Verrassend zwak boek van Zwagerman
BOEKEN
Verhalen als een
doos fijne bonbons
'assie voor idolen
bekoelt nooit
Waarom mooie auto's mooi zijn
Geen gruwelijk
detail blijft onbelicht
Goede tijden voor poëzieliefhebber
144
ZATERDAG 26 JANUARI 2002
verhalen recensie
Wim Vogel
en Demné" door Kader Abdolah.
tverij Bert 8akker. Prijs: €17,95
39.56)
e leeuw ook in onze lage
de koning der dieren is,
edereen die ooit het mid-
iwse verhaal Van den Vos
erde las. Merkwaardig is
tuurlijk wel want ook eeu-
eleden liep de leeuw hier
1 maar rond. Zijn koning-
is, samen met
halen over hem,
waaid uit Ara-
e Arabieren ont-
in die verhalen
Perzen, die op
eurt weer schat -
waren aan
laanse culturen
a.
lizend jaar gele-
eval de sjah van
Je verhalen over
en Demné, twee jakhal-
p papier te zetten. Beiden
iderdanig aan hun sultan,
uw, maar waar Kélilé te-
is met zijn positie en
daar is zijn broer Demné
irtdurend op uit in een
ilaadje bij zijn vorst te ko-
Hij intrigeert, stookt op,
dt en bedriegt maar ook
omt hoogmoed voor de
urdt zijn bedrog doorzien
sterft in gevangenschap,
nengevat, lijkt het geen
dere geschiedenis. Toch is
t wel. Duizenden jaren ge-
ontstaan ergens in India,
erzië gesmokkeld, door de
ren hertaald, eeuwen la-
ïieuw door Perzen in hun
ïerschreven en aangevuld
vijftien eeuwen later door
Abdolah vertaald in het
loemlezing recensie
Nico de Boer
door diverse auteurs. Uitgeverij
521. Prijs: €12,50 27.55).
n idolen en helden denkt,
vooral aan pop- en film
en sporthelden. Aan Doe
Marco Borsato of Michael
aan filmster Leonardo
o, aan Ajax of The Beat-
aan de helden die 'door-
de dood', zoals Elvis
Janis Joplin, Jim Moris-
Hendrix en Kurt Co-
altijd heiligen en marte-
n geweest aan wie gelo-
:n voorbeeld konden ne-
len er helden en idolen
bestaan. Zelfs als een
een deuk heeft opgelo-
ijft er toch een zoete her-
hangen. Van een idool
van vroeger kom je, zo-
een jeugdliefde, nooit
ral los.
ander wordt mooi geïl-
rd in de bloemlezing met
idige titel Idolen. Hierin
schrijvers, publicisten en
cele keer een popheid zelf
et woord die met enige
led 'terugdenken aan de
uit hun jeugd. In deze
deels niet eerder gepubli-
verhalen wordt één mis-
id meteen uit de wereld
len. Idolen en helden zijn
sclusief bezit meer van de
Dat volwassenen niet
dwepen met (oude) ido-
helden, wordt gelogen-
loor de bijdragen van de
ers Martin Bril en Tho-
ibogt.
n Iril is Van Basten op één
uijff) de beste voetballer
it op de Nederlandse vel-
ndliep. Van Basten is ook
eld' vanwege diens voet
die nu eens niet bol
an lelijke clichés en dood-
„Je hoeft de knipselm-
oude interviews maar te
schrijft Bril, „of je komt
Nederlands.
Volgens Abdolah behoort Kélilé
en Demné tot het mooiste Perzi
sche proza. „Je kunt het vergelij
ken met een bos geurige bloe
men van onze oude taal. Alleen
het wonder van het boek zelf
heeft het van vele rampen, oor
logen, boekverbrandingen en
cultuurvernietigingen weten te
redden." Het 'wonder van het
boek' zit hem daarnaast vooral
in zijn wijsheid die kennelijk
tijdloos is. Want net als in onze
Van den Vos Reynaerde gaat het
ook in deze oude Indiase/Perzi
sche vertellingen over mensen:
over vriendschap, vij
andschap, verraad en
liefde en over hoe die te
doorzien en te door
gronden. Dat inzicht in
het menselijk doen en
laten wordt duidelijk
gemaakt in tientallen
aparte, metaforische
verhaaltjes die de gang
van het hoofdverhaal
tegelijk onderbreken én
verhelderen.
