BOEKEN
De Jip- en Janneketaal van Boudewijn Büch
Dolf Jansen als filosoof
Ellis wordt een grote
en<
Van Oranje en Nasser
De Sergio Leone onder de striptekenaars
ig
Gefascineerd door een elastiekje
Elke lezer houdt februari en april vuS
Eva
Gerlach
Losse
be
dra
ding
vrijdag 7 FEBRUARI
Boudewijn Büch werd afgelopen najaar
plotseling door de dood overvallen. Op
dat moment legde hij de laatste hand
aan zijn nieuwe roman 'Het geheim van
Eberwein', opnieuw een boek met een
sterk autobiografisch karakter. En op
nieuw is het weinig verrassend.
roman recensie
Jaap Goedegebuure
'Het geheim van Eberwein' door Boudewijn
Büch. Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €15,95.
Charlataneske types vinden altijd wel
emplooi. Voor parlementariër of bank
directeur zijn ze minder geschikt, maar
in kunst en literatuur doen ze het uit
stekend, zeker wanneer ze hun privé-
mythologie weten uit te bouwen tot
een eigenzinnig en authentiek oeuvre.
Zonder een creatieve vorm van pseudo-
logica fantastica bereik je in de kunst
niet veel. Salvador Dali en Gerard Reve
schoffeerden burgermansfatsoen en
nuchter verstand, maar wie zelf over
een greintje verbeelding beschikt, moet
wel erkennen dat charlatanerie soms
adembenemende resultaten kon ople
veren.
Geldt dat ook voor Boudewijn Büch?
Nu zijn schrijversloopbaan met de ver
schijning van zijn postume roman Het
geheim van Eberwein definitief ten ein
de is, kunnen we er kort over zijn. Zo
rijk als Büchs fantasie was, zo armetie
rig manifesteerde zich zijn verbeelding.
Het beste kwam hij nog uit de verf als
de welbespraakte aanprijzer van ander
mans boeken, als bereisde Roel die de
televisiekijkers enthousiasmeerde voor
exotische eilanden, of als de feitjeswe-
ter die als tweede clown na Jan Mulder
mocht optreden bij Barend Van
Dorp.
De reden dat Büch het nooit heeft we
ten te brengen tot de auteur van een
oeuvre dat op eigen benen kon staan,
maar is blijven aanleunen tegen de re
putatie die hij in de media en op de
bühne had opgebouwd, is simpelweg
een kwestie van stijl. Toen hij het ge
kunstelde, quasi negentiende-eeuwse
stadhuisjargon van zijn debuutroman
De blauwe salon (1981) achter zich ge
laten had, ging hij over op een schrijf
trant die met recht het predikaat 'Jip-
en Janneketaal' verdient.
Ongecompliceerd, recht voor z'n raap,
maar nooit zo gespierd dat je er lang je
aandacht bij kon houden, vlak, cliché
matig. Daar komt nog eens bij dat Büch
het met de afwerking van zijn teksten
niet nauw placht te nemen. Je kunt na
tuurlijk te schoolmeesterachtig doen
over 'storende herhalingen', maar de
eentonigheid van dit proza grenst soms
aan het slaapverwekkende. En dan pra
ten we nog niet eens over de aperte
fouten tegen het Nederlands die ook
Het geheim van Eberwein ontsieren, al
zou het goed kunnen dat die er uit wa
ren gefilterd wanneer de schrijver tijd
was gegund om het manuscript nog
eens nauwkeurig door te lezen.
Waarover gaat deze nagelaten roman?
Büchs vaste lezers zullen niet voor een
verrassing komen te staan, want het is
een vertrouwd refrein dat hier klinkt.
Vader is opnieuw een onprettig ge
stoorde man met losse handjes en een
encyclopedische geest die zijn manie
voor feiten en feitjes doorgeeft aan zijn
zoon, moeder een ijskoningin die haar
kinderen vertelt dat ze hun bestaan te
danken hebben aan verkrachting bin
nen het huwelijk, verteller Boudewijn
(van wie het heet dat zijn gelijkenis met
de gelijknamige schrijver op toeval be
rust) een neurotische persoonlijkheid
die nooit rust of vrede vindt. Dan zijn
er nog Micky en Mieke, het jammerlijk
gestorven knaapje uit De kleine blonde
dood (1985) en zijn moeder, en in de
bijrollen de jongensachtige vriendin
Claudine en het bibliotheek- en ar-
chiefpersoneel dat de hoofdpersoon
bijstaat in zijn pogingen 'het geheim' te
ontraadselen.
