'Geweld van
nu komt
door drank
en welvaart'
Jan Wolkers zit na vernielingen
niet bij de scherven neer
Jan Wolkers beleefde een jaar vol
hoogtepunten. Een
overzichtstentoonstelling in het
Cobramuseum, een boek en een
televisieprogramma over natuur. Maar
ook dieptepunten. Tot twee maal toe
werd dit jaar het kunstwerk 'De Golf
van Wolkers vernield. Het glazen
beeld dat als een golf op de dijk bij
Oudeschild op Texel stond, heet
officieel 'Tot hier en niet verder'. Vier
maanden geleden werd het kunstwerk
vermorzeld. Wolkers 'zit niet bij de
- scherven neer' maar werkt verder. „Ik
ben niet onverwoestbaar, maar ik ga
gewoon door."
door Rien Floris
Hij was in z'n atelier en zette net Bach
op. Daar ging de telefoon. De politie.
'Uw beeld is vernield.' „Dat was de
tweede keer al. Zo belandde ik van Bach in de
hel. We zijn gaan kijken. Dit was geen vandalis
me. Vandalisme ontstaat in een dorpskern als de
kroegen uitgaan en ze wat baldadig worden.
Hier was het fundament van dik gehard glas met
een voorhamer tot poedersuiker geslagen. Dit
was iemand die geestelijk gestoord is, net als die
man die de schilderijen van Newman heeft stuk
gesneden. De dijk zag eruit alsof er ijs aan het
kruien was."
Acht maal gingen de afgelopen jaren zijn glazen
kunstwerken aan gruzelementen, maar de 77-ja-
rige jan Wolkers laat zich niet uit het veld slaan.
Hij plengt geen tranen voor vernielde beelden.
„Nee, ik jank niet zo gauw. 'Ik ween om bloe
men in de knop gebroken. En voor den uchtend
van haar bloei vergaan. Ik ween om liefde die
niet is onüoken. En om mijn harte dat niet werd
verstaan.' Dat is van Kloos.
Er is wel een soort woede. Maar ik probeer zo
gauw mogelijk weer aan mijn werk te gaan, want
anders blijf je bij de scherven neerzitten. Dat
moet niet. Het voordeel met die beelden van mij
is dat het net architectuur is. Als dat beeld van
De Balzac op de Boulevard Saint-Germain in Pa
rijs zou worden vernietigd, dat is erg. Dan is er
niks meer over. Ik hoop dat ze er een gipsafdruk
van hebben. Maar van die beelden van mij heb
ik sjablonen. Die kun je zo weer namaken. Net
als architectuur. Het is een bouwwerk in de
ruimte."
Eigen wereld
Zijn antwoord lijkt bijna berustend. Maar Wol
kers laat zich niet van de wijs brengen, leeft zijn
leven in zijn eigen wereld. De halfronde serre
kijkt uit op een drie eeuwen oude poel met ber
kenbomen. Verderop eeuwenoud Texels wei
land langs een bosrand. In de vensterbank staat
'De Golf nog in volle glorie. Een schaalmodel.
Naast het beeld 'Vrouwen in verzet' dat in
Oegstgeest ook al eens door vandalen werd ver
splinterd. "Veilig in het huis van de meester.
Op tafel handzame stukken stokbrood met op
z'n Frans gesneden dikke ham, Hollandse kaas
en rookvlees. En voor 'toe' een panatella tuitk-
nak. Aan de horizon piekt een stolpboerderij
met het dak door laaghangende mistflarden.
Echtgenote Karina schenkt lekkere, huiselijke
koffie uit de percolator en glaasjes Perrierwater.
De beeldhouwer/schilder/schrijver en denker
zelf, praat bijna onafgebroken met die zo type
rende Wolkeriaanse intonatie, nauwelijks ge
stuurd door de vragen die worden afgevuurd.
Hij antwoordt vaak in gedichten en wordt afge
leid door winterkoninkjes in de prachtige laag
hangende linde.
Ontmoetingspunt
„Het gaat me niet in de glazen kleren zitten.
Maar het is wel ernstig. Het was een prachtig
beeld. Het is ook zielig voor de mensen. We
kwamen er een keer met nieuwjaar, na een
storm. Toen waren er wel dertig mensen die el
kaar daar een gelukkig nieuwjaar wensten. Het
was een ontmoetingspunt. Ik kreeg het hele jaar
door kiekjes van mensen met hun kinderen op
die plek.
