KUNST CULTUUR
'Zestig gitaren en die verslijt ik allemaal'
'Mina Kruseman leefde zeker niet als paria'
Leiden herdei
Nicolaas Beé
Andere kant van het voetbalvedette-bestaan
Dansers he Z
lak aa
natuurwe
Popa Chubby morgenavond in het LVC
donderdag 27 februi
Cristina Branco.
Foto: Lex van Rossen
Cristina Branco
naar Nederland
leiden - De Portugese fado-zan
geres Cristina Branco komt
naar Nederland om haar vijfde
cd 'Sensus' te promoten. Ze
geeft zestien concerten. De ster
van Cristina Branco is lang
zaam maar zeker aan het rijzen.
In Nederland heeft ze dat te
danken aan haar cd met ge
dichten van Slauerhoff, maar
ook in andere Europese landen
en in Brazilië, Amerika en Ca
nada rukt Branco op. Hoewel
ze geïnspireerd werd door de
wereldberoemde Amalia Ro-
driques heeft Branco samen
met haar partner Custódio Cas-
telo - tevens componist en gita
rist - een eigen stijl ontwikkeld
waarmee zij het nieuwe cultu
rele Portugal vertegenwoordigt.
Haar vijfde cd 'Sensus' ver
schijnt in Nederland op maan
dag 3 maart. Op woensdag 26
maart staat Branco in de Leidse
Stadsgehoorzaal.
Nieuwe musical
Lloyd Webber
londen - De Britse componist
Andrew Lloyd Webber is druk
in de weer met zijn nieuwe,
dertiende musical. Tijdens het
jaarlijkse Sydmonton Festival in
juli wil hij de eerste resultaten
laten horen. Basis voor de nieu
we musical is de 19de eeuwse
roman The woman in white'
van Wilkie Collins. In dat ver
haal wordt een jonge, rijke
vrouw door haar eigen man op
gelicht. Het is nog onduidelijk
wanneer Lloyd Webber zijn
musicalversie van het verhaal
op de planken wil hebben.
Lloyd Webber maakte naam
met successen als 'Jesus Christ
superstar', 'Evita', 'The phan
tom of the opera' en 'Cats'.
Willem Vos
overleden
rotterdam - Na een kortstondi
ge ziekte is gistermorgen in een
Rotterdams ziekenhuis Willem
Vos (69) overleden. Vos was van
1968-1990 artistiek adviseur van
het Rotterdams Philharmonisch
Orkest en werd daarna tot aan
zijn pensionering eindredac
teur klassieke muziek bij de
AVRO. In die laatste hoedanig
heid was Vos verantwoordelijk
voor onder andere 'AVRO Klas
siek' op radio en tv.
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: 90ste Minuut. Script en
regie: Tarkan Köroglu. Spel: Zdenly
Anton, Robert Hagendoorn. Joep Olgers.
Gezien: 26/2. LAKtheater, Leiden.
Wie gisteravond Ajax-Arsenal
wilde ontvluchten, kon terecht
bij het LAKtheater: alle vooroor
delen tegen voetbal werden daar
met liefde bevestigd. Tarkan
Köroglu's voorstelling '90ste Mi
nuut', vorig jaar een van de
meest succesvolle voorstellingen
van het Utrechtse Festival aan
de Werf, laat een week uit het le
ven van een topvoetbalier zien.
Een beslissende week, waarin
Onderhoudend alternatief voor Ajax-Arsenal
Gabriël een zware blessure ge
schopt wordt en hij gaat naden
ken over voetbal en zichzelf en
ook nog zijn grote liefde tegen
komt.
Het stuk is snel gemonteerd,
met veel audiovisuele spektakel
gadgets, die de snelheid nog
eens aanzienlijk verhogen. Ie
komt gewoon ogen tekort. Dat
maakt dat er na afloop nog lang
en veel discussie mogelijk is
over wat er nou gebeurde en
vooral waarom. Wie was die ge
heimzinnige man in het zwem
bad, was de wedstrijd nou 'ver
kocht' en schoot hij hem er uit
eindelijk in of niet? Wat wèl dui
delijk wordt, is dat voetbal al
lang geen spelletje meer is, dat
het systeem rot is en dat je er
niet gelukkig van wordt.
