KUNST 8c CULTUUR
Controversiële Fassbinde
krijgt ontroerende regie
'Wina zingt' is nog geen toneelstuk
De tragiek van Edgar Fernhout
Van Domburg
wint cabaretprijs
Di-rect: na
droom vaf
tienermeis
Extra concert
Chris de Burgh
'Boekenprijs
twee jaar vast'
IN MEMORIAM
Respectabele carrière sluit als leidsman
van populaire tovenaarsleerling
maandag 28 OKTOBER 200
I
theater recensie Max Smith
Voorstelling 'Het Vuil, de Stad en de
Dood' van Rainer Wemer Fassbinder door
Het Nationale Toneel. Regie: Johan
Doesburg. Gezien: 26/10, Koninklijke
Schouwburg Den Haag (première).
Tournee door het land.
Rellen bleven uit. In plaats
daarvan weerklonk een dave
rend slotapplaus na de premiè
re van 'Het Vuil, de Stad en de
Dood' door Het Nationale To
neel. Wel was er rekening mee
gehouden, dat zich een herha
ling zou voordoen van de hevi
ge ordeverstoringen in 1987.
Tassen moesten uit voorzorg bij
de garderobe worden afgege
ven.
In die tijd had regisseur Johan
Doesburg dit stuk van Fassbin
der (1945-1982) als zijn afstu
deerproject in Rotterdam willen
uitbrengen. Felle protesten op
grond van vermeend antisemi
tisme dat het stuk zou uitdra
gen, verhinderden de vertolking
ervan. Vijftien jaar later, na eer
der succesvolle voorstellingen
in onder meer Amerika, Zwe
den en Israël door diverse to
neelmakers, regisseerde Johan
Doesburg - nu als artistiek lei
der van Het Nationale Toneel -
dit stuk opnieuw. Dit keer kreeg
hij wel de gelegenheid om aan
te tonen dat 'Het Vuil, de Stad
en de Dood' geen antisemiti
sche intenties heeft, al komen
er passages in voor die kwet
send zijn voor joden.
Fassbinder schreef dit stuk in
1975 uit woede over de verloe
dering van zijn woonplaats
Frankfurt en over de dubbele
moraal die er ten aanzien van
bijvoorbeeld joden heerst. Fas
cistische en antisemitische uit
latingen doen nog volop de
ronde, maar ze worden hypo
criet als taboe afgedekt. Joodse
ondernemers worden aangezet
tot allerlei zaakjes, waar ande
ren zich niet impopulair mee
willen maken. Zo krijgt in het
stuk de personage 'A, die de rij
ke jood wordt genoemd' allerlei
bouwopdrachten die de sfeer
van de stad teniet doen met on
persoonlijke hoogbouw. Het
bestaande gezag corrumpeert
zich overgedienstig en kruiperig
met de rijkdom en macht die
hij ermee verwerft.
Daartegenover plaatst Fassbin
der de rechtelozen en machte
lozen uit de onderlagen van de
samenleving: de straathoeren,
de souteneurs, de homo's en
transseksuelen die uit minach
ting worden gekleineerd en ge
molesteerd. De rijke jood ont
fermt zich over de tippelaarster
Roma B, die vanwege haar tu
berculose en mager postuur
nauwelijks klandizie heeft. Hij
doet dit niet om de seks, maar
omdat hij in haar een slachtof
fer ziet, zoals ook hij zich als
slachtoffer beschouwt van de
jodenvervolgingen ten tijde van
nazi-Duitsland. Maar evenzeer
om zich te wreken op haar va
der Müller, die medeverant
woordelijk is voor de deportatie
van zijn ouders.
Müller is een travestiet die in
deze voorstelling zo is opgedoft
dat het in zijn lachwekkendheid
op een onbehaaglijke manier
beantwoordt aan de vooroorde
len die men doorgaans van tra
vestieten heeft. Tegelijkertijd
heeft het ook iets treurigs. Met
de door hem als nachtclubar
tieste gezongen liederen van
Zarah Leander wordt een wee
moedige sfeer uitgedrukt. Peter
Tuinman kreeg voor deze rol
een open doekje.
Hoe diep de jodenhaat nog ver
ankerd is, blijkt uit de gedragin
gen en opmerkingen van de
concurrerende projectontwik
kelaar Von Gluck. (Dries Van-
hegen). Zijn afgunst spreekt hij
uit in de meest stuitende op
merkingen. Lou Landré, die de
rol van de rijke jood speelt, zie
je op die momenten enigszins
ineenkrimpen van pijn, terwijl
de omstanders zwijgend toekij
ken.
