Martinus Nijhoff als soms sublieme dichter
BOEKEN
Roots Maxima zonder pretenties blootgelegd
'Verzamelde gedichten' maakt vergelijken mogelijk, en aftasten van wat mooi is, mooist en nog mooier dan mooist
De ondergang van een
zelfingenomen ijdeltuit
'Tien boeken voor de winkel en één voor mezelf"
Hij is alom bekend èn geprezen om zijn onsterfelijke gedichten, zoals
'Het tuinfeest', 'Het lied der dwaze bijen' of 'Het kind en ik', ledereen
werd op de middelbare school met 'Het uur u' om de oren geslagen,
of met 'Awater'. Nu zijn de verzamelde gedichten van Martinus Nij
hoff gebundeld en blinken er nieuwe juweeltjes op.
bleven. Zijn werk leeft voort, ook
al zit het gevangen in de cadans
van eindrijm en sonnet, en
dichtregels als 'een stoet van
beelden zag ik langs mij gaan' of
'de wond'ren werden woord en
dreven verder' zwerven verder
door onze taal.
De Verzamelde gedichten van
Martinus Nijhoff (1894-1953)
geven echter een ander beeld.
Van een subliem dichter ver
wacht je massa's sublieme ge
dichten. Je hoopt op meer tuin
feesten, soupers en dwaze bijen,
maar misschien bestaan onster
felijke gedichten slechts bij de
poezie recensie
Fleur Speet
'Verzamelde gedichten' door Martinus
Nijhoff. Tekstverzorging WJ. van den
Akker en CJ. Dorleijn. Uitgeverij Bert
Bakker. Prijs: 69,50.
Nijhoffs sonnettenkransen, mu
zikaal, bloemrijk en door verlies
gedreven, zijn dan wel ouder
wets van vorm, een literaire
avond in De Balie in Amsterdam
toonde juist aan dat de dichter
zo ongelooflijk eigentijds is ge-
MARTINUS
NIJHOFF
gratie van vele, vele sterfelijke.
En die sterfelijke gedichten, daar
wil je liever niets
van weten. Ze
zouden het beeld
van de ultieme
dichter die in het
kleine het grote
gewaar werd, die
dichtte: 'Zij zin
gen, nijgen naar
elkaar en kussen,/
Geenszins om
liefde, maar om
de sublieme/ Mo
menten en het
sentiment daar-
tusschen', om
zeep kunnen hel
pen.
De eerste bun
del in deze chronologisch geor
dende uitgaaf, De wandelaar uit
1916, lijkt een probeersel: alles is
zwaar en hevig, bijna extatisch
dicht Nijhoff: 'Nu
zingt het nieuwe le
ven in mijn hart'.
Hij lijkt hier een
beetje op Paul van
Ostaijen, die in zijn
debuutbundel Mu
sic-Hall uit hetzelf
de jaar allesbehalve
modern was, maar
door emoties gedre
ven en overmand.
Ook bij Nijhoff zijn
dood en drama
drijfveer.
De vrouw (of
moeder) staat op
een voetstuk, neemt
zijn hoofd meer
maals aan de borst (of hij ver
langt daarnaar), want zij is de
vrouw die 'het doelloos leven
nam als weelde', van wie hij
dicht in bloed en bloemen. Ge
voelens zwellen op en hoewel
Nijhoff bekend staat om het ver
woorden van grote emoties in
eenvoudige taal, is die eenvou
dige taal hier nog niet bereikt.
Dat maakt in ieder geval de eer
ste gedichten weinig eigentijds.
Dat heeft ook alles te maken
met God, die als brommerige
constante door het werk
heenslingert.
Pas in de Nagelaten gedichten,
waarvan er nogal wat zijn, laat
Nijhoff de teugels wat vieren.
Het sonnet wordt vrijer, krijgt er
een strofe bij, of de eerste twee
strofen plakt hij aan elkaar,
maar ook de verwoordingen zijn
minder truttig, de alliteraties
minder dwangmatig. Pas in die
latere gedichten lijkt Nijhoff de
vorm te bereiken die hem zo
groot heeft gemaakt en dan
blinken 'nieuwe' juweeltjes op.
