Toverachtige roman terecht bekroond
BOEKEN
;o
Smoorverliefd op de Middeleeuwen
Tenniscrack scoort
op elke ondergrond
'Alsof gij op een wier zat'
Pulitzer Prijs 2001 voor 'De wonderlijke avonturen van Kavalier Clay' van Michael Chabon
iCJ
KAVALIER
CLAY
VRIJDAG 24 AUGUSTUS 2001
roman recensie
Hans Warren
'Netwerk' door Mart Smeets. Uitgeverij
U. Veen. Prijs: 19,90.
Bestaat er iets saaiers dan sport?
Beslist niet! Er valt in feite over
sport niet meer te melden dan
dat een voetbalclub met zoveel
doelpunten verschil heeft verlo
ren, dat een hardloper zoveel
seconden over zijn traject heeft
gedaan, dat een wielrenner zo
veel achterstand heeft opgelo
pen. Wie de uitslag kent, weet
eigenlijk alles. Om
de verschrikkelijke
verveling die on
losmakelijk met
sport verbonden is
te verdrijven, zijn
de verhalen over
sportlieden tot gro
te bloei gekomen.
Doping is daarbin
nen een eindeloze
bron, zoals bij de
n androlon - affaires
deze zomer. Mart
Smeets heeft han
dig op de actuali
teit ingehaakt in
zijn boek Netiverk.
De hoofdfiguur doet overigens
niet aan voetbal maar aan ten
nis. Max Kwenter heet hij. Een
personage voor de helft geba
seerd op realiteit, voor de helft
voortgekomen uit fantasie. In
elk geval geeft de schrijver een
beeld van het wereldje van de
toptennisspelers, van het me
diageweld dat rond hen woedt
en van hun sport.
Hij kan boeiend vertellen over
'de andere stuit van de bal' wan
neer op gravel in plaats van op
gras wordt gespeeld. Hij heeft
ook wel eens een aardige verge
lijking. De minnares van de
hoofdpersoon, of eigenlijk een
van zijn vele minnaressen, heeft
naar zijn zeggen 'de typische af
standelijkheid van sommige
Franse vrouwen: koud met een
gloeiend randje'.
Kwenter leidt een leven zonder
zorgen. Hij speelt, hij heeft suc
ces, hij krijgt op zijn dubbelpart-
ner na verder alle vrouwen die
hij hebben wil. Een van zijn ge
liefden is Colette, een official
van de tennisbond, de koude
vrouw met het gloeiende randje.
Zij redt de veelbegeerde jonge
man waanneer er een doping-
schandaal rond hem dreigt te
ontstaan.
Is de nummer één van de we
reld op de tennisbaan ook een
kampioen in bed? In z'n sport
wil hij 'op alle on
dergronden goed
zijn'. Colette geeft
daaraan een ver
rassende erotische
draai. Netwerk zal
ongetwijfeld de
letterkundige do
pingcontroles
doorstaan. Maar
even zeker is dat
het boek niet be
stand is tegen een
cliché-inspectie.
Mart Smeets is een
grootverbruiker
van versleten wen
dingen. Regen komt bij hem
'met bakken uit de hemel'. Een
plensbui kan 'roet in het eten
gooien'. En op een keer verloopt
Kwetters eerste service 'voor
geen meter'.
Toch is Smeets' roman een ge
slaagd voorbeeld van lichte lite
ratuur, met een opening die je
meteen bij de kem van de zaak
brengt, met een kluchtige plot,
met een mengeling van vermaak
en lering. De auteur noodzaakt
je even stil te staan bij de vraag
wat doping inhoudt, waar een
toelaatbaar herstellingsmiddel
eindigt en verboden stof begint.
Een ldein wonder dat er nu een
leesbare roman is over tennis,
de slaapverwekkendste sport
van allemaal.
