Zwevend naar de stembus
'Kiezersvolk is op drift geraakt'
Eerste hulp voor zwevers
Geen idee
Eigen huis
Ergernis
ZATERDAG
18 JANUARI
2003
talftoi
ijdrt
weekendbijlage
van
Leidsch
Dagblad
Nog vier dagen te gaan
voordat Nederland
weer naar de stembus
mag. Politici tuimelden
de afgelopen weken
over het beeldscherm
om de gunst van de
kiezers te winnen. Toch
heeft een kwart tot
meer dan de helft van
de bevolking zijn keuze
nog niet bepaald.
Zwevers hebben bij
deze verkiezingen dus
meer dan ooit de
sleutel in handen.
door Jaco van Lambalgen
en Lianne Sleufjes
Maurice de Hond:
'Ik ben een
probleemoplosser,
zakelijk en privé'
10.1
venr
oorc
'Ipro
pen,
ïhou
)t; 1;
:hem
wel
en F'
12.
streef
Tot vervelens toe beheersten Haagse
politici de afgelopen weken de media.
Er was geen ontkomen aan. Geen om
roep, geen dagblad, geen tijdschrift werd
overgeslagen. Toch weten velen nog niet op
wie ze komende woensdag moeten stem
men.
Er is een nieuw soort kiezer ontstaan, de
'halve zwever'. Die zweert bij zijn oude partij,
maar is tegelijkertijd gecharmeerd van de
nieuwe lijsttrekker van een andere partij. Dat
maakt de keus er niet gemakkelijker op, zeker
niet nu ook sommige politici net zo makke
lijk van partij wisselen als van sokken.
Halve zwevers hebben tenminste nog een
keuze achter de hand, maar dat geldt niet
voor de zwever.
Vroeger was het allemaal overzichtelijk. Je
kon tóezen uit de rooien, de christelijken en
de liberalen. Wie desondanks twijfelde, kon
voor een stemadvies terecht bij de pastoor,
leraar en vakbondsman. Hoe anders is het
nu. Vertrouwde zekerheden zijn weggevallen,
de oude zuilen bestaan niet meer en de kie
zer maakt zelf wel uit wat het beste voor hem
is.
Begin vorig jaar leek er opeens een nieuwe
weg te zijn: de weg van Pim Fortuyn. Hij ver
woordde de onvrede die bij velen leefde. Ook
degenen die niet op hem wilden stemmen,
konden er niet omheen dat Fortuyn een
breed onbehagen in de samenleving naar bo
ven bracht. En dat hij met zijn vlijmscherpe
optreden de gevestigde politiek stevig heeft
wakker geschud.
Met de moord op Fortuyn sloeg de sfeer om.
Op de golven van de losgewoelde emoties
leek het kalme, bedaagde Nederland plotse
ling veranderd in een bananenrepubliek. Be
dreigingen, verdachtmakingen, een hele ge
neratie politici die gedwongen haar biezen
moest pakken. Als klap op de vuurpijl een ka
binet dat vechtend over straat ging en er na
87 dagen de brui aan gaf.
Nederland moet dus weer naar de stembus.
Meer dan ooit kijkt de kiezer de kat uit de
boom. Want wie is er nog te vertrouwen?
Dagkoersen
Als ergens uit blijkt dat kiezers massaal aan
het zweven zijn geslagen, dan zijn het wel de
opiniepeilingen. Van week tot week, nee van
dag tot dag, verandert de lieveling van het
publiek. Dagkoersen zijn het, beaamt politiek
psycholoog Jaap van Ginnéken. „Peilingen
zeggen niets over de uitslag. Die kan nog ver
anderen door de laatste debatten. Want er
zijn meer zwevende kiezers dan ooit."
De al eerder genoemde ontzuiling heeft daar
zeker aan bijdragen. Waar vroeger vanaf de
kansel werd verkondigd wat de stemmer
moest doen, kiest de stemmer nu zelf zijn
weg. Dat is te merken. Veranderden tot aan
de jaren negentig per verkiezing hooguit 20
kamerzetels van kleur, daarna waren dat er
tussen de 25 en 40.
Daarnaast viert volgens Van Ginneken ook in
de politiek consumentisme hoogtij. Mensen
zijn niet meer verknocht aan een partij maar
Voor wie nog niet weet waarop te stemmen of voor wie nog twij
felt is er het wondermiddel internet. De bekendste site is de Stem
wijzer (www.stemwijzer.nl), een initiatief van het Instituut voor
Publiek en Politiek. De bezoeker moet over dertig stellingen zijn
mening geven. De Stemwijzer spuwt vervolgens de partij uit die
het beste past.
