DZB Leiden
heeft tij tegen
Sociale werkvoorziening Leiden worstelt
met tekorten, regeringsplannen en economie
Chic toch, die entree? Het pand is eigenlijk veel
DZB'ers werken 'naar vermogen' en in 'ei
gen tempo'. „Er zijn mensen die twee uur
per dag komen, omdat meer niet gaat."
Keizer ziet de bui al hangen, bij een paar
mensen van wie het tijdelijke werkcontract
afloopt: „Ik heb hier een man die daarover
nu al hartstikke verdrietig is. Die gooit z'n
kop in de wind. Als hij hier niets anders kan
doen zit hij straks gewoon weer achter de
geraniums."
Over WlWers heeft Keizer een andere op
vatting dan Klok. Hij vindt dat sommigen
wel gebaat zijn bij een vaste baan in de soci
ale werkvoorziening. „We hebben hier een
vrouw die tot haar 38ste nooit heeft gewerkt.
Niet zozeer omdat ze iets mankeert - al is ze
wel licht verstandelijk gehandicapt - maar
omdat werken in haar milieu niet geldt als
iets vanzelfsprekends. Maar die heeft het
hier nu hartstikke naar haar zin. Maar ook
daar geldt dat het contract na twee jaar op
houdt en ze dan waarschijnlijk weer thuis
gaat zitten."
Toch zijn er ook WlW'ers die na enige tijd de
weg naar het bedrijfsleven vinden. Keizer
wijst een vrouw aan met ingevlochten blauw
en zwart haar en bontgekleurde make-up:
„Ze is zó blij met die overstap."
Ook bij werknemers die over goede kwalitei
ten beschikken, blijkt doorstroom naar regu
liere arbeid een lastige kwestie. Keizer: „Sta
ge lopen gaat altijd prima, maar dan. Het
komt er meestal op neer dat ze die goede
stagiaire toch geen vaste baan aanbieden. Ik
werk hier nu vijftien jaar en zie de meesten
niet verder komen dan hier."
Keizer vindt, net als Klok, dat niet alles on
dergeschikt moet worden gemaakt aan de
uitstroom-doelstelling. „De mensen doen
hier hun werk toch? Ze verdienen hun cen
ten. En je ziet veel mensen hier echt op
bloeien, omdat ze het naar hun zin hebben."
De sociale werkplaatsen hebben hun eigen
cao, die veertig schalen telt. De laagste
schaal begint op 1.208 euro bruto per
maand; de hoogste schaal is maandelijks
3.840 euro.
De afdeling van Keizer is groot en druk en
telt 63 werknemers van diverse pluimage.
'Van jong tot oud en van hoog tot laag' ver-#
richten lichte werkzaamheden die deel uit
maken van de productie van transportlei
dingen. Ze worden verkocht aan een kippen
slachterij.
Agaath van Vliet is een van de krachten op
de afdeling montage. Ze vierde onlangs haar
40-jarig jubileum en kreeg bij die gelegen
heid een gouden speld en een oorkonde van
de gemeente uitgereikt. Van alles heeft ze al
gedaan in de sociale werkvoorziening. Krul
spelden maken, bezems, wol pluizen, kleur
boeken maken, kussenslopen en operatiela-
kens ('lakens met een gat') inpakken. „En ik
heb het nog steeds naar m'n zin", zegt ze la
chend vanachter haar machine, die ze ge
bruikt om spoelen te maken.
rknemers aan het werk op de montage-afdeling, waar transportleidingen voor een kippenslachterij worden gemaakt. DZB Leiden biedt werk aan zo'n 1500 personen uit de Leidse regio (Leiden, Leiderdorp,
st, Alkemade, Voorschoten, Zoeterwoude) en is daarmee een van de grotere werkgevers in dit gebied.
Het succes van DZB (voorheen De
Zijl Bedrijven) is misschien wel de
belangrijkste oorzaak van de huidi
ge financiële nood. De sociale
werkvoorziening biedt een record
aantal mensen werk, maar kampt
tegelijkertijd met torenhoge tekor
ten. De nieuwe directeur, Adriaan
Klok, moet het paradepaardje van
de gemeente noodgedwongen om
toveren in een 'gewoon' werk
paard.
door Erna Straatsma
onder meer het mooiste gebouw op
bedrijventerrein Roomburg is dat van DZB.
