Bij Waters wordt
elke del een dame
BOEKEN
Van de prins veel kwaad wetei
Superieure verdediging van Sandor Marai van de menselijke maat
Zonnige reisgidsen voor de zomeif
4.
Schitterende roman van jonge Britse schrijfster
De grandeur van de haven
Nadat de Britse schrijfster Sarah
Waters in 2000 al werd uitgeroe
pen tot Sunday Times Young No
velist of the Year prijkt ze nu op
de langverwachte lijst Best
Young British Writers van het in
vloedrijke tijdschrift Cranta. Haar
derde roman, 'Fingersmith', zo
juist verschenen in het Neder
lands onder de goedgevonden ti
tel 'Vingervlug', werd genomi
neerd voor de laatste Bookerprijs.
roman recensie
Margot Engelen
'Fingersmith' door Sarah Waters.
Uitgeverij Virago. Prijs: €13,95. De
Nederlandse vertaling, 'Vingervlug',
verschijnt deze week bij Nijgh Van
Ditmar.
De tienjaarlijkse Granta-lijst
heeft gezag, omdat daarin ooit
al de literaire carrière werd
voorspeld van toen nog aanko
mende jonge schrijvers als Ian
McEwan. Martin Amis en Sal
man Rushdie. Het duurde lang
voordat de nieuwe selectie be
kend werd, maar nu is er even
alle aandacht voor de wellicht
fleurige literaire toekomst van
Nicola Barker, Rachel Seiffert,
A.L.Kennedy (stond zij tien jaar
geleden niet ook al op de lijst?),
en Zadie Smith, reeds beroemd
door White Teeth en The Auto
graph Man.
Een mooie opsteker dus voor
Sarah Waters (1966), die ook ei
genlijk best de Bookerprijs 2002
had mogen krijgen. De roman
Vingervlug (de titel verwijst naar
het snelle handwerk van dieven
en zakkenrollers) is net als Wa
ters' uitstekende debuut Tipping
the Velvet een dikke, Dickensi-
aanse roman waarin de auteur
een ingenieus spel speelt met
Victoriaanse literaire en zedelij
ke normen. De BBC zond on
langs de televisiebewerking uit
van Tipping the Velvet Fluwelen
begeertedie al voor uitzending
berucht was vanwege de expli
ciete lesbische seksscènes. In
Vingervlug komt slechts een
zo n scène voor, maar die wor
telt dan ook stevig in negentien-
de-eeuwse pornografische tradi
ties op dit vlak.
Waters staat bekend om haar
uitgebreide research. Een van de
twee hoofdpersonen in de ro
man is assistente in de reusach
tige bibliotheek van haar oude
oom, die louter uit kostbare
pornografische edities bestaat
Zij leest, in al haar onschuld, ge
regeld tekstfragmenten voor aan
een gezelschap van keurige he
ren c.q. vieze oude mannen. De
van ons uit gezien vooral komi
sche dubbele Victoriaanse mo
raal is Waters zeer vertrouwd uit
onderzoek. Zij promoveerde op
een studie naar laat negentien-
de-eeuwse auteurs, met aan
dacht voor saffische elementen.
In een interview heeft ze aange
geven beslist plezier te hebben
in het imiteren van historische
stijlen, zoals de Victoriaanse.
Net als Michel Faber, de Neder
lands-Engelse auteur van The
Crimson Petal and the White,
een schelmenroman over een
prostituée in de tijd en sfeer van
Dickens, ziet Sarah Waters de
Victoriaanse tijd als een rijke
bron van literair vermaak.
Over het verhaal van Vingervlug
kan hier niet al te expliciet wor
den uitgeweid. Het gaat om een
schitterend klassiek geval van
babyswapping of persoonsver
wisseling, waarbij vrijwel nie
mand is wie hij en vooral zij
lijkt. Het aantal verrassingen tot
en met de ontknoping is talrijk.
Daarnaast blinkt ze uit in het
creëren van historische perso
nages, die toch heel levensecht
zijn. Kleine maar veelzeggende
details over kledingstukken en
(on)hygiënische gewoontes ge
ven een uitstekend tijdsbeeld.
