FNV speelt hoog spel
ER
BIJ
Verzwakte vakbond gokt op 'winter van ontevredenheid'
samen
staken
De FNV begint aan een
ware krachtmeting. De
vakcentrale denkt
machtig genoeg te zijn
om de uitslag van de
Tweede-
Kamerverkiezingen van
22 januari te kunnen
beïnvloeden; met een
links kabinet zou de
vakcentrale betere
afspraken kunnen
maken over de WAO en
loonmatiging. Maar de
FNV is verzwakt door
interne strubbelingen en
een financiële crisis.
Voorzitter De Waal
spreekt dreigende taal,
maar kan zijn organisatie
nog wel een vuist
maken?
door Sylvia Marmelstein en
Maurice Wilbrink
ZATERDAG
16 NOVEMBER
2002
Vorig jaar demonstreerden duizenden werknemers in de kinderopvang voor een betere cao. Toch worden steeds minder jongeren lid van de vakbond. Archieffoto: ANP/Koen Suyk
Zelden werden er in de tempel
van de poldereconomie, het
SER-gebouw, zulke dodelijke
blikken uitgewisseld als afgelopen
weekend, na het mislukte overleg
over een nieuw sociaal akkoord.
Voorman Jacques Schraven van de
werkgeversvereniging VNO/NCW
maakte tijdens de afsluitende pers
conferentie bekend dat hij de FNV
niet langer steunde op het gebied
van de WAO. FNV-voorzitter Lode-
wijk de Waal keek alsof hij door de
bliksem werd getroffen.
„Die bekentenis van Schraven kwam
volslagen onverwacht. Vlak voor de
persconferentie hadden we nog af
gesproken samen op te trekken",
zegt Agnes Jongerius, hoofdbestuur
der van de vakcentrale.
Enkele dagen later, als de eerste
emotie is opgetrokken, spreekt Jon
gerius van een 'onverstandige actie'.
De werkgevers beseffen toch dat ze
verder moeten met de FNV? Er moe
ten in het belang van de werkgele
genheid afspraken komen over loon
matiging. Jongerius:De werkgevers
weten toch dat het WAO-dossier
voor ons het gevoeligste dossier is?"
De polder maakt water. De haperen
de economie heeft een einde ge
maakt aan de gesmeerde wijze waar
op vakcentrales, werkgevers en over
heid jaren achtereen consensus be
reikten over het sociaal-economisch
beleid. De verstoorde verhoudingen
tussen de sociale partners kwamen
in volle hevigheid naar buiten na af
loop van twee dagen onderhandelen
in het SER-gebouw. Werkgevers en
werknemers staan weer ouderwets
tegenover elkaar. De verhoudingen
tussen de FNV, de grootste vakcen
trale van het land, en het demissio
naire kabinet staan op een diepte
punt. Demissionair premier Balke
nende verwijt de FNV 'politieke spel
letjes' te spelen. De Waal noemt dit
verwijt 'kletspraat' en 'een minister
president onwaardig'.
Somber
Intussen stapelen de problemen
zich op. De economie stagneert al
lange tijd en de vooruitzichten zijn
zonder meer somber. Nederland tui
melt op de ranglijstjes gemeten naar
concurrentiekracht. De werkloos
heid schiet omhoog. Het nabije jaar
2003 wordt voor talloze Nederlandse
huishoudens een annus horribilis.
Want ga maar na: het kabinet zet in
op koopkrachtbehoud. Dat oogt
vriendelijker dan het is. De koop
kracht van honderdduizenden ge
zinnen wordt volgend jaar gesloopt
door sterk stijgende ziektekostenpre
mies, pensioenlasten, oplopende
AOW-premies. Om nog maar te zwij
gen van de inkomensval die zo'n
honderdduizend mensen gaan mee
maken, als ze hun baan verliezen.
Een volgend kabinet, van welke sig
natuur ook, zal het komend jaar op
zijn hoogst met een verbanddoos
kunnen uitrukken. Echte redding
valt in 2003 niet meer te verwachten.
Het financieringstekort loopt op en
de fiscale discipline in de Tweede
Kamer is zoek, nu vrijwel elke voor
genomen bezuiniging van het de
missionaire kabinet-Balkenende
sneuvelt.
