KUNST 8f CULTUUR
Zulu-krijgers met een klein hartje
Dapperzonder mededogen en met doodsverachting'
Concert Jostiband genomineerd voor Gouden Roos
Hoe sterft een On-Dodel
Hand heilige
Petrus gestolen
Buddha Fai
karikatura
neergeze
Oegstgeestenaar Fik Meijer schrijft boek over gladiatorengevechten
'Nicci' singeert
soloroman
Kloosprijs voor
wandeltochten
Dijkstal voorzitter
van filmfonds
Wereldtournee brengt a capellagroep Ladysmith Black Mambazo volgende week naar Leiden
onstert
STERFSCÈNES
De Boekenweek staat dit jaar in
het teken van Leven en dood in
de letteren. In dat kader kozen
tien redacteuren van deze krant
het boek met de meest aangrij
pende sterfscène. Vandaag Wille-
mien Schenkeveld over de dood
van Lucy Westen ra van de Ierse
journalist Bram Stoker in diens
'Dracula'.
Aangrijpend nou nee, zo zou ik
het definitieve einde van Lucy
Westenra in haar tombe op een
Londense begraafplaats niet
noemen. Maar wel een heerlijke
scène.
Stoker schreef 'Dracula' in 1897,
een roman in het gothicgenre.
Het werd een klassieker, en niet
voor niets: meer dan 100 jaar
oud, is dit boekwerk nog altijd
uitermate griezelig.
Neem Lucy in haar tombe. Dit
jonge meisje is een van de eerste
slachtoffers van de Graaf, wan
neer hij, uit zijn Transsylvaanse
kasteel losgebroken, komt huis
houden in de alledaagse werke
lijkheid van 19de-eeuws Lon
den. De onschuldige jonge
vrouw wordt letterlijk beetje bij
beetje leeggezogen en tegelijk
besmet met het Kwaad. Na haar
uiteindelijke overlijden waart ze
nu ook zelf rond als een bloed
dorstige On-Dode, die zich laaft
aan zwerverskindjes die 's
nachts langs de straat slapen.
Haar ontzette vrienden stem
men in met het oordeel van de
ervaren Kwaadbestrijder Abra
ham van Helsing dat hier slechts
één remedie baat.
Tijdens een plechtige bijeen
komst op de begraafplaats
wordt 'het ding dat Lucy heet'
aan zijn einde gebracht. Het is
Lucy's verloofde, die eigenhan
dig de houten staak door het
hart drijft, terwijl de rest van het
gezelschap uit een gebedenboek
voordraagt.
Vaticaanstad - Onbekenden
hebben een hand ontvreemd
van een. marmeren beeld van
Petrus in de Sint-Pieterkerk.
Het gaat om de hand waarin
Petrus de sleutels van de he
melpoort vasthoudt. Het
beeld van Petrus, door katho
lieken beschouwd als de eer
ste paus, is toegeschreven
aan Amolfo di Cambio.
Leven en doo
■n de letterei
„Het ding in de lijkkist kr(0
de en een verschrikkelijke
bloedstollende kreet klonl
tussen de geopende rode
pen. Het lichaam trilde ei
derde en schokte in wilde
men. De scherpe witte tai
klemden op elkaar tot de
waren stukgesneden en d
mond was bedekt met eei
schuim. Maar Arthur aan
geen moment. Hij geleek
gestalte van Thor, terwijl!
arm steeds weer ophief ei
dalen, en dieper en diepe
genade-schenkende staal
binnen dreef, tussen het!
dat rondom uit het doorb
hart opwelde en opspron
zijn grimmige gezicht lee
heilige plicht te schijnen.'
enkele slagen en spasmei
dan is Lucy verlost, en lig
weer in haar tombe, zoaï
tijd werkelijk was, 'met h
zicht van ongeevenaarde
heid en puurheid'.
