Spookstad Putrajaya
Huisjes van hoop
In nieuwe hoofdstad van Maleisië woont nog geen mens
Homeplan geeft arme Mexicanen sprankje toekomst
ZATERDA;
25 JANui;
2003 I
hoofdstad Kuala Lumpur verrijst de nieuwe
hoofdstad van Maleisië: Putrajaya, ofwel de
erfenis van de toekomst. Critici vinden het
miljarden verslindende project veel te
prestigieus. Voorstanders menen dat de
bouw van de nieuwe hoofdstad getuigt van
Zo'n 25 kilometer ten zuiden van
een toekomstvisie die zijn weerga niet kent.
door Irene Nieuwenhuijse
Een van de zeven bruggen die de nieuwe stad rijk is. Hoewel de palmen er wuiven en de lantaarns voor sfeer zorgen, is op de boulevard nog geen mens te zien. Foto's: Ron van Weezep
respect geven. Om dat te bewerkstelligen voert de over
heid een beleid van positieve discriminatie van de eigen
bevolking. De Maleisiërs hebben bijvoorbeeld voorrang
op scholen, bij huisvesting en bij het kopen van grond.
Als ambtenaren moeten zij het nu in Putrajaya helemaal
gaan maken, is de vurige hoop van premier Mahathir.
Het imago van de Maleisiërs kan volgens Mahathir niet
genoeg worden opgekrikt. Vermeldingen in het Guin
ness Book of Records worden gezien als een grote eer en
krijgen in Maleisië veel aandacht in de media. De vrouw
die zich in een etalage omgeven had door een groot aan
tal schorpioenen, gaat bijvoorbeeld als ware heldin door
het leven.
Vijfsterrenhotel
Wie denkt dat de nieuwe hoofdstad alleen maar heel
veel geld kost, heeft het helemaal mis, weet Kim, de Chi
nese gids. De investering van zo'n acht miljard euro ver
dient zichzelf terug, beweert ze. Als voorbeeld wijst ze
het kolossale, gouden paleis van premier Mahathir aan,
waarvan de rechtervleugel dienst doet als luxueus vijf
sterrenhotel. „De gasten van de premier hoeven dan niet
steeds terug naar een hotel in Kuala Lumpur. Dat scheelt
enorm in de vervoerskosten."
De tientallen - illegale? - bouwvakkers die naast het pa
leis van premier Mahathir aan alweer een nieuw bouw
project bezig zijn, kijken verstoord op als de bezoekers
de residentie willen bezoeken. We weten toch dat be
zichtigingen zijn stopgezet, lijken ze te zeggen. Als we
vlakbij hei met goud gedecoreerde hek staan, blijkt het
pronkstuk van Putrajaya niet open te zijn voor het pu
bliek. Ook de moskee die glinstert en flikkert van het vele
goud, is die dag niet te bezichtigen. Een 'verdwaalde' ge
lovige loopt doelloos op het immense plein, het grootste
ter wereld, volgens de gids. In de verte staat een een
zaam geparkeerde auto, waarvan de inzittende(n) in
geen velden of wegen te bekennen zijn. Vanaf het plein
leiden overdekte roltrappen naar lager gelegen boule
vards, die doen denken aan Parijs. Maar zwervers en clo
chards zijn hier nergens te bekennen. De café's en res
taurants zijn leeg. Een eenzame schoonmaker raapt een
vermeend stofje op.
Geesteskind
Putrajaya is het geesteskind van de machtige premier
Mahathir, die 21 jaar leiding heeft gegeven aan de rege
ring en in oktober aftreedt ten gunste van de huidige vi
ce-premier Badawi. Mahathir wordt gezien als de man
die Maleisië ondanks de Azië-crisis grote economische
welvaart heeft gebracht. In 2001 groeide de economie
nog met acht procent, terwijl in het buurland Indonesië
in dat jaar een daling van dertien procent werd gemeten.
Mahathir is duidelijk verzot op megaprojecten. Het
vliegveld van Kuala Lumpur, maar ook de zilverkleurige
Petronas Twin Towers met de spectaculaire loopbrug,
zijri architectonische hoogstandjes en verbreken allerlei
records. Toen bleek dat de torens niet meer de hoogste
tet wereld waren, werden er twee enorme sprieten op
geplaatst om toch die eer te houden. Ook het Onafhan
kelijkheidsplein met - alweer - de hoogste vlaggenmast
ter wereld, is zo'n project. En wie in die andere specta
culaire toren - de Menara Kuala Lurnpur-toren - binnen
de kortste keren naar boven is gezoefd en naar al die
wolkenkrabbers van Kuala Lumpur heeft gekeken, weet
dat in de Maleisische bouwkunst niet alleen het begrip
groot, groter, grootst, maar ook mooi, mooier, mooist
van belang is.
