GELOOF SAMENLEVING
'Atheïst in Afrika' heeft zijn oordeel klaar
Chronologisch woordenboek rangschikt taal naar tijc
Christenen Israël
in kaart gebracht
Bidden in
de regen
Pedofiele priesters kom «j
voor kerkelijke rechtbai
WETENSCHAP
Ooievaars kunnen nog
niet op eigen benen staan
Oecumene
in Noordwijk
noordwuk - In de katholieke
St. Jeroenskerk te Noordwijk
Binnen en in de Gereformeerde
Buurtkerk te Noordwijk aan Zee
worden op 20 januari 2002 om
10.00 uur twee oecumenische
diensten gehouden. Het thema
is 'Ja. bij U is de bron van het
leven'. Motor achter dit initita-
tief is de werkgroep 'De bijbel
ter sprake' van de Raad van
Kerken te Noordwijk. Voorgan
gers zijn ds. B. Roolvink en pas
toor B. van der Helm in Noord
wijk Binnen en pastor N. Ho-
gervorst en ds. A.van Houwelin-
gen te Noordwijk aan Zee. In
beide diensten wordt zoveel
mogelijk dezelfde liturgie ge
volgd. Met deze diensten wor
den de activiteiten in het kader
van 1150 jaar Christendom in
Noordwijk afgesloten. Alle ove
rige kerken in Noordwijk zijn
deze zondagmorgen gesloten.
Carey vertrekt
eind oktober
londen - Het hoofd van de An
glicaanse Kerk, aartsbisschop
George Carey van Canterbury,
gaat nog dit jaar met pensioen.
Hij legt zijn ambt op 31 oktober
neer, zo heeft het aartsbisdom
bekendgemaakt. Carey (66) is
sinds 1991 de geestelijk leider
van de ongeveer zeventig mil
joen anglicaanse christenen in
de wereld.
BEROEPEN
NEDERLANDSE HERVORMDE
KERK
Beroepen: te Kinderdijk, P.J.
Teeuw te Veenendaal; te Mar-
kelo, M. Dijkstra te Stavoren,
die dit beroep heeft aangeno
men; te Maasdam, J.H. Ver
waal te Middelharnis, die dit
beroep heeft aangenomen; te
Oud-Beijerland, A.L. van Zwet
te Hoevelaken; te Spijkenisse
Centrum/Noord, N.J.M. Goed
hart te Kudelstaart.
Aangenomen: naar IJmuiden-
West, U.W. van Slooten te
Heerde, die bedankte voor
Wijk bij Duurstede; naar Wa-
geningen, mw J. Vogelzang te
Velp,
Bedankt: voor 's-Grevelduin-
Capelle, P. van der Kraan te
Bleskensgraaf.
GEREFORMEERDE KERKEN
(VRIJGEMAAKT)
Beroepen: te Rotterdam-Oost,
A.P. Feijen te Hattem-Noord;
te Ulrum, J.M. Haak, kandi
daat uit Zwolle.
woensdag 9 januari 200
Jeruzalem - Ultraorthodoxe Jo
den van de chassidische Lelov Ha-
sidim groep zoeken met behulp
van plastic zakken en paraplu's
bescherming tegen de regen. Zij
baden gisteren voor hun overle
den rabbijn Moshe Mordechay.
De rabbijn ligt begraven op de
eeuwenoude Joodse begraaf
plaats op de bijbelse Tempelberg
in Jeruzalem. De begraafplaats
die uitkijkt op de Koepel van de
Rots, op de Moriah berg in Jeru
zalem is één van de vroegste en
grootste Joodse begraafplaatsen.
De oudste graven dateren van
het begin van onze jaartelling.
Foto: EPA/Menahem Kahana.
jeruzalem/anp Israël telde
eind 2001 137.000 christenen.
De christelijke gemeenschap
maakt daarmee 2,1 procent
van de bevolking uit. Het me
rendeel. zo'n 115.000, is van
Arabische origine en woont in
het noorden van het land. De
rest is meegekomen met im
migratiegolven uit Roemenië,
Polen, Ethiopië en de voorma
lige Sovjet-Unie, in het kielzog
van (aangetrouwde) joodse fa
milieleden. Dat blijkt uit cijfers
van het Israëlische Bureau
voor de Statistiek. Het instituut
heeft de christelijke minder
heid voor het eerst demogra
fisch in kaart gebracht.
