de euro is niet voor niets in
minder dan een jaar met 15 pro
cent gedaald. Najaar 2000 was
de dollar zelfs 23 procent meer
waard dan nu.
new york/anp-ap - De Europe
se Commissie heeft zich gisteren
bereid verklaard om Europese
luchtvaartmaatschappijen be
perkte steun te verlenen, nu
door de oorlog in Irak de kosten
hoger en het aantal passagiers
lager worden.
Brussel geeft toestemming voor
overheidsgaranties voor verze
keringspremies. Er komt ook
een flexibeler regeling van start
en landingsrechten. Behalve
KLM en British Airways gaan
ook Air France en Japan Airlines
internationale vluchten schrap
pen. Grote maatschappijen in
de VS houden het hoofd amper
boven water.
Daar wordt rekening gehouden
met een terugval van 20 procent
in de binnenlandse boekingen
en zelfs van 40 procent op de
transatlatische routes. President
May van luchtvaartkoepel ATA
constateerde dat sommige
maatschappijen meer annule
ringen noteren dan boekingen.
De afnemende reislust heeft vol
gens ATA al 10.000 werknemers
in de luchtvaart hun baan ge
kost. May verwacht dat de oor
log de Amerikaanse luchtvaart
deze maand 4 miljard dollar en
70.000 banen gaat kosten en
2200 vluchten worden ge
schrapt. May vindt dat ook Was
hington overheidssteun moet
verlenen.
Rijswuk/anp - De rechtszaak te
gen voormalig Philips-topman
Boonstra is de eerste in een rij
van negen voorkenniszaken die
waarschijnlijk nog dit jaar voor
de rechter komen. Na het afron
den van Operatie Clickfonds de
ze week heeft de rechtbank in
Amsterdam weer voldoende tijd
om zich met deze aanklachten
bezig te houden.
Dat zei een woordvoerder van
het openbaar ministerie in Am
sterdam gisteren. Volgens hem
spelen er 26 voorkenniszaken,
waarvan er negen klaar liggen
om behandeld te worden. Er
zijn nog elf zaken in onderzoek.
De fiscale opsporingsdienst
FIOD en de economische con
troledienst ECD hebben boven
dien nog drie zaken in behande
ling naar aanleiding van aangif
tes van de Autoriteit Financiële
Markten (AFM). Eén dateert van
dit jaar. Noch het OM, noch de
AFM willen zeggen tegen wie de
aangifte is gericht.
Naast deze zaken heeft het OM
drie aangiftes binnen die niet
van de AFM afkomstig zijn. Een
daarvan is de aanklacht van de
Stichting Onderzoek Bedrijfsin
formatie tegen de handel in
aandelen Ahold.
De dagvaarding van Boonstra
volgt na twee jaar onderzoek dat
begon in april 2001. „Het zijn
ook niet de eenvoudigste za
ken", stelt de woordvoerder.
„Het is complexe materie. Daar
bij moeten we bij een onderzoek
in het hoofd kijken van de ver
dachte. De grote vraag bij voor
wetenschap blijft altijd: hoe
komt hij aan zijn kennis?".
De Autoriteit Financiële Mark
ten doet het merendeel van de
aangiftes van voorkennis. Jaar
lijks meldt de beurstoezichthou
der tien tot twaalf zaken aan bij
justitie. „De aangiftes in 2002
liggen in lijn met vorige jaren",
aldus een woordvoerder van
AFM gisteren desgevraagd. De
definitieve cijfers kon hij nog
niet geven. Die staan in het jaar
verslag over 2002 dat eind april
verschijnt.
Aangifte leidt echter niet altijd
tot straf. Justitie streed de afge
lopen jaren met wisselend suc
ces tegen handel met voorken
nis. In de hele Clickfonds-affaire
Voormalig Philips-topman Boon
stra.
Foto: ANP/Toussaint Kluiters
zouden diverse verdachten zich
hieraan schuldig hebben ge
maakt, maar niemand is er uit
eindelijk voor veroordeeld. De
grote HCS-zaak tegen Joep van
den Nieuwenhuyzen eindigde
na een jarenlange rechtszaak in
vrijspraak. Zijn claim van 600
miljoen euro tegen de staat is
nog steeds beursgenoteerd.
Ook AFM-voorloper STE leed al
eens een pijnlijke nederlaag. De
beurswaakhond vond tegen de
mening van het OM in dat Phi-
lips-bestuurder Van der Poel
met voorkennis handelde, toen
hij in 1999 zijn opties verzilverde
vlak voor het vertrek van de
toenmalige bestuurder Pieper.
Het hof wees die bezwaren van
de STE echter af.
In andere, vaak kleinere zaken
die voor de rechter kwamen,
boekte het OM wel succes. Twee
beleggers die voor het eerst in
hun leven putopties kochten op
aandelen Nedlloyd kort voor de
bekendmaking van slecht
nieuws, werden veroordeeld töt
240 uur dienstverlening en te
rugbetaling van de koerswin
sten. Een belegger in het onbe
kende Pie Medical kreeg in ho;
ger beroep 180 uur dienstverle
ning aan zijn broek toen hij aan
delen kocht na een tip in de
kroeg van een bevriend directie
lid. Kort daarna maakte Philips
bekend het bedrijf te willen ko
pen.