De kracht van '90ste Minuut' is
de ondanks alles niet te onder
drukken liefde voor het voetbal
en het onbekommerd humoris
tisch uitdiepen van alle barre
cliché's waarmee de 'andere
kant' van het voetbalvedette-be
staan wordt gebracht. Daardoor
wordt de voorstelling heel licht
en fris. Het beste voorbeeld
daarvan komt aan het slot. Het
lijkt alsof we wat onhandig en
abrupt naar huis gestuurd wor
den, maar we blijken gewoon in
publiek bij de 'Voetballer van
het jaar'- verkiezing veranderd.
Robert Hagendoorn danst ele
gant zijn doelpunten, valt in lief
lijke pirouettes, desnoods in
slow-motion, maar altijd met
een ironische grijns op zijn ge
zicht. Joep Olgers speelt de trai
ner, of de supporter, of de ver
slaggever ijzingwekkend serieus,
maar altijd in hetzelfde pak, dat
zo heel listig zijn typetjes ont
kracht. En Zdenly Anton is een
mooi snibbig meisje met de op
timistische diepzinnigheden van
Teigetje (die weer heel mooi ge
paleerd worden met Cruijff-so-
fismes) voor wie de voetballer
als een blok valt.
Toch, ondanks het hoogst on
derhoudende karakter van 90ste
Minuut, slaagt Köroglu niet he
lemaal met glans. Hij bereidt
ons voor op de menswording
van een voetballer, iemand die
gaat uitbreken uit het systeem,
maar scheept je uiteindelijk af
met een voetbal-Jezus. Gabriël
redt toch de ploeg, de sponsor
en de supporters en niet zich
zelf. Dat is op papier een sterke
zet, maar daar wordt niet naar
toe gewerkt. Kiezen voor de weg
van de minste weerstand kan
misschien in het echte leven,
maar in het theater veiwacht je
méér.
Gi
theater
Maarten Baam
Voorstelling: 'Bobo in Pan
Hush Hush Hush. Gezien:!
Schouwburg. I
door Harry de Jong
leiden - Bluesmuzikant Popa
Chubby uit New York is een man
die er een uitgesproken mening
op na houdt. Hij moet niets heb
ben van artiesten die in zijn ogen
op een goedkope manier het suc
ces najagen. Popa's visie op de
showbusiness is simpel: een man
of vrouw moet hard werken en
zich niet verschuilen achter aller
lei elektronische hulpmiddelen
om z'n liedjes mooier te laten
klinken.
Neem nou Chubby zelf: hij is
geboren en getogen in de volks
buurten van New York, ontdekte
de blues op jonge leeftijd en
leerde zichzelf gitaar spelen. En
sindsdien is de fors uit de klui
ten gewassen zanger/gitarist
constant onderweg om overal
zijn muziek te laten horen.
Overal waar meer dan drie men
sen bij elkaar zijn, is hij bereid
een deuntje te spelen. „Ik ben
zo vaak de wereld rond geweest,
ik ben de tel allang kwijt,'' zegt
Chubby. En hij blijft maar door
gaan. Morgenavond staat de
corpulente snarenplukker op
het podium in Leiden. Ditmaal
om de release van een live-dub-
belalbum en een dvd te promo
ten. „Ik heb die dvd helemaal
zelf gemaakt," zegt Popa Chub
by niet zonder trots. „Ik ben er
drie jaar mee bezig geweest en
heb geprobeerd een beetje te la
ten zien hoef ik leef. Ik hoop dat
mijn fans me daardoor beter le
ren kennen."
Popa's levensstijl kan in een
paar woorden worden samen
gevat gitaar in en uit de koffer
en podium op, podium af. Maar
Chubby loopt nooit de kantjes
eraf, want elke keer als hij weer
met een publiek wordt gecon
fronteerd, speelt hij alsof z'n le
ven ervan hangt. Op die nieuwe
dvjl is hij ook samen met echt
genote Galea te horen, een
vrouw die net als Chubby een
passie heeft voor bluesmuziek
en tatoeages. „Ze heeft al eens
op een plaat van mij gezongen,
maar ik ben nu bezig een soloal
bum van haar te produceren,"
vertelt Chubby. „En misschien
gaat ze daarna met mij mee op
tournee."
„Eigenlijk is blues me met de
paplepel ingegeven, want mijn
vader was ook gek op die mu
ziek en had honderden jazz- en
bluesplaten," vervolgt Popa
Chubby die nog steeds een van
de weinige bluesmuzikanten in
New York is. Het is zijn verdien
ste dat hij in die stad een heuse
'bluesscene' van de grond heeft
gekregen. Mooi om daar op te
treden, maar toch reist Popa het
liefst door Europa. „Daar zijn de
mensen toch iets nuchterder als
het om muziek gaat," stelt hij.