Een imposant en luxueus pand met uitzicht
op het Rijn-Schiekanaal. De bezoeker be
treedt een ruime hal met doorkijk naar het
grote bedrijfsrestaurant in het hart van het
gebouw. Aan weerszijden bevinden zich een
metaalwerkplaats, een drukkerij, een monta
geafdeling, een confectieafdeling en een gro
te keuken. De voorkant bestaat uit groten
deels in glas opgetrokken kantoorruimte
voor de 'ondersteunende diensten'.
Alles heeft de gemeente Leiden er de afgelo
pen jaren aan gedaan om van de sociale
werkvoorziening een 'gewoon bedrijf te ma
ken. Misschien daarom ook die nieuwe
naam, DZB Leiden, die de link met een soci
ale werkvoorziening geheel verhult. „Wij zijn
een gewoon bedrijf, met iets andere werkne
mers", zegt communicatiemedewerkster
Jeannette Pels.
DZB Leiden biedt werk aan zo'n 1500 perso
nen uit de Leidse regio (Leiden, Leiderdorp,
Oegstgeest, Alkemade, Voorschoten, Zoeter
woude) en is daarmee een van de grotere
werkgevers in dit gebied. Ongeveer een
kwart van de DZB'ers werkt in het gebouw
aan de Le Pooleweg, de rest werkt op diverse
locaties.
Het zijn heel wat 'extra handjes'. Schrap je
deze banen, zoals het huidige kabinet heeft
voorgesteld, dan kom je erachter hoe afhan
kelijk we inmiddels zijn van gesubsidieerde
arbeid. Zo levert DZB onder meer personeel
aan kinderdagverblijven, fietsenstallingen en
rondvaartboten. Verder zijn er schoonma
kers, onderhoudsmedewerkers (onder ande
re voor sportaccommodaties), kwekerijper-
soneel, brugwachters en divers personeel in
de gezondheidszorg.
Roomburg
Lange tijd kon het niet op bij - wat in de
volksmond nog steeds heet - De Zijl Bedrij
ven. Het aantal werknemers verdubbelde in
tien jaar tijd: van 870 in 1989 naar bijna 1600
in 1999. Het onderkomen aan de Touwbaan
werd verruild voor het prestigieuze gebouw
op Roomburg, dat 34 miljoen gulden kostte.
Groenlinks-wethouders Hans de la Mar en
Jan Laurier lieten geen gelegenheid onbenut
om te pronken met hun paradepaardje, dat
de concurrentie met andere bedrijven en
thousiast aanging. „DZB is diep geworteld in
stad en regio", zei Laurier in september
1999, bij de opening van de nieuwbouw op
Roomburg. „De 1600 medewerkers stralen
een grote trots en zelfbewustzijn uit. Daarin
zit de kern van het geheim van Roomburg."
De sociale werkvoorziening zette de uit
stroom van werknemers naar reguliere ar
beid hoog op de agenda, mede vanwege ver
anderde wetgeving. Laurier voerde een lan
delijk unieke 'Leidse cao' in om WIWers (in
schakeling langdurig werklozen) aan betere
arbeidsomstandigheden (binnen de sociale
werkplaats) te helpen. Al met al was DZB
Leiden een voorbeeld voor andere sociale
werkplaatsen, vond minister Klaas de Vries
(sociale zaken en werkgelegenheid) die een
onderzoek naar het 'geheim van Roomburg'
begon.
De ommekeer kwam een jaar later, toen di
recteur Gerard Bovens na elf jaar vertrok.
Enkele miljoenen guldens kwam de vertrek
kend directeur te kort. Niets om over te treu
ren of om je voor te schamen, zei hij er met
een achteraan: „Ik zou het liever omdraaien
De gemeente had al die jaren financieel
geen omkijken naar haar sociale werkplaats
Het zou eens tijd worden dat de ge
meente nu over de brug komt."