Als in een religieuze bezinning
spreekt Marie-Louise Stheins in
ma.
Get
nis<
NO
Net
ten
Fel.
NO
NL
item
Hei
NO:
Suf
por
Cos
De
Nos
grai
Opj
de rol van de hoer Roi Op:
haar verlangen uit om te
ven. De wereld heeft haai
te bieden en haar gedro
idealen zijn stuk voor sti
vuild geraakt. De toch al
nerend mooi gestileerde,
togen vormgeving en belii
verrassen in dit slotgej Op:
met even ontroerende a
blieme beelden. Wanneei
rie-Louise Stheins de
langs verdwijnende pa
wegholt naar een verlicht
terdoek op een dan vollt
leeg toneel onderga je me
het gevoel van ultieme
zaamheid. Temeer daar z
haar vertolking weer iets
menaals heeft gemaakt mi
sprankelende emotion.
En de manier waarop Loa
dré haar met zijn stri
wurgt heeft de plechtstati
en het liefdevolle respec
een zoenoffer.
'Het Vuil, de Stad en de
is een moraliteit in de von
een schrijnend liefdesspr
De tekst is een contraste
mengeling van verruk)
poëzie en grove straattaa
godsdienstige verhevenhf
bezoedelende laster, van
gerige inzichten en rauwe
vloersheid. Johan Doesbu
al deze elementen en b te
nisinhouden in tal van sifevei
ringen ondubbelzinnig
men. Met behulp van
hierboven vermelde, oogstfïi
de toneelbeelden met hepe e<
weer schuivende betonne
ken als symbool van bou o w
viteiten in de stad en als 051
perking van degene die!nde
zijn weg naar geluk ni(snw
vinden en ontspoort.
En dat zijn er velen in 'Heibde
de Stad en de Dood', zoPevr<
daar groepsgewijs als ve*®
den en met latente angst i esti\
hart op het speelvlak staa 18.
gesteld, terwijl bijpassend
ziek in een live-uitvoeriii |30®
Harry de Wit weerklinkt, rzak
blijf je bij. Dit is theater i 'aar
pure functie: het biedei
ontroering en inzicht in
forma.
18.
18.:
m bi
5 T
muziek recensie
Hans Keijzers
Concert: Di-rect. Gezien: 26/iojute1
Leiden.
ute-
151
22
X.O
Als je onder de zestien beij.oo
je doorgaans pech bij hetute.
Onder die magische leeftij u|e
je het gebouw aan de
Breestraat niet in. Vocfeiai
Haagse Di-rect wordt vo
ultrajonge publiek een
uitzondering gemaakt. Eei
geheel uit tienermeisje
staand publiek wil
maar één ding: zo snel m
de helden zien.
Oorverdovend is het gegil
daar eindelijk zijn: als blik
de blonde zanger Tim
man met naast hem de st
se bassist met baseball o
van Waningen. In hun
Jamie Westland op zijn
drums en punkie gitarist S
De gitaar van Spike heeft
ste vijftien minuten kuurtj
dat hij niet aan zijn en:
punksprongen toekomt
maakt niet uit. Het pub)
aan de voeten van de!
band en Di-rect heeft eei
vol gelikte poppy single:
the way I do' en de Wh(
'My generation' worden
ter in de set gebruikt,
ingetogen eerste deel v;
cover' en het met ako<
gitaar vertolkte 'Inside mi
zijn gelikte nummertjes]
zelfs ruimte voor nieuw w
Bijna Doe Maar-achtige
len speelden zich zaten
Tim Akkerman die een sli e>
het publiek vist en het m |.o
grijns op zijn hoofd zet.
band bij de toegift met 01
bovenlijf het toneel oj
wordt het in het LVC n(
graadje warmer. Spike he
teddybeer gewaagd in ziWI
derbroek gezet en speeldio
zijn publiek. 'an
Later, in de foyer van het 0£o
het een drukte van belai
reet doet goede zaken. N(
lukkige tienergezichten d°rc
handtekening weten te be
tigen. Als de jeugd kan aci
tussen pak hem beet K3 dio
reet en dan de voorkeu
aan de laatste, lijkt h<
mooie eerste stap in de p
ziek Al was het zaterd; Bn
een beetje een wedstrijd v m.
gilt het meest en het hard: k
Groningen - De 21-jarige Thijs
van Domburg heeft op de zes
tiende editie van het Groninger
Studenten Cabaret Festival zo
wel de jury- als de publieksprijs
gewonnen. De vakjury karakte
riseerde de Amsterdamse stu
dent als 'een bijzondere, verras
send eigenwijze kandidaat'.