De zwaarte van dat geheim is in over
eenstemming met het soortelijk ge
wicht van de roman als geheel. Boude-
wijns vader (die hier met veel meer me
dedogen wordt geportretteerd dan in
De kleine blonde dood) ploetert zijn
halve leven aan een pianotransscriptie
van de mini-opera Das Jahrmarktfest
zu Plauderweilern, gebaseerd op een
jeugdzonde van de grote Goethe.
Het zangspel staat op naam van
Traugott Maximilian Eberwein, een ob
scure componist uit de Duitse roman
tiek. Het feit dat de oude B. heeft ge
woond in hetzelfde huis als deze toon
dichter zou zijn obsessie kunnen ver
klaren. Maar wat nog meer telt is de
onbewuste herkenning van de ene
charlatan door de andere. Mislukte le
vens die zich in elkaar spiegelen, dat is
de kem van het geheim waarnaar Bou
dewijn zo naarstig op zoek is. Een ge
heim dat hij pas kan ontraadselen zo
dra hij te rade gaat bij zichzelf.
Zo is eens te meer gedemonstreerd dat
een ongelukkige jeugd alüjd iets ople
vert, is het geen goudmijn, dan wel ja
renlange werkgelegenheid voor de psy
chiater en het uitgeversbedrijf. Het lot
heeft gewild dat Het geheim van Eber
wein het laatste is in een reeks boeken
vol repeterend leed en bijbehorend
zelfbeklag. Dat de lezers dat al die tijd
hebben kunnen verteren, is nog wel het
grootste geheim.
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'De voyeur' door David Ellis. Uitgeverij
The House of Books. Prijs: 18,50.
Zelden kiest een thrillerschrijver
er voor de moordenaar de
hoofdrol in de ik-vorm te geven.
Je moet daar heel goed voor
kunnen schrijven, want de lezer
moet zich toch met de (anti)
held kunnen identificeren. Des
te knapper is het dat de Ameri
kaanse advocaat David Ellis dit
waagstuk bij zijn debuut De voy
eur tot een perfect einde brengt.
Marty Kalish heet de yuppie
bankier die ons leidt door een
bijzondere episode in zijn voor
heen niet zo opwindende leven.
Hij is verliefd geworden op de
mooie Rachel Reinardt en heeft
(daardoor) één probleem: haar
echtgenoot, een chirurg. Die
haar, onder invloed van drank,
met een riem zou slaan.
Een probleem dat wordt opge
lost met het vuurwapen van de
medicus zelf. De verdenking valt
na enige tijd op Rachel en voor
al op Marty, die spontaan een
bekentenis aflegt. En dan begint
het gelazer pas goed. Want als
Marty eenmaal advocaten heeft
en de verdediging een strategie
bepaalt, gaat Marty de daad ont
kennen, wil hij Rachel koste wat
kost uit de wind houden (des
noods leidend tot zijn eigen exe
cutie) en lijkt het er op dat het
openbaar ministerie ondanks
gebrek aan bewijs toch een ron
de zaak krijgt.
Maar wij zien, al nagelbijtend,
dat Marty arglistig (buiten zijn
raadslieden om) het recht in ei
gen hand neemt. De ontkno
ping is minstens zo mooi als de
rest van deze superspannende
roman. Onthoud die naam: Da
vid Ellis.
Dat wordt een grote, meneer
Grisham.