De hondenpelsjes die op gesto
len asbakkenhondjes genaaid
worden om die als dure rashon
den te kunnen verkopen - je ziet
het voor je, en het is nog een de
tail dat treffend terugkeert ook.
Vingervlug is een zeer goed ge
schreven, spannend en humo
ristisch verhaal in een literair
aanlokkelijke periode van de ge
schiedenis. Het lot van de he
lersvrouw Mrs Sucksby. die als
een van vele bijverdiensten
weesbabies 'fokt' en verhandelt,
is onvermijdelijk en schitterend,
net als dat van de schijnbare
Gentleman 'Ge'mun'. Ordinaire
dellen worden dames, en dames
blijken uit te blinken in onbe
noembare activiteiten - lees Vin-
gemlug en geniet.
TOP TIEN
FICTIE
1. (1) Hella Haasse, Sleuteloog.
Querido, 16,95
2. (-) Jonathan Safran Foer, Al
les is verlicht.
Ambo/Anthos, 19,90
3. (6) Judith Koelemeijer, Het
zwijgen van Maria Zachea.
Plataan, 17,50
4. (4) Youp van 't Hek. Het
platte land.
De Bezige Bij, 7,50
5. (5) Vonne van der Meer,
Laatste seizoen.
Contact, 15,80
6. (-) Isabel Allende, De stad
van de wilde goden.
Wereldbibliotheek, 17,90
7. (3) Adriaan van Dis. Familie
ziek.
Meulenhoff, 18,50
8. (-) Niccolö Ammaniti, Ik ben
niet bang.
Wereldbibliotheek, 16,50
9. (7) Annejet van der Zijl, An
na, het leven van Annie M.G.
Schmidt.
Nijgh Van Ditmar, 29,90
10. (-) Boudewijn Büch, Steeds
verder weg.
Arbeiderspers, 16,95
Ambo heeft een campagne in
gezet om de ijzersterke roman
Alles is verlicht onder de aan
dacht te brengen. Daarbij ge
holpen door de afgedrukte
voorkeurslijstjes van veel re
censenten. Nog zo'n buiten
landse groeidiamant is de Itali
aan Niccolö Ammaniti. Weer
een succes van de Wereldbi
bliotheek, die ook met de deze
zomer verschenen avonturen
roman van Allende scoort.
Plus, postuum uitgebracht, de
laatste roman van Boudewijn
Büch.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries
Boeken in Haarlem, Boekhan
del Kooyker in Leiden, Planta
ge Boekhandel Harkema in
Hilversum, Boekhandel Los in
Bussum en Boekhandel De Ark
in Almere.
Hoe Toon Tellegen een schone slaapster wakker kust
brieven recensie
Jaap Goedegebuure
'Brieven aan Doornroosje' door Toon
Teilegen. Uitgeverij Querido. Prijs:
22.50.
Hoewel januari al weer een
eindje heen is, telt 2003 nog
meer dan driehonderd dagen
waarop u even zoveel brieven
van Toon Tellegen kunt ontvan
gen. Wanneer u toevallig een
schone slaapster bent en ook
nog Doornroosje heet, zit u
goed, want het is bij die sprook
jesachtige naam dat de geadres
seerde wordt aangesproken.
Met de aanschaf van Tellegens
nieuwste boek heeft u het hele
pakket van 365 brieven in een
keer thuis, maar het is wel zo
aardig en gepast om er niet
meer dan een per dag tot u te
nemen. Ook Katja, Chantal, Alie,
Monique en al die andere leze
ressen groeien op die manier
vanzelf in de rol van Doornroos
je, zoals Tellegen tijdens het
schrijven in de huid van de
prins moet zijn gekropen.
Het aardige van dit rollenspel is
dat het zo buitengewoon kame
leontisch is. Nu eens bent u een
blozende maagd en dan weer
een kromgetrokken besje van
over de honderd, dan wel een
knorrend everzwijn, een door
ratten aangevreten skelet of een
glas dat in bed is leeggestroomd.