STRIPS
Samenstelling: Jan Kuys. Bijdrage: Joke van Vugt
Het Suske en Wiske-spreekwoordenboek
Suske en Wiske-fanaat Klaas
Rigterink uit Krimpen aan de
Lek, die zich al jaren louter op
Suske en Wiske-strips focust,
springt een gat in de lucht. Zijn
140 pagina's tellende 'eigen'
werk Siiske en Wiske spelen met
spreekwoorden, wordt op 1 sep
tember gepresenteerd. Maas'
boek is uitgegeven door De Fa
meuze Fanclub, de Vereniging
van Liefhebbers
van Suske en
Wiske. Omdat
niet één uitgeve
rij er brood in
zag - 'Standaard',
de uitgever van
de Suske en Wïs-
ke-albums, al
evenmin - heeft
de Fanclub be
sloten het werk
van de 56-jarige
verzamelaar dan
maar, met hulp
van vrijwilligers,
zelf op de markt
te brengen.
Suske en Wiske spelen letterlijk
en figuurlijk met spreekwoor
den. In het boek staan 500 'inge-
scande' albumplaatjes en het
bevat 600 spreekwoorden, soms
heel typisch Vlaamse, waarvan
de betekenis door Klaas Rigte
rink in duidelijk Nederlands is
weergegeven.
De Suske en Wiske-fanaat, van
beroep docent Nederlands, is
opgetogen: „Geweldig! Ik ben
blij dat het ervan gekomen is, na
er tien jaar vrije tijd aan te heb
ben besteed. Alle strips en
spreekwoordenboeken in aller
lei bibliotheken, zelfs in België,
heb ik doorgeworsteld. Ik gaf me
niet graag gewonnen, maar als
ik toch eens bij een Vlaams ge
zegde bleef steken, belde ik Ma-
dy en Frans Nijs in Turnhout.
Wekenlang had ik bijvoorbeeld
gepuzzeld op de uitdrukking 'of
gij niet op een wier zat', maar
even een telefoontje naar Frans
en die reageerde direct: „Een
wier is een knoest in hout. Die
uitdrukking betekent dat er iets
niet vlot loopt, dat er wordt ge
zeurd enz."
Klaas, lachend: „Dat Vlaamse
dialect heeft me heel wat hoofd
brekens gekost, hoor. En als ik
er geen plezier in had gehad,
was ik ermee gekapt. Gelukkig
ben ik doorgegaan, anders had
'mijn' spreekwoordenboek nu
niet bestaan." (jw)
De Kriek-Show
Erik Kriek mag zich zo langza
merhand een gevestigd stripte
kenaar noemen. De eigenzinni
ge Amsterdammer heeft na zijn
lancering tijdens de Haarlemse
Stripdagen 1998 een vaste plek
veroverd in het gilde heden
daagse tekenaars. Hij publiceert
regelmatig in Playboy en Zone
De Amerikaanse auteur Michael
Chabon, bekend van 'De gehei
men van Pittsburgh' en de recent
verfilmde roman 'Wonder Boys',
heeft de belangrijke Amerikaanse
Pulitzer Prijs voor 2001 gekregen
voor zijn nieuwe boek, 'De won
derlijke avonturen van Kavalier
Clay*. En terecht, want dit is be
halve een erg Amerikaans ook
een erg goed boek.
roman recensie
Margot Engelen
'De wonderlijke avonturen van Kavalier
Clay' door Michael Chabon. Vertaling
Gerda Baardman en Christien Jonkheer.
Uitgeverij Anthos/Manteau. Prijs:
59.50.
Kavalier Clay speelt zich voor
het grootste deel af in New York
en gaat over de opkomst en on
dergang van die typisch Ameri
kaanse kunstvorm: het stripver
haal. Maar Amerika zou Ameri
ka niet zijn zonder Europa, en
dus verweefde Chabon strak
maar sierlijk de 'oude wereld'
van Europa met de tics en
trends van het 'nieuwe' land
met zijn onbegrensde mogelijk
heden. Het verhaal bestrijkt de
periode van 1920 tot 1954.
Sammy Clay is een onooglijk
joods jongetje met dunne polio
beentjes, geboren in Brooklyn,
en droomt over een carrière als
Sterkste Jood Ter Wereld in het
voetspoor van zijn vader, een al
tijd afwezige circusartiest, of als
striptekenaar met een reputatie
waar zelfs de Great American
Dream bij verbleekt. Tot het zo
ver is kopieert hij zijn voorbeel
den en sjouwt als een dief met
elan met zijn map vol samenge
stelde strips tevergeefs langs uit
gevers.