Putrajaya moet niet alleen de mooiste, maar ook dë
groenste hoofdstad ter wereld worden, want een beto-
nomgeving is niet goed voor het welzijn van de Maleisi
sche ambtenaren. Bijna veertig procent van de opper
vlakte is daarom bestemd voor de aanleg van groen. De
rode aarde waar eens palm- en rubberbomen groeiden,
is door de bulldozers omgewoeld. Hier verrijzen in de
naaste toekomst voortuinen bij de nieuwe woningen.
Voor de toekomstige bewoners van Putrajaya worden
joggingpaden en wetlands (natte gebieden) aangelegd.
Golfliefhebbers kunnen straks kiezen uit maar liefst ze
ven verschillende complexen en in de botanische tuin
zullen de meest bijzondere planten van de wereld wor
den gekweekt.
Cyberstad
Op de burelen van kantoren in de departementen zwer
ven geen papieren en memo's rond, want Putrajaya is
een echte cyberstad. In het hightech kroonjuweel wordt
alle informatie in computers geregistreerd en verwerkt.
De Maleisiërs die al in Putrajaya werken, hebben hun
identiteitspapieren ingeruild voor een elektronisch pas
poort dat toegang verschaft tot het hele overheidsappa
raat. Een smartcard doet dienst als chipknip, trouw
boekje, rijbewijs en ziekenfondskaart. De ICT-sector is
niet voor niets de trots en glorie van Maleisië en in het
nabijgelegen Cyberjaya, onderdeel van Putrajaya, heeft
die sector al ruimschoots onderdak gevonden.
Het mega-project doet menigeen de wenkbrauwen fron
sen. Is al die pracht en praal wel nodig? De kosten be
dragen volgens officiële cijfers acht miljard euro, maar
critici menen dat die in werkelijkheid veel hoger zijn. De
oppositiepartij, de Democratische Actie Partij, vindt de
plannen van de regering veel te omvangrijk en te presti
gieus en vooral bedoeld om het ego van de eigenzinnige
premier te strelen. Alleen al het verhuizen van alle amb
tenaren en hun families gaat de overheid een vermogen
kosten. Maar er wordt vooralsnog geen haast gemaakt,
want scholen, winkels en banken zijn nog niet in het
.straatbeeld van Putrajaya te zien.
En wat moet er na de gigantische verhuizingsoperatie
met de leegstand in Kuala Lumpur gebeuren? Wordt de
oude hoofdstad dan geen spookstad? Premier Mahathir
ligt er niet wakker van. Want als de geplande bevolkings
explosie eenmaal op gang komt, zijn de huizen en kan
toren zowel in Kuala Lumpur als in Putrajaya heel hard
nodig.
de huidige
Het immense plein in Putrajaya met op de achtergrond het ministerie van alge
mene zaken, waar de minister-president zetelt. Het plein is volgens officiële
Maleisische bronnen het grootste ter wereld.
Wie Putrajaya binnenrijdt, waant zich in een
spookstad. Temidden van pompeuze ge
bouwen, parken, bruggen en zelfs restau
rants overheerst de grote leegte. De toekomstige Maleisi
sche hoofdstad is volop in aanbouw, maar er is geen
mens te bekennen. Het duurt nog wel even voordat de
eerste bewoners in de nieuwe hoofdstad neerstrijken.
Misschien houden zij zich elders bezig met de voort
planting, want de Maleisische overheid wil behalve een
nieuwe hoofdstad ook een bevolkingsexplosie bewerk
stelligen. In 2020 moet het inwoneraantal van Maleisië
verdubbeld zijn: van 25 naar 50 miljoen. Aanvankelijk
was zelfs een groei naar 70 miljoen inwoners gepland,
maar dat bleek al te hoog gegrepen. Extra kinderbijslag
en toewijzing van grotere huizen moeten de Maleisische
bevolking overhalen meer nakomelingen te produceren.