Andere sites zijn:
www.kennisnet.nl: na 41 stellingen komt het stemadvies.
www.wrrtersblock.net: let op: hier doen SGP of Leefbaar Neder
land niet mee.
www.stembox.nl: actueel, kost veel tijd, wel secuur.
www.siswo.uva.nl: zes stellingen, i minuut werk.
www.onlijn.nl: reageer op veertig uitspraken van lijsttrekkers.
www.stemslimmer.nl: advies in vijftien vragen.
www.stemhok.nl: geeft luchtig stemadvies.
www.partijloos.nl: voor zeer genuanceerd stemmen.
En voor wie de verkiezing meer dan beu is: www.stemnietdenk-
zelf.nl, waarop tal van redenen staan om vooral niet te gaan
stemmen.
zien de politiek als een winkelstraat. „De kie
zer shopt. Hij loopt met zijn karretje door de
supermarkt en flikkert erin wat hem leuk
lijkt. Dat is een blijvend fenomeen", voor
spelt de politiek psycholoog. „Mensen bepa
len hun voorkeur op één thema. Ze willen
zich steeds minder verdiepen in partijpro
gramma's. Ze tóezen een onderwerp dat ze
belangrijk vinden en kijken welke politicus
op dat punt het beste bij htm past."
In de Verenigde Staten kun je volgens hem al
zien waar dat toe leidt. Daar hebben kiezers
nauwelijks affiniteit met een bepaalde ideo
logie. De partijen draaien hun verkiezings
campagnes op databestanden, zegt Van Gin
neken. Alle dierenliefhebbers krijgen een
brief, speciaal aan hen geadresseerd, met het
standpunt van de partij over dierenbescher
ming. De slagers krijgen een andere brief, die
hèn weer moet overtuigen. Van een en de
zelfde partij. En het resultaat is dat beide
groepen zich aangesproken voelen."
Op drift
In Nederland hebben mensen, afhankelijk
van het tóesdistrict, de keuze uit zeker zestien
partijen. Dat leidt ertoe dat mensen deze
campagne heel breed zweven: van uiterst
links tot uiterst rechts. Iemand die bij de vo
rige verkiezing LPF stemde, kan nu overstap
pen naar de SP, toch een partij met compleet
andere denkbeelden. Van Ginneken: „De kie
zers zijn steeds meer op drift. Mensen tóezen
oppervlakkig. En ze tóezen wat ze leuk vin
den staan, wie op dat moment 'in' is. Zo is
Groenlinks een tijdje modieus geweest, zou
dat deze verkiezingen de SP zijn en nu stapt
iedereen massaal over naar Wouter Bos."
Maar het is niet alleen de vluchtigheid van
het moderne leven die het gedrag van de kie
zer bepaalt. Aan de vertwijfeling ligt iets veel
diepers ten grondslag. „Er zweven meer
mensen dan ooit te voren. Zij zijn massaal
het geloof in de overheid en de politiek kwijt
geraakt. Bij deze verkiezingen is vertrouwen
het sleutelwoord", analyseert socioloog Mar
lijn Lampert van het onderzoeksbureau Mo-
tivaction. Er zijn legio voorbeelden van situa
ties waarbij de overheid grove steken heeft
laten vallen. Denk aan de vuurwerkramp in
Enschede, de cafébrand in Volendam en de
bouwfraude. Voeg dat bij het toenemende
onbehagen van mensen over de wachtlijsten
in de zorg, de achterstanden in het onderwijs
en de haperende integratie van buitenlan
ders. Weten politici nog wel waar gewone
mensen zich druk over maken? „Ik denk dat
politici in Den Haag zich nog steeds niet rea
liseren hoe groot de kloof tussen hen en de
burgers is," waarschuwt Lampert.
Dat is het verschil met Fortuyn: die trok zo
veel mensen aan omdat hij haarfijn ver
woordde wat zij voelden. „De vulkaan die
Fortuyn tot uitbarsting bracht is, nog lang
niet gedoofd. Als de huidige lijsttrekkers de
laatste dagen voor de vertóezingen geen kie
zers aan zich weten te binden, bestaat de
kans dat veel mensen niet gaan stemmen."
Een lijsttrekker moet aanspreken, de wegwij
zen. Volg mij, dan komt het goed, zo'n type.
„Mensen zoeken een staatsman van het kali
ber Van Mierlo, Lubbers, Kok. Velen twijfelen
nog steeds omdat er veel nieuwe lijsttrekkers
zijn die voor het eerst meedoen. Ze zijh wel
jong en fris, maar zijn ze ook je vertrouwen
waard?", schetst Lampert een van de dilem
ma's waar de zwever mee kampt.