Opmerkelijk in al die verhaaltjes
vind ik de nadruk die gelegd
wordt op het geduld en de be
dachtzaamheid, voorwaarden
voor elk wijs besluit. Koningen,
sultans en leeuwen beraadsla
gen met hun vizieren, hun brah
manen, hun wijsgeren dagen en
weken en een enkele keer duurt
het zelfs jarenlang alvorens een
besluit wordt geëffectueerd.
Uitgever Bert Bakker heeft Ka
der Abdolahs geschenk aan on
ze taal prachtig verpakt. Mooi
papier, goed gebonden en vele
oude Arabische illustraties zijn
onbewerkt overgenomen. En
zoals je een doos chique bon
bons ook niet achter elkaar leeg
eet, zo dien je ook deze vertel
lingen in alle rust te savoureren.
Haast is hier ongewenst.
De nieuwe roman van Joost Zwa
german speelt zich af in de hotel-
wereld. Jammer dat de hoofdper
soon, redacteur van het vakblad
'Goedemorgen', maar niet tot le
ven wil komen.
roman recensie
Theo Hakkert
'Zes sterren' door Joost Zwagerman.
Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €15,95
(f35.15)
Maak kennis met Siem en Justus
Merkelbach. Oom en neef,
hoofdpersonen van Zes sterren,
de nieuwe roman van Joost
Zwagerman. Oom Siem was
hoofdredacteur van Goedemor
gen, een tijdschrift vol oordelen
de beschiïjvingen van Neder
landse hotels. Neef Justus werk
te ook voor het blad. Oom en
neef reisden stad en land af om
in hotels, pensions en logemen
ten te overnachten en daar in
Goedemorgen verslag van te
doen.
Dit alles is verleden tijd, want
aan het begin van de roman is
Siem Merkelbach dood. Zelf
moord, zo blijkt al snel. Neef
Justus, nu hoofdredacteur van
het hotelblad, kijkt in Zes sterren
terug op het leven van zijn oom
en op hun samenwerking voor
Goedemorgen. Meer is het niet
en meer wordt het ook niet.
Joost mag weten wat Zwager
man heeft gezien in dit idee.
Justus Merkelbach heeft zijn he
le leven meer opgekeken tegen
oom Siem dan tegen
zijn vader. Een oom als
plaatsvervangende va
der. Na de zelfinoord
vraagt Justus zich af of
hij signalen heeft ge
mist, maar met een
knipoog naar een ro-
mantitel van Gabriel
Garcia Marquez stelt hij
vast dat het 'een onaan-
gekondigde dood' was.
Justus bezoekt een tijdlang een
psycholoog, maar dat brengt
hem niet echt verder.
Beetje bij beetje wordt duidelijk
dat de mogelijke reden voor de
zelfmoord van Siem Merkelbach
gelegen ligt in zijn mislukte hu
welijk met 'tante Tilly". Het hu
welijk is kinderloos gebleven,
omdat Tilly geen kinderen kon
krijgen. Ze stond Siem seksuele
avontuurtjes toe, om
dat ze zelf geen seks
meer wilde. Elke daad
confronteerde haar
met het feit dat ze on
vruchtbaar was.
Zijn hotelreizen gaven
Siem ruimschoots de
gelegenheid met an
dere vrouwen aan te
pappen. Justus heeft
hem diverse malen uit
bordelen moeten bevrijden. Het
huwelijk eindigde toen Siem te
gen Tilly's instructies in toch
een vaste vriendin nam. Tilly
trok het huis uit; Siem trok de
ultieme conclusie.