Die grotere huizen komen er in Putrajaya volop. In 2005
moet de nieuwe hoofdstad klaar zijn. Er is dan negen
jaar aan gewerkt. Het symboliseert volgens officiële
bronnen de 'nationale aspiratie van het Maleisische
volk'. Het nieuwe regeringscentrum van Maleisië is bijna
5000 hectare groot en moet aan 350.000 mensen onder
dak bieden. De huidige hoofdstad Kuala Lumpur blijft
het financiële centrum. De meeste departementen, zoals
het ministerie van binnen- en buitenlandse zaken zijn al
in gebruik, maar de ambtenaren pendelen nog dagelijks
heen en weer omdat de huisvesting voor hen in Putra
jaya nog niet is geregeld. De vele al aangelegde parken,
boulevards, restaurants wachten geduldig op wande
laars, slenteraars en eters. Vijvers, of liever meren, zijn er
al gegraven en de zeven bruggen die de oevers met el
kaar verbinden, hebben allemaal een eigen architectuur.
De een doet denken aan de Pont Neuf in Parijs, een an
der aan de Erasmusbrug in Rotterdam.
De ontwikkeling van de nieuwe hoofdstad Putrajaya past
geheel in de filosofie van premier Mahathir, de langst re
gerende politicus in Oost-Azië. Hij wil de Maleisiërs, die
niet bekend staan als een nijver volk en in de handel vol
ledig worden overvleugeld door de Chinezen, meer zelf
HomePlan uit Breda bouwt
geprefabriceerde huisjes in de
armste streken van Mexico.
Inmiddels zijn duizend gezinnen
aan onderdak geholpen. De
stichting is dit jaar door de
Nationale Commissie voor
Internationale Samenwerking
en Duurzame Ontwikkeling
(NCDO) gelauwerd als een van
de tien beste Goede Doelen van
de afgelopen tien jaar. Met
steun van bedrijfsleven en
particulieren wordt het
werkterrein uitgebreid
naar nog een land vol
armoede: Zuid-Afrika.
door Paulus Smits
Het gaat goed met HomePlan. Maar veel
beter nog gaat het met de honderden
anonieme daklozen en krotbewoners uit
Mexico die dankzij de stichting nu in
een echt huisje zijn ondergebracht. Bin
nenkort verrijzen dergelijke blauwe pre
fab-woningen ook in de armste delen
van Zuid-Afrika.
Waar uitzichtloosheid elk persoonlijk
initiatief bij voorbaat kansloos lijkt te
maken, biedt HomePlan hoop. Jan Teb-
be, bouwondernemer uit Breda en
grondlegger van HomePlan, en zijn
rechterhand Ronnie Holtslag, raken er
niet over uitgepraat. Hun gezichten stra
len als ze vertellen over de ontmoetin
gen met vuilnisbeltbewoners, met aard
bevingsslachtoffers of met mensen die
een overstromingsramp ternauwernood
hebben overleefd. Niet de rampspoed
die deze sloebers heeft getroffen, maar
het sprankje toekomst dat ze brengen
door bouwprojecten aan te kondigen in
getroffen gebieden, dat stemt hen tevre
den.
Op de foto's en de videofilms die Jan
Tebbe toont van zijn bezoeken aan de
blauwe nederzettingen, zijn dezelfde
glunderende gezichten te zien. Blije
nonnen, want HomePlan wordt lokaal
gesteund door de kerkelijke organisatie
Caritas. Blije gemeentebestuurders,
want de weldoeners onderhouden goede
contacten met de lokale gezagsdragers,
die ook bijdragen in de kosten omdat ze
gebaat zijn bij een goede huisvesting van
de stede- en dorpelingen. Op de beelden
vooral blije en trotse gezinnetjes. Vader,
moeder, kinderschaar: zij hebben hun
met doeken en golfplaat opgetrokken
krot kunnen verwisselen voor een water
dicht huis. Zij wonen niet meer op een
lemen ondergrond, met gras als tapijt,
maar hebben een betonnen vloer, die
beschermt tegen vocht en ongedierte.