Joe Kavalier is zijn neef. Hij is
groot, knap, sterk, kan gooche
len en ontsnappen als Houdini,
kan ook geniaal tekenen - maar
deze joodse jongen woont in
Praag, waar de maatregelen te
gen de Tsjechische joden angst
wekkende vormen beginnen
aan te nemen. De schrijver
neemt ons mee naar een stuk
typisch Amerikaanse voorge
schiedenis, de vanished world
van de Oost-Europese joden
voor de Tweede Wereldoorlog.
Heel knap roept hij een voorge-
voel van de holocaust op; nu
eens met een breed gebaar, dan
weer met een subtiel veelzeg
gend detail, en zelfs met heel
wat humor: een vertelwijze die
wel kenmer
kend voor de
ze schrijver
genoemd kan
worden.
Joe Kavalier
geeft een ver
bluffend staal
tje van ont
snappings
kunst weg
door uit het
getto van
Praag te ont
snappen en
aan de nazi's
te ontkomen
in een grote
doodskist. Hij
moet zijn fa
milie achterla
ten, ook zijn
geliefde kleine
broertje, wat hem afschuwelijke
schuldgevoelens zal bezorgen.
Samen met zijn handige neefje
Sammy Clay zal Joe Kavalier in
New York een geniaal stel jon-
gens vormen dat de basis vormt
voor een waar stripimperium.
Met zijn stripfiguur de Escapist,
een tegenvoeter voor de prille
maar populaire Superman,
vecht Joe Ka
valier op gre
tig gekocht
papier zijn
oorlog tegen
de Duitsers
uit.
In 1940 ver
slaat hij met
een daveren
de vuistslag
Adolf Hitler
in een per
soonlijk duel,
maar de
vreugde
duurt slechts
tot het radio
nieuws
waarin ge
meld wordt
dat ook
Frankrijk zijn
joden 'onder toezicht' gaat
plaatsen. Joe is rijk geworden en
heeft een fantastische vriendin,
maar met al zijn geld slaagt hij
er toch niet in zijn broertje uit
DE WONDERLIJKE
AVONTUREN van
het Praagse getto naar Amerika
te laten ontsnappen: en echt ge
nieten van zijn eigen vrijheid en
zijn liefde kan hij niet, mag hij
niet van zichzelf. Gefrustreerd
door het besef dat hij met geld
en op papier niet kan winnen
neemt hij dienst bij de RAF,
waarop de roman weer een ge
heel nieuwe wending krijgt.
Na Praag en New York volgen
we nu de Amerikaanse bemoei
enissen met de oorlog in Euro
pa, en wel op een bijzonder on
gewone plek: op Antarctica.
Chabon zou Chabon niet zijn
als hij zijn joods-Amerikaanse
creatie op een gewone plek ge
woon zou laten meevechten, net
als de honderdduizenden ande
re Amerikaanse soldaten. Nee,
met zijn geweldige vermogen
om te fabuleren brengt hij ons
naar de onherbergzame Zuid
pool, waar Joe Kavalier tot af
wachten en nietsdoen gedoemd
is op een uitkijkpost in het ge
zelschap van zeventien door
koolmonoxidevergiftiging ge
stikte honden, tientallen even
eens gestikte maten, en een ge
stoorde boordmechanicus die
probeert zijn vervallen vliegtuig-
MOOISTE BOEK VAN DE WEEK
5300 en zijn Gutsman Comics
(Oog Blik, 9,92) heeft een
vaste schaar bewonderaars. Een
nieuw hoogtepunt voor de
rondborstige tekenaar is een
speciaal aan hem gewijde expo
sitie bij galerie FuzzyArt in Am
sterdam. Daar toont hij schilde
rijen, illustraties en tekeningen.
De gelegenheid is benut om te
vens deel 6 van de Gutsman Co
mics (zie foto) te
presenteren. Het be
vat weer een prikke
lende collectie tekst
loze beeldverhalen
met in de hoofdrol
len Gutsman, Leona
en Li'l Andy.
Nieuw
In The spear ofLon-
ginus, deel 1 (Oog
Blik, 9,92) beleeft
'private-eye' Foxx
Tracker knettergekke
avonturen, die zich
nu eens in het tijdvak van scien-
ce-fictie en dan weer in de
Tweede Wereldoorlog afspelen.