Uw aanbidder gaat soms recht
op zijn doel af, maar stuit veel
vaker op versperringen en hin
derlagen. Hoewel de drift tot
wakker kussen hem een heel
jaar lang blijft opjagen, is hij
meestal de wanhoop nabij.
Hij weet dat hij er beter aan zou
doen uit te vissen waar Doorn
roosjes sprookjesslot zich pre
cies bevindt, maar toch geeft hij
toe aan zijn neiging omwegen,
zijwegen, onbegaanbare wegen
en doodlopende wegen in te
slaan. Zo laat hij zien dat hij
geen doener is maar een dro
mer, geen vechter maar een
treuzelaar, geen veroveraar
maar een verliezer, geen Sint Jo
ris maar een Don Quichotte,
geen geharnast ridder maar een
ontwapenend naïeve klerk.
Tellegens dubbelganger doet
het niet met'het zwaard maar
met de pen. Daarmee zijn deze
Brieven aan Doornroosje in de
eerste plaats de neerslag van
een schrijfavontuur. Op 2 janua
ri werd het al duidelijk; 'Mis
schien is het wakker kussen niet
meer dan een excuus om je te
kunnen schrijven. Of misschien
schrijf ik je om het wakker kus
sen zo lang mogelijk uit te stel
len.' Hier spreekt iemand die
overtuigd is van de volkswijs
heid dat het bezit van de zaak
het eind van het vermaak is. En
iemand die met de dichter Ger-
rit Achterberg weet dat de ge
zochte geliefde alleen op het pa
pier te vinden is. Daarbuiten be
staat ze enkel in de verstrooiing,
als iemand die 'honderddui-
zendvoudig verdwenen' is.
De hier gesignaleerde overeen
komst met Achterberg is alles
behalve willekeurig. Tellegens
vermaarde voorganger en me
dedichter liet al meer dan een
halve eeuw geleden doorsche
meren dat hij zowel van de
prins als het meisje veel kwaad
wist.
Net als bij Achterberg staat ook
Tellegens jacht op de Ene in het
teken van dreiging en geweld.
Menigmaal wordt zijn prins ge
vangen genomen, gekneveld,
Jaap Goedegebuure nieuwe literatuurcriticus
Met ingang van heden fungeert Jaap Goedegebuure bij deze
krant naast Wim Vogel als vaste literatuurcriticus. Hij is aange
trokken als opvolger van Hans Warren. Goedegebuure (1947) is
sinds 1986 hoogleraar in de theorie en de geschiedenis van de li
teratuur aan de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg. Hij
studeerde Neerlandse taal- en letterkunde in Leiden en algemene
literatuurwetenschap in Utrecht. Daarnaast publiceerde hij boe
ken als De Schrift herschreven en De veelvervige rok, beide over
de relatie tussen de bijbel en de moderne literatuur. Ook ver
scheen van zijn hand de biografie Zee berg rivier; het leven van H.
Marsman.
Zoals bij de Haagse Post, later HP/de Tijd, waarvoor hij tussen
1981 en 1998 wekelijks een literaire kroniek schreef, zal Goedege
buure ook in deze krant zijn aandacht richten op de inhoudelijke
kwaliteiten van het boek en minder op de persoon van de schrij
ver, die de laatste jaren zo verblindend in de schijnwerpers staat.
gemarteld en op een
dood gebracht. Ook £15
blijft weinig bespaard5 D
als Achterberg lijkt hé°^
helemaal niet te ga
geliefde van Mees en
om een wezen dat ni
tig en ongrijpbaar is
aan wiens bestaan
moet worden getwijfe
Zie maar: 'Als je wel
laten we zeggen, als
je wel bestond, hoe
kunnen schrijven? Ik
goed brieven aan de
nen schrijven, of aanjg 0
Alleen omdat je niet
ik je schrijven. Zoals
leen tot God kunni
zinvol kunnen biddi
weten dat hij niet besi
dat niet wisten lietenl
hun hoofd.' Aan eenP^
hartekreet kan menig,,
of pastoor een puntje
Tellegen maakte na;
ter, auteur van kindei
schrijver van een p;
merkwaardigste roi
Nederlandse literatui
Brieven aan Doorn\
enigt alle literaire kw;
hij tot nu toe ontplooi
beknoptheid barsten
lijke epistels zowat
gen van lyrische b<
wat misschien de redi
er qua typografie uil
dichten, met voor
zin een nieuwe regel.