Ja ja, heilige plicht en onj
naarde puurheid. Het isi
onderdeel van de horroit i
geweest en geworden, da
bestrijding van het onvcx
bare Kwaad gepaard gaal
hoogst religieuze inzet. 1 i
griezelen, en God doet ni i'
figurant
Uitiendelijk gaan de vriei E
gezuiverd en gezegend n i
ten, de frisse morgen in. 11
hebben ze nog even haai
erafgezaagd en de mond
knoflook gestopt. Wantt B
hoort dat nu eenmaal bi
On-Dode. Dag Lucy! 5
theater recensie 1
Susanne Lammer
Voorstelling: The Buddha Fai
Growing up in Public. Met D
Bruin, Marcel Faber en Paul v
Gezien: 13/3, Leidse Schouwbi
zien: 29/3, Parktheater Alphei
door Rody van der Pols
oeostgeest - Ze hebben menig
filmmaker tot groot spektakel ge
ïnspireerd: de gladiatoren. Maar
wie denkt door films als 'Sparta-
cus' of'Gladiator" een natuurge
trouw beeld te hebben van wat
zich in het Colosseum afspeelde,
komt bedrogen uit. In werkelijk
heid was dit populaire Romeinse
vermaak nog vele malen gruwe
lijker, zo toont Oegstgeestenaar
Fik Meijer in zijn boek 'Gladiato-
Zijn interesse voor het onder
werp ontstond tijdens een ver
blijf in Rome, vertelt Meijer, als
docent Oude Geschiedenis ver
bonden aan de Universiteit van
Amsterdam. „Omdat het onder
zoek dat ik daar zou verrichten
absoluut niet wilde vlotten, zat
ik elke middag in het Colosseum
wat te mijmeren. Ik vroeg me af
hoe ik me zou hebben gedragen
als ik naar al die gruwelijkheden
had gekeken. Zou ik me hebben
laten meeslepen door de sfeer
en toejuichingen? Of zou ik zijn
overmand door walging?"
Op zoek naar het antwoord
bracht Meijer alle facetten van
dit bloedige volksvermaak in
kaart Vermaak waaraan miljoe
nen mensen zich tussen 264
voor en ongeveer 400 na Chris
tus moeten hebben vergaapt.
Wie waren de gladiatoren? Hoe
zag hun leven eruit? Wie zat er
op de tribune? En wat gebeurde
er met al de lijken en kadavers
die na een dagje Colosseum to-
rfenhoog opgestapeld lagen? Dat
dit een schokkend groot aantal
moet zijn geweest, bewijst het
dagprogramma dat Meijer in
zijn boek beschrijft.
„De sfeer in het Colosseum had
bij het ochtendgloren al iets
angstaanjagends. Terwijl dui
zenden toeschouwers hun
plaats zochten, klonk uit de
kooien onder de arena het ge
trompetter van olifanten, het ge
huil en geblaf van honden en
Fik Meijer: „Ik vroeg me af hoe ik me zou hebben gedragen als ik
naar al die gruwelijkheden had gekeken." Foto: Hielco Kuipers
wolven en het gebrul van leeu
wen en tijgers. Dan kwam het
moment dat de liftkooien wer
den opgehesen en de dieren uit
hun kooien de smalle gangen in
liepen die eindigden bij de toe
gangsluiken in de arena."
Enkele seconden later zouden
de luiken openzwaaien, waarna
de dieren in paren de arena in
stoven. „Bij dat eerste onderdeel
ging het om de spectaculaire
combinaties", legt Meijer uit.
„Een beer tegen een stier, een
luipaard tegen een olifant, een
leeuw tegen een buffel,-noem
maar op. Alleen dit onderdeel
was al ontzettend kostbaar, om
dat de meeste van deze dieren
per schip uit Afrika of Azië aan
gevoerd werden."
De 'dierenacts' stonden de hele
ochtend centraal. Een vast on
derdeel was ook het 'jagen'. Ga
zellen, pauwen en hazen, maar
ook beren, tijgers en luipaarden
stroomden de arena binnen, die
in een mum van tijd in een
bloedrode vlakte veranderde.
„In zijn zucht naar spektakel
ging keizer Septimius Severus
zelfs zover, dat hij een complete
schipbreuk ensceneerde. De he
le boot was gevuld met dieren,
zo'n vierhonderd in totaal, die
naar buiten stroomden zodra de
boot openklapte."
Het ochtendprogramma werd
besloten door de bestiarii, krij
gers die het opnamen tegen
leeuwen, tijgers en beren, waar
na het tijd was voor de pauze-
act. „In tegenstelling tot wat je
zou verwachten, was dat niet
het moment om even bij te ko
men", zegt Meijer. „Integendeel.
Het was tijd voor de executies
en verkrachtingen. Volgens de
filosoof Seneca behoorde dit tot
het meest vreselijke wat een
mens kon overkomen."