De tekeningen van Maurice Hof
zijn door hun lijnenspel soms
moeilijk te interpreteren, maar
geven de verhalen wel een extra
dimensie mee.
De Pagode der Nevelen (Dupuis,
9,25) is het nieuwste avontuur
van Yoko Tsuno. Deze 'heldin in
de nobele zin des woords' van
Roger Leloup weet al sinds 1970
veel fans aan zich te binden. De
Japanse is 'zo mooi als een zon
nestraal op de Fujiyama' en
sreekt alleen 'de taal van het
hart'. Zoet romantisch met
mooie tekeningen.
Casterman presenteert dit na
jaar een keur aan mooie uitga
ven. De heruitgave in kleur van
de klassieker De Chninkel
26,44) van Van Hamme/Ros-
inski is sowieso heel bijzonder.
In dezelfde categorie vallen ook
de nieuwe uitgaven over De
dorpsgek van Schoonvergeten
24,79) van Comès, een van de
betere stripschrijvers. Jaguar
{f 20,38) is een nieuwe
stripreeks van tekenaar Jan Bos-
schaert, die een rijke staat van
dienst heeft. Ditmaal creëert hij
verwikkelingen in een ruimte
schip midden in de jungle.
De nieuwe Zone 5300 7,95), al
weer een paar weken in de win
kel, bevat naast het als altijd
spannende stripaanbod ditmaal
een mooi stripverhaal van de
Spanjaard Juan Berrio. Lompe
liefde is een eenvoudig, roman
tisch levensverhaal over Marga
rita en Pancho. Ontroerend.
Verder in de Zone een interview
met rapper Def P over zijn strip
Verfallstad en een uitneembare
mini-comic' van Wasco over
Witte Muis.
je te herstellen met... hom u
vellen.
Net als de beklemmende
van Praag en de van belofte
derende stemming van 1
York weet Chabon ook de d
laatheid van de poolgebie
heel levendig op te roepen, ui
een erg cliché te gebruiken- w
is alsof hij er zelf bij was. Uil g
delijk komen na de nodige [n.
derieke en treurige verwikki w
gen alle ontsnappingskuii jj
naars op hun pootjes terecht
De wonderlijke avonturen
Kavalier Clay is een kn<
en bijzonder onderhoud! ol
roman, gelaagd als de A11
kaanse maatschappij zelf.
krijgen het verhaal 'van kran
jongen tot miljonair', een J1
desverhaal, een stukje kuns
schiedenis, de aanzet tot def
locaust, een coming-out
back-in) verhaal, een Antarc||Mi
expeditie, en ook nog een
haal over een levensli
vriendschap. Het is zeer ve
digbaar dat Michael Chabo r'
een adem wordt genoemd
grote all-American schrijver
Salinger, Updike, en DeLillo. m
TOP 10
FICTIE
bl
1 (4) John Irving, De vierde hani
Bezige Bij, 45,00
2. (1) Renate Dorrestein, Zonder]
de. Contact, 34,90
3. (5) Nicci French. De rode kai£0
Anthos, 39,90
4. (8) Helen Fielding, Het nieuwe
boek van Bridget Jones. Pr
theus, 36,50
5. (-) Helen Fielding. Het dagboel ec
Bridget Jones. Prometheus,
6. (7) Sandór Marai. Gloed. Wen
blrotheek, 45,00
7. (3) Umberto Eco. Baudolini
Bakker, 55,00
8. (9) Louis de Bernieres, Kapiteii
relli's mandoline. Arbeiders
34,70
9. (-) P.O. Enquist, Het bezoek v
huisarts. Ambo/Anthos, 49,9
10. (-) Karei Glastra van Loon,
adem. LJ. Veen, 34,90.
De boekentoptien wordt wekelijl
mengesteld op basis 1
cijfers van Athenaeum Boekl
en H. de Vries Boeken in Haf
Boekhandel Kooyker Ginsbi
Leiden, Standaard Boekhandt
kema in Hilversum, Boekhant
in Bussum en Boekhandel De,
Almere.