Het verhaal op zich is al niet bij
zonder en Zwagerman heeft er
ook weinig aan gedaan om het
op een andere manier bijzonder
te maken. De zinnen lopen wel,
de mooiste uitspraken tegen,
meestal kort en droog geformu
leerd, niet zelden hard, maar
heel vaak met een aanstekelijk
vleugje zelfspot."
De 'oudere jongere' Verbogt was
als 6-jarige al idolaat van de re
porter Kuifje. En zijn hartstocht
voor de stripheld, of beter voor
diens vriend Kapitein Haddock,
is nog altijd niet bekoeld. Na 43
jaar neemt hij om de paar dagen
wel een avontuur van Kuifje ter
hand. Zijn liefde voor de drank
zuchtige zeeschuimer Haddock
is grenzeloos: „Zijn woede is
vaak de mijne." Verbogt pro
beert zijn passie wel eens aan
mensen uit te leggen, maar 'dat
lukt nooit goed'.
En zo passeert een stoet uiteen
lopende idolen, onder wie vech
tersbaas Bruce Lee (een verhaal
van Hafid Bouazza, stilistisch
het gaafste stuk van de bundel),
de excentrieke popartiest Alice
Cooper, Elvis Presley, columnist
Jan Mulder, schrijver-dichter
Remco Campert, filmacteur
Alain Delon, Karl May's nobele
wilde Winnetou, zanger Huub
van der Lubbe van De Dijk en
filmdiva Marilyn Monroe. De
een wordt nog gepassioneerder
beschreven dan de ander.
Maar het mooiste verhaal in de
bundel is van Huub van der
Lubbe, eerder in de bundel zelf
het onderwerp van adoratie. Hij
herinnert zich hoe hij na een
klassenfeest thuis languit op het
vloertapijt naar zijn lievelings
plaat Groeten uit Grolloo van
Cuby the Blizzards lag te luis
teren. Zijn vader vroeg hem ver
baasd wat hij daar deed. En of
hij niet eens naar bed moest.
„Ik lig even naar Cuby te luiste
ren', zei hij. Naar de blues. Uit
Drenthe. 'Niks negers uit het
diepe zuiden van Amerika. Net
zo raadselachtig, maar zo dicht
bij. Honderdvijftig kilometer
naar het oosten maakten ze de
ze muziek. Dit was geen Pele uit
Brazilië of Alfredo di Stefano van
Real Madrid. Dit was Arie den
Oude van DWS die elke zondag
scoorde. Het kon. Voortaan
noemde ik mezelf Huby."
non-fictie interview
Jan Speelman
'Gallery of Dreams' door Vincent van der
Vinne. Uitg. Automusa. Prijs: €29,95
66,00)
Zet een paar autoliefhebbers bij
elkaar en al snel gaat het ge
sprek over spoilers, acceleratie
vermogen en koplampen. Toch
raakt de conservator van het
Bergeijkse Automusa eerder en
thousiast over zaken als demo
grafische ontwikkelingen en mi
lieuregelgeving. „De historische
en sociaal-economische context
maakt een auto interessant",
zegt Vincent van der Vinne. Hij
schreef er het boek Gallery of
Dreams over. De plaatjes mogen
dan wel goed zijn voor vele uren
dagdromen, de tekst is minstens
zo interessant. In het boek
wordt uitgebreid beschreven
hoe de auto zich de afgelopen
honderd jaar heeft ontwikkeld.
Van der Vinne: „Het bekijken
van een auto is maar een deel.
Het is pas echt interessant om te
onderzoeken waarom een auto
er op een bepaalde manier uit
ziet. Dat wordt bepaald door de
functie van de auto, de weten
schap, mode, wetgeving en
maatschappelijke ontwikkelin
gen."
Zo verschilden de eerste Ameri
kaanse auto's wezenlijk van de
Europese. In de Verenigde Sta
ten waren amper verharde we
gen aangelegd, iets waar Napo
leon hier wel voor had gezorgd.
In Amerika stonden de wagens
daarom hoog op de wielen om
vastlopen in de modderige kar
rensporen te voorkomen. En
omdat de afstanden in Amerika
veel groter waren, hadden de
auto's een grotere motorinhoud
dan hier.