Ook hier verloren de Romeinen
het showelement niet uit het
oog. Naast de 'normale execu
ties' door het zwaard, vuur,
kruisiging of wilde dieren werd
het bloedbad vaak in de vorm
van een mythe gegoten. De
dood van Orpheus bijvoorbeeld,
de tragische held die door Thra-
cische vrouwen aan stukken
werd gereten. Meijer: „In de are
na werden de waanzinnige
vrouwen vervangen door wilde
dieren, die opsprongen naar de
aan een rots opgehangen 'Or
pheus'."
Pas daarna kwam het hoofdon
derdeel: de gladiatorengevech
ten. Vaak waren krijgsgevange
nen en ter dood veroordeelde
slaven al zo'n twee jaar aan het
trainen in de gladiatorenschool
voordat hun eerste gevecht aan
brak. Het geldbedrag dat de
winnaar in het vooruitzicht ge
steld kreeg, was ongetwijfeld
een stimulans om op het
scherpst van de snede te strij
den. Op den duur kon een gla
diator zichzelf met het gespaar
de geld vrij kopen. „Hoewel dat
voor weinigen was weggelegd.
Gemiddeld vocht een gladiator
zo'n tien keer voordat hij het
loodje legde. Om je vrij te kun
nen kopen, moest je toch heel
wat vaker overleven.
In tegenstelling tot wat in de
film 'Gladiator' wordt gesugge
reerd, groeiden de gladiatoren
vrijwel nooit uit tot volkshelden.
Meijer: „Het bleven slaven en
ter dood veroordeelden, de laag
ste sport op de sociale ladder"
Toch schijnen gladiatoren geen
Russell Crowe als gladiator in de gelijknamige speelfilm. In werkelijkheid was dit populaire Romeinse
vermaak nog veel gruwelijker. Foto: AP/Dreamworks
gebrek aan vrouwelijke belang
stelling te hebben gehad. „Er
zijn vele inscripties gevonden
van vrouwen die verliefd op hen
waren geworden. Waarschijnlijk
is dit ook de reden waarom
vrouwen in de hoogste ring van
het Colosseum zaten, nog boven
het gewone volk: op die manier
kon er geen oogcontact plaats
vinden."
Met nadruk bestrijdt Meijer de
populaire opvatting dat gladia
torengevechten slechts volksver
maak - 'brood en spelen' - wa
ren. „Niet alleen het plebs zat
op de tribune, maar ook de kei
zer, de senatoren, de elite kort
om. De Romeinse maatschappij
was doortrokken van geweld. Zo
is Rome groot geworden. Door
het voeren van ongekend wrede
oorlogen."
Om die reden weigert Meijer
een moreel oordeel te vellen
over de gladiatorengevechten.
„Het is natuurlijk heel gemakke
lijk om dit fenomeen vanuit je
luie stoel te veroordelen. Ik ben
opgegroeid in een veilige, be
schaafde samenleving. Maar wat
als ik was opgegroeid in een
maatschappij waar het recht
van de sterkste geldt, een sa
menleving doordrenkt van ge
weld? De gladiatoren vochten
zoals een Romeinse soldaat
hoorde te vechten: dapper, zon
der mededogen en met doods
verachting. Wat dat betreft was
de arena het verlengstuk van het
slagveld."
'Gladiatoren', Fik Meijer, Athe-
naeum-Polak Van Gennep,
19,95 euro. Fik Meijer signeert
morgen tussen 13.00 en 14.00
uur zijn boek bij de Rijnlandse
Boekhandel, Lange Voort 35-37
in OegstgeesL Dinsdag 25
maart houdt hij om 20.15 urn-
een lezing in het Gemeente
Centrum, Lijtweg 9 in Oegst-
'The Buddha Family'
naam die niet meer I
past. Het zou een stul
over het huishouden va
milie Boeddha, maar
up in Public speelt een s
de broosheid van facad
hoe twee, zo op het oog,
getrouwde mensen v
vernietigd worden. He
heeft Daphne de Bruin
wel de tekst schreef als
speelt, van Pinter overge
In het design-huweliik
ongrijpbare en onbej
derde in boeddhistisch
kengewaad binnen,
hoogdravende teksten
tussen man en vrouw
vrouw raakt buiten
man buiten spel en de
tende derde blijft buiti
De cynische boodscha
tuurlijk, dat je het mak
zin krijgt als je handig
weet te maken van hoe
de wereldbeschouwing
er altijd wel een
een stommeling te vim
zich daardoor in de 1
leggen.