.Amerikanen laten zich te veel
leiden door de troep die MTV
aanbiedt. En er zijn bij ons te
veel grote platenmaatschappijen
die de dienst uitmaken. Dat
wordt alleen maar erger. Er
wordt eerst een marktonderzoek
gehouden hoeveel een plaat van
een nieuwe artiest op gaat leve
ren. Als het niet genoeg is,
wordt-ie ook niet uitgebracht.
En dus komt er naar mijn veel
gevoel alleen maar meer troep
op de markt. Wat moet je nou
met een waardeloze zangeres
als Britney Spears?"
„Maar of grote platenmaat
schappijen hun 'vjpe ooit veran
deren? Niet zolang er nog men
sen zijn die zo stom zijn om zich
al die waardeloze producten
door de strot te laten duwen.
Zelf zal ik er in ieder geval alles
aan doen om goede muziek te
maken. Ik ben altijd bezig met
mijn gitaar. Ik gebruik elke vrije
minuut van de dag' om me te
ontwikkelen. Ik zit nooit te nik
sen op mijn hotelkamer. Nee,
dan pak ik mijn gitaar en pro
beer nieuwe dingen uit. Zeg
maar gerust dat ik 24 uur per
dag bezig ben met muziek. Ik
heb 60 gitaren en die verslijt ik
stuk voor stuk."
Popa Chubby: morgenavond,
LVC, Leiden.
vc
Sommige dansers tre
niets aan van de nati
Ze bepalen zelf in welln
ze hun gewrichten limi
vinden zelf hun w r001
zwaartekracht en eveiien
Zulke dansers en d; nlic
zitten in de groep H en
Hush. ^nl
'Bobo in paradise' uu
groep kleurig geklede!
die in een casual sfeeL
heldere ruimte verwal
dagen elkaar uit, bouT
speelse sfeer hun spjfl
dansen op, of laten
van hen in een dror uzl
achter. Zachtzinnig g are:
met elkaar om. Due enc
op een vechtsport. ^ou
momenten bewegen
ressen met de soep
poppetjes uit een an !erv
Hun spieren trekken n8(
op en laten hun lichi
golvingen maken. Je 1 !j*
in tekenfilms en daan ?lkt
bijna over het hooft ere
fascinerend het is aren
dat live kunnen.
Als de mannen met
dance hun intrede Da
helemaal met meer
Ze wervelen over de(n I
wijd omhoog gestol
en tot op de millimet
te spartelbewegingei @cl
nen trappelen en cirk Ian
licht onder hun hilaai
chaam. Ze draaien eiBn-
hun hoofd of steuner inn
chaam horizontaal 0 isch
en laten zich na een *571
door de lucht op de al d
len alsof pijn en kneilM*
bestaan. En dat alle
stroomlijnd en, op di
enkele kreten na,
Het is niet alleen P,
stuntwerk. Soms b
meisjes verleidelijk
van de dansers eenl
verfijnde spierbehe JL
Door zijn kleine,
bewegingen lijkt het
snel knipperend lit
dansen.
Van het thema dat
grammablaadje
staat, is niet veel te
maar erg is dat niet. phe
sen rijn die zo kuni inis.
is al paradijselijk rle
schaduwen achter iGe
doek rijn raadselach mis
ordt
ge filmfragmenten
die kunnen toch praéor
binaties opleveren, amis
danseres die opgaat
merige solo tegen
grond van beelden \jlet
deloze mensenzee, pchi
ïgei
Leidse hoogleraar ontzenuwt eeuw na dato roddels over feministe
ptei
he
DOt;
;c
door Rody van der Pols
leiden - Ze was de meest bewon
derde én verguisde feministe van
haar tijd: Mina Kruseman (1839-
1922). Als schrijfster, actrice, zan
geres en voordrachtkunstenares
vierde ze triomf op triomf. Tot ze
op het hoogtepunt van haar
roem, in augustus 1877, plots
klaps naar Nederlands-lndië ver
dween om daar - volgens de
overleveringen - dwaasheid op
dwaasheid te stapelen, zoals sa
menwonen met een dertig jaar
jongere man. Dat daar niets van
klopt, bewijst Olf Praamstra nu
met zijn boek 'Een feministe in de
tropen'.
Tot nog toe gold de levensschets
van de Soerabajase journalist
G.H. von Faber als belangrijkste
bron van informatie over de In
dische jaren van Kruseman.