Dat vernielen gebeurde trouwens niet alleen bij
beelden van mij, hoor. Het overkomt mijn colle
ga's ook. Maar bij mij komt het meer in het
nieuws. Het is krankzinnig dat dit gebeurt. Ik
denk dat die mensen allemaal onopgevoed zijn.
Mijn kinderen zouden het niet in hun hoofd ha
len. Maar... mijn kinderen kwamen al in het
Louvre toen ze vier waren. Tegenwoordig zitten
ouders voor de televisie met een glas bier en die
kinderen doen maar. Ik zeg altijd: 'Schopje ou
ders weg voor die televisie en zeg dat ze met je
naar het Teylers Museum of het Cobramuseum
moeten gaan'.
Ruim tachtig procent van de Texelaars wil dat
De Golf terugkomt. Dat is aardig hè. Of het ge
beurt, hangt af van de opdrachtgever, het hoog
heemraadschap. Zo'n beeld kost honderddui
zend gulden. Daarvan is eenderde honorarium.
Dat honorarium wil ik niet meer hebben. Ik heb
er evengoed een hoop werk aan, maar ik wil niks
verdienen aan die ellende. De moeilijkheid is:
als het daar staat, kan het een week later weer
gebeuren. En om nou elke keer met het beeld in
'Opsporing verzocht' te komen en het daderpro
fiel samen te stellen is ook niet alles."
In Almere werd een glazen beeld van Wolkers
dat was vernield vervangen door glas in roestvrij
staal. Misschien is dat op Texel ook een oplos
sing. De kunstenaar zelf is er nog niet uit. Hij
heeft wel het idee dat er tegenwoordig vaker
beelden worden vernield. „In mijn jeugd zou
den jongens daar niet over gedacht hebben. Het
ergste wat we deden was peertjes pikken uit een
tuin van een huis dat in de crisistijd leeg stond.
'Het is geen huilen wat u hoort. Ik eet een wijn
peer vader.' Dat was een heel melig gedichtje
over een vader die zijn zoon onder handen nam,
omdat hij een peer had gestolen en toen hij een
soppend geluid hoorde dacht dat de jongen
huilde."
De gedachten in Wolkers' associatieve brein
dwalen weer af. Even is het stil. Plots lacht hij.
„Ik denk ineens aan iets heel zieligs met glas. Ik
was een keer in de jaren vijftig aan het werk in
mijn atelier in een artiestenflat in Amsterdam-
Zuid. Werd er opeens een raam ingegooid. Ik
deed de deur open en daar zat een jongetje. Die
rende niet weg, maar bleef staan. Dat maak je
tegenwoordig niet meer mee. 'Ga maar naar je
vader om te zeggen wat er is gebeurd', zei ik. Die
vader wilde de ruit zelf maken. Toen hij er mee
bezig was brak die nieuwe ruit ook. Driedubbel
pech. Moest hij toch een glaszetter betalen. Ik
wou dat dat jongetje dat zo eerlijk was zich een
keer meldde. Dan zou ik hem een mooie zeef
druk cadeau doen voor zijn eerlijkheid."
Zinloos zuipen
Welvaart en drank hebben de tijd veranderd
denkt Wolkers.Als je ziet wat er voor reclame
wordt gemaakt voor zinloos zuipen." Ik wijs
naar flessen wijn op de rijk gedekte tafel. U
houdt zelf toch ook van een flesje wijn? „Nee,
dat is voor gasten. Ik heb nooit echt gedronken.
Wel eens een glas wijn of champagne, maar ik
kan zomers niet eens twee glazen bier op. Maar
dat is ook geen Belgisch bier. Wat ze hier verko
pen, is gewoon paardenpis. Daarom zuipen ze
zo veel. Dan proefje het niet meer."
Drank, ledigheid en geweld. „Maar geweld is er
altijd geweest. Van Oldenbarnevelt is vermoord.
Marlowe, de Engelse dichter van wie ze dachten
dat hij het werk van Shakespeare maakte, is
doodgestoken bij een caféruzie. Geweld is door
de eeuwen heen gepleegd. Maar er nu is wel een
soort die te maken heeft met welvaart en
drank."
De geest dwaalt af naar vroeger en weeft weer
dwarsverbanden met het heden. „In de jaren
dertig kwam je buiten op straat bij elkaar. Net
als die Marokkaanse jongens nu. Want thuis
ZATERDAG
11 JANUARI
2003
ER
BU
Jan Wolkers: „Ik zeg altijd: 'Schopje ouders weg voor die tv en zeg dat ze met je naar het Teylers Museum of het Cobramuseum moeten gaan'."
