Gif loert in tuin- en kamerplanten
Rijp en Groen
Reuzenfruit
in aantocht
Luchtreinigers
Lelieleve
wordt gen
Vondst 'winterrust-gen' belooft grotere oogst
VRIJDAG 20 OKTOBER 2000
Cryptogram
Horizontaal: 1. Het niveau onder een conferentie (6); 4. Daarvoor staan we liever niet in Sluis
(5); 5. Naar de andere kant is het voorbij (4); 7. Te verwachten stapels (5); 8. Behalve een
roofdier is het ook een edel dier (3); 9. Doorzichtig patroon (6); 10. De spijkers zijn ervoor
geknipt (6).
Verticaal: 1Die creatie levert veel geld op (9); 2. Onze Jantje is er hard aan toe (5); 3. In deze
vloeistof aangeschoten (4); 4. Rakelings langs de baard gaan (7); 6 Kom overeind op de griend1
(3); 8. Recent werk van een dichter (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Part; 4. kuif; 8. are; 10. nou; 11. lus; 13. as; 15. ent; 16. va; 17. mixture;
20. kadi; 21. IATA; 22. locatie; 24. et; 25. ole; 26. ra; 28. non; 29. lik; 32. kei; 34. Enak;
35. hobo.
VERTICAAL: 1. Papa; 2. ar; 3. re; 5. un; 6. lo; 7. fuga; 9. munt; 11. lexicon; 12. stuiten;
14. smalt; 16. veter; 18. ido; 19. rai; 23. aloe; 24. elle; 27. agio; 30. in; 31. ka; 32. ko; 33. eb.
HET WEER
Fraaie bijzonnen
Na de regens van gisternacht, waarbij
Hoofddorp 15 millimeter kreeg te verwer
ken, Aalsmeer 16 en Nieuw-Vennep 18,
klaarde het overdag flink op. Gistermiddag
scheen vrijwel overal de zon en steeg de
temperatuur tot een graad of 15. Valken
burg en Bloemendaal kwamen uit op een
maximumtemperatuur van 14,8, Nieuw-
Vennep 15,0 en Schiphol 15,2 graden.
Aan het einde van de middag waren in
overdrijvende sluierwolken fraaie bijzon
nen te zien. Dat zijn kleurige vlekken ter
linker en rechterzijde van de zon. Ze ont
staan door breking en buiging van het zon
licht in ijskristallen. Het zonlicht bevat alle
kleuren van de regenboog maar doordat ze
zo dicht op elkaar zitten zijn de kleuren
niet van elkaar te onderscheiden. Breking,
buiging en reflectie van het zonlicht doen
de fleuren wel tevoorschijn komen.
De sluierbewolking werd overigens niet
veel dikker zodat het nachtelijk warmtever
lies ongestoord kon doorgaan. Vooral in
het binnenland werd het koud. Op de vlieg
basis Twenthe stond de thermometer van
ochtend op 1,0 graden. Bij ons werd het op
Schiphol en Valkenburg niet kouder dan
5,5 graden.
Morgen komt van het westen uit een zwak
front dichterbij. Het systeem doet de be
wolking in de middag en avond toenemen
en misschien valt er wat (mot)regen. Aan
vankelijk is er ook zonneschijn eni
naar zuid ruimende wind, die aani
enige tijd vrij krachtig is, wordt zac
aangevoerd. Daarin loopt de temp*
op tot omstreeks 16 graden.
Zondag ligt het front boven ons lal
de activiteit neemt verder af. De ka:
gen is dan ook niet erg groot meer.
er nog wolkenvelden. Verder waait
of nauwelijks en komt de middagte
tuur uit op ongeveer 15 graden. Na
weekeinde is er maandag af en toe
dinsdag kan het frontensysteem va
voormalige orkaan Michael (vanod
boven Newfoundland) weer enigei
veroorzaken.
Je slikt gezonde kruidendrank
jes, je gebruikt grootmoeders
plantaardige middeltjes voor je
kleine kwaaltjes, je eet zelfge
kweekte groenten en fruit uit de
eigen tuin en je gebruikt bij
voorkeur 'groene geneesmidde
len' uit het alternatieve circuit.
Met andere woorden: je leeft
gezond, want terug tot de na
tuur. Maar pas op: Zelfs de zo
geprezen eigen aardappelen en
uien kunnen bij verkeerd ge
bruik nare gevolgen hebben.
Niet alles wat als groen wordt
aangeprezen en in de natuur
wordt geplukt is gezond. Onze
vertrouwde tuin-, kamer- en
wilde planten kunnen soms erg
giftig zijn en de gezondheid van
mens en dier in gevaar bren
gen. Dat maakt de nieuwe 'Gif
tige plantengids' alvast duide
lijk.