Hoewel de christelijke minder
heid voornamelijk Arabisch is,
lijkt ze demografisch me» e(
het joodse dan op het isla el
sche volksdeel. Zo beun»
procent van de christenen n
in de leeftijdsgroep nul to (j(
gentien jaar; bij de joden i )e
34 procent, bij de mo >rj
maar liefst 53. Een omgei
de trend is te bespeuren b v;
65-plussers. Bijna drie ket
veel christenen als mo p
zitten in deze leeftijdsgro e
tegen 3 procent. Bij het jo
volksdeel is 11 procent 65
of ouder.
Nazareth is de grootste Chi;
lijke stad in Israel. Van «i
christenen woont 18 prr ,e
daar. Twaalf procent woo |S,
Haifa, 11 in Jeruzalem en ,u
Tel-Aviv/Jaffo.
door Afke van der Tooien
leiden- Theoloog Ralf Bodelier
geeft zondag in Leiden een dia
lezing over zijn rondgang langs
uiteenlopende vormen van reli
giositeit in Afrika. Eerder schreef
hij hierover in het NRC Han
delsblad, en hij publiceerde er
onlangs een roman over.
Eén ding moet je theoloog en
atheïst Ralf Bodelier nageven.
Hij schrijft net zo bot over een
apostolische geloofsgemeen
schap in Zimbabwe (,Jk krijg
genoeg van de stinkende lij
ven") als over moslims in Mala
wi („De geiten graaien in het
bakje met vruchten"). Het is in
ieder geval eerlijk. Zonder twijfel
verwoordt hij gedachten die veel
mensen ook hebben, maar niet
durven uitspreken.
In zijn roman 'Atheïst in Afrika'
stelt Bodelier - althans, de ik-fi-
guur - dat hij aangetrokken én
afgestoten wordt door de Afri
kaanse religiositeit. Dat neemt
niet weg dat het hele boek door,
tot vlak voor het eind, de afkeer
vele malen groter is dan de aan
trekking. Elk gesprek dat hij met
een dominee, imam of zomaar
een gelovige aangaat, verwordt
na een paar zinnen al tot een
uitzichtloze discussie.
Dat komt doordat de ik-figuur
zijn oordeel van tevoren al Waar
heeft. Een oordeel dat is inge
bed in het 'superieure' westerse
wereldbeeld dat hij, de zelfver
klaarde twijfelaar, ongeclausu
leerd aanhangt. In elk gesprek is
hij er alleen maar op uit om zijn
gelijk te halen. En krijgt hij dat
niet, dan denkt hij pruilend din
gen als: 'man, verhang je' of 'o
heer, schenk de negers de rede'.
Gelukkig resten er nog een paar
passages waarin de irritante pe
danterie het zicht op het be
schrevene niet te zeer vertroe
belt. Zo is er het ronduit prach
tige verhaal over de rooms-ka-
tholieke vader Kandiado. Die
blijkt ondanks zijn religie nog
volop te geloven in hyena-men
sen. Zijn collega-priester zegt
ongemakkelijk: „Nu zullen zij je
een heiden noemen." Vader
Kandiado haalt zijn schouders
op: „Dat kan ik me voorstellen.
Als ik het niet met mijn eigen
ogen had gezien, zou ik het ook
niet geloven."
Pas vlak voor het eind lijkt de
atheïstische theoloog zich toch
nog te verzoenen met zijn on
derwerp. Ineens beseft hij dat de
bewoners van Afrika leven in
een wereld die fysiek veel weg
heeft van de bijbelse: 'een wer
kelijkheid van kamelen, hon
gersnoden, stof en ezelinnen-
melk'. Dan kijkt hij plotseling
anders tegen zijn eigen leun-
stoel-wijsneuzerigheid aan.
„Verdomd. Dat ik dat nu pas zie.