Foto: Corné Sparidaens
staat die televisie maar aan. Die jongens zouden
liever dansende meiden zien. Dus ze gaan op
straat spelen.
Dat had je toen ook. Ik was een formidabele
straatvoetballer. Dat voetballen van mij, noem
de trainer Jacobs 'hotseknotsbegoniavoetbal'.
Wacht ik ben even afgeleid door een winterko
ninkje dat daar zit. Hij is nu verdwenen en zoekt
insecten in die gaten in de linde. Wat zei ik?
Hotseknotsbegoniavoetbal. Wij waren aan het
voetballen op straat. Daar waren ook perken
met begonia's, maar je ging gewoon door.
Wacht... daar zitten twee merels. Ik dacht dat er
een koperwiek bij was. Maar hotseknotsBego-
niavoetbal.... Ik zie nog zo de afrikaantjes en be
gonia's in het rond stuiven als je er doorheen
ging. Want je had geen afgezet veld en je hield
niet op bij de stoeprand. Er werd niet ingegooid.
Je ging door de begonia's heen. Hotseknotsbe
goniavoetbal."
Israël
Hij haat geweld, benadrukt hij. Het afgelopen
najaar tekende hij het manifest waarin Israël
wordt opgeroepen zich aan de VN-resoluties te
houden en zich terug te trekken uit de sinds
1967 bezette gebieden. „Samen met VanAgt en
mensen die niet verdacht worden van een linkse
sympathie, maar die toch vinden dat Israël zich
aan de VN-resoluties moet houden. Het is ook
tragisch voor de Israëli's in dat land. Wat moet
je er? Oog om oog, tand om tand. Het is weer
zinwekkend om een kind op te blazen. Maar je
kunt ook zeggen dat het een wanhoopsdaad is.
Of zo'n manifest helpt.... Als de helft van het
Duitse volk na de Kristallnacht op straat had ge
staan, was Hider nooit zo ver gekomen. Maar nu
krijg je een verrechtsing in Israël. Als je het Oude
Testament leest, lees je alleen maar over ruzie
van alle stammen. En dat is nu nog zo. Ook in
Afghanistan met al die krijgsheren. Het blijft er
een rotzooi.
Hoe kan trouwens een land als Amerika nou
Irak als een land van het kwaad aanwijzen, ter
wijl ze zelf heel Vietnam onder de napalm heb
ben gegooid en zoveel zinloos gemoord? En
hoeveel Amerikaanse jongens zijn er wel niet te
ruggekomen in plastic zakken? Maar je had in
die tijd ook goeie Amerikanen zoals senator
Fullbright. En de soldaten zelf hebben er een
eind aan gemaakt. Die hebben bij het Witte Huis
hun onderscheidingen op de trappen gegooid.
De Amerikanen hebben wereldwijd enorm ge
zichtsverlies geleden doordat ze Bin Laden niet
te pakken hebben kunnen krijgen. Maar ze on
derschatten die mensen in het Oosten. Afgezien
of je Saddam Hussein nou een leuke man moet
vinden, moet je wel bedenken dat landen als
Irak en Iran een heel hoge cultuur hebben. Het
zijn heel oude beschavingen. Als je daar niks
van weet, zoals Bush... Daardoor trekken de
Amerikanen allerlei verkeerde conclusies, ook
uit de jiddische en Arabische overdrijvingen en
grootspraak. Die bloemrijke uitingen betekenen
vaak iets heel anders.
Bush is een onbeschaafde hork vergeleken bij
veel van die mensen in Iran. Ja, een onbeschaaf
de hork. En de Amerikanen verdienen eigenlijk
een president als Roosevelt of onze pindaman
Carter. Dat is een goeie man. Die ging ook naar
Cuba om de problemen op te lossen. Want wat
had het nou voor zin voor zo'n groot land om
Cuba zo te pesten?
Ik hoop dat de Verenigde Naties de oorlogsdrei
ging van dit moment een beetje kunnen tempe
ren. Want Bush zegt al bij voorbaat over de rap
porten van de wapeninspecteurs dat het niet
deugt. Het is ook een afleidingsmanoeuvre. Het
gaat allemaal om de olie die daar zit.