„Wie in het afgelopen jaar de gelegenheid heeft gehad om Nederland tot in de verste uithoeken te doorkruisen, kan het niet zijn ontgaan: het Nederlandse volk heeft de
schroom van zich afgeworpen." Het zijn grote woorden in het voorwoord van 'Architectuur in Nederland, jaarboek 200001' (NAi Uitgevers, 85,00) maar ze zijn op hun plaats.
De volgende 166 pagina's in het tweetalige, rijkelijk geïllustreerde boek laten zien dat de soberheid van het calvinisme is ingeruild voor - ja, voor wat eigenlijk? Voor jaren-der-
tigwoningbouw, namaak-grachtenpanden, vestingen (zie het afgebeelde dorp Brandevoort ten westen van Helmond) en voor brandweerkazernes met in de tegels meegebakken
kindertekeningen. Nog steeds waart de geest van Rietveld behoorlijk dominant rond, maar tegelijkertijd zie je overal pogingen om een loopje te nemen met onze traditionele
strengheid. Dit boek legt ze fraai vast. Foto uit besproken boek
NET VERSCHENEN
BIBLIOFIEL
Gloriedagen door Martin Bril
(Prometheus, 25,00). Tus
sen 1997 en 2001 schreef
Martin Bril meer dan twaalf
honderd columns voor Het
Parool. Hij registreerde de
mores van de hoofdstad
maar tekende ook op hoe
Herman Brood ten onder
gaat, hoe Jan Mulder een tos
ti eet en hoe het paar Peper-
Kroes door de Leidsestraat
wandelt. In Gloriedagen zijn
de beste verhalen van Bril,
die een transfer heeft ge
maakt naar de Volkskrant,
bijeengebracht.
Wolfshuid door Kerstin Ek-
man (Bert Bakker, 36,50).
Roman. In de winter van
1916 is de jonge vroedvrouw
Hillevi Klarin op weg naar
Svartvattnet, in het noorden
van Zweden, waar ze een
nieuwe baan heeft geaccep
teerd. Daar, in de uitgestrekte
bossen, geldt het recht van
de sterkste. Vrouwen en kin
deren worden er mishandeld
en misbruikt. Kerstin Ekman
(1933) geldt als de grande da
me van de Zweedse litera
tuur. Haar roman Zwart wa
ter werd in 25 landen gepu
bliceerd.
De groene rivier door Liu
Heng (Bert Bakker, 39,50).
China, 1992. Een stokoude
voormalige bediende vertelt
over een gebeurtenis die hij
meer dan 80 jaar geleden
heeft meegemaakt in een rij
ke familie uit de Qing-dynas
tie. In 1908 keert de jongste
zoon terug van een reis naar
Frankrijk. Tegen zijn zin
wordt hij uitgehuwelijkt aan
de intelligente Yu'nan, die hij
al spoedig verwaarloost. De
bediende en een vriend wor
den echter verliefd op haar.
De bruiloft van de dichter
door Antonio Skarmeta (Pro
metheus, 39,50). Gema,
1914. Sinds de Oostenrijks-
Hongaarse overheersing is de
wijnbouw op dit eiland in de
Adriatische Zee kwijnend en
leiden de bewoners een ar
moedig bestaan. Een rijke
uitgeweken Oostenrijker,
Hieronymus Franck, dingt
naar de hand van de plaatse
lijke schone, Alia Elmar. Ter
wijl de voorbereidingen van
de bruiloft in volle gang zijn,
rukte een Oostenrijkse troe
penmacht op naar het ei
land. Skarmeta is vooral be
kend van het succesvol ver
filmde II postino.
Meerval en mandala door
Andrew X. Pham (Atlas,
49,90). In 1977 vluchtte An
drew Pham met zijn familie
uit Vietnam naar de VS. Na
vele ontberingen weet hij uit
eindelijk af te studeren aan
de universiteit van Californië.
Zijn verleden haalt hem ech
ter in als zijn zus Chi zelf
moord pleegt omdat ze 'the
American way of life' niet
aankan. Andrew besluit per
fiets naar zijn land van her
komst te reizen. Het wordt
een enerverende, slopende
en emotionele reis van meer
dan vijfduizend kilometer.