Dat onder een boek vol met es
chatologie, apocalyptiek en an
dere termen uit de godsdienst
wetenschap, ook nog een we
reld ligt van bloed, graan,
vruchtbaarheid, droogte en
hongersnoden. Nu ondervraagt
het verhaal mij: wat zag je de af
gelopen maanden, wat dacht je,
wat wekte je verbazing?"
De ommezwaai komt te laat om
'Atheïst in Afrika' te redden. Bo
vendien maakt Bodelier zo het
voor hem kennelijk ongrijpbare
fenomeen van de Afrikaanse re
ligiositeit toch weer onschade
lijk. Hij plaatst hel in een voor
ons westerlingen lang vervlogen
tijd, zodat het zijn eigen comfor
tabele wereldbeeld onmogelijk
kan bedreigen.
De dialezing van Ralf Bodelier
vindt zondag 13 januariom
14.00 uur plaats in de biblio
theek aan de Nieuwstraat in Lei
den.
vaticaanstad/rtr - Het Vati-
caan heeft in alle stilte nieuwe
richtlijnen uitgevaardigd voor
de omgang met pedofiele pries
ters. Die moeten voortaan te
rechtstaan voor kerkelijke recht
banken, waarin alleen priesters
zitting hebben.
Als een bisschop of een hoofd
van een religieuze orde aanwij
zingen heeft voor een geval van
pedofilie, moet hij een onder
zoek beginnen en de Vaticaanse
congregatie voor de geloofsleer
informeren. Een kerkelijke
rechtbank behandelt dan de
zaak of verwijst die door naar
het Vaticaan. De procedures
blijven geheim.
Zonder er ruchtbaarheid aan te
geven, hebben paus Johannes
Paulus II en het Vaticaan vorig
jaar twee documenten over de
kwestie aan plaatselijke kerken
in de hele wereld toegezonden.
De brieven blijken in het Latijn
gepubliceerd te zijn in de jong
ste jaaruitgave van de Acta van
de Heilige Stoel.
De Rooms-Katholieke Kerk werd
in de afgelopen jaren gecon
fronteerd met verscheidene
schandalen waarbij pedofiele
priesters betrokken waren. Op
verzoek van de paus heeft de
congregatie voor de geloc
die waakt over de zuiv
van het geloof, de regels
steld, zodat bisschoppt
hoofden van orden en
gaties weten hoe ze met i
blemen moeten omgaan.
In de documenten staat
een bisschop de burgerlij
toriteiten moet inlichtt
pedofiele priesters. De
bisschop Pierre Pican vaj J:
eux werd vorig jaar sept
tot drie maanden cel
deeld. Hoewel hij ervan u
hoogte was, had hij geen j jjj
te bij de politie gedaan v
seksueel misbruik van ra
jarigen door een priester
bisdom.
Priesters die schuldig zi
vonden aan pedofilie, k
ontslag krijgen. De RK-Ke
de afgelopen jaren enkele
veroordeeld tot betaling v
zonderlijk hoge schadev
dingen in gevallen van s<
misbruik. In 1997 droeg ei
in Dallas de kerk op 119 n
dollar (ongeveer 300 n
gulden) te betalen aan elf
nen die als misdienaar se
waren misbruikt. Later w
een schikking het bedrag
steld op 23 miljoen dollar.
Kat kwam twee eeuwen na hond
Een ooievaar vist in een poldersloot. Foto: United Photo's de Boer
haastrecht/anp - De natuur in
de Krimpenerwaard blijkt nog
onvoldoende voedsel te bieden
om ooievaars op eigen benen te
laten staan. Dit blijkt uit de jaar
cijfers van Ooievaarbuitensta-
tion Het Doove Gat in Haast
recht.
In Het Doove Gat werden de
ooievaars dit jaar voor het eerst
niet bijgevoerd tijdens het
broedseizoen. Slechts drie jon
gen overleefden deze proef. In
voorgaande jaren bleven mini
maal vijftien jongen in leven.
De proef was een nieuwe fase in
het zelfstandige voortbestaan
van de eiber in Nederland. Door
de tegenvallende resultaten doet
het station een stapje terug en
worden de ooievaars het ko
mende seizoen weer op hun
wenken bediend.