„Daarin wordt een beeld ge
schetst van een excentrieke
vrouw, bespot door de Soera
bajase vrouwen, belachelijk ge
maakt door de mannen", zegt
Praamstra, verbonden aan de
vakgroep Dutch Studies van de
Leidse Universiteit. Dat viel ech
ter geenszins te rijmen met het
beeld waarop Praamstra stuitte
bij het doornemen van Indische
kranten uit die periode. „Het
viel me op hoe vaak en positief
ze genoemd wordt."
Het vormde voor Praamstra de
aanleiding om eens systema
tisch alle kranten uit die tijd op
verwijzingen naar de feministe
door te nemen. Alle verzamelde
berichten, afkomstig uit zo'n zes
kranten, plakte hij in chronolo
gische volgorde achter elkaar,
Mina Kruseman. Foto: collectie IIAV, Amsterdam Olf Praamstra: „Feit is dat haar minnaar ruim twintig jaar jonger is. Foto: Hielco Kuipers
waarna hij een vrij nauwkeurig
en feitelijk relaas van haar doen
en laten kon samenstellen. „Dat
beeld kon ik vervolgens comple
menteren met de romans die ze
later geschreven heeft en die
nogal wat autobiografische ele
menten bevatten."
Maar alvorens haar Indische tijd
ter sprake te brengen, even een
klein stukje voorgeschiedenis.
Want waaraan heeft Kruseman
haar reputatie eigenlijk te dan
ken? Allereerst aan haar uitge
sproken feministische stand
punten, die ze zonder enige te
rughoudendheid voor het voet
licht brengt. „Kruseman geeft in
het hele land lezingen om" haar
boodschap te verkondigen: de
vrouw wordt onderdrukt door
de man. En de ergste vorm van
onderdrukking is het huwelijk.
Daarom zegt ze tegen vrouwen:
blijf zelfstandig en zorg dat je
zelf je geld verdient."
Het is een boodschap waarnaar
Kruseman zelf in ieder geval
haar leven lang leeft. Behalve
met het geven van lezingen, ver
dient ze ook de kost als actrice
en zangeres. Zo zorgt ze ervoor
dat het toneelstuk "Vorsten
school' van Multatuli voor het
eerst wordt opgevoerd. Hoewel
het daarna al snel tot een breuk
komt tussen de schrijver en fe
ministe. „Mina beschüïdigt
Multatuli er zelfs van dat hij de
première verpest door er door
heen te fluiten", zegt Praamstra.
Het is een gevoelige klap voor
Kruseman, die op dat moment
ook al in onmin leeft met een
aantal andere belangrijke figu
ren uit het literaire wereldje van
die tijd. Het doet haar besluiten
Nederland te verlaten, terug
naar het in haar herinnering pa
radijselijk Indië waar ze tot haar
veertiende heeft gewoond. Maar
niet voordat ze haar autobiogra
fie 'Mijn leven' heeft gepubli
ceerd. een negenhonderd pagi
na's tellend relaas waarin ze af
rekent met alle mensen die het
haar zo lastig hebben gemaakt.
Zo publiceert Kruseman odder
meer haar correspondentie met
Carel Vosmaer en Multatuli,
schrijvers die beide een oogje op
haar hebben, totdat zij ze afwijst
en hun liefde omslaat in woede.
Waar in Nederland met veront
waardiging wordt gereageerd,
krijgt het boek in Indië een posi
tief onthaal. „Net als haar lezin
gen hier zeer gewaardeerd wor
den", zegt Praamstra. „Dit in te
genstelling tot wat tot nog toe in
de boekjes beweerd wordt. En
dat geldt eigenlijk voor die hele
periode." Want op enkele aan
varingen met de pers na, gaat
het Kruseman voor de wind. Ze
vestigt zich op Soerabaya, geeft
muziekles en leidt een levep, in
de luwte. Dat dit haar geen
windeieren legt, blijkt uit de tal
loze door haar geplaatste adver
tenties waarop Praamstra stuit
te. „Daaruit blijkt dat ze naast
het lesgeven, ook zelf geïmpor
teerde bladmuziek verkoopt.
Daarnaast brengt ze zelf ver
vaardigde kostuums aan de man
en verhuurt ze kamers."
Gedurende die tijd moet ook de
romance zijn opgebloeid die la
ter zo prominent in de roddels
figureert. Maar ook hier geldt:
de geruchten kloppen geenszins
met de feiten, stelt Praamstra.