Amsterdam - In het RAI-complex in Amsterdam wordt een enorme tas met boodschappen gevuld. Het
gaat om een decorstuk voor de 58ste Huishoudbeurs die morgen voor het publiek open gaat. De beurs
duurt tot 6 april en richt zich traditioneel op onderwerpen 'shoppen, proeven en proberen' van nieuwe pro
ducten voor huishouden, wonen, leven en persoonlijke verzorging. Foto: ANP/Evert Elzinga
gisteren gekregen. Het gaat hun
om niets anders dan geld, stelt
Meijer. Aldi wilde vooralsnog
niet reageren.
TNO onderzocht 112 bakjes
druiven. In 85 daarvan zaten te
veel bestrijdingsmiddelen. Som
mige bakjes bevatten twaalf
soorten landbouwgif tegelijk. In
twee van de monsters zaten vier
keer zoveel bestrijdingsmidde
len als is toegestaan, drie bevat
ten tien soorten gif.
De supermarktenkoepel CBL
stelt dat de volksgezondheid
niet in het geding is. „Laten we
geen grotere paniek veroorza
ken", zei hoofd consument en
kwaliteit Jansen. Eerdere onder
zoeken naar landbouwgif op
druiven in supermarkten leidde
ertoe dat Laurus en Schuitema
scherper gingen opletten. Deze
ketens verkopen nu alleen nog
maar gecontroleerde druiven.
amsterdam/anp - In driekwart
van de druiven in de schappen
van prijsbrekers Lidl en Aldi zit
te veel landbouwgif. Dat blijkt
uit een TNO-onderzoek in op
dracht van onder meer de Stich
ting Natuur en Milieu en de ver
eniging van consumenten Goe
de Waar Co. Als de supers
voor 8 april geen beterschap be
loven, kunnen zij een rechtszaak
verwachten.
Meijer, directeur inkoop van
Lidl Nederland, ontkent de aan
tijgingen. „Het gaat om een on
derzoek van maanden geleden,
waarvan wij niets wisten." Vol
gens Meijer komt uit eigen tes
ten niets naar voren dat wijst op
de resultaten van TNO.
Lidl heeft op zijn beurt een ad
vocaat ingeschakeld om het 'stel
activisten' wegens smaad voor
de rechter te slepen. Hij heeft de
brief van de belangengroepen
door Chris van Alem
Nijmegen - Het is even wennen
voor de huizenbezitters: de hypo
theekrente stijgt weer. De laatste
stijging dateert van december
2001. De jongste stijging wordt
veroorzaakt door beleggers die
de laatste weken obligaties mas
saal hebben ingeruild voor goed
kope aandelen. Gevolg: de koer
sen van de obligaties zijn ge
daald, waardoor het rendement
op deze waardepapieren is geste
gen.
Het renteverloop op een tienja
rige staatsobligatie is maatge
vend voor de ontwikkeling van
de lange rente in Nederland.
Het begrip lange rente wordt ge
hanteerd op de markt waarop
geld voor één jaar of langer
wordt uitgeleend. Sinds het
dieptepunt van de lange rente
op 10 maart, toen de stand 3,89
procent was, is de rente opgelo
pen tot 4,3 procent.
Obligaties, tot dan toe een veili
ge haven voor veel beleggers,
bleken overgewaardeerd en het
rendement op de waardepapie
ren was flink gedaald. Want een
obligatie van 10.000 euro die
voor 12.000 euro wordt gekocht
levert minder rendement op,
omdat de rentevergoeding voor
de hele looptijd vast staat.
De obligaties werden omgeruild
voor aandelen die door de
stroom van slechte jaarcijfers
van de grote ondernemingen
goedkoop waren geworden. Op
12 maart sloot de AEXop 218
punten; een week later op 267
punten: een stijging van 22,6
procent.
Ziedaar het gelijk van de beleg
ger. Hoe de rente zich de ko
mende maanden ontwikkelt
hangt af van het verloop van de
oorlog in Irak, meent beleg
gingsstrateeg Hemmes van Iris,
het financiële instituut van Ra
bobank en Robeco. Duurt de
oorlog een maand of twee dan
neemt de onzekerheid af, stijgen
de beurskoersen, dalen de obli-
gatiekoersen en gaat de lange
rente omhoog. Lage olieprijzen
(sinds de piek van 34,10 Ameri-
Kans restschuld groot met beleggingshypotheek
Meer dan de helft van de huizenbezitters met een beleggingshy
potheek loopt aan het einde van de rit het risico met een schuld
te blijven zitten. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft
berekend dat de kans op een restschuld aan het einde van de
looptijd van een hypotheek ongeveer 55 procent is. Bestuurslid
Koster: „Met een beleggingshypotheek haalt u de zorgen van de
beurs in huis." Volgens de toezichthouder leggen banken, verze
keraars en andere hypotheekverstrekkers bij het aanbieden van
het beleggingsproduct te veel de nadruk op aantrekkelijke
maandlasten, gekoppeld aan het uitzicht op hoge beleggingsop
brengsten. De risico's bij dalende beurskoersen krijgen te weinig
aandacht. „Consumenten worden bijvoorbeeld met voldoende
gewezen op het feit dat een lagere maandlast ook betekent dat
de kans groter is dat zij blijven zitten met een restschuld." De
AFM heeft eind 2002 al gewaarschuwd voor de risico's van hypo
theken waarbij belegd wordt met geleend geld. De komende tijd
gaat de toezichthouder consumenten actief wijzen op de risico's
onder meer aan de hand van een speciale publieksfolder.