Zoals in het hier afgedrukte ge
dicht Aubrey Beardsley, waarvan
de laatste twee strofen (toch nog
als sonnet) weemoedig klinken.
Ondanks dat niet alle gedich
ten even innemend zijn, is het
natuurlijk wel een groot genot al
deze gedichten bij elkaar te heb
ben. Want alleen dat maakt ver
gelijken mogelijk, en aftasten
van wat mooi is, mooist en nog
mooier dan mooist (of gewoon
lelijk). Dat de Verzamelde ge
dichten dan ook nog eens in een
prachtige band zitten met ludie
ke vormgeving van Tessa van
der Waals, maakt deze gedich
ten tot een feest. Een tuinfeest,
als het weer mee blijft zitten.
Aubrey Beardsley
Leef niet ah boomen leven die haar stille
Groeikracht in takken om zich heen verbreeden,
Leef steil omhoog zooals de stammen deden,
Tot wij als speren in den hemel trillen
Want de natuur is niet den mensch ter wille:
Slechts langs den weg van haar gestrenge zede
Staat zij ons toe de velden te betreden
Waar sterren bloesemen als asfodillen.
't Rinkelt aan 't raam, en in het maanlicht buiten
Ritselen spitse muilen door het gras.
Tusscheh de boomen klinkt muziek van fluiten.
En 'k zie mijn schaduw, steeds teruggejaagd,
Een nimf vervolgen, die een kaarsje draagt
Waaraan een baard hangt van verdropen was.
MOOISTE BOEK VAN DE WEEK
roman recensie
Wim Vogel
'Een soort Engeland' door Robert Anker.
Uitgeverij Ouerido. Prijs: 39,50.
In het najaar van 1998 publi
ceerde Robert Anker Vrouwen
zand, een indrukwekkende ro
man over een generatie. Over
zijn generatie:
die van het pro
test, de genera
tie die haar ide
alisme in de ja
ren tachtig vrij
geruisloos en
zeer pragma
tisch inruilde
voor geld, carri
ère, status en
macht. En die
zich nu soms
vertwijfeld af
vraagt of het
nog wat wordt
met dat geluk.
De laatste twee
zinnen citeer ik
uit mijn bespre
king van Vrou
wenzand en ik
doe dat natuurlijk niet zomaar.
Ankers nieuwe roman, Een
soort Engeland, lijkt als twee
druppels water op Vrouwen
zand maar dan wel zoals een
negatief lijkt op een positief. Het
is daardoor vooral een overbo
dig boek waarin een vertegen
woordiger van dezelfde genera
tie veelal brallend aan het
woord is. Zijn verleden wordt op
een irritante, want veel te veilig-
afstandelijke wijze geanalyseerd
door een vreemd soort alleswe
tende verteller die voortdurend
hinderlijk aanwezig is.
Het is voor mij een raadsel
waarom Anker niet tevreden
was met Vrouwenzand. Dat is
immers een generatieroman zo
als er na Nootebooms Rituelen
niet meer is geschreven. Ver
baasd misschien dat de verkoop
niet echt fantastisch was? Niet
genomineerd? Geen prijs? Alle
maal mogelijk, maar nog geen
reden, lijkt mij, de subtiliteit van
die roman te bedelven onder de
opgeklopte humbug van wat
kennelijk een revanche had
moeten zijn.
Ook qua opbouw en intrige
verschillen de romans nauwe
lijks. Werkt de Amsterdamse
kraker Paul Masereeuw in Vrou
wenzand zich sluw en opportu
nistisch op tot een gevreesd ad
vocaat in criminele zaken, de
carrière van acteur David Oos-
terbaan verloopt in Een soort
Engeland identiek.
Gesjeesd op de Amsterdamse
toneelschool, weet hij via het
beruchte vormingstoneel van de
jaren zeventig en tachtig zich
toch op te werken tot een ge
vierd en gevreesd acteur voor
wie in de jaren negentig Carré
avond aan
avond moeite
loos vol
stroomt. Wat
voor Mase
reeuw geldt,
geldt ook voor
David Ooster-
baan, die vroe
ger Henk heet
te, maar David
is natuurlijk
wel zo artistiek.