In de omgeving is volgens het
station onvoldoende voedsel
voor de ooievaars. Het Doove
Gat doet een beroep op boeren,
grondeigenaren en beheerders
van terreinen. „Door verruiging
van de graslanden en de aanleg
van poelen, plas- en drasber
men zullen er meer muizen, in
secten, amfibieën, vissen en re
genwormen komen", aldus een
woordvoerder. Verder tracht het
station meer natuurlijke nesten,
zoals boomnesten, in het gebied
in te richten.
Daarbij boekte het buitenstation
dit jaar al een eerste succes.
Door renovatie van het oude
ooievaarsnest boven het stad
huis van Oudewater keerde na
twintig jaar een paartje terug om
zich te nestelen. Het eiberpaar
bracht vier jongen op de wereld.
Slechts een van de jongen over
leefde het en vloog met zijn ou
ders uit. Het Doove gat zelf
bracht sinds de oprichting in
1982 tot dusver 272 jongen
groot.
door Martijn Hover
eindhoven - 'In den beginne was
het woord.' Zo staat het in de Bij
bel en zo is het ook. De taal is im
mers wat de mens tot mens
maakt en voor taal zijn woorden
nodig. De vraag waar die woor
den vandaan komen, leeft bij veel
mensen. Dat bleek al uit het suc
ces van Van Dale's 'Etymologisch
Woordenboek'. Dr. Nicoline van
der Sijs, die leiding gaf aan het
samenstellen daarvan, komt nu
met een nieuwe omvangrijk
werk: het 'Chronologisch Woor
denboek'.
Het Chronologisch Woorden
boek vertelt de lezer niet waar
woorden vandaan komen, maar
hoe oud ze zijn. Alhoewel dat
ook weer niet helemaal klopt,
erkent samenstelster Nicoline
van der Sijs. „Je kunt in verre
weg de meeste gevallen natuur
lijk niet nagaan wanneer een
woord precies voor het eerst is
gebruikt", zegt ze. „Hoogstens
wanneer het voor het eerst is
opgeschreven. En voor woorden
uit de twintigste eeuw is zelfs
dat doorgaans niet meer na te
gaan. Daar moet je uitgaan van
het tijdstip waarop ze voor het
eerst in het woordenboek op
duiken. De Nederlandse woor
denschat is nu eenmaal niet ge
dateerd." Dat wil zeggen, tot nu
toe. De pil die Van der Sijs het
licht heeft doen zien, heeft daar
in elk geval voor de meeste
woorden in onze taal verande
ring in gebracht. Zo leren we dat
'wad' het oudste woord is in het
Nederlands: het duikt voor het
eerst op in de tweede eeuw van
onze jaartelling.
De jongste woorden in het
Chronologisch Woordenboek
dateren uit het jaar 2000 en zijn
meest Engelse leenwoorden. De
enige echt Nederlandse nieuwe
woorden die er volgens van der
Sijs in het laatste jaar van de 20e
eeuw zijn bijgekomen, zijn 'be-
leidspomo' en 'toppie-joppie'.
'Piassticker' en 'flitsstep' zijn
tenslotte ook half Engels.
Het samenstellen van zo'n
woordenboek zou tot voor lutte-
Nicoline van der Sijs heeft woorden thematisch en chronologisch gerangschikt. Foto: GPD/Marco Hofsté
le jaren volstrekt onmogelijk zijn
geweest, vertelt Van der Sijs. „Er
zijn zoveel bronnen die je moet
raadplegen dat er geen begin
nen aan zou zijn als je het op de
ouderwetse manier zou moeten
doen", zegt ze. De 'ouderwetse'
manier, dat is een geleerde die
met haar neus in de boeken zit
tot ze elke verwijzing naar elk
woord heeft gevonden en chro
nologisch gedateerd. Inmiddels
zijn in het Nederlands zoveel
boeken en teksten verschenen
dat dat onbegonnen werk is.
Van der Sijs zingt dan ook luid
keels de lof van de computer.