Spel
Nadat stadhouder-koning Willem III kinderloos was gestort
de Friese Nassaus halverwege de zeventiende eeuw het
koningshuis. De Friese stadhouder Johan Willem Friso van fj011
Dietz nam de dynastie over en geldt sindsdien als stamvadFen
huidige Oranjes. Het is dus geen wonder dat Willem-Alexa?Pen
goed kan schaatsen. Over de bijzondere band tussen de Naulfc
Oranjes zijn momenteel twee exposities te zien in LeeuwaiPS18'
zich de reis naar het hoge Noorden wil besparen, kan ook jK0
voeten met de prachtuitgave 'Nassau, uit de schaduw van^10*
(uitg. Van Wijnen, 24,50). Het hier afgedrukte glas met djl
vat, de jonge prins Willem' uit 1748 is in het boek minstens*011
als in het echt. Foto uit besproken boek *eer
r iltaa
peel;
eldr
d in I
idhe
Illustratie uit besproken boek.
strip recensie
Jan Kuys
'5 is het perfecte getal' door Igort.
Vertaling AnneTelkers en Mat
Schifferstein. Uitg. Oog Blik. Prijs
19.95
Parijs ontpopt zich als een stad
met een grote aantrekkings
kracht op striptekenaars. De
lichtstad herbergt niet alleen
grote uitgeverijen van stripver
halen, ook tekenaars als Mattotti
en Murioz wonen er. En sinds
kort houdt ook de Italiaan Igort
(Igor Tuveri) hen gezelschap.
Van hem verscheen onlangs 5 is
een perfect getal, een prachtig
beeldverhaal over de Napoli-
taanse maffia, waarin de gren
zen tussen strip en literatuur
vervagen.
Tuveri (44), geboren in Cagliari,
heeft nog een blauwe maandag
deel uitgemaakt van de befaam-
TOP-10 FICTIE
1. (2) Hella Haasse, Sleuteloog.
Querido, 16,95
2. (3) Tessa de Loo,
De tweeling.
Arbeiderspers, 12,50
3. (1) Gabriel Garcia Marquez,
Leven om het te vertellen.
Meulenhoff, 24,50
4. (4) Judith Koelemeijer,
Het zwijgen van Maria Zachea.
Plataan, 17,50
5. (-) Nicci French,
Bezeten van mij.
Ambo/Anthos, 12,00
6. (-) Eva Gerlach, Daar ligt het.
Arbeiderspers, 1,50
7. (8) Jonathan Safran Foer,
Alles is verlicht.
Ambo/Anthos, 19,90
8. (-) Connie Palmen,
De vriendschap.
Prometheus, 8,00
9. (-) Vonne van der Meer,
Laatste seizoen.
Contact, 15,80
10. (-) Nicci French,
Het geheugenspel.
Ambo/Anthos, 12,50
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
de Sardijnse school van stripte
kenaars, maar zocht al jong zijn
heil in Bologna. Daar vormde
zich een harde kem van jonge
stripmakers en designers in de
groep Valvoline, waarvan strip
tekenaar Mattotti de bekendste
vertegenwoordiger is. Kenmerk
van Valvoline was het experi
mentele karakter van de groep,
die graag werkte met expliciete,
futuristische beelden.
De jonge Tuveri verwierf door
zijn grote dadendrang (hij richt
te tal van tijdschriften op, werk
te voor Japanse uitgevers en is
actief als animatiefilmer) een
vooraanstaande plaats binnen
de groep van vernieuwende
kunstenaars. Sinds anderhalf
jaar is hij uitgever bij de door
hemzelf opgerichte Coconino
Press in Bologna. Maandelijks
verschijnen er twee boeken van
gerenommeerde stripmakers als
Seth, Baru, Daniel Clowes, Tani-
guchi en Adrian Tomine en ui
teraard geeft hij zijn eigen werk
uit
Zijn werk is sterk beïnvloed door
{Ie Japanse manga. Dat is vooral
terug te zien in zijn tekstloze uit
gave City Lights, maar ook in
zijn meest recente uitgave 5 is
een perfect getal. Tuveri's indrin
gende tekenstijl, zijn magische
mengsel van donker en licht en
zijn ontroerende verteltrant ma
ken van de doodgewone gang
sterstrip een van de ontdekkin
gen op stripgebied dit jaar.
Het verhaal gaat over Peppino lo
Cicero, een oude maffiabaas die
zijn hele leven lang in opdracht
heeft gemoord. Nu heeft hij zich
teruggetrokken uit het vak. De
moord op zijn volwassen zoon
dwingt hem tot een vendetta.