Ook voor die
ooit zo een
voudige West-
Friese jongen
klinkt er altijd
dat liedje van
verlangen naar
het arcadië van
zijn jeugd.
Toen alles nog beginnen moest,
toen je moeiteloos samenviel
met je omgeving en de mensen
daarin.
Oosterbaans zoektocht naar
zichzelf, naar die jongen die hij
eens was, verzandt nog voordat
die goed en wel is begonnen.
Plotseling duikt er een dertigja
rige aan drugs verslaafde doch
ter op. Vrij plotseling moeten
ook jonge actrices niets meer
van de zwaarlijvige, ronkende
vijftiger hebben, loopt zijn rela
tie stuk, blijkt zijn woonboot il
legaal in de Amsterdamse
grachtengordel te liggen en staat
hij zo vaak dronken op de plan
ken dat zelfs acteren, voor hem
een eerste en tweede natuur,
onmogelijk wordt.
Of die teloorgang op ieder ge
bied leidt tot inzicht en zuive
ring? Ankers laatste woorden 'Ja,
denkt David, tong verloren, land
verloren, alles verloren. Alles ge
wonnen.' suggereren dat wel.
Maar benieuwd daarnaar ben ik
niet echt. Daarvoor is de ont
wikkelingsgang van de eendi
mensionale, zelfingenomen ij
deltuit te weinig suggestief be
schreven. Ik heb me alleen maar
verveeld met de woordenbrij
van deze aanmatigende nowhe-
Wat had Troilus ook al weer met Cressida? Welk leed trof Timon van Athene? Zelfs de gemiddelde toneelliefhebber die toch heel wat Shakespaere's per iaar
ziet passeren, moet het antwoord op dat soort vragen weieens schuldig blijven. Niet langer nodig, want nu is er 'William Shakepeare, alle vertellingen' (uitge
verij Holland, 65,00). Heel chic met met stofomslag en overvloedige full color tekeningen uitgegeven. Dik dertig van Shakespeare's toneelstukken zijn er in
verzameld, stuk voor stuk omgebouwd tot coherent verhaal van zo'n twaalf bladzijden. Een handig naslagwerk én een ideale manier voor de jeugd, waarvoor
het boek bedoeld is, om met detoneelklassiekers kennis te maken.
NET VERSCHENEN^
U
Het nationale voetbalboek, samengesteld door Roger Hen- j
driks (Fontein, 24,95). In meer dan 90 verhalen, gedich-i
ten, foto's en persoonlijke ontmoetingen vertelt iedereen dip'
ook maar iets met voetbal heeft, of het nu de (beroemde) vopt
balier zelf is of Willeke Alberti, de sportjournalist of Karin :sl«
Bloemen, de dichter Lévi Weemoedt of Tineke Schouten, w|h,
hem/haar zo fascineert in dit spel.
De uittocht uit Indië 1945-1995 door Wim Willems (Bert
Bakker, 49,58). Getekend door oorlog en revolutie, dat
ren de Nederlanders in Indonesië toen zij zich gedwongen
gen de voormalige kolonie te verlaten. Het nieuwe vaderlanj
ging krampachtig om met zijn landgenoten van overzee. Dil
boek volgt de Nederlanders uit de Oost op hun wegen né v<
trek. Een verhaal van een halve eeuw moedwil en misver
stand,
'miauw' door Astrid H. Roemer (De Geus, 35,25). Bundel
met 24 nieuwe gedichten van Astrid Roemer waarin een vol
name plaats is toebedeeld aan katten. Zoals deze, 'Verwant!