„Zonder computer zou dit werk
volkomen onmogelijk zijn", legt
ze uit. „Je kunt in zo'n apparaat
vele duizenden teksten opslaan
in een zogenaamde database.
Die database (1977, Engels voor:
gegevensbestand, niet gedateerd
- 'gegeven' in deze betekenis da
teert uit 1872 kun je vervolgens
op allerlei manieren doorzoe
ken. Als je je bestanden chrono
logisch ordent, dat wil zeggen
op volgorde van ouderdom, kun
je hen doorzoeken om te achter
halen wanneer een bepaald
woord voor het eerst in een Ne
derlandse tekst is gebruikt."
Dat wil natuurlijk niet zeggen
dat de wetenschapper helemaal
niets meer te doen heeft. De
noeste en eendrachtige samen
werking tussen mens en machi
ne heeft een kostelijk naslag
werk opgeleverd voor iedereen
die van taal houdt. En wie doet
dat niet? Van der Sijs heeft de
woorden niet alleen chronolo
gisch geordend. Ze heeft ze ook
nog eens thematisch gerang
schikt. Zodat je bijvoorbeeld te
weten kunt komen wat de oud
ste weertermen in het Neder
lands zijn (vermoedelijk toen
ook al een veelbesproken on
derwerp): 'bliksem', 'drop', Te
gen' en 'sneeuw' dateren alle
maal uit de elfde eeuw. Net als
'hond' en 'welp', terwijl het
woord 'kat' pas in het begin van
de dertiende eeuw opduikt.
Dat wil dus niet zeggen dat de
honden zich tot die tijd stierlijk
('stier', ook al elfde eeuw) ver
veelden. Alleen dat mensen kat
ten de moeite van het vermel
den niet waard vonden.
Het woord 'mens' dateert trou
wens uit 1236. Althans in de be
tekenis van 'hoogst ontwikkeld
wezen', alhoewel het twijfelach
tig is of de mens die het toen ge
bruikte zichzelf zo omsd
zou hebben. In de bet
'minachtend voor een i
dateert het uit 1784. Zo
maar dat ook taal aan i
onderhevig kan zijn. rsg
Dat is trouwens niet het di
dat onze taal bedreigt. D;D
der Sijs van huis uit geen er
landica is, maar slaviste, rp
licht een teken aan de rs;
„De meeste etymologen i a§
derland zijn geen neerlat lar
zegt ze. „Misschien ligt h<
der voor de hand om ety si
gie ('vergelijkende taalt et
schap', 1521) te gaan sti de
als je toch al een vreemt en
studeert. Etymologie als zc I. E
is trouwens in Nederland at»
vak." its
Ook het feit dat de jongste de
ratie nieuwe woorden in on
taal voor het overgrote dffn
Engelse leenwoorden bi zo
doet sommigen het ergst»
zen voor de toekomst va na
Nederlands. De angst b de
dat het Nederlands een s
zal ondergaan dat in ons t va;
bied 'Frieslandisering' woi Hi
noemd: het Fries is nog wter
volwaardige, erkende taal, lol
de Friezen hebben ondf oal
vloed van het Nederland ïzi
tegenwoordig het Engels) ral
moeite om haar aan de gi un
houden. >m
De schrijfster is daar ni Is 1
bang voor. „Al die leen I
den... ik zie daar niet zo'nal t
in. Als het nodig is, rein nk
taal zichzelf heus wel.jkt
Ze heeft trouwens al pi; va
voor een volgend projec en
Nederlandstaligen trots o| gv
taal mag maken: „Een 'ui ht
woordenboek', met daarii mi
maal woorden die uit he 'mj
derlands in vreemde tale te
recht zijn gekomen. Zo zij nii
scheepvaarttermen in de edi
sche talen afkomstig uit hi cul
derlands. Via de scheep 'ge
wers uit de Zaanstreek die raa
de Grote in de zeveni sp
eeuw naar Rusland haald ke
ze eerst in het Russisch t te
en vandaar in talen al en'
Pools." 1 d;
Of dat net zo'n dikke pil za ng
den als het Chronolt de
Woordenboek, moeten v 'T
wachten.