Balkenende en zijn minister van so
ciale zaken, ex-CNVer Aart Jan de
Geus, hoopten een langjarig sociaal
akkoord te sluiten, een akkoord dat
de hoeksteen zou moeten vormen
van economisch herstelbeleid. Cen
traal stond daarbij loonmatiging en
een overeenkomst over de WAO.
Maar ook spaarloon, pensioenaf
spraken en gesubsidieerde Melkert-
banen zouden deel uitmaken van
het pakket. Zelden moesten de pol
derjongens over zo'n gecompliceer
de materie een totaalakkoord berei
ken. En dat op een moment waarop
het kabinet in demissionaire status
verkeerde en bovendien nauwelijks
wisselgeld tot zijn beschikking had.
Het kwam er dus niet van. In de
beeldvorming is het de FNV die een
langjarig sociaal akkoord heeft ge
torpedeerd. FNV-voorzitter De Waal
maakte maandag voor de vorm de
gang naar de bonden, maar kende
de uitkomst van die raadpleging al:
de kaders struikelen vooral over de
WAO-voorstellen. De Waal wil nu
hooguit een paar afspraken maken
voor een noodplan voor 2003. En de
hervorming van de WAO gaat wat
hem betreft weer op de lange baan.
De FNV vaart een riskante koers. De
Waal zal straks opnieuw moeten on
derhandelen met een volgend kabi
net. Komt de WD sterker uit de ver
kiezingen van januari, dan zal De
Waal nog moeilijker afspraken kun
nen maken met het dan zeer voor de
hand liggende kabinet van CDA en
WD. CDA-minister De Geus zin
speelde op dat scenario toen hij de
ze week met spijt constateerde dat
de slepende onderhandelingen over
hervorming van de WAO niet eerder
zo dichtbij hun afronding waren.
De FNV gokt op een 'winter van on
tevredenheid', een seizoen waarin
de opeenstapeling van lastenverzwa
ringen en werkloosheid tot zo veel
onvrede zal leiden, dat mensen zich
vrij eenvoudig laten mobiliseren. De
Waal denkt krachtig genoeg te zijn
om de stemming aan de vooravond
van de verkiezingen te kunnen beïn
vloeden en hoopt op een ruk naar
links. „En mocht dat niet lukken,
dan kunnen we nog altijd acties voe
ren."
Maar zullen dat acties zijn waarvan
ondernemend Nederland wakker
ligt? Kan de FNV met een groots op
gezette actie tegen uitkleding van de
WAO nog wel het Haagse Malieveld
vol krijgen? De FNV verkeert in een
crisis. FNV Bondgenoten, de groot
ste aangesloten bond, tevens de
grootste vakbond van Nederland,
dreigt bankroet te gaan als gevolg
van financieel en bestuürlijk wanbe
leid en het verlies aan vermogen
door de sluipcrash op de aandelen
markten.
Werkvloer
De FNV heeft moeite nieuwe leden
te winnen. Het aantal werkenden in
Nederland steeg de laatste jaren
flink, maar de FNV profiteerde daar
nauwelijks van. Zeker, het aantal le
den stijgt nog wel, maar niet vol
doende. Vooral jongeren voelen zich
niet of nauwelijks aangetrokken tot
een vakbond, met als gevolg dat het
ledenbestand van de FNV in rap
tempo vergrijst. De kaderleden van
de FNV - dat zijn de leden die de
bond vertegenwoordigen op de
werkvloer - zijn geen goede afspiege
ling meer van het personeel.
De werkgevers vragen zich openlijk
af met wie ze in de toekomst de
loononderhandelingen moeten voe
ren. Met de kaderleden? Of toch
maar liever rechtstreeks met de on
dernemingsraden? Want hoe repre
sentatief zijn de bonden eigenlijk
nog voor hun werknemers? De sta
kingsbereidheid van de leden is tra
ditiegetrouw niet groot: door de de
cennialange oefening in redelijkheid
van de sociale partners, is er in Ne
derland geen sprake meer van een
militante vakbondscultuui
Coen Teulings, hoogleraar arbeids
economie aan de Erasmus Universi
teit Rotterdam, meent dat FNV
voorzitter De Waal in de voorbije
week vooral voor de bühne heeft ge
werkt. „De Waal heeft veel interne
problemen. Hij weet dat de vakcen
trale moet omschakelen van een be
leid gericht op reele loonstijgingen
naar de nullijn. Hier rolt straks ge
woon loonmatiging uit."