V.': Moeder/woont in zijn/gedachten en hij heeft haar kljn
ren op bij mij hij moet steeds trappen naar mijn schenenf
hij doet mijn poes met opzet pijn. k|
Drie mannen en een vrouw door Maira Papathanassopouloij
(Prometheus, 36,50). Kort voor haar overlijden heeft ChafFl
zijn vrouw moeten beloven dat hij in haar reusachtige huis fan
blijven wonen en het met zou laten vervallen. Om enig gezehte
schap te krijgen plaatst Charis een advertentie, waarop twetj€
gegadigden reageren-, de vioolspeler Lazaros, die net een p|
lijk beëindigde liefdesrelatie achter de rug heeft, en Petrus1
die op straat is gezet door de vrouw met wie hij samenleefdjlv
1°;
De eerste raadsman door Brad Meltzer (Luitingh-Sijthoff, p
ƒ39,90). Thriller die zich afspeelt rond het machtigste huiy^.
houden ter wereld. Michael Garrick is als jurist verbonden l~
het Witte Huis in Washington en heeft een oogje op presi- Ps
dentsdochter Nora Hartson. De aantrekkingskracht is wede! 4:
zijds, maar altijd is er die verdraaide secret service, die hetlyl
hen onmogelijk maakt eens met zijn tweetjes samen te zijn Q
Portret van een kunstenaar als een oude man door Joseph F
Heller (Ambo/Anthos, 49,90). Hemingway, Grisham, Maje(
Twain, Jack London, Dostojevski, Tom Clancy, William Fau
ner, Thomas Mann, Albert Camus. Tlentallen schrijvers but
len over elkaar heen in het laatste boek van Joseph Heller
(1923-1999), waarin hij de moeizame weg beschrijft van eL
oud en gevierd schrijver, die nog één keer wil proberen eenlj,
man te schrijven,
E=mc2 door David Bodanis (Ambo, 59,90). ledereen wejT1
dat Einsteins relativiteitstheorie een belangrijke formule ispv
maar bijna niemand weet waarom. In deze biografie van depv>
formule van de twintigste eeuw doet de Amerikaanse wiskujfo
dige David Bodanis een verwoede poging de wereldberoemd
vergelijking, 'de gelukkigste gedachte van mijn leven', aldiT
Einstein, te verhelderen.
fen
Ik val aan, volg mij! door Saul David en Menno Steketee (Bi
Bakker, 28,50). Een misgreep op het slagveld is niet altifae
het gevolg van numeriek overwicht of tactisch inzicht van cT
tegenstander, al te vaak delven strijdkrachten het onderspit:
door eigen toedoen. Onnadenkende bevelhebbers, slechte
voorbereiding, overmoed en politieke inmenging, het zijn I
slechts enkele van de ingrediënten die in de vorige eeuw za
den voor grootse militaire blunders. Publicisten Saul Davit#
Menno Steketee brengen de coups de farce in kaart.
1. (1) Nicci French, De rode kamer.Anthos, 39,90
2. (3) Umberto Eco, Baudolino.Bert Bakker, 55,00
3. (2) Isabel Allende, Portret in sepia.Wereldbibliotheek, 45,00
4. (7) Mark Danielewski, Het kaartenhuis.De Bezige Bij, 59,90
5. (-) Helen Fielding, Het nieuwe dagboek van Bridget Jones.Prometheus, 25,00
6. (-) Elizabeth George, Verrader van het verleden.A.W. Bruna, 45,00.
7. (4) Helen Fielding, Het dagboek van Bridget Jones.Prometheus, 25,00
8. (-) Donna Leon, Vriendendienst.De Boekerij, 25,00
9. (-) John Grisham, Erfpachters.A.W. Bruna, 39,95
10. (9). Andrei Makine, Requiem voor Rusland De Geus, 49,60
De boekentoptien wordt wekelijks samengesteld op basis van verkoopcijfers van
boekhandels in de regio's Haarlem, Leiden en Hilversum.
non-fictie recensie
Hans Jacobs
'Land van herkomst, Argentinië en
Maxima' door René ter Steege. Uitgeverij
Van Gennep. Prijs: 29,90.