Zo kan volgens de historicus een
goede auto worden gezien als
een afspiegeling van de maat
schappij. „Om een voorbeeld te
noemen: in de jaren vijftig en
zestig waren de VS in de ban
van de ontwikkeling van de bur
gerluchtvaart en de ruimtevaart.
Het kriebelde in de maatschap
pij en dat zie je terug in het ont
werp van de auto's, met grote
staartvinnen en veel chroom."
De vormen van de auto's zijn
ook afhankelijk van de stand
van de wetenschap (zoals de aë
rodynamica) en de mode. „In
de jaren tachtig moest alles heel
maar er zit geen enkele memo
rabele tussen. De structuur van
het verhaal verrast niet. Aardig
zijn alleen de twee recensies ge
wijd aan hotel Juliana in Venlo.
De heren bezochten de hotels
namelijk vooral om ze te dwin
gen tot een advertentie. Geen
advertentie, dan een slechte re
censie. Haar in het putje: twee
sterren. Alsnog een advertentie,
dan een tweede bezoek en een
positief verhaal: vier sterren.
Het grootste probleem van Zes
sterren is Justus Merkelbach, de
verteller. Zelf heeft hij niets te
vertellen, deze neef zonder ei
genschappen. In een spaarzame
alinea schrijft hij over zijn eigen
leven als volwassene. Elders be
titelt hij zichzelf als 'de zijige
neef. Justus schrijft dat hij naar
de Rietveld Academie had ge
wild, maar zijn artistieke inte
resse blijkt verder nergens uit.
Met tal van toespelingen op lite
rair werk van onder anderen
Nabokov wekt Zwagerman de
suggestie dat Justus intellectueel
en belezen is, maar dat blijkt
verder uit woord noch daad.
Het boek begint met een memo
van Justus over zijn idee om, te
gen Siems nadrukkelijke wens,
met Goedemorgen ook de grens
over te gaan. Te beginnen met
Frankrijk en de hotels in de
buurt van Royen, de streek waar
Gustave Flaubert leefde. Siems
favoriete boek van Flauberts
Madame Bovary. De hele passa
ge rond Flaubert is er met de
haren bijgesleept.
Een verrassend zwak boek van
Joost Zwagerman derhalve, zijn
oeuvre onwaardig.
Tekstverwerker als psychiater
thriller recensie
Peter Kuijt
'De behandeling' door Mo Hayder.
Uitgeverij luitingh-Sijthoff Prijs: €16,95
Cf 37.35)
Een seriemoordenaar die leven
de zebravinkjes achterlaat in de
stoffelijke overschotten van zijn
slachtoffers, was Het Grote
Kwaad in het drie jaar geleden
verschenen thrillerdebuut van
Mo Hayder, De vogelman. Op
plastische wijze beschreef de
Britse auteur de misselijkma
kende werkwijze van de geschif
te dader. Nare-dromen-litera
tuur van de bovenste plank.
In een interview vertelde Hayder
dat De vogelman werkte als the
rapie voor haar. Zo kon ze de
schokkende ervaringen die ze
had opgedaan als hostess in To
kyo (een collega werd verkracht,
ze zag een arbeider van een stei
ger vallen) verwerken. De tekst
verwerker als psychiater.
Kennelijk was één gruwelijk
boek geen therapie genoeg,
want recent verscheen Hayders
tweede, De behandeling, op zijn
minst even afschrikwekkend als
het debuut. Rechercheur Jack
Caffery, de getroubleerde held
uit De vogelman, krijgt hier met
een onsmakelijk gevalletje van
ritueel kindermisbruik te ma
ken. Een complicatie hierbij is
dat Caffery zelf nog steeds wordt
achtervolgd door de nooit opge
helderde verdwijning van zijn
broer Ewan, waarvoor hij zijn
achterbuurman, de pedofiel
Penderecki, verantwoordelijk
houdt.