Zijn programma 'Stof bestaat
uit een aantal eigenzinnige ob
servaties waarvan de rode
draad een vergelijking tussen
de Middeleeuwen en de 21ste
eeuw vormt. Een speciale ver
melding kreeg de hilarische co
ver van het nummer 'Kees' van
Frans Halsema. In de versie van
Van Domburg was het lied ge
wijd aan wijlen Lex Goudsmit
en werd het gezongen door
hond Tommie uit 'Sesam
straat'.
Rotterdam - Zanger Chris de
Burgh zorgt goed voor zijn fans.
Gisteravond kwam een kwart
van de mensen met een kaartje
voor zijn concert in Ahoy" in
Rotterdam niet opdagen we
gens het slechte weer. Hij wil
hen tegemoet komen en geeft
voor deze 1500 fans begin vol
gend jaar een extra concert.
Waar en wanneer is volgens or
ganisator Mojo nog niet be
kend.
amsterdam/anp - De verkoop-
prijs van boeken moet voor twee
jaar vast worden gelegd. Een on
afhankelijk college moet op de
handhaving van de vaste prijs
toezien en uitgevers moeten
korting aanbieden aan boek
handelaren die een brede keuze
aan boeken in hun winkel heb
ben. Dat zei Tweede-Kamerlid
Dittrich (D66) gisteren.
Volgens Dittrich moeten die
winkeliers worden beloond voor
hun inspanningen. Het mag niet
zo zijn dat bijvoorbeeld een su
permarkt, die maar een boek
naast de kassa hoeft te leggen
dezelfde handelsmarge krijgt.
Dittrich presenteert vandaag sa
men met zijn collega Halsema
(Groenlinks) het initiatiefwets
voorstel voor de vaste boeken
prijs in boekhandel Perdu in
Amsterdam. De vaste boeken
prijs is op dit moment geregeld
via een ontheffing op de Mede
dingingswet. Maar die loopt op
1 januari 2005 af en inmiddels
heeft het Europees Parlement
zich positief uitgesproken over
een vaste boekenprijs. Voor
waarde is wel dat deze in een
wet wordt vastgelegd, aldus Dit
trich. Hij hoopt dat het wets
voorstel nog op tijd kan worden
behandeld. „Nederland is een
van de laatste Europese landen
die de vaste boekenprijs nog in
een wet moet vastleggen."
Halsema en Dittrich denken dat
met het handhaven van de vaste
boekenprijs het aanbod van
boeken breed blijft. Uitgevers
kunnen dan met de winst van
bestsellers minder goedlopende
boeken publiceren. Bovendien
is het een methode om de Ne
derlandse taal en de Friese taal
te stimuleren, aldus Dittrich.
Op dezelfde dag dat zijn laatste
film 'Harry Potter En De Gehei
me Kamer' voor het eerst werd
vertoond aan een internationaal
groepje journalisten, stierf vrij
dag Richard Harris, de acteur
die voor de tweede keer gestalte
had gegeven aan Professor
Dumbledore (Perkamentus voor
het Nederlands publiek), de
hoogbejaarde leidsman van 's
werelds populairste tovenaars
leerling.
Richard Harris is 72 jaar gewor
den. Het overlijden van de be
faamde, in Ierland geboren ac
teur werpt een schaduw over de
wereldpremière van de nieuwe
Harry Potter-film die 21 novem
ber in de Nederlandse biosco
pen komt. Harris was ook ge
contracteerd voor de derde film
van de cyclus. Afgelopen zomer
na de voltooiing van de opna
men voor 'De Geheime Kamer',
openbaarde zich de ziekte van
Hodgkin. Harris werd behan
deld in het Londense University
College Hospital. Daar vochten
de medici vergeefs voor zijn le
ven op hetzelfde moment dat el
ders in de stad de makers van de
Harry Potter-films aan de pers al
lieten doorschemeren dat er
weinig hoop meer bestond dat
de beroemde acteur in hun der
de opus nog van de partij kon
zijn.