Teulings en andere deskundigen op
het gebied van arbeidsverhoudin
gen, schatten in dat de bonden gaan
focussen op de WAO. „Spaarloon en
Melkertbanen zijn symboolpolinek.
De WAO leeft echt onder de leden.
De Waal heeft daarmee een helder
thema te pakken. Maar er kleeft ook
een probleem aan: een deel van de
leden wil drastischer ingrepen in de
WAO dan de vakcentrale wenst."
Complex
Jacob Kol, macro-econoom aan de
Erasmus Universiteit, betwijfelt of
het stakingswapen nog is te gebrui
ken. „Dat werkt tegen de bonden.
Stakingen passen niet meer in deze
tijd. De economie is te complex ge
worden. Als een bepaalde sector stil
valt door een staking, dan lopen an
dere sectoren die er van afhankelijk
zijn, meteen schade op. Ook burgers
zijn sneller getroffen dan vroeger.
Als Schiphol plat ligt, hebben direct
honderdduizend mensen daar last
van. Bij een spoorstaking staat het
land op z'n kop. Stakingen die de sa
menleving raken, wekken veel erger
nis. Veel mensen worden daarom
niet lid van een bond."
Werknemers lijken zich ook goed
bewust van de omgeving waarin hun
bedrijf of sector functioneert. Kea
Tijdens, onderzoeker bij het Amster
dams Instituut voor Arbeidsstudies,
stelt dat pure loonconflicten door
gaans de aanleiding zijn voor stakin
gen. „Maar werknemers nemen een
groot risico als ze staken in tijden
dat het economisch slecht gaat."
Perioden van laagconjunctuur leve
ren dan ook meestal relatief weinig
verloren arbeidsdagen op. De groot
ste arbeidsonrust in de afgelopen
drie decennia deed zich voor in
1995, 1990, 1979, 1977,1973 en 1970.
Dat waren jaren van behoorlijke
economische groei.
Kea Tijdens denkt dat de conflictu
euze sfeer in de Haagse circuits
vooralsnog niet is overgeslagen op
de bedrijven en de sectoren. „Ik heb
nog geen signalen gekregen dat er
bij cao-onderhandelingen sprake is
van vergelijkbare conflicten. Ik vraag
me bovendien af hoe het WAO-ver-
haal gekoppeld zal worden aan een
looneis."
Nieuwe instmmenten
Onderzoeker Kol verwacht dat de in
vloed van de FNV op termijn weer
zal toenemen. Maar dan dient de
vakbeweging wel nieuwe instrumen
ten te ontwikkelen als alternatief
voor het stakingswapen. Kol stelt ob
jectieve arbitragecommissies voor.
Daarin zitten deskundigen die de ar
beidsmarkt en de bedrijfssectoren
goed kennen. Bij een arbeidsconflict
doet deze commissie een bindende
uitspraak, bijvoorbeeld of een speci
fieke looneis gerechtvaardigd is. Op
die manier hebben zo min mogelijk
mensen last van de negatieve gevol
gen van een staking.
Ook de vorm van actie voeren moet
veranderen, denkt Kol. Steeds min
der werknemers zijn bereid met ac
tiepetjes op hun hoofd door de stra
ten te marcheren. Een gemoderni
seerde vakbeweging hoeft evenwel
oude thema's niet los te laten. Vol
gens Kol moet de FNV bijvoorbeeld
veel harder campagne voeren tegen
de enorme salarissen die de top van
het Nederlandse bedrijfsleven aan
zichzelf uitkeert: „Het is toch niet
geloofwaardig als een vakbondslei
der oproept tot loonmatiging, terwijl
managers er met miljoenen vandoor
gaan."
Stuurs kijkt FNV-voorzitter Lodewijk de Waal (links) voor zich uit tijdens de
persconferentie na afloop van het Najaarsoverleg. Ex-CNV'er en minister van
sociale zaken De Geus hoopte met alle bonden een langdurig sociaal akkoord
te kunnen sluiten. Foto: ANP/Roger Dohmen
xffcli samen iMEN
SAMttf STAKEN AKEN
STAKEl voor 'n >or;n
voor «goede cao;oec«!
[GOEDE G4 ,.;s
Lu***! rr-S!.
VOOR 'N
GOEDE CAO
I WIJ LATENONSNIETS
^rtNONSNlETT
,uwbond£n
Het jaar 1995 was het laatste jaar van grote arbeidsonrust. Archieffoto: ANP/Paul Vreeker