De zwevende kiezer heeft iets van 'overtuig
mij maar', zegt Lampert. Die zit op de bank,
zapt van zender naar zender om zich in hap
klare brokken te laten informeren. Het uit
spitten van partijprogramma's is verleden
tijd, zegt Lampert Van Ginneken na. De zwe
vende kiezer is volgens Lampert wel degelijk
in politiek geïnteresseerd, anders zou hij niet
zweven maar domweg niet gaan stemmen.
Nieuwskick
Tv-optredens zijn van cruciaal belang gewor
den sinds de vorigejvertóezingen. Fortuyn
heeft een enorme stijlbreuk in de campagnes
bewerkstelligd. Hij gebruikte tv-programma's
om zijn nieuws te verkondigen. 'Kijkt u mor
gen maar naar 2Vandaag', kondigde hij zich
zelf schaamteloos aan. De programmama
kers liepen met hem weg, want Pim zorgde
gegarandeerd voor kijkers.
Datzelfde succes streven de lijsttrekkers van
nu ook na. Ze zijn dan ook niet van het
beeldscherm te branden. Het mediabombar-
dement werkt zweven in de hand. „De media
hebben er baat bij kleine verschillen uit te
vergroten tot nieuws," zegt Van Ginneken.
„Een van de leuke dingen van de journalis
tiek is die nieuwskick: de tv aanzetten en zien
wat er de afgelopen acht uur is gebeurd. Dat
doe ik ook hoor. Politiek is reality- tv. Elke
dag een relletje garandeert kijkers. Die heb
ben ze nodig, de media zijn vercommerciali-
seerd. De kijkers op hun beurt spelen het
spel mee. Die doen net alsof ze geloven wat
wordt uitgezonden. Als zwevende kiezer kijk
je ondertussen van een afstand toe en bepaal
je pas de laatste dagen wie je stem krijgt."
Hij vergelijkt deze opstelling met de houding
ten opzichte van het Nederlandse konings
huis. „Natuurlijk vinden de meeste mensen
de monarchie een absurd systeem. Maar het
is wel hartstikke leuk om mee te leven als
Méxima een traantje wegpinkt. Die dubbele
houding hebben we ook ten opzichte van de
politiek. We spelen dat de dingen zijn wat ze
lijken."
Zweven is in, zweven is helemaal van deze
tijd. De zwevende kiezer heeft deze vertóe-
zing de sleutel in handen. Deskundige Jaap
van Ginneken kan er ook als stemgerechtigde
burger over meepraten. „Ik zweef de hele
tijd, ik heb mijn keuze nog niet bepaald. Ik ga
alle debatten kijken. En dan ga ik er nog eens
rustig over nadenken."
Volgens de politiek psycholoog zeggen na de
vertóezingen veel mensen dat ze op de win
naar hebben gestemd, ook al hebben ze
soms in werkelijkheid een andere keuze ge
maakt. Blijkbaar blijft de kiezer zweven, zelfs
nadat hij zijn stem heeft uitgebracht.
„Ik heb nog helemaal geen idee, ik
zweef overal tussen", zegt Ankie
de Rooij (40), melkveehoudster uit
Zennewijnen. „Ik zoek een partij
die veel geld uittrekt voor onder
wijs. Dat is de toekomst, dat is be
langrijk. Daar mag de staat best
wat schulden voor maken. En ik
wil een partij die meer vaders en
moeders in staat stelt naast hun
werk voor hun kinderen te zorgen.
Hoe ik ga kiezen? Ik ga met men
sen praten die meer van politiek
weten dan ik en ik wil op internet
naar de verkiezingssites kijken."
Onderwijzeres en sportinstructrice
Monique de Booy (28uit Breda
stemde vorig jaar op Wouter Bos.
„Nu weet ik het niet. lederéén
loopt nu achter hem aan. Dan lijkt
het alsof je daarom op hem stemt.
Ik zit wel in de hoek van Groen-
Links en de PvdA. Mensen zeggen
dat je niet op de PvdA moet stem
men als je een eigen huis hebt.
Daar gaat het toch niet alleen om?
Ik vind dat er ook andere dingen
zijn om je druk over te maken."
„Ik dub tussen de SP en de PvdA,
dat doe ik altijd", zegt theologe
L Oosterhuis (44) uit Eindhoven.
De medewerkster van de Fontys-
hogescholen stemde vorige keer
op SP'er Marijnissen. „Ik weet nu
niet goed op wie ik moet stem
men, ik heb de debatten niet zo
goed gevolgd. Maar ik erfer me
wel wild aan Wouter Bos die zich
heeft uitgesproken voor regeren
met het CDA. Dat doe je toch niet,
je houdt als PvdA de mogelijkheid
open van een linkse coalitie met
SP en GroenLinks."
De verkiezingen veroorzaken een waar mediabombardement. Dat zorgt mede voor het grote
aantal zwevende kiezers. Foto: GPD/Werner Rauwerdink