De westerse architectuur
door David Watkin (Sun,
99,17). Tweede, grondig her
ziene en uitgebreide editie
van dit veel gebruikte hand
boek en naslagwerk. De uit
gave begint met een nieuw
hoofdstuk over de architec
tuur in Mesopotamië en
Egypte en het hoofdstuk over
de moderne architectuur is
fors uitgebreid om recht te
doen aan de laatste ontwik
kelingen.
door Martin Hendriksma
In de rubriek Bibliofiel spreken
boekenliefhebbers zich uit over
hun collectie. Deze week Chris
tine Harsveldt, verzamelaar
van boeken over de Middeleeu-
Als kind was ik al gefascineerd
door koning Arthur", zegt Chris
tine Harsveldt. „Die hoofsheid
van de ridders, de wijze waarop
ze beloofden armen en en kin
deren in nood te redden, dat
sprak me enorm aan." Inmid
dels moet ze drie boekenkasten
voor haar grote passie, de Mid
deleeuwen, reserveren. En dan
nog liggen de boeken vaak in
dubbele rijen, noodgedwongen
schots en scheef in de kast.
„Vriendinnen zeggen weieens
dat ik in de Middeleeuwen moet
hebben geleefd", grapt Hars
veldt. „Maar ik geloof niet in re-
incamatie." Toch zou ze wat
graag een kijkje willen nemen in
vroeger tijden. De pracht en
praal en het uitbundig vertoon
zien van de adel, meegaan op
jacht, de toernooien bijwonen.
„Ik ben gewoon verliefd op die
tijd."
Omdat een reis in de tijd nu
eenmaal onmogelijk is, zoekt ze
het in boeken. Haar passie kreeg
serieuze vormen na een cursus
middeleeuws verluchten en cal-
ligraferen, die haar met de neus
drukte op de monnikenarbeid
die het maken van een boek in
de Middeleeuwen moet zijn ge
weest. Zelf beschikt ze inmid
dels over enkele reprints van ori
ginele getijdenboeken, waarin
de gebeden zijn geïllustreerd
met minitueus tekenwerk. „Kijk,
dét vind ik kunst. Zoiets boeit
me oneindig veel meer dan zo'n
Foto: United Photos De Boer/Marisa Beretta
Karei Appel, dat kan ik zelf ook."
Een paar honderd gulden heeft
ze voor een mooie reprint (origi
nelen zijn volstrekt onbetaal
baar) wel over. Dan nog moet ze
regelmatig aanbiedingen laten
lopen. Op tafel ligt een folder
van een luxueus uitgevoerd
zwart getijdenboek. „Schitteren
de tekeningen, maar ja, 4500
gulden." Met spijt in haar stem:
„Dat doe ik dan maar niet."
Gelukkig zijn niet alle boeken zo
duur. Zo'n driekwart van de
boeken die Harsveldt over de
Middeleeuwen heeft verzameld
bestaat uit romans. Haar favo
riete schrijver is de Brit Edward
Rutherford die in zijn vuistdikke
boeken Britse families volgt van
de Ijstijd tot het heden. „Uiter
aard lees ik de passages over de
Middeleeuwen met de grootste
interesse." Andere favorieten:
Het woud der verwachtingvan
Hella Haasse en de boeken over
de katharen van Hanny Alders.
„Maar in het algemeen prefereer
ik Engelse literatuur, zoals de
verhalen over Richard Leeuwen
hart of Robin Hood."
De boeken spreken haar aan
vanwege de romantiek en de hi
ërarchische maatschappij (op
gedeeld in adel, geestelijkheid
en boerenstand), hoewel ze de
ellende in die tijd niet veron
achtzaamt. „Pestepidemieët
roeiden soms de hele bevoll 0
van een dorp uit, op je vijftij ei 1
was je al erg oud." Ze koopt5 c
haar boeken op boekenmar q
bij antiquariaten en in de re >1L
liere boekwinkels. „Maar da not
zie je dat het aanbod van hii
rische boeken steeds verder q
rugloopt ten koste van scien >o
fictionboeken." Nie
Een van haar laatste aansch 9
fen is geen boek maar een z h
ontworpen zegelring met da
op, elk slechts enkele millirn M
ters groot, haar drie liefdes: 11 L
zee, de kat en, uiteraard, hel
boek. Wel met een middelei 9
se band natuurlijk. rik