De mediastorm om Jorge Zorre-
guieta is na de bekendmaking
van de verloving van zijn doch
ter Maxima met kroonprins Wil-
lem-Alexander gaan liggen. Bij
de gezamenlijke vergadering
van Eerste en Tweede Kamer,
komende dinsdag, is geen vuur
werk te verwachten. René ter
Steege, redacteur buitenland
van Het Parool heeft heel toe
passelijk aan de vooravond van
het debat over de toestem-
mingswet voor het huwelijk, alle
feiten nog eens op een rijtje ge
zet. Tegelijkertijd schetst hij een
- vluchtig - beeld van dat op
merkelijke 'Europese' land in
Latijns-Amerika, Argentinië, het
land van herkomst van papa en
dochter Zorreguieta.
Ter Steege heeft veel gesnuf
feld in krantenarchieven, de be
langrijkste boeken over dicta
tuur gelezen, gesprekken ge
voerd en Argentinië bezocht.
Wie zich de discussie over het
verleden van Jorge Zorreguieta
in herinnering roept, zou wen
sen dat het boek van Ter Steege
een jaar geleden al beschikbaar
was. Hij heeft Zorreguieta niet
gesproken en er staat mede
daarom niets nieuws in - dat is
ook te veel gevraagd
na het uitvoerige en
uitputtende onder
zoek Militair ge
weld, burgerlijke
verantivoordelijk-
heid dat professor
Michiel Baud in op
dracht van het kabi
net schreef - maar
het is goed dat alles
eens bij elkaar is ge
harkt en van ideolo
gische lading ont
daan.
Ter Steege heeft
zijn boek in drie de
len opgesplitst. Hij begint met
het geven van een kort en vluch
tig beeld van Argentinië, de rol
van de welgestelden in het klas-
sebewuste land en de omgang
van burgers en militairen, zo
cruciaal aan de vooravond van
de staatsgreep die ook Zorre
guieta aan de macht bracht.
Het tweede deel bevat een be
schrijving van de jaren onder de
junta, met de tijd die daarop
volgde, naar het tegenwoordige,
democratische maar nog steeds
woelige Argentinië, en tot slot,
een poging de achtergrond van
Maxima wat in te kleuren. Dat
zijn meteen ook de zwakste
hoofdstukken, omdat de schrij
ver mee gaat spe
culeren met de
roddelbladen die
Méxima's jeugd
ook achteraf van
commentaar heb
ben voorzien. 'Ze
zal wel zus of zo
hebben gedacht' -
zonder dat Maxi
ma zich zelf over
haar schooltijd,
studie en loop
baan heeft uitge
sproken.
Ter Steege pro
beert te achterha
len waarom Zorreguieta de gru
weldaden van de junta blijft
ontkennen. „De Argentijnen
willen het liefst vergeten wat er
tijdens de dictatuur is gebeurd.
Kennis kon gevaarlijk zijn. Het
was het veiligst om niets te we
ten, niets te willen weten". Ter
Steege concludeert dat dit voor
Jorge Zorreguieta in feite heeft
gegolden tot het moment dat
zijn dochter in Nederland ver
slingerd raakte aan de kroon
prins.
Ter Steege weet waarover hij
het heeft, maar laat de lezer te
veel puzzelen. De uitstapjes in
Buenos Aires - van Casa Rosa-
da, het vooral door de musical
Evita beroemd geworden presi
dentiële paleis aan de Plaza de
Mayo (op haar beurt bekend
van de 'Dwaze Moeders') en het
Teatro Colon tot de delen van
de stad en de chique woonwijk
Recoleta, waar Méxima opgroei
de, schreeuwen om een platte
grond. En een kaart van Argenti
nië zou het boek verrijken -
want er zullen maar weinig le
zers zijn die Tucuman, Pergami-
no of Mercedes in hun geestes
oog kunnen plaatsen.
Maar het grootste gemis is het
ontbreken van een namenregis
ter. Het regent in het boek van
de - in Nederland veelal onbe
kende - namen. Een verklaren
de namenlijst en notenapparaat
zouden orde in die wirwar van
personen - ministers, generaals,
schrijvers, commentatoren,
mensenrechtenactivisten - en
hun uitspraken hebben gescha
pen. Nu moet regelmatig terug
worden gebladerd om uit te vin
den wie Vicente Muliero of Mi
guel Bonasso ook al weer waren.
door Martin Hendriksma
In de rubriek Bibliofiel spreken
boekenliefhebbers zich uit over
hun collectie. Deze week: A. van
der Steur, verzamelaar van histo
rische boeken.