Veel stof deden de opmerkingen van Bovens
niet opwaaien. Pas in 2002 kwamen de ver
wachte tekorten van DZB weer in de politiek
ter sprake, toen accountantsbureau Ernst
Young een vernietigend rapport presenteer
de over verwachte miljoenentekorten en ja
renlang 'mismanagement'. Het geconsta
teerde 'gebrek aan politieke sturing en kos
tenbeheersing' leidde begin 2002 tot de val
van Jan Laurier.
Voor de 1500 werknemers is het een zuur
verhaal. Een kwetsbare groep, die jarenlang
met succes heeft gewerkt aan de eigen
emancipatie heeft het tij ineens tegen gekre
gen. Forse bezuinigingen zijn noodzakelijk
en de regering wil fors snoeien in gesubsidi
eerde arbeid, ofwel de 'Melkert-banen'. De
onzekerheid daarover heeft inmiddels geleid
tot een vacaturestop bij DZB. Daarnaast
worstelt de sociale werkvoorziening met de
rijksopdracht om de uitstroom van werkne
mers te bevorderen, in een minder gunstig
economisch klimaat.
Verkeken
Adriaan Klok, die in oktober het stokje van
interim-directeur Peter Anthonisse over
nam, wist waaraan hij begon toen hij zijn in
trede deed bij DZB Leiden. Maar de man, die
drie jaar algemeen directeur van de sociale
werkvoorziening in Vlissingen was en daar
voor tien jaar in de directie van de Utrechtse
sociale werkplaats zat, heeft zich deson
danks een beetje 'verkeken' op de zaak.
„Misschien naïef van mij, maar ik dacht dat
er ten tijde van de interim-directeur al heel
wat was gedaan om de tekorten terug te
dringen. Dat het reorganisatieproces al ver
gevorderd was. Ik kwam hier in oktober bin
nen en na een paar weken kwam ik er al
achter dat er nog héél veel te doen is."
Over 2002 blijkt het tekort hoger dan tot voor
kort werd gedacht: 4,5 miljoen euro. „Dat zal
de gemeente Leiden moeten bijpassen, want
dat is een gemeente wettelijk verplicht."
Vreemd vindt Klok het dat Anthonisse in
twee jaar tijd niets heeft kunnen bereiken bij
het gemeentebestuur van Leiden. „In 2000
heeft hij al aan de bel getrokken, maar er is
niets gebeurd. Het mondde pas begin 2002
uit in de val van Laurier."
Ook na het vertrek van Laurier is er volgens
Klok niets gebeurd om DZB weer uit de rode
cijfers te krijgen. „Hele bergen nota's zijn er
geschreven, maar men is niet overgegaan tot
de implementatie van maatregelen."
De vip-behandeling die Leiden gaf als het
ging om de sociale werkvoorziening ziet
Klok terug in de rode cijfers van dit moment.
Aan dit pand zie je eigenlijk al dat DZB een
beetje boven zijn stand leeft. Chic toch, die
entree? Het pand is eigenlijk veel te mooi en
dan bedoel ik: veel te duur. Overigens gun ik
het de mensen die hier werken wel, maar ik
hang er ook heel duidelijk een prijskaartje
aan. Misschien is het in de jaren negentig al
lemaal dusdanig goed gegaan dat dat voor
een deel de oorzaak is van de huidige tekor
ten. Welvaart en welzijn hebben veel met el
kaar te maken. Ik snap ook best dat je het zo
goed mogelijk wilt doen voor de mensen die
in de hoek zitten waar de klappen vallen."
Klok heeft de opdracht om de sociale werk
voorziening in 2006 weer 'budgetneutraal' te
laten opereren. „Ik kan nu nog niet zeggen
of we dat gaan halen. Gaandeweg zul je zien
hoe ver je komt."
Om de inkomsten van DZB te verhogen, is
ingrijpen op een aantal afdelingen noodza
kelijk. „Er is nu nog een afdeling met ruim
dertig mensen die, sorry dat ik het zo zeg,
voor de kat z'n viool zitten te werken. Maar
ik heb het hart niet om dat tegen die men
sen, die heel trots zijn op hun werk, te gaan
zeggen." En al zegt-ie het wel, dan is het
probleem nog niet opgelost: „De werkzaam
heden verdwijnen, maar de werknemers blij
ven."