„Als bloemen in een dor landschap", zo
ziet Tebbe de huisjes die links en rechts
de trieste woonomgeving van de kanslo
zen opfleuren. „De armoede is ongeloof
lijk. Je kunt zeggen dat één huisje een
druppel op een gloeiende plaat is. Maar
toch. Zo'n druppel helpt ook. Je merkt
dat zo'n huisje een gezin weer structuur
geeft. Het klinkt misschien heel gek,
maar we horen verhalen van mensen die
maatschappelijk weer gaan functioneren
nadat ze vanuit een hut een huisje heb
ben betrokken. Ze wassen zich, doen
hun behoefte niet langer op straat, stu
ren hun kinderen naar school en zoeken
zelf een baan."
In Hidalgo, ten westen van Mexico-Stad,
bouwde HomePlan in nauwe samen
werking met de regionale overheid een
compleet dorp van 132 huizen, inclusief
bestrating en waterleiding. In het vorig
jaar door een aardbeving getroffen ge
bied Guerrero in het zuidwesten van het
land staan inmiddels 162 huisjes, ge
deeltelijk voor het onderbrengen van
dakloos geworden gezinnen, maar ook
om plaats te bieden aan onderwijs- en
gezondheidsinstellingen. Elders in het
land, in de staat Yucatan, bieden de
blauwe huisjes onderdak aan door de
samenleving verstoten hiv-geïnfecteer-
den, voor wie geen ander leven mogelijk
leek dan in de goot. Totdat HomePlan
zich aandiende.
Zonder de plaatselijke steun van enkele
getrouwen in Mexico zou het de helpers
uit Nederland niet lukken de projecten
van de grond te krijgen. Zoals Roel van
Rooij die alle bouwprojecten begeleidt.
De prefab-woninkjes van HomePlan zijn gemaakt van geperst en gelamineerd materiaal. Foto: GPD/Stichting HomePlan
Van Rooij is toezichthouder, timmer
man, bouwvakker, onderhandelaar en
steun en toeverlaat tegelijk. Hij is vooral
idealist, want wie gaat er anno 2002 nog
tegen slechts een onkostenvergoeding
zo ver van huis en haard in de negorij
aan de slag? Of Jan en Els van Kalmt-
hout, die ooit vanwege Jans baan naar
Mexico verhuisden en die daar nu als
bruggenbouwers fungeren tussen het
HomePlan-hoofdkantoor in Breda en de
lokale autoriteiten die om hulp aanklop
pen. En die terloops bij het Mexicaanse
bedrijfsleven en bij de overheid de nodi
ge pesos loskloppen omdat lokale be
trokkenheid zo belangrijk is.
Vermogen
In eigen land weten Jan Tebbe en zijn
medewerkers zich ook gesteund. Tien
tallen sponsors leveren bijdragen die de
bouw van steeds meer huisjes mogelijk
maken. Eén huisje kost, inclusief de
grondwerkzaamheden, zo'n vijfhonderd
euro. Voor een Nederlander een aardige
duit, voor veel Mexicanen een vermo
gen. Veertig procent van de dertig mil
joen inwoners van Mexico-Stad leeft van
minder dan één dollar per dag. „Hebben
wij in Nederland dan nog het recht om
te zeggen dat het ons slecht gaat?", mij
mert Jan Tebbe. Daarom doet het hem
deugd dat tal van bedrijven, stichtingen
en particulieren HomePlan hebben ont
dekt voor een forse donatie. „Tal van
woningcorporaties steunen het huisves
tingsbeleid. En giften van kleine en grote
ondernemingen maken het ons mogelijk
ook voor de verdere toekomst ideeën uit
te werken. Maar extra middelen blijven
welkom. Daarom beginnen we in 2003
met een ledenactie, die structureel mid
delen moet opleveren."
Jan Tebbe is in gedachten al bij de vol
gende projecten. In Mexico is dat Galap-
pa, waar aan de rand van de zelfkant ne
genduizend families leven. En dan is er
Zuid-Afrika, waar Ronnie Holtslag de kar
gaat trekken, met name in Kwaztüu Na-
tal. In samenwerking met de plaatselijke
Caritas-organisatie worden daar gescha
kelde basiswoningen neergezet, die
dienst gaan doen als opvanghuis voor
ongeveer vijftig weeskinderen wier ou
ders aan aids zijn gestorven. Het moet
het eerste zijn van een reeks HomePlan-
projecten aan de Kaap. Bij de uitreiking
aan Nelson Mandela van de Four Free
doms Award, afgelopen voorjaar in Mid
delburg, zijn duizend huisjes beloofd. Zij
moeten de kansarmen ook in dit land
vol problemen weer perspectief geven.