Bibliofiel, zegt A. van der Steur,
„dat woord associeer ik vooral
met een verzamelaar van mooie
boeken. Daar is het mij niet in
eerste instantie om te doen. Ik
verzamel boeken die me interes
seren, waar ik iets mee kan."
Hij heeft er enige tienduizen
den staan in zijn huis in het
hartje van de Haarlemse bin
nenstad. Op de vraag hoeveel
honderden meters boekenplank
dat tezamen zullen zijn, geeft hij
wijselijk maar geen anwoord.
„Als het echt niet meer past,
breng ik een paar meter boeken
over een onderwerp dat me niet
meer zo interesseert, archeolo
gie bijvoorbeeld, naar het anti
quariaat." Dat klinkt minder
harteloos dan het is, want Van
der Steur bezit een eigen anti
quariaat, vlak naast zijn huis.
De liefde voor het boekenvak
- hij draagt voor de gelegenheid
zelfs een stropdas vol met boe
ken - ontstond rond zijn twaalf
de. Voor de boeken van de over
leden grootvader had niemand
in de familie veel interesse.
„Geef ze maar aan mij", zei de
kleine Van der Steur. „Ik las al
heel veel in die tijd", verklaart
hij nu. „En ik was een verzame
laar, hè. Postzegels, bierviltjes.
Dus dat ik die boeken kreeg was
niet zo gek."
Later ging hij geschiedenis
studeren en werd dat vak de
specialisatie in zijn verzameling.
Met weer tal van subspecialisa
ties: lokale geschiedenis, fami
liegeschiedenis en, misschien
wel het meest bijzonder, volks-
A. van der Steur.Foto: United Photos de Boer/Greetje Kamps
boekjes voor de gewone man uit
de zestiende en zeventiende
eeuw. Hij springt op een bank
en vist een paar boekjes van de
bovenste plank. Een onooglijk
boekje met een enkel dun touw
tje samengebonden over de
aartsboef Cartouche. „Kost zo
duizend gulden." Of een boek
over wanschepsels uit Zuid-
Amerika, waarin curieuze teke
ningen van mensen zonder
hoofd zijn opgenomen. „Die
zouden daar voorkomen. In die
tijd werd dat in Nederland klak
keloos aangenomen." De ran
den van de tekeningen zijn vaak
afgesleten en er zitten de nodige
witte vlekjes in. „Ze gebruikten
vaak versleten mallen", zegt Van
der Steur. „En die vlekjes zijn
ontstaan omdat er houtworm in
de drukapparatuur zat."
Copyright bestond nog amper
in die jaren. Een uitgever in een
andere stad schroomde niet om
een boekje in zijn geheel over te
nemen en enkel een illustratie
of, nog erger, de naam van de
uitgever te veranderen. „Voor
mij is dat wel zo boeiend", zegt
Van der Steur. „Zo kan ik van
elk verhaal tientallen versies ver
zamelen en vergelijken."
Zijn boeken koopt hij bij col
lega-antiquaren, of op boeken
markten, beurzen en veilingen.
„Voor mijn werk bezoek ik ook
regelmatig veilingen in het bui
tenland. Koop ik tien boeken
voor de winkel en één voor me
zelf. Zo'n reisje kunnen veel an
dere verzamelaars zich natuur
lijk niet veroorloven."
:aii
De combinatie van verz;
laar en handelaar brengt n
een voordeel met zich mee. Dfzl
keer kwam hij met een, daP
hij, fantastische aankoop tlw
Wilde hij het boek op de juifj?
alfabetische plek op de plau'
zetten, stond het hem al toefin!
lachen. „Ben je soms 25
zoek naar zo'n boek en
je volledig dat je het vijf
leden al eens hebt
Maar geen nood, die
ken belandden met een
prijskaartje in z'nn
Bent u in het bezit van een
zondere boekencollectie
kent u mensen die
beschikken, stuur dan
mailtje naar
ma@damiate.hdc. nl.