Paul van Soest speelt dl
(noem mij maar Monk)
je in eerste instantie aai
een serene glimlach, I
vervormt allengs tot e«
grijns. Zijn oosterse v
verduisteren het zicht o|
kelijkheid, verbloemen)
pulaties en het misbru
van de situatie maakt
al is hij nog zo'n ona
schoft, net stel was wel]
hun vernietiging. En d
het lastig werkelijk meti
nages mee te voelen,
daar ze, in hun symbii
karikaturaal neergezet v
Noch Marcel Faber, die
lerige hystericus neer
Daphne de Bruin lijken
niet in een vorig leven
lukkige relatie van dicl
gemaakt te hebben, en
dat de kleine rimpeltje
ogen als diepe wallen,
die opgevuld moet v
vanaf net begin al te o1
rend aanwezig. En di
vrouw zich verleiden e
dood te hongeren. En
nik, die trekt, na in alle
te zijn bevredigd, eei
pak aan en de deur d
feen speld tussen te 1
lopt als een bus, je h
kunnen verzinnen. En
probleem. Want wa
moderne leerstukken
zo voorspelbaar en fan
Foto: ANP/Ed Oudenaarden.
Rotterdam - Het lachen is Nic
ci Gerrard nog niet verleerd.
Zittend in een 'harnas', vanwe
ge beschadigde ruggenwervels
door een val van haar paard, te
kende de schrijfster bij de Bij
enkorf in Rotterdam haar boek
'De Onderstroom'. Met 'De On
derstroom' schreef de vrouwe
lijke helft van het vermaarde
schrijvers echtpaar Nicci-
French haar eerste 'soloroman'.
noordwuk - Hein Verkade en
Connie Eichelsheim hebben
gisteravond in Noordwijk de
Jan Kloosprijs gekregen. De
jaarlijkse prijs werd hen toege
kend voor hun inspanningen
om de Noordwijkse historie uit
te dragen. Hein Verkade begon
22 jaar geleden met de organi
satie van historische wandelin
gen door de kustplaats. Later
voegde Eichelsheim zich bij
hem, die groepen in het Duits
of Engels én in klederdracht
rondleidde. De wandelingen
trekken niet alleen toeristen,
maar ook Noordwijkers zelf.
den haag - Hans Dijkstal is de
nieuwe bestüursvoorzitter van
het Nederlands Fonds voor de
Film. Het bestuur van het Film
fonds had de oud-vice-premier
voorgedragen als opvolger van
Felix Rottenberg, vanwege zijn
grote bestuurlijke ervaring en
zijn affiniteit met het culturele
leven. Naast zijn politieke func
ties heeft Dijkstal een ruime er
varing in het culturele veld. Zo
is hij vice-voorzitter van de
Stichting Aanmoedigingsfonds
voor de Kunsten, bestuurslid
van Toneelgroep De Appel,
jazzrecensent voor het Financi
eel Dagblad en een niet onver
dienstelijk saxofonist.
door Theo de With
zwammerdam - De tv-registratie van het
nieuwjaarsconcert van het Jostiband Or
kest is genomineerd voor de Gouden
Roos, de hoofdprijs van het jaarlijkse
prestigieuze televisiefestival in Montreux.
Het programma 'De Jostiband in Ahoy"
dingt mee in de categorie muziek.
Orkestleider Wim Brussen uit Alphen aan
den Rijn maakte het nieuws woensdag
avond bekend bij de repetitie van de
Jostiband. Het orkest repeteert wekelijks
op het terrein van De Bruggen in Zwam
merdam, waar ook een groot aantal le
den van het uit verstandelijk gehandicap
ten bestaande muziekgezelschap woont.
„Het werd met gejuich ontvangen", zegt
Brussen. „Eén orkestlid reageerde door te
zeggen dat het niet meer dan terecht
was. 'Het was toch ook een kei van een
programma'."
In het kader van zijn 35-jarig bestaan gaf
het Jostiband Orkest in december een
nieuwjaarsconcert in het Rotterdamse
Ahoy'. Artiesten als Ruth Jacott, Frans
Bauer, Karin Bloemen en Acda De
Munnik werkten eraan mee. De NCRV
zond het gala op nieuwjaarsdag uit. Er
keken anderhalf miljoen mensen naar.
Inmiddels is het concert op dvd uitge
bracht.
Het televisiefestival van Montreux vindt
in mei plaats. „Dat deze registratie was
ingezonden, wist ik niet eens", vertelt di
rigent Wim Brussen. „Ik heb ook geen
idee of wij enige kans maken op die prijs.