Het onderwerp van
boek is er een dat in|
zal vallen bij kinderei
een en de honderd,
minste kinderen zijn
bezoek aan de Eftelii
kortste weg naar het
het Sprookjesbos kie;
eens dat wat in Gloed zo bekoorde nu juist niet de ac
tualiteit was, maar een geestesgesteldheid die uit een
andere wereld en een andere tijd leek te komen, toen
obsessies en hartstochten nog een leven lang konden
duren.
Marais onlangs vertaalde autobiografische overden
kingen van zijn laatste jaren in Hongarije (1945-1948)
zijn om precies dezelfde redenen verbijsterende lite
ratuur. Land, landis een intellectueel en menselijk
document van een schrijver die zich door de geschie
denis terzijde weet geschoven. Het boek brengt ons in
herinnering dat er met het einde van de Tweede We
reldoorlog ook een einde kwam aan de humanisti
sche cultuur van de burgerlijke elite. Voor ons is het
woord 'burger' beladen met een odium van benepen
heid. In Midden-Europa verwijst het nog terug naar
de renaissance, toen de burgerij zich geestelijk be
vrijdde van adel en clerus. Voor die andere bekende
Hongaarse schrijver György Konrad is het een ere
woord.
Dit morele burgerdom, met zijn deugden als fatsoen,
redelijkheid en respect voor de menselijke maat van
alles, is teloor gaan. In het Oosten koloniseerde het
Sovjet-communisme de samenleving totaal, in het
Westen leidde de democratisering tot een materialis
tische massacultuur. En Sandor Marai, op dat mo
ment in Hongarije een gerespecteerd en goed gelezen
schrijver, zit precies tussen de twee vormen van tota
litarisme (ideologie en massa) in. Hij leeft nog sterk in
de vooroorlogse thematiek van de ondergang van het
avondland, en er is weinig voor nodig om dat onheil
spellende gevoel weer bij hem wakker te schudden.
Na de ondergang van het Derde Rijk trekken Sovjet
troepen Hongarije binnen. De wereld is in Jalta ver
deeld tussen Roosevelt, Churchill en Stalin, maar dat
weet de gewone bevolking dan nog niet. Mérai is met
zijn gezin Boedapest ontvlucht en maakt nu mee hoe
de schijnbaar ongeregelde troepen van het Rode Le
ger Hongarije langzaam geheel in hun greep krijgen.
Hij is getuige van plunderingen en verkrachtingen
door analfabete boerenkinkels uit Kirgizië of Oezbe
kistan.
Hij ziet ook hoe arm, uitgehongerd en radeloos die
jongens zijn. Mérai praat soms met ze, probeert hun
gevoel voor schaamte te wekken. Later maakt hij mee
hoe deze ongeciviliseerde wildemannen worden ver
vangen door kaders uit Moskou, die de Hongaarse sa
menleving moeten sovjetiseren - wat neer komt op
nationalisatie van de economie, uitschakeling van de
midden- en boerenstand en gelijkschakeling van de
intelligentia. Ook Marai zal het slachtoffer daarvan
worden.
Maar voordat het zover komt, reist hij nog een keer
door West-Europa. In die tijd kon dat nog betrekkelijk
gemakkelijk. Hij komt in Zwitserland, Italië en be
zoekt Parijs. In de laatste stad heeft hij voor de oorlog
jaren gewoond met zijn vrouw. Hij heeft er de tijd
met Picasso, Hemingway, Gertrude Stein, James Joy
ce en Ezra Pound meegemaakt. Van die internationa
le avant-garde is weinig meer terug te vinden. Marai
bekruipt het gevoel dat dit literaire klimaat zich nooit
meer zal herstellen en hij besluit terug te keren naar
zijn vaderland, het land met de eenzaamste taal van
Europa. Daar kan hij schrijven en gelezen worden.