Richard Harris haalde ooit twee
keer ee^c Oscarnominatie, voor
Richard Harris
1930-2002
'This Spoiling Life' (1963) en
'The Field' (1990) en verwierf
nog meer faam als koning Ar
thur in 'Camelot' (1967) en
hoofdrollen in edelwestems als
'A Man Called Horse' (1970) en
'Unforgiven' (1992). In 'Gladia
tor' (2000) speelde hij de oude
keizer Marcus Aurelius. Maar
net zo legendarisch was Harris
als drinkebroer en kroegmakker
van Richard Burton en Peter 'O
Toole en berucht wegens zijn
woede-uitvallen tegen journalis
ten, regisseurs of collega's als hij
hen onbekwaam vond.
Na een respectabele carrière van
meer dan 70 films onder topre-
gisseurs als o.m. Lindsay Ander
son, John Huston, Michelangelo
Antonioni en Clint Eastwood,
zullen het uiteindelijk toch de
twee Potter-films zijn die opge
tekend worden als de commer
cieel meest succesvolle films
met Richard Harris. Aanvanke
lijk had de flamboyante vete
raan weinig trek om een stokou
de tovenaar te spelen met witte
baard en puntmuts. Hij had er
zich toe laten chanteren door
een elfjarig nichtje dat dreigde
nooit meer met hem te zullen
Kraten als hij de rol van Dum-
ledore (oftewel Perkamentti'«s
zou weigeren. En dus ging Har-
ris overstag.
Harry Potter-regisseur Chris Co
lumbus zegt hem te hebben le
ren keren als uitsluitend gemak
kelijk en beminnelijk in de om
gang en een groot professional
die de rol van Dumbledore pre
cies de magie, waardigheid en
wijsheid gaf die nodig was.
De jonge acteur Daniel Radclif-
fe, die Harry Potter speelt, ver
telt tijdens het maken van de
eerste film wel enigszins geïnti
mideerd te zijn geweest door de
fameuze persoonlijkheid van
zijn bejaarde collega: „Maar
toen was alles nog nieuw voor
mij. Tijdens de opnamen van de
tweede film was ik veel losser en
wist ik dat ik het kon. En Me
neer Harris had altijd al alles ge
daan om me aan te moedigen.
Hij gaf me zelfvertrouwen."
Anders lag het voor acteur Jason
Isaacs, die in 'De Geheime Ka
mer' de rol speelt van de racisti
sche Lucius Malfoy (Malfidus).
„Ik kende Richard al en dan is
het niet meer zo moeilijk om
partij te geven aan zo'n levende
legende."
Levend is de legende sinds vrij
dag dus niet meer, hetgeen be
tekent dat straks voor de derde
Potter-film gezocht zal moeten
worden naar een nieuw school
hoofd voor Zweinstein.
Pieter van Lierop 1
düsseldorf/buffalo - Een conservator van het Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen Museum in Düsseldorf inspecteert de schilderijen en
sculpturen van Amedeo Modigliani die op het punt staan naar Amerika vervoerd te worden. Daar zijn de werken van deze Italiaanse kunstenaar
(1884-1920) die aan van het begin van dé twintigste eeuw furore maakte in Parijs tijdelijk te zien in de Albright-Knox Art Gallery in Buffalo. Foto:
AP/David Duprey
sat
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'Wina zingt', een a-muzikalë komedie
van Kees van Kooten. Regie: Kees Hulst Met Olga
Zuiderhoek, Kees Hulst, Jara Lucieer, Rifka
Lodeizen, Nadja Hüpscher en pianist Martin van
Dijk. Gezien: 26/10, Leidse Schouwburg (première)
Nog te zien o.a.: 25/1, Parktheater, Alphen aan
den Rijn.
Sophie, normaal gesproken onver
woestbaar optimistisch, zit nu aan ta
fel te huilen. „Mamma, ik moet écht
even met je praten." „Ach kind, je
kunt niet de hele dag rond je moeder
hangen. Ga maar een video huren."
Dochter Ellen wil vertellen dat ze
zwanger is, maar komt nauwelijks aan
het woord. En het lukt Laura niet haar
moeder een zinnig interview af te ne
men; daarvoor is die te veel met zich
zelf bezig.
Actrice Wina de Groot ergert zich ge
weldig aan het niveau van haar colle
ga's en besluit daarom een solopro
gramma te gaan spelen. Een tour de
chant zelfs, met liedjes van Cole Porter
en Brecht. Ze kan niet zingen, maar
weet zeker dat ze dankzij haar enorme
acteerkwaliteiten 'zingzeggend' een
groot publiek gaat boeien. Haar doch
ters en zelfs haar man Luc, die altijd
met haar meepraat, zien daar hele
maal niks in. Maar Wina luistert nou
eenmaal niet, wat voor moeders en
zangeressen meestal fataal is. De try
out van het programma is dan ook een
ramp. Als Wina al te exhibitionistisch
wordt, sleurt Luc haar van het podium
af.
