Wat is beschadigd,
herstelt nooit weer'
Epidemie van slechthorendheid heeft grote gevolgen
Nederland is getroffen door
een epidemie van
slechthorendheid. Tien
procent van alle
Nederlanders, anderhalf
miljoen mensen, lijdt eraan.
Herrie op het werk,
popconcerten en vergrijzing
zijn de oorzaken. Maar al
kennen twee op de vijf
Nederlanders iemand met
gehoorbeschadiging, toch
rust er een taboe op. Een bril
is een mode-accessoire, een
boortoestel een brandmerk.
Grappige nieuwe
hoorstoestellen, klein van
formaat en met leuke
stickers veranderen daar
weinig aan.
ZATERDAG
8 FEBRUARI
2003
ER
BIJ
door Esther Hartenberg
Felle, witte lichtflitsen schieten
door de kamer. Onweer? Nee,
bij de familie Groos in Bus-
sum gaat de telefoon. Coen Groos
(62) is slechthorend. Met deze aan
passing weet hij wanneer er wordt
gebeld. Groos is met zijn handicap
vertrouwd, maar toen de diagnose
op 48-jarige leeftijd werd gesteld,
had hij het er moeilijk mee. Temeer
daar de arts een snelle, complete
doofheid voorspelde. Zo goed en zo
kwaad als het ging, zette hij zijn
werk als docent Engels aan de IVO-
Mavo in Utrecht voort. Totdat het
tien jaar later echt niet meer ging.
Zijn leerlingen fraudeerden tijdens
examens. Fluisterend speelden ze
antwoorden aan elkaar door en
Groos merkte daar niets van.
Het aantal slechthorenden in Neder
land neemt schrikbarend toe. Verou
dering van de bevolking is één van
de oorzaken. Uit 'Het Hoogbejaar
den Onderzoek' dat het Leids Uni
versitair Medisch Centrum (LUMC)
eind jaren '80 deed naar meer dan
duizend 85-jarigen bleek dat tachtig
procent slecht hoorde. ,,Hoe meer
ouderen, hoe meer slechthoren
den", zegt audioloog dr. Jan de
Laat, hoofd van het Audiolo-
gisch Centrum van het
I LUMC.
H Ook lawaai op de werkplek
u en vrijetijdslawaai leiden tot
j slechthorendheid. Dit zijn
bovendien verraderlijke ver-
|Pr oorzakers, omdat zij het ge
hoor geleidelijk en ongemerkt be
schadigen. Ondanks steeds strenge
re geluidsnormen en preventieve
maatregelen krijgen jaarlijks meer
dan 100.000 volwassenen een ge
hoorbeschadiging tijdens hun werk.
Tweederde van de werknemers in de
bedrijfstak die al 'geluidsbelastende
industrie' wordt genoemd, draagt
geen speciale bescherming.
Gehoorbeschadiging komt ook op
steeds jongere leeftijd voor. Jaarlijks
lopen meer dan 20.000 jongeren
ernstige gehoorschade op door be
zoek aan disco's of houseparty's.
Ook een té hard volume van de
walk- of discman is schadelijk. „Het
kwaad is al geschied als een jongere
na een avondje disco een fluittoon
of suizing in zijn hoofd hoort", stelt
De Laat. „Wat eenmaal is bescha
digd, herstelt nooit meer."
Musici en geluidstechnici lopen het
grootste risico. Uit een Zweeds on
derzoek bleek dat maar liefst 75 pro
cent van de musici een vorm van ge
hoorbeschadiging heeft. Hoboïst en
bestuurslid van de Nederlandse
Toonkunstenaars Bond Mare Stotijn
weet dat deze cijfers ook voor Ne
derland gelden. „Ons vak is slopend
voor je gehoor. Dagelijks worden we
aan negentig of meer decibellen (dB)
blootgesteld, terwijl 'Brussel' 87 dB
als bovengrens stelt."
Overgevoeligheid
Gehoorschade ontstaat al bij 75 dB
of meer. Vooral slagwerkers, koper
en houtblazers lopen groot risico.
„Fluiten en strijkinstrumenten pro
duceren een prachtig geluid, maar
zo doordringend dat het door je
hoofd blijft piepen", weet Stotijn uit
eigen ervaring. Hij speelde vijfen
twintig jaar bij de Hoofdstad Operet
te en in zijn geval was de piccolo de
boosdoener voor de 'piep' in zijn
hoofd. „In orkestbakken met beton
nen wanden reflecteert het geluid
enorm. Ondraaglijk hard soms."
Er zijn twee soorten slechthorend
heid, weet audioloog De Laat. Er is
geleidingsverlies, waarbij het gehoor
afneemt als gevolg van beschadigin
gen van het trommelvlies of door re
gelmatige oorontstekingen. Deze
klacht kan genezen. Dan is er per-
ceptieverlies, een vorm van gehoor
schade waaraan ook Coen Groos
leidt. Dit ontstaat als de trilhaartjes
in het binnenoor zijn beschadigd of
als de zenuwen niet werken. Deze
aandoening is ongeneeslijk. Gelui
den worden wel waargenomen,
maar vervormd doorgegeven. Groos
hoort bijvoorbeeld van het ene op
het andere moment anders. „Alsof ik
onderwater duik."