Bovendien heeft hij zijn buik vol van de westerse ar
rogantie ten opzichte van het haveloze Oost-Europa,
autobiografie recensie
Jan-Hendrik Bakker
'Land, land!' door Sandor Marai. Vertaling: Mari Alföldy. Uitgeverij
Wereldbibliotheek. Prijs: €24,90.
Dè (her) ontdekking van een schrijver kan op twee
gronden gebaseerd zijn. Vaak is het zo dat het werk
van een bepaalde auteur ons weer sterk aanspreekt,
omdat het blijkt te gaan over zaken die aansluiten bij
de tijdgeest van dat moment. Maar het kan ook zo
zijn dat van die actualiteit helemaal geen sprake is, en
de auteur geheel op eigen kracht de aandacht vraagt.
Dat laatste is het geval met de in 1989 in Canada
overleden Hongaarse schrijver Sandor Marai.
Te spreken van een herontdekking zou ten aanzien
van Marai (1900) onjuist zijn omdat slechts weinigen
in het Westen van de schrijver hadden gehoord, tot
dat aan het eind van de jaren negentig zijn roman
Gloed op miraculeuze wijze in de belangstelling
kwam. Velen van zijn nieuwe lezers waren het erover
dat aan zijn lot overgelaten wordt.
Mérai komt al snel tot de tragische ontdel
voor iemand als hem geen plaats meer
is. Hij maakt de vernederingen mee van
sering van zijn uitgever, is er getuige vat
geesten nu hun kans ruiken en minister
wordt hem allemaal teveel. In 1948 grijp
nodiging uit het buitenland aan om
gezin voorgoed Hongarije te verlaten,
hij dan al afscheid genomen, weet de le:
Marai schreef zijn herinneringen in de
op. De Koude Oorlog was toen nog in
val van het Sovjet-rijk komt uiteraard
ter sprake. Maar om de een of andere
ontbreken van dat perspectief niet
den, gegrepen als je bent door de visie di
ontwikkelt op mens en samenleving,
uitgeleverd aan de stroom van de
tegelijkertijd superieur in de wijze
selijke maat verdedigt. Meeslepende
verplicht voor iedereen die mee wenst
het normen- en waardendebat.
def
De kleine Alkmaarse uitgever René de Milliano specialiseert zich in
historische regionale boeken. Nu is er in zijn fonds een met zorg uitge
geven boekje verschenen dat van meer dan alleen regionaal belang is:
'Het eeuwige lied van de Amsterdamse haven' (€13,00). Wie enige
voeling heeft met het onderwerp en de grandeur van die kolossale
schepen en de smoezeligheid van de kades op waarde schat, heeft er
een prima aankoop aan. Met tekstuele bijdragen van uiteenlopende
grootheden als Geert Mak, Cees Nooteboom, Simon Vinkenoog en
Jean Graton (de striptekenaar van Michel Vaillant).
Foto uit besproken boek
door Gerard Chel
In de rubriek De leestafel wordt
wekelijks een ander genre boe
ken belicht. Deze week, in het ka
der van de Vakantiebeurs en de
winterkou, een stel reisgidsen dat
aan zonnige oorden is gewijd.
Erg gelukkig met timing zijn ze
niet bij Gottmer. Komt er in de
Dominicus-reeks een nieuwe
druk uit over Venezuela, staat
het Zuid-Amerikaanse land bol
van de revolte tegen president
Chévez. Wellicht is over een
paar weken de situatie genor
maliseerd en kun je er als toerist
weer rustig rondlopen. En dan
beleeft zo'n reisgids een soort
wedergeboorte.