Ik ken de concurrentie niet. Wel weet ik
dat wat wij met verstandelijk gehandi
capten doen elders in Europa nog altijd
als heel bijzonder wordt ervaren. Wij
stoppen ze niet weg, maar laten ze dat
doen waar ze goed in zijn en plezier in
hebben: muziek maken."
Volgende week duikt het orkest de studio
in om een cd met religieuze muziek op te
nemen. Bij uitgeverij Kok in Kampen
verschijnt in mei een boek over de Josti
band. Het is geschreven door Hans
Sleeuwenhoek. Hij is een jaar lang met
de gehandicapte muzikanten opgetrok
ken en beschrijft hun leven.
muziek recensie
Rob Musters
Concert Ladysmith Black Mambazo.
Gezien: 13/3, Chassé Theater, Breda.
Nog te zien o.a.: 21/3, Stadsgehoorzaal
Leiden; 24/3, Carré Amsterdam.
Al is het dan honderd jaar gele
den. Het is toch mooi om te
merken dat de ooit zo oorlogs
zuchtige Zulu-krijgers ook maar
een klein hart hadden. De a ca
pellagroep Ladysmith Black
Mambazo brengt de op de eeu
wenoude tradities gebaseerde
Zulu-liederen als een bood
schap van vrede. De vocale mu
ziek van de keihard gedrilde
soldaten uit de 19de eeuw - be
gin 20ste eeuw weer opgepikt
door diamantmijnwerkers -
klinkt in de versie van Joseph
Shabalala en zijn familieleden
en vrienden als uiterst verzorg
de, haast meditatieve muziek.
Hoe wonderschoon deze pure
composities ook mogen zijn,
zonder het succesvolle Grace-
land-album uit 1986 van Paul
Simon had het tienkoppige ge
zelschap nu hoogstwaarschijn
lijk geen wereldtournee afge
werkt. En dat zou doodzonde
geweest zijn, want de zang
groep steekt in blakende vorm.
Het hoge niveau dat het gezel
schap midden jaren tachtig
tentoonspreidde is zeventien
jaar later ongewijzigd. De hese
tenor van Joseph is nog steeds
intact en de nieuwe bandleden
zingen net zo gedisciplineerd
als de oudgedienden.
Hoewel de zangers op het podi
um losjes en vrolijk overkomen
en de danspassen naar believen
kunnen worden ingevuld, staan
de composities als een huis.
Shabalala heeft zijn mannen
gedrild als een ouderwetse Sha-
ka Zulu en is zichtbaar de baas
op het podium. Ritmische bas
partijen waartussen zoet glooi
ende middentonen voorzichtig
hun weg zoeken en r&b-achtige
trillingen overheen hinkelen,
het klinkt allemaal even onbe
rispelijk, gevarieerd en avon
tuurlijk tegelijk.
Waar a capella-muziek op cd al
snel kan gaan irriteren of verve
len, is daar in de theaterzaal
geen sprake van. De bassen
brengen de luisteraar in een
aangename trance-sfeer, die
zelfs dj Tiësto zou moeten aan
spreken. Het is ook wonderlijk
dat je na anderhalf uur luiste
ren naar kunstig in elkaar ge
vlochten stembanden geen mo
ment behoefte hebt gehad aan
drums, gitaren of blaasinstru
menten.
Ladysmith Black Mambazo be
perkt zich niet tot lang uitge
smeerde, hypnotische compo
sities. De groep heeft ook enke
le komische vertellingen in pet
to, waarvan de humor ons wes
terlingen helaas grotendeels
ontgaat. Gelukkig is de schop
voor de kont over de hele we
reld goed voor een gulle lach.
Naarmate het optreden vordert,
draaien de heren wat vaker met
hun achterste, gooien er steeds
vaker soepele karatetrappen te
genaan en maken er een soort
familiefeestje van.
Als het te dol wordt, grijpt Sha-
Ladysmith
Black Mambazo
heeft geen mo
ment behoefte
aan drums, gi
taren of blaas
instrumenten.
Foto: ANP/Ed
Oudenaarden
balala in, zet iedereen weer op
zijn plaats en vouwt zijn han
den. Tussen de Zulu-teksten
maken enkele herkenbare
woorden als 'Amen' en 'Halle
lujah' duidelijk dat we hier met
gospel te maken hebben. Als
het optreden gevoelsmatig veel
te snel is afgelopen, geeft een
van de zangers uitleg. „Wij be
staan als groep al vanaf 1960.
We zijn oud en we zijn moe...
Nou vooruit nog een liefdes
liedje dan."