Ook aan de kostenkant zijn maatregelen on
vermijdelijk. „En dan kijkje toch al snel naar
het gebouw. We zitten in een riante vrij
staande villa, terwijl een twee-onder-een-
kapwoning meer op zijn plaats is Of een
huisje in de sociale sector." Toch heeft een
verhuizing bij Klok geen prioriteit. „Je bent
Directeur Adriaan Klok: „Aan dit pand zie je eigenlijk al dat DZB een beetje boven zijn stand leeft,
te mooi en dan bedoel ik: veel te duur." Foto's: Hielco Kuipers
zo vier jaar verder als je daar aan begint. Dit
speciaal voor ons gemaakte gebouw verhu
ren is moeilijk. En dan moet je ook nog eens
iets nieuws voor jezelf vinden."
Hij zou wel af willen van het strakke 'door-
stroombeleid', dat eind jaren negentig is in
gevoerd en nauwelijks vruchten afwerpt. De
uitstroom voor werknemers in de WSW zit
nog steeds iets onder de één procent. Lo
gisch, dat de score niet hoger uitvalt, vindt
Mok. Het rijk stelt veel te hoge eisen. „De in
dicatie om hier te mogen werken is ver
zwaard en tegelijkertijd is de doelstelling op
het gebied van de 'uitstroom' verhoogd. La
ten we nou eens niet langer onze kop in het
zand steken en die discrepantie eruit halen."
Het rijk verplicht DZB nu om bij alle nieuwe
werknemers een 'instroomtraject' uit te stip
pelen, terwijl bij menigeen al meteen duide
lijk is dat regulier werk er niet inzit. Klok
denkt dat de uitstroomambitie moet worden
bijgesteld. Dat levert ook een kostenbespa
ring op. „Ik denk dat je in het begin meteen
een stukje kansberekening moet loslaten op
een werloiemer. Als iemand hier binnen
komt met veel handicaps, moet ik dan ook
dat hele dure instrumentarium inzetten om
iemand 'naar de arbeidsmarkt toe te leiden'?
Voor Lauriers opvolger, Mohammed Rab-
bae, zal het niet eenvoudig zijn om het roer
om te gooien. Hij is per slot van rekening
van dezelfde partij als de wethouder die we
gens falend beleid het veld moest ruimen.
Mok: „Die Leidse cao, die onder de stimule
rende leiding van wethouder Laurier is inge
voerd, heeft ertoe geleid dat wij ruim hon
derd WlW'ers (langdurig werklozen die van
wege allerlei oorzaken heel lang thuis zitten)
in vaste dienst hebben moeten nemen. Dat
is natuurlijk niet de bedoeling dat zij hier
voor onbepaalde tijd komen werken." Op
'bestuurlijk niveau' wordt volgens Mok nu
nagedacht over afschaffing van de 'Leidse
cao' en invoering van de inmiddels landelijk
tot stand gekomen cao.
Zweetdruppels
Henk Keizer is werkleider op de montage-af
deling en al vijftien jaar verbonden aan de
sociale werkvoorziening. „Het niveau van
werknemers is in al die jaren beter gewor
den. We hebben nu niet één persoon meer
met het syndroom van Down. Er moet echt
het nodige aan de hand zijn wil je hier te
rechtkunnen."
De problemen bij het door laten stromen,
zoals Mok die schetst, herkent hij. „Je krijgt
werknemers nu voor een maximale periode
van twee jaar en dan moeten ze weg. Maar je
ziet toch vaak dat mensen die hier eenmaal
zitten, niet meer weg willen. Ze functioneren
prima, maar op het moment dat je de druk
gaat opvoeren en een gewone baan in het
vooruitzicht stelt, gaat het mis. Dan parelen
de zweetdruppels van hun gezicht."
DZB mag zich dan profileren als gewoon be
drijf: „Wat hier kan, kan nergens anders."
ZATERDAG
18 JANUARI
2003
ER
BIJ