kaanse dollar op 7 maart is de
prijs gedaald naar 25,58 dollar)
kunnen de rentestijging een
beetje dempen. Want goedko
pere olie betekent lagere inflatie.
Bij verwachte toename van de
inflatie stijgt de lange rente om
dat de kapitaalverschaffers niet
willen dat hun uitgeleende geld
minder waard wordt.
Trekt de economie aan - en of
schoon moeizaam is de econo
mie in de VS op weg naar her
stel - dan neemt de inflatie weer
toe. Duurt de oorlog veel langer,
dan stijgt de olieprijs waardoor
de economische groei vertraagt
en de lange rente daalt. De lan
ge rente is sinds begin 2002,
toen het niveau op zo'n 5 pro
cent stond, gestaag gedaald, uit
gezonderd een piekje van 4,7
procent eind oktober toen obli
gatiehouders overstapten op
aandelen.
De geldmarktrente (geld dat
maximaal één jaar wordt uitge
leend) staat los van de rente op
de kapitaalmarkt. Op 6 maart
verlaagde de Europese Centrale
Bank de rente met 0,25 procent
om de stagnerende economie in
de euro-landen aan te jagen.
Dat heeft weinig geholpen: de
economische vooruitzichten,
met name in Duitsland, zijn er
niet beter van geworden.
Hemmes zegt dat er volgende
week, wanneer de ECB weer
vergadert, ruimte is voor een
nieuwe verlaging met 0,25 pro
cent. Maar zoals vaker verwacht
hij dat de reactie van de ECB 'te
laat en te weinig' is.
Nijmegen - De Betuweroute tussen Rotterdam en Babberich gaat op
een Berlijnse Muur lijken. De geluidsschermen langs de goederens
poorlijn worden er namelijk in beton uitgevoerd en niet met planten,
struiken of gras aangekleed. De bouw van de geluidswering is deze
week gegund aan de aannemerscombinatie Comol die de klus uit
voert voor 65 miljoen euro. De schermen worden aan weerszijden van
het tracé geplaatst, over een lengte van 90 kilometer tussen Papen-
drecht in Zuid-Holland en het Gelderse Bemmel. Protesten tegen de
grijze, steriele wand in het het landschap worden niet verwacht om
dat bij de aanvraag van de bouwvergunningen geen kritiek kwam.
Foto: GPD
londen/anp - Koninklijke
Olie/Shell schrapt de komende
jaren wereldwijd bijna 4300 ba
nen bij de divisie die zich bezig
houdt met de exploratie en pro
ductie van olie en gas. De ba
nenreductie, 15 procent van het
totaal aantal arbeidsplaatsen bij
deze divisie, moet tegen 2006
zijn bereikt.
Shell maakte dit gisteren bekend
tijdens een presentatie voor in
vesteerders en analisten in Lon
den. Details over het banenver
lies worden nog niet gegeven.
De ingreep bij deze belangrijkste
tak van het concern moet in
combinatie met andere kosten
besparende maatregelen in de
komende vier jaar leiden tot een
verbetering van het resultaat
voor belasting met 500 tot 800
miljoen dollar.
Het Brits-Nederlandse concern
kondigde investeringen aan van
8 tot 9 miljard dollar per jaar in
de autonome groei van de divi
sie. Exploratie en productie zal
een verbetering in jaarlijkse op
brengsten van 6 tot 8 procent Ja-
ten zien, verwacht Shell.
Verder zet het concern de ko
mende tijd in op (ft verkoop van
niet-kemactiviteiten in de VS
(Golf van Mexico, Michigan) en
in het Britse deel van de Noord
zee. De verwachte opbrengsten
worden geschat op meer dan
500 miljoen dollar.
Shell zet zijn ontwikkelingspro
gramma voor olievelden in Ni
geria door ondanks geweldda
digheden tussen etnische min
derheden en regeringstroepen.
Wegens de onlusten 'verliest' de
onderneming 370.000 vaten per
dag.
De Ijaw-stam kondigde gisteren
een staakt-het-vuren af nadat de
overheid voldeed aan de éis
voor herindeling van de kiesdis
tricten. Die zou de rivaliserende
stam de Itsekiri's bevoordelen.
Volgende maand zijn er verkie
zingen in Nigeria. De angst voor
grootschalig etnisch en religieus
geweld is groot.