Vereenzaming
Twee veel voorkomende gevolgen
van perceptieverlies zijn oorsuizin
gen en een constante pieptoon in
het hoofd. Groos heeft ook nog eens
hyperaciisis, een overgevoeligheid
voor harde geluiden, die hem zelfs
vluchtneigingen bezorgen.Als vier
mensen tegelijk schreeuwen, krijg ik
een paniekgevoel." Daarnaast be
staat er dyplacusis, waarbij beide
oren het geluid anders opnemen. Bij
geluidsvervorming, ook een vorm
van perceptieverlies, hoort een
slechthorende links en rechts geen
verschillende toonhoogtes. Dat is
vooral funest voor muzikanten.
De sociale gevolgen van 'verborgen'
slechthorendheid zijn ingrijpend.
Partners krijgen ruzie omdat zij niet
duidelijk met elkaar kunnen com
municeren. Zij begrijpen elkaar snel
verkeerd en ergeren zich dan aan el
kaar. „Mijn vrouw Dini en onze kin
deren moesten steeds alles herha
len", zegt Groos. Dochter Marijke
(21) kan zich dat nog goed herinne
ren. „Soms vroeg hij iets dat net al
was gezegd", vertelt ze. „Of hij ant
woordde steeds met 'ja ja' of 'rede
lijk'. Zo'n antwoord past op bijna el
ke vraag."
Slechthorenden vermijden lawaaie
rige gelegenheden als verjaardagen
en feestjes. Daardoor vereenzamen
ze. Volgens De Laat concluderen
vrienden en familie al snel dat hij of
zij geen zin heeft om te komen en
vragen hem of haar geen tweede
keer meer. „De eigenlijke reden is
dat ze niet aan gesprekken kunnen
deelnemen, ze zijn bang voor sociaal
contact." Ook Groos ziet tegen ver
jaardagen op. „In het begin doe ik
mijn best om een gesprek te volgen,
maar de essentie mis ik. Als een ge
sprek lang duurt, krijg ik daar de ba
len van. Dan doe ik niet meer mee of
ik ga gewoon weg." Zijn slechtho
rendheid maakt hem onzeker. „Ik
antwoord soms verkeerd, doordat ik
een gesprek niet volg. Het is erg ver
moeiend om steeds geconcentreerd
te moeten luisteren."
Walkman
Slechthorendheid onder werkne
mers kost de Amerikaanse economie
maar liefst twee procent van het
Bruto Nationaal Product, zo blijkt uit
cijfers van het onderzoeksinstituut
NIOSH, het National Institute for
Occupational Safety and Health.
Slechthorenden functioneren min
der goed op hun werk: ze telefone
ren moeilijker, voeren opdrachten
verkeerd uit. De Nationale Hoor-
stichting heeft die cijfers laten omre
kenen voor Nederland. Daar geldt
hetzelfde percentage. Kosten: acht
miljard euro per jaar.
Groos' hoorprobleem veranderde
zijn manier van lesgeven. „Ik hield
van interactie tijdens mijn lessen.
We deden aan toneel, aan rollen
spellen. We zongen en speelden gi
taar", zegt hij, terwijl hij zichzelf in
gedachten weer voor de klas ziet
staan. „Heel leuk, maar dat ging niet
meer. Ik verloor mijn controle over
de klas, verstond leerlingen niet
goed en kon vergaderingen niet
meer volgen. Soms komisch, maar
meestal irritant."
Eén geval herinnert Groos zich goed.
„Een leerling uit de examenklas zat
de hele tijd te lachen. Ik zei er een
paar keer iets van, maar hij ging
maar door." Hij stuurde de jongen
de klas uit. „Hij maakte er stampij
over." Groos grinnikt als hij eraan
terug denkt. .Achteraf bleek dat de
jongen naast hem zijn walkman zo
hard had staan dat hij de dopjes op
zijn tafel kon leggen. Ik hoorde niets,
daarom moest zijn klasgenoot zo la
chen."
Na elke zomervakantie kostte de
gang naar school Groos meer moei
te. Tijdens de les raadde hij soms
wat een leerling zei. „Dan stak ie
mand zijn vinger op en dacht ik dat
hij naar het toilet wilde. 'Ga maar',
zei ik dan. Bleek hij te willen weten
hoe laat het was!" Hij lacht er nu
hartelijk om.Als een leerling 'mees
ter!' riep, keek ik de verkeerde kant
op."
Weerstand
Ondanks alle sociale nadelen laten
honderdduizenden mensen zich
niet onderzoeken en niet behande
len. Als belangrijkste oorzaak wordt
de weerstand tegen het dragen van
een hoortoestel genoemd. Volgens
directeur Herman ten Berge van de
Nationale Hoorstichting wordt zo'n
apparaat geassocieerd met oud en
gehandicapt. Projectleider Gert Stolk
van informatie- en adviescentrum
Oorakel voegt daaraan toe: „Met van
die dingen achter de oren ziet ieder
een dat iemand slechthorend is. Het
hoortoestel is taboe."