Plaats van handeling is een van
oorsprong vriendelijke woon
wijk in Zuid-Londen. Daar
wordt een echtpaar aangetrof
fen dat op sterven na dood is:
vastgebonden, mishandeld en
compleet uitgedroogd. In hun
huis hangt de stank van urine
en erger. Hun achtjarig zoontje
is zoek. Het lijk van het kereltje
wordt later gevonden in een
boom. Kinderen in de omgeving
spreken van 'een trol', die leef
tijdgenoten zou hebben lastig
gevallen. Het is deze trol waarop
Caffery verbeten jacht maakt.
Aan fijngevoelige zielen is ook
deze 'Hayder' niet besteed, want
andermaal laat ze geen gruwe
lijk detail onbelicht. Het is even
slikken als een beschrijving
wordt gegeven van een gerech
telijk laboratorium, waar inge
wanden uit lichamen worden
getild als linnengoed uit een
wasdroger. Weinig vrolijk stemt
ook hoe de trol te werk gaat met
zijn slachtoffertjes.
Maar Hayder houdt de zaak tot
aan het einde spannend. En ein
delijk komen we ook te weten
wat er met Caffery's broer is ge
beurd, voor wie Hayder nog een
mooi open einde heeft verzon
nen. Dat vergoedt veel, zelfs de
vele tikfouten en onmogelijkhe
den. Hayder verdient een betere
redacteur dan degene die in de
ene zin een hond een reu laat
zijn en in de volgende een teef.
TOP TIEN FICTIE
hoekig zijn, nu wordt gekozen
voor een meer organische
vormgeving."
Met de uiteenzetting over derge
lijke ontwikkelingen onder
scheidt het verhaal van Van der
Vinne zich van andere boeken
over klassieke auto's. Die zijn
vaak hoofdzakelijk gevuld met
grote foto's en de spaarzame
tekst beperkt zich tot superlatie
ven over het oogverblindende
design, de sensationele ver
koopcijfers en het ongekende
rijcomfort van de wagen in
kwestie. „Maar het is leuker om
te begrijpen waarom een auto er
op een bepaalde manier uitziet
en hoe de auto is beïnvloed
door de gebruikers, de maat
schappij en de overheid."
1. (4) J.R.R. Tolkien, In de ban
van de ring. De Boekerij,
19,75 43,52)
2. (-) Nicci French, Bezeten van
mij. Ambo, 12,00 26,44)
3. (5) David Baldacci, De laatste
man. Bruna, 19,95 43,96)
4. (1) J.K. Rowling, Harry Potter
en de geheime kamer. Har
monie, 14,50 31,95)
5. (-) Harry Mulisch, Ontdek
king van de hemel. Bezige Bij,
12,48 27,50)
6. (-) Per Olov Enquist, Bezoek
van de lijfarts. Ambo/Anthos,
22,64 49,89)
7. (8) J.K. Rowling, Harry Potter
en de steen der wijzen. Har
monie, 14,50 (ƒ31,95)
8. (-) Jeroen Brouwers, Gehei
me kamers. Adas, 22,64
49,89)
9. (-) F. Springer, Allemaal ge
logen. Querido, 15,90
(ƒ35,04)
10. (-) Youp van 't Hek, Ieder
een is in de war. Bezige Bij,
6,81 15,01)
DE LEESTAFEL
Weinig verrassingen op de best
sellerlijst. De hoogste binnen
komer, Nicci French, betreft
een oudere thriller van het
schrijversduo die de uitgever
op 1 januari van een goedko
pe herdruk voorzag. Mulisch,
Enquist, Brouwers en Van 't
Hek zijn oude bekenden.
Echt nieuw is alleen de verza
melbundel Allemaal gelogen
van F. Springer - eerder deze
maand 70 geworden - hoewel
die ook voornamelijk uit oud,
maar nooit in boekvorm ge
publiceerd werk bestaat.