Zijn wraakactie is zonder mede
dogen. De wijze waarop Tuveri
het verhaal in beeld brengt, doet
de lezer beseffen dat goed en
kwaad twee uitingsvormen van
hetzelfde zijn. Zeker in de we
reld van de camorra, waarin
geen leven bestaat voor wie on
afhankelijk wil zijn, ofwel voor
wie 5 het perfecte getal is.
Igort speelt met het verhaal. Hij
maakt gebruik van terugblikken,
heeft in zijn tekenstijl een strak
ke lijnvoering, over-accentueert
wanneer nodig en gebruikt een
ronde lijnvoering, wanneer hij
iemand laat dromen. Het ver
haal is niet het verhaal van de
tekst, maar het verhaal van de
tekeningen. De tekst is als het
ware aanvullend, maar wel heel
mooi. Door deze manier van
vertellen bereikt Tuveri het bij
zondere effect van de 'crime
noireinclusief alle wreedheid
en alle romantiek. Het verhaal is
bikkelhard en tegelijkertijd in
tens ontroerend. Tuveri is een
verteller in beelden. Met 5 is een
perfect getal heeft hij zich naast
bijvoorbeeld filmer Sergio Leone
moeiteloos een prominente
plaats verworven in dit genre.
roman recensie
Theo Hakkert
'Afgunst' door Arie Storm. Uitgeverij
Prometheus. Prijs: €16,95.
Tot de beroepsdeformaties van
de boekbespreker hoort dat hij
zich nauwelijks afvraagt waarom
er toch zo veel schrijvers voor
komen in romans. Mochten in
korte tijd drie romans verschij
nen met een loodgieter of een
arbeidsconsulente in de hoofd
rol, dan zou er al snel geroepen
worden dat zich een trend afte
kent. Maar dat romans over
schrijvers gaan, dat lijkt volsla
gen normaal.
Nu Arie Storm (1963) weer. Zijn
nieuwe roman, Afgunst, gaat
over een jonge schrijver annex
jonge vader die er zojuist achter
is gekomen dat zijn vriendin
vreemdgaat. Althans, dat is de
aanvankelijke indruk, maar al
snel blijkt dat dit weer zo'n boek
is waarin niets is wat het lijkt.
Nu is deze schrijver annex vader
(met een bijbaan als tandartsas
sistent) ook een ongelofelijke
sukkel. Hij ziet zijn vermoeden
aangaande de ontrouw beves
tigd in een nietszeggend tele
foontje. Maar dat ze met haar
vermoedelijke minnaar tien mi
nuten heeft staan tongzoenen
terwijl hij er bij-stond te kijken,
dat signaal heen hij niet begre
pen.
Storm schrijft dat allemaal hel
der en hilarisch op. Het is soms
net cabaret. Herhaalde malen
meende ik dat Dolf Jansen aan
het woord was. Op andere mo
menten deed de schrijvende
jonge vader me erg denken aan
de verwarde hoofdpersoon uit
Mark Boogs recente roman De
warmte van het zelfbedrog.
Maar waarom Storm zijn alter
ego tussendoor allerlei literaire
filosofietjes laat verkondigen en
met citaten laat strooien, dat
ontgaat mij in mijn rol van 'ge
wone lezer' volledig - terwijl de
boekbespreker in mij het alle
maal prachtig vindt; je kunt be
hoorlijk schizo worden van dit
werk.
Storm speelt een komisch lite
rair spel met schijn en wezen.
'In zekere zin is dit een histori
sche roman met een duidelijk
autobiografische invalshoek ter
wijl tegelijkertijd alles verzon
nen is,' schrijft de schrijver aan
het begin van hoofdstuk 2. Met
name de toevoeging dat 'alles
verzonnen is' mag gedurende
de lectuur geen moment verge
ten worden. Het motto, 'We're
caught in a trap', uit Elvis' Sus
picious minds, had ons al moe
ten waarschuwen. De lezer zit in
de val.