Neerlandica Linda O'Bryan en
fotograaf Hans Zaglitsch teke
nen voor Venezuela en Isla
Margarita (Gottmer, €19,00),
het tropische eiland voor de
kust. Om hiermee te beginnen,
is het te prijzen dat de auteurs
de hosanna-clichés in de reis
brochures nuanceren. 'Het is
geen parel, maar het is ook geen
Benidorm. Het is een goedkope
variant van Aruba'. Hoewel er
op het eiland het een en ander
te beleven valt, draait het op
Margarita vooral om zon, zee en
zand. 'De rest is bijzaak'. Ik hou
wel van die eerlijkheid.
Hoe anders is het vaste land van
Venezuela. 'Het meest veelzijdi
ge land van Zuid-Amerika', pro
moten Linda en Hans, waarbij
zij het afwisselende landschap
als Venezuela's sterkste punt be
schouwen. Een land goed voor
een actieve vakantie en in de
gids worden daarvan meerdere
voorbeelden gegeven. De au
teurs brengen de lezer naar na
tionale parken, zonnige stran
den, levendige stadjes, het ama
zonegebied en uiteraard de An
des. Tussendoor laten ze ons
proeven van lokale tradities en
culturen. Dat het slecht gaat
met het land steken ze evenmin
onder stoelen of banken. 'Een
economisch tranendal'.
De Malecon, de brede boulevard van Havana. Foto: GPD/Ruud Taal
Cuba is een populaire bestem
ming. Zolang Castro er nog zit,
kun je genieten van het eigen
karakter van het eiland, op het
moment dat Fidel z'n sigaar aan
Maarten geeft, is het over. Dan
wordt Cuba de zoveelste staat
van de VS en is het eiland in
mum van tijd één groot Disney
land.
Relativeren is een woord dat in
de reisbranche vaak gemeden
wordt, Trotter doet aan dat spel
letje in de reisgids Cuba (€14,95)
niet mee. 'Alles gebeurt mo
menteel zo snel op Cuba, dat
deze gids onvermijdelijk achter
haald is op het moment dat je
het eiland bezoekt'. Trotter geeft
ook aan dat die snelle ontwikke
lingen, voortgekomen uit het
toerisme, niet altijd positief zijn.
'De Cubanen worden er een
beetje buiten gehouden en pik
ken dan ook weinig graantjes
van het toerisme mee'.
Cuba is een paradijs, zeggen de
auteurs. Om er direct aan toe te
voegen: voor de toerist. Voor de
eigen mensen is het één grote,
doffe ellende. En het regime
heeft de voorbije jaren diverse
maatregelen genomen om te
voorkomen dat een toerist al te
kameraadschappelijk met een
Cubaan om gaat. 'Spijtig', con
stateert deze Trotter. Kijk, aan
zo'n gidsje heb je wat. Overigens
staat ook deze Trotter uiteraard
bol van de meer gebruikelijke
toeristische informatie.
Toscane, ik ben slechts in Pisa
geweest, en naar het schijnt
struikel je er over de Nederlan
ders, van wie overigens al me
nigeen er een boerderijtje heeft
staan. In de blauwe reisgidsen-
reeks van de Belgische uitgever
Lannoo verscheen Toscane
24,75), uit het Duits vertaald
door Christelle Bogaert. Aan de
hand van een tiental (autorou
tes krijgen we een beeld van de
ze provincie, waar cultuur en
natuur bij voortduring krijgertje
spelen.
Florence krijgt natuuii
aandacht maar de ova
ken worden niet verga
kun je bij voorbeeld iq
sporen treden van Mij
door zijn geboorteplaj
se - met vanzelfspreka
museum over haar ba,...
zoon - te bezoeken ofj
dal van Tuoro (ten zui
Cortono) te lopen en Og
je ogen dicht - de velijs io
sen Hannibal en GaiuB.58
nius (217 voor Christil1^
het wel heb) na te speiway
Een praktische gids dM5 J
zich terecht interessaj" 0(
sprongetjes veroorloof!3^
vertalen is kennelijk v^t
consequentie ingeslog
tekst zijn de namen '\/CA
landst', op de bijgevor®
jes zijn de oorspronkejj «e
aanse namen gehandJ7.0C
is Firenze toch echt FPY3'
Maar dat wist u natuilL