'Wina zingt' is nog geen toneelstuk,
maar een verzameling komische en
minder komische aanzetten, de voor
studie waarvan je de sterke delen ge
bruikt. De auteur is gevierd schrijver
en debutant tegelijk: op zijn eenenzes
tigste schreef Kees van Kooten zijn
eerste toneelstuk. In de gedenkwaardi
ge televisiescènes die hij maakte met
Wim de Bie trapte hij de tijdgeest op
z'n staart en ontmaskerde hij alledaag
se aanstellerij en ijdelheid. Van Kooten
en De Bie konden zich richten op één
persoon tegelijk en één eigenschap ge
nadeloos te kakken zetten.
Voor een toneelstuk is dat niet genoeg;
zelfs voor een komedie heb je meerdi
mensionale personages en relaties no
dig. Ellen is zwanger van de vriend van
haar zus Sophie, maar dat is geen re
den voor een conflict, net zo min als
het overspel van hun ouders. Dat
moeder niet luistert is kennelijk allang
algemeen geaccepteerd: iedereen leeft
los van elkaar. En als er dan een con
frontatie is (Luc die Wina van het to
neel haalt), komt die uit de lucht val
len.
De grappen zijn soms van het niveau
dat je van Van Kooten mag verwach
ten, soms vet en gemakzuchtig. Her
halingen van 'dikke lui drie bier' en
'neuken' zijn altijd wel goed voor een
paar lachers in de zaal. De portretten
van haar minnaars (bekende Neder
landers) die Wina laat zien en het lied
je achteraf zijn opleukende stoplap
pen.
Is een bezoek aan 'Wina zingt' dan een
verloren avond?
Ach, Olga Zuiderhoek (Wina) en Kees
Hulst (de sullige conrector Luc) zijn
erg grappig en dollen dat het een aard
heeft, en ook de mutsen van dochters
doen hun best. Aan de cast ligt het
niet.
door Martin Pieterse
arnhem - In een vitrine in het
museum staan twee kleine por
tretten letterlijk tegenover el
kaar. Rechts een zelfportret van
de schilder Edgar Femhout uit
1928, en links het eveneens door
Femhout geschilderde portret
uit 1929 van zijn moeder, de
schilderes Charley Toorop. Deze
jeugdwerken van Femhout, ge
heel in de neorealistische stijl
van zijn moeder, geven in een
notendop de tragiek van Edgar
Femhout weer.
Het artistieke en persoonlijke le
ven van Edgar Fernhout (1912-
1974) stond lange tijd in de
schaduw van zijn beroemde
moeder Charley Toorop. Pas
toen hij na de oorlog abstract
ging schilderen ontworstelde hij
zich aan haar invloed. In de
tweede helft van zijn leven
schoof Edgar Fernhout zijn ab
stracte werk nadrukkelijk naar
voren als zijn enige echte artis
tieke prestatie.
Dat hij in zijn jonge jaren onder
invloed van Toorop in een over
wegend neorealistische stijl
schilderde, probeerde hij uit alle
macht uit ieders geheugen te
wissen. Het realistische werk
werd rigoureus uit diverse over
zichtstentoonstellingen geban
nen.
De expositie 'In het licht van
Alassio. Edgar Fernhout, neo
realist' in het Museum voor Mo
derne Kunst in Arnhem besteedt
de komende maanden voor het
eerst nadrukkelijk aandacht aan
het neorealistische oeuvre van
Edgar Femhout
De ongeveer negentig schilderij
en en tientallen tekeningen ge
ven een bijna compleet beeld
van Femhouts vroege leven en
werk. Behalve een overweldi
gende hoeveelheid schilderijen
biedt de tentoonstelling een blik
in de troebele wereld waarin Ed
gar Femhout tegen de verdruk
king in zijn eigen weg tracht te
vinden. In die zin is de tentoon
stelling ook een zeer persoonlijk
document geworden.
Museum voor Moderne Kunst,
Utrechtseweg 87 in Arnhem,
t/m 16/2 2003, di. t/m vr. 10.00
tot 17.00, za. en zo.vanaf 11.00
uur.
'Dubbelportret' van Edgar Fernhout uit 1932. Foto: GPD/Museum voor Moderne Kunst