Binnen het boek bestaat er zo
iets als de werkelijkheid van de
schrijvende jonge vader, maar
DE LEESTAFEL
wat hij beleeft blijkt
hemzelf verzonnen^y
pas achter komen v
besluit alsnog 'de wgf j
onthullen, terwijl dii
natuurlijk ook weer - Dr
verzonnen zou kunnhe ci
En terwijl het grote »vb<
tuurlijk is verzonneiister
Storm, die het ingewfcetr»
van de ooit door Italql, ee
helder ontlede werkéiet I
veaus tot in de puntjG5.1
De vraag is alleen of »den
lezer' hier een booofoël
heeft. Minder boodsiths
ik, dan aan de spaifen
haallijn waar het boïval
gint: de aanslag die ©53
Turkse minnaar in ewij
Schilderswijk pleegt nkel
van de geliefde die-t ba
zijn oom ontzegd vpera
vlecht Storm de lijiiasa
door elkaar. Met spforva
zoals ogenschijnlijkven
boek.
Ko
en 1
columns recensie
Wim Vogel
'Losse bedrading' door Eva Gerlach.
Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €13,95.
Het verbaast ons telkens weer.
Geboeid kunnen we minuten
lang naar een zonsondergang
kijken, maar we weten ons spra
keloos zodra we er ook maar iets
over proberen te vertellen. Al
leen in clichés lijken we erover
te kunnen praten en die schie
ten hopeloos te kort als we ver
woorden wat we zagen, hoor
den, roken en voelden. Wie wil
praten of schrijven over de din
gen die er echt toe doen, moet
welhaast een kunstenaar zijn.
Iemand die onbevangen kijkt.
Iemand die in staat is het ver
gankelijke, dat wat verstrijkt, te
verbeelden of te verwoorden.
Enige jaren geleden schreef de
dichteres Eva Gerlach voor het
boekenbijvoegsel van de Belgi
sche krant De Morgen wekelijks
een column over die vreemde
plaats die onze wereld is omdat
je er altijd te snel naar kijkt. Los
se bedrading telt precies tweeën
vijftig van die columns, een ka
lenderjaarronde dus. En verre
weg de meeste van die stukjes
gaan over subtiele ervaringen
met dingen die zo doodgewoon
lijken, maar tegelijkertijd zo
moeilijk in woorden te vatten.
Omdat de taal nu eenmaal niet
uitgevonden is om er de waar
heid mee te vertellen. Met in
stemming citeert Gerlach de
Zweedse dichter Tomas Trans-
trömer die schrijft over een on
verwachte open plek midden in
het bos. Een plek die slechts ge
vonden kan worden door wie is
verdwaald.
De vraag is natuurlijk of Ger-
lachs fascinatie voor de gewone
dingen (een elastiekje, een
droom, een onttakeld hotel, een
aftakelende tante) voor anderen
van belang is. Ik vind van wel.
Haar aandacht voor wat ons
doorgaans ontgaat, herinnert je
aan die vluchtige momenten
vlak na een droom. Er was iets
(geluk, verwondering, angst?)
maar je wordt wakker en het
ontsnapt je. Je ziet het verdwij
nen. En je 'lichaam loopt wacht
langs zijn grenzen en knipt met
zijn ogen.'
Een column wijdt Gerlach aan
wat er op 11 september 2001 in
New York gebeurde. Ook hier
geldt haar aandacht het detail,
de kleine dingen: 'die vrouw
met blote benen in een korte,
rozerood bedrukte jurk, schou-
derlang zwart krulhaar om een
weelderig gezicht. En dat het
je opvalt: geen tas, een vrouw in
de stad zonder tas. En wij
maar kijken, wij voor ons
scherm zoals altijd op zoek naar
de Echte Werkelijkheid.' Al
dat papier op de straat, en nie
mand zag je ook maar een velle
tje oprapen.'
Heel mooi vind ik ook haar co
lumns over een wat oudere zie
ke vriend die weet dat er in hem
dingen groeien die daar niet ho
ren en die er geen zin in heeft ze
eruit te laten halen. Hij ziet wel,
zegt hij. En ondertussen gaat hij
gewoon door met zijn werk, zijn
vrienden en zijn hobby's. Hij
weet en voelt dat de dingen ver
schuiven, maar hij weet ook dat
wij als mensen verstrijken in de
tijd en dat die tijd niet meer is
dan 'een verplaatsing die be
vriest in het geheugen.' Obser
vaties om over na te denken,
dwars tegen het tempo van onze
consumptiemaatschappij ;n.