Waaronder Springers allereer
ste verhaal, een novelle uit
1996, een interview met de
auteur én een cd waarop
Springer voorleest. Een ideale
kennismaking met de diplo
maat-schrijver.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis
van verkoopcijfers van Athe
naeum Boekhandel en H. de
Vries Boeken in Haarlem,
Boekhandel Kooyker Ginsberg
in Leiden, Standaard Boek
handel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
lartin Hendriksma
ks ligt een ander genre boeken op de leestafel,
[eek de recente oogst poëzie.
ale Gedichtendag (donderdag 31 januari)
zijn schaduw vooruit. En ook het thema van de
iweek - de liefde in de letteren - laat zich uit-
1 vertolken in de vorm van poëzie. Kortom,
6 poëzieliefhebber rijn goede tijden aangebro-
verscheen de bloemlezing Het lichte gedicht
m, €12,95 28,54)) waarin door Toef Jager de
5ste en gekste gedichten uit de Nederlandse
poëzie bijeen werden gebracht. Het is
een bundel die je zeker niet snel moet
consumeren, dan blijft er van alle bij
eengebrachte gekkigheid weinig over.
Maar er zitten genoeg pareltjes tussen.
Zoals Ivo de Wijs' smeekbede Aan de
vrouwtjes: 'Toe, bespaar mij het ge
haspel van het voorspel en het na
spel.' Of Ingmar Heytze's kernachtige
Short Rap: 'De grootste motherfucker
is toch altijd nog je vader.'
Humor laat zich kennelijk het best in twee regels vat
ten. Er rijn ook dichters die hun grappen over meer
woorden uitsmeren. Komrij doet het met meesterlijke
overdrijving in Het boek van mijn vijand ligt bij De
Slegte. Maar bij veel andere dichters verbleekt
dan toch gaandeweg hun pointe. Nee, dan blijft
het drieregelige gedicht Vele, aantrekkelijke prij
zen van cult-dichter Comelis Bastiaan Vaandra
ger toch oneindig veel geestiger, zonder dat je
precies kunt formuleren waarom het nou zo on
weerstaanbaar grappig is: 'Vele, aantrekkelijke
prijzen, waaronder een onderbroek van Har
ry Mulisch.'
Allesbehalve grappig zijn de gedichten die de
bekende Zuid-Afrikaanse dichteres Antjie Krog publi
ceert in Kleur komt nooit alleen (Podium, €17,50
38,56)). Ze baseert haar poëzie onder andere op
dagboeken uit concentratiekampen en townships.
Het tweetalige boek, waarin de gedichten in Neder
landse vertaling en in het Zuid-Afrikaans zijn afge
drukt, staat boordevol indrukwekkende poëzie.
Vraag blijft: hoe lees je zo'n boek? Eerst in het Neder
lands of meteen in het hier en daar lastig te door
gronden Zuid-Afrikaans? Beste manier: hardop in het
Zuid-Afrikaans. Allerlei op het oog onbegrijpelijke
passages, krijgen er ineens toch hun betekenis door.
De titel van de bundel verwijst naar de prachtige ma
nier waarop Krog de kleur van het Zuid-Afrikaanse
landschap beschrijft. Zoals in het openingsgedicht Ses
narratiewe uit die Richtersveld, waaruit de navolgen
de passage komt: 'Weerloos lê die rivier oop aar in
die hitte die landskap ondenkbaar sonder die bruin
groen sny onverwoesbaar ouer as die oudste mens-
asem op klip hy voed die bokke van maak en die
bokke van dood hier's van niks te veel hier's van
niks te bittermin'.
Al twee maanden uit, maar weinig opgemerkt: Waar
komt dat kind vandaan van Willem Wilmink (Bert
Bakker, €6,95 15,32)). Een bundel over de jeugdja
ren van de dichter, onlangs 65 geworden, in Ensche
de en rijn vertrek naar Amsterdam. 'Ik werd de aller
beste van de klas, als ik een beurt met lezen had,
dan las ik zo rap dat ik de wekker werd genoemd
door meester Hassink. Blij en onverbloemd toonde
ik wat ik begreep, met veel gerucht. Mijn wijsvinger
was zelden uit de lucht.' Met veel jeugdfoto's.
Een Rolls-Royce Silver Cloud III (boven) en de Jaguar 340. Foto uit besproken boek