De Amerikaanse schrijver Norman Mailer heeft
iets heel moois gezegd over de aanval op de
Twin Towers: 'Als daar geen mens bij was omge
komen, wat niet voorstelbaar is, dan hadden we
staan juichen'. Dat is ook zo, want die twee ge
bouwen waren terreur tegen het profiel van
Manhattan. Als je vanaf het Vrijheidsbeeld keek,
zag je die weerzinwekkende plompe torens ter
wijl Manhattan met al die hoge gebouwen iets
ragfijns heeft. Het was de toren van Babel. Het
was afschuwelijk lelijk. Maar ja, ze hebben daar
kennelijk geen schoonheidscommissie."
Ondergang
Waar het naar toe moet met de wereld? Wolkers
weet het niet. Maar de mensheid werkt volgens
hem wel hard aan zijn eigen ondergang.
„Het gros van de mensen leidt een soort inert le
ven en dat is jammer. Als je de televisie aanzet -
goddank hebben wij hier in huis alleen maar
Nederland 1, 2 en 3 - zijn er maar een paar aar
dige programma's. Toch zitten de mensen alle
maal te kijken naar derderangs troep. Dat houdt
ze elke avond aan hun zetel gekluisterd. Een
zeer ongezond leven. Ze bewegen niet meer. Ze
zitten daar met zakken met te zoute rommel die
ze snacks noemen. Ze weten niet meer wat ze
moeten doen. Maar als je hier op het eiland de
boeren ziet die in de avond naar de zonsonder
gang zitten te kijken... Die lopen over hun land
en praten met de buren zoals het hoort. Die te
levisie brengt een hoop vervreemding met zich
mee.
Daar komt ook dat rancuneuze gescheld van
daan op allochtonen. Als je zelf niks te bieden
hebt, houden veel moslims ons voor onontwik
kelde honden. Zij hebben hun gebed en als je
ziet hoe mooi dat in de moskee gaat! En wij zit
ten maar met een zak chips te kijken naar alle
maal onzin. Terwijl die allochtonen ook een
groot schrijver hebben als Abdelkader Benali.
Als je weet hoe goed die jongen schrijft. Terwijl
hij niks hoort te weten van onze cultuur, vindt
hij Gorter toch een van de grootste dichters van
zijn tijd."
Turks Fruit
Met zijn Turks fruit staat Wolkers nog steeds in
de toptien van de boekenlijsten op middelbare
scholen. Hoe is het om nog steeds door meisjes
van vijftien te worden gelezen?
„Slauerhoff zei: 'Is het waar dat ik in lang vervlo
gen dagen geloofde in dromen en een dichter
was? Dat jonge meisjes met mijn verzen lagen,
eenzaam zich te verzadigen in het hoge gras...?'
Mooi is dat hè. Slauerhoff is fantastisch. Turks
fruit was natuurlijk een revolutionair boek, maar
het was geen seksueel bravoureboek. Het was
zoals de mensen dat doen en beleven. Veel sek
sueel getinte boeken die daarna kwamen zijn
vergeten. Pure pornografie is niet om te lezen.
Maai- in Turks fruit gaat het om de intense lief
desgeschiedenis en de dood.
Ik geef nog een stuk of tien lezingen per jaar en
Het beeld 'Tot hier en niet verder', bijgenaamd 'De Golf, van Jan Wolkers. Rechts het beeld in vernielde staat.
Foto's: GPD/Paul Mookhoek (links), Edo Kooiman (rechts)
dan merkje wel aan de vragen dat je nogveel
gelezen wordt. Maai- om nou te zeggen'dit je er
trots op bent... Ik vind het wel prettig dat iets
waar je je beste krachten aan hebt gegeven, dat
dat gelezen wordt. Dat doet me wel wat."
- Maar als andere creaties worden vernield, lijkt
u wat onaangedaan. Bijna laconiek.
„Dat hangt met mijn karakter samen. Als ik een
huilebalk was, geloofde ik het op een gegeven
moment wel met beelden maken. Ik ben niet
onverwoestbaar, maar ik ga gewoon door. De
boosheid zit meer van binnen, maar die komt er
niet uit in een nieuw beeld. Met zulke elemen
ten werk ik nooit. Ik zoek altijd naar harmonie in
mijn werk. Ook in de schilderijen. Ik zou nooit
ten faveure van een bepaalde expressie iets raars
doen. Ook kleine beeldjes maakte ik vroeger vol
komen in evenwicht. Kijk maar in de venster
bank. Dat is mij eigen. Dus laat ik me niet leiden
door een tegenslag. Beeldhouwer Gods, ik sta
naakt voor u."