In de rubriek De Leestafel wordt
wekelijks een ander genre boe
ken belicht Deze week iets an
ders: een overzicht van de dit
voorjaar op stapel staande boe
ken waarvoor elke boekenliefheb
ber alvast vrije avonden in z'n
agenda moet plannen.
door Martin Hendriksma
Querido raakte afgelopen jaren
haar positie als meest vooraan
staande Nederlandse uitgever
kwijt aan De Bezige Bij. Na dit
voorjaar moeten de rollen weer
zijn omgedraaid. Ga maar na: in
de maand februari viert Querido
eerst de 85-ste verjaardag van
Hella Haasse, dan volgt Rosen-
boom met De nieuwe man - de
opvolger van het de hemel in
geprezen Publieke werken die
zich afspeelt op een Groningse
scheepswerf rond 1920 - en te
zelfdertijd gaat dan eindelijk het
A.F.Th.-offensief van start met
de cyclus Movo Tapes én een
requiem over zijn moeder, op
genomen in De requiems.
Wat stelt de Bij daar tegenover?
Twee literaire debuten van jour
nalisten. De vaste literatuurme
dewerker van De Telegraaf, In-
grid Hoogervorst, komt met
Woede, waarin de Tweede We
reldoorlog en de koloniale tijd
hun stempel drukken op een
groot gezin in Amsterdam-West.
Hans den Hartog Jager, beel
dende kunst-recensent van NRC
Handelsblad, publiceert het al
Renate Dorresteln.
Foto: GPD
even ambitieuze Zelf God wor
den, over de zoektocht naar het
ultieme kunstwerk. Rond beide
boeken gonst het gerucht van
een potentiële hype. Ook al in
februari: Wolfstonen, Herman
Franke's opvolger van De ver
beelding waarmee hij in 1998 de
Ako Literatuurprijs won.
L.J. Veen presenteert in april de
nieuwe Rascha Peper, een
schrijfster die gestaag een breed
lezerspubliek opbouwt. Wie
weet betekent Wie scheep gaat,
een roman over de vrienden en
familie die achterblijven nadat
een vrouw in zee is verdronken,
haar definitieve doorbraak.
Die heeft Renate Dorrestein al
lang achter de rug. In april ver
schijnt bij uitgeverij Contact
haar nieuwe roman met de
mooie titel Het duister dat ons
Hella Haasse.
Foto: ANP/Paul Vreeker
scheidt over het jonge, onbe
zorgde meisje Loes, wier moe
der na een onbegrijpelijke
moord levenslang krijgt.
Ook Hans Maarten van de Brink
mag zich na de suggestief ge
schreven roeinovelle Over het
water en zijn roman Hart van
glas tot de groten rekenen. Ook
al in april verschijnt Konings
dochter, een roman over een
vader met een beroemde doch
ter die geen contact met hem
wil. Net als, bij De Arbeiders
pers, de nieuwe Geerten Meij-
sing, Malocchio, waarin hij gaat
afrekenen met zijn tweede va
derland Italië. Een prettig tegen
gif op voorhand voor al die sen
timentele romans die over
Toscane vol worden geleuterd.
Is het toeval dat de grote schrij
vers de maand maart negeren?
>b
Thomas Rosenboom.
Foto: GPD/Joris den Bj|||
Niet helemaal. Dan vJ/ais
uitgevers namelijk dafbo
onder gaan in het Boival
geweld, dit keer gewij>sit<
ven en dood in de letuk 1
geen veel bloemlezing ee
nig bijzonder nieuw vLar
verL >p 7
En dan komt de maajvaa
een jaar na de moor<Cou
Dat levert behalve eetnbi
boeken over het versöm
zijn volgelingen (je vr?op
dertussen af wat daafi v\
nieuws over is te melh c<
voorbeeld ook een nisic
Ier op van René Appejde
- subtiele - titel Door? in
(Bert Bakker). Over eö-oi
politieke leider die ofwili
rische verkiezingsovëvan
lijkt af te stevenen. D(
kent u.