„Een feit is dat haar minnaar,
Frits Hofman, ruim twintig jaar
jonger is. Maar ze hebben geen
openlijke relatie. Om geen ver
denkingen op zich te laden, be
gint Hofman een fotostudio in
een van de kamers die Kruse
man onderverhuurt. Zo kunnen
ze elkaar ontmoeten zonder dat
iemand er iets achter hoeft te
zoeken."
Toch gaat er iets mis: want in
1883 verkoopt Kruseman hals
overkop al haar bezittingen en
verlaat het eiland. Net als Frits
Hofman. „Waarschijnlijk is Kru
seman per ongeluk zwanger ge
raakt en realiseert ze zich dat
haar verhouding niet langer ver
borgen kan blijven. Toch wordt
er ook nu in de kranten geen
verband gelegd tussen deze
twee. Dat gebeurt pas als ze al
lang en breed vertrokken zijn.
Kortom, dat ze zich onmogelijk
zou hebben gemaakt door met
een jongere man samen te wo
nen, klopt niet. Sterker nog, in
de kranten wordt juist druk ge
speculeerd dat haar afwezigheid
maar tijdelijk is. Zodra ze weg is,
missen ze haar al."
'Een feministe in de tropen, De
Indische jaren van Mina Kru
seman', Olf Praamstra, K3TLV
Uitgeverij, 19,95 euro.
afs
erh
rg v
Gevelsteen in huis aan Breesl
door Joke Dieben-Frerichs
haarlem/leiden - Donderdag 13
maart precies een eeuw geleden
overleed in Utrecht Nicolaas
Beets - de Haarlemmer die als
'Hildebrand' al in zijn studen
tenjaren schrijversroem vergaar
de met de Camera Obscura. Zijn
honderdste sterfdag wordt za
terdag 15 maart evenwel niet in
zijn sterf- of geboorteplaats,
maar in Leiden herdacht. Als
postuum eerbetoon aan de
dichtende en schrijvende domi
nee wordt om 14.00 uur een ge
velsteen onthuld aan de Bree-
straat 114c (ter hoogte van het
stadhuis), waar Nicolaas Beets
als student woonde.
Op zijn studentenkamer schreef
Beets, die in Leiden van 1833 tot
1839 theologie studeerde en
promoveerde op de humanist
Silvius (die later paus werd on
der de naam Pius II), zijn be
kendste werken. Daarnaast be
heert de eveneens in Leiden ge
vestigde Bibliotheek van de
Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde zijn papieren nala
tenschap. Die zogenoemde
'Beetscollectie' - archiefstukken,
boeken - is nu ontsloten door
neerlandicus André Bouwman.
De inventarisatie is neergelegd
in een circa vierhonderd pagi
na's omvattende catalogus. Na
de onthulling van de gevelsteen
wordt dit rijk geïllustreerde
boekwerk officieel gepresen
teerd in het Faculteitsgebouw
Letteren. Tegelijkertijd begint in
de aanpalende Universiteitsbi
bliotheek een tentoonstelling
van de meest bezienswaardige
stukken uit de Beetscollectie.
euw
Beets werd op 13 seèt bi
1814 geboren als oui mer
van een Haarlemse, lbs i
Zowel in de publical om
tentoonstelling won >or
dacht besteed aan B aan
bewondering voor d loss
se schrijver Willem d
wiens werk hem ins
zelf ook de pen ter h
men. Als schooljongL
stiekem achter zijn i 1
als 17-jarige was hij V
Bilderdijks' begrafei
Grote Kerk.
Na zijn afstuderen v yl j
ge Beets, die net zijr
humoristische obse
mera Obscura had gbr V\l
in 1840 predikant in
Hij trouwde met zijin h
Aleida van Foreest, 1 e z.
negen kinderen kre< iele
twee jaar na hun ven of h
naar Utrecht, waar Ijict g
predikant was en lal erei
tot 1884) hoogleraai )en
geschiedenis. Beets if v;
het huwelijk met ha lere
coba, die hem nog éksti
schonk. Beets en zij vai
gen in Utrecht begrfist,
een naamloze steer* all.
leen de tekst 'God iireze
is uitgebeiteld. Vooik v;
ceerbaar heeft de Li iacl
siteit al hun nazatei ak i
digd, om de herdenhet
tigheden rond hun Roel
te wonen. den
een
Expositie 'Beetscollïaak
den' in de Universihni;
theek, Witte Singel Rij
terdag 15 maart t/ri Op
mei, ma t/m vr 8.3Örde
9.30-17.00 en zo I3hter
uur. Toegang gratiftilijl