Ook Groos moest slikken toen hij te
horen kreeg dat hij een hoortoestel
moest dragen. „Daar moet ik dus
echt aan geloven, dacht ik na het ad
vies van de audicien. Ik associeerde
hoortoestellen met ouderen." Groos
was pas 48 jaar toen de ouderdoms-
doofheid zich voor het eerst mani
festeerde. Rechts hoorde hij vijftig
procent, links negentig procent.
„Het zou steeds meer achteruit
gaan, zei de audioloog. Ik was nog
zo jong! Het idee alleen al."
Voor musici is gehoorschade vaak
onbespreekbaar. Het is afgelopen
voor een muzikant die maar enigs
zins laat merken dat hij slecht hoort,
aldus Stotijn. „In de klassieke mu
ziek worden topprestaties verwacht.
Alle muzikanten in een orkest zijn
van elkaar afhankelijk Ze zijn ook
heel perfectionistisch. Het systeem
staat of valt met de oren. Het klinkt
Slechthorende mensen raken vaak geïsoleerd. Foto: Henk Bouwman
hard, maar in de klassieke muziek is
het: voor jou tien anderen."
Pop-, rock- en housemuziek is voor
veel muzikanten niet mooi zonder
diepe bastonen en dreunende beats.
Voorzitter Ton Kohlbeck van de
Leidse Vereniging voor Popmuzi
kanten, die gevestigd is in het Mu
ziekhuis Leiden, verbaast zich soms
over het volume dat uit de oefen
ruimtes schalt. „Dat zou ik nooit
doen, denk ik dan." In de metal is
harde muziek een must. „Het gaat
dan meer om het volume dan om de
muziek", aldus Kohlbeck. Naast een
gebrek aan besef speelt volgens hem
ook laksheid een rol. „Denk aan Pete
Townshend van The Who. Zijn ge
hoor ging zo achteruit dat de moni
toren op het podium keihard moes
ten staan. De andere bandleden
konden die herrie gewoon niet meer
aan. Toch ging hij door."
Oorstukjes
De producenten van hoortoestellen
doen wel moeite om hun apparaten
kleiner en leuker te maken. Voor
kinderen zijn er toestellen met ge
kleurde oorstukjes waarop plaatjes
gedrukt kunnen worden. Kikkers,
lieveheersbeestjes en bloemetjes
maken het apparaatje aantrekkelij
ker. Volwassenen hebben daar
echter niets aan. Toch zijn er ook
voor hen hele kleine toestellen be
schikbaar. Goedkoop zijn die al
leen niet. Kinderen krijgen tot
700 euro vergoed, volwasse
nen tot 500 euro. Voor dat
bedrag is niet veel meer
dan een eenvoudig toestel
te koop. Het duurste appa
raat kost 1500 euro en is niet
voor iedere slechthorende ge
schikt.
Coen Groos werd voor dertig pro
cent afgekeurd en ging in plaats van
dertig, twintig uur lesgeven. Vijf jaar
later gaf hij nog maar tien uur les. In
2000 viel het doek definitief. „Een
collega Frans wees mij erop dat er
tijdens de luistervaarcügheidstoets
Engels werd gefraudeerd. Ik lette al
tijd goed op de lippen. Nu bleek dat
ze de antwoorden aan elkaar door
gaven zonder hun mond te bewe
gen. Dat ze toch iets zeiden, kon ik
dus niet zien!"
De Bussumer kwam in de WAO te
recht. Nu heeft hij het dragen van
een hoortoestel geaccepteerd. „Ik
begon met zo'n huis-, tuin- en keu
kenmodel. Dat kon ik alleen harder
of zachter zetten." In het begin
schaamde hij zich en liet zijn haar
groeien, zodat het toestel onzicht
baar was. „Nu interesseert het me
niets meer wat anderen ervan vin
den."
Behalve de weerstand tegen het
hoortoestel en mogelijke gevolgen
voor de beroepsuitoefening speelt
gebrek aan besef een grote rol. „Risi
co's van te hard geluid worden gi
gantisch onderschat", aldus Ten
Berge van de Nationale Hoorstich
ting. „Harde muziek geeft een kick
en de beschadiging wordt pas na
verloop van tijd merkbaar." Ook zor
geloosheid speelt een rol. „Mij kan
niets gebeuren, denken vooral jon
geren en musici."
Wie het gevoel heeft dat zijn of haar
gehoor achteruit gaat, kan de nieu
we Nationale Hoortest doen, door te
bellen met 0900-4560123.
Meer info: www.hoorstichting.nl en
www.oorakel.nl
i
Coen Groos
„Nu interesseert het me niets meer wat anderen ervan vinden." Foto: Ton Kastermans