Het Nationale Vergiftigingen
Informatie Centrum te Biltho-
ven krijgt jaarlijks meer dan 800
aanvraagverzoeken van leken
en van mensen die beroepshal
ve met planten bezig zijn, over
de giftigheid van planten, krui
den en bessen. En dat geldt ook
voor andere Europese landen.
Dat bewijst dat er een dringen
de informatiebehoefte bestaat.
„Het gevaar voor plantaardige
vergiftigingen is reëel, maar
mag niet overdreven worden.
Het is kleiner dan het risico op
vergiftiging door geneesmidde
len en huishoudchemicaliën",
zegt Prof. dr. Marcel De Cleene
van de faculteit Wetenschap
pen, groep Plantkunde van de
universiteit Gent. De Cleene
publiceerde onlangs de 'Giftige
plantengids'. Eerder verscheen
van zijn hand een boek over cu-
Reuzenappels, bovenmaat
se kolen en zelfs enorme
rijstekorrels liggen moge
lijk in het verschiet. Deze
veronderstelling is geba
seerd op de ontdekking
van de voornaamste erfelij
ke eigenschappen die de
afmeting van een tomaat
bepalen. Dat gebeurde aan
de Cornell universiteit in
New York. Het was voor
het eerst dat een gen (cel
onderdeel waarin de erfe
lijke eigenschappen van
een plant of dier zijn vas-
gelegd) voor een kwantita
tieve eigenschap als hoogte
of gewicht is gevonden.
„We denken dat het een lid
is van een nieuwe familie
genen", zegt onderzoeker
Steven Tanksley. Dit gen is
verantwoordelijk voor
vroege celdeling bij bloem-
ontwikkeling, heeft Tanks
ley ontdekt. Zijn team
kwam het afrnetingbepa-
lende gen op het spoor
door verscheidene toma-
tensoorten met elkaar te
kruisen. Wanneer ze het
verantwoordelijke gen voor
vruchtgrootte uit een wilde
soort met kleine vruchten
overzetten naar een com
merciële cultuurvariant
met grote tomaten, waren
de nakomelingen een stuk
kleiner. Andersom verkreeg
men juist grotere wilde to
maten.
Door vergelijking met an
dere genen in databanken
vonden de onderzoekers
soortgelijke genen in vele
andere planten. Het juiste
inzicht in de specifieke
functie van deze genen
stelt biologen in staat de
grootte van bepaalde plan
tendelen te beïnvloeden.
„Op dit moment worden
landbouwgewassen gese
lecteerd op omvang en
vorm door klassieke en
tijdrovende kruisingen",
zegt Tanksley. Maar nu we
eenmaal weten welk gen
de vruchtgrootte beïn
vloedt, kunnen we veel
sneller planten uit de wilde
natuur veredelen tot bruik
bare landbouwgewassen."
GPD
weer in de kruidengenei
in gecontroleerde doses
succes gebruikt als kalm
ontsmettend, urineafdi
wondhelend en wormaH
vend middel. Het Sint-Jj
kruid bevat echter ookd
sensibiliserende stof hyj
die mens en dier overge
maken voor zonlicht. Hi
ontstaat roodheid en zw
van de huid. Paarden, n
en schapen die hooi ete
in veel Sint-Janskruid vc
komt, kunnen zelfs dooi
tiging ernstig ziek wordi
sterven. Ten overvloede
Sint-Janskruid ook nogi
ve effecten als het word!
combineerd met bepaal
dicijnen.
Ook planten als veldzur
in de 'groene gastronon
met spinazie, als sla eni
smaakversterker bij pali
reidingen worden gebn
kunnen onaangename i
werkingen hebben. Hei
van grote hoeveelheden
bladeren kan bij kinden
volwassenen braken, bi
nierontsteking en bloed
veroorzaken.
In de inleiding wordt uit
beschreven wat men mi
doen in geval van planti
vergiftiging. In de planti
ook een adressenlijst op
men van Europese cenl
informatie over vergiftij
kan nuttig zijn tijdens dl
kantie.
JOHAN LAMORAL
Dr. M. De Cleene, 'Giftige
plantengids'; Tirion Uitgei
Baarn; 69,50 gulden.
Lelies staan gemiddeld
gen op de vaas. Dit leve
worden verlengd tot elf
dankzij gerichte veredel
Toevoeging van chemis
stoffen in het bloemen»
voor langere houdbaar!
wordt dan overbodig. Je
der Meulen promoveen
langs op dit onderwerp
Universiteit Wageninge
Van der Meulen heeft a
Plant Research Internal
gezocht naar lelies die I;
houdbaar zijn. Door de
vers met elkaar te kruis* 5
staan nakomelingen wa
consument twee keer zi
van kan genieten. Er is jl(
netische manipulatie to1
om dit resultaat te krijg»
Op dit moment lonken J®
groepen lelies in de bloi
stal: de Aziatische hybri
Oriental hybriden en de
florums. Van der Meule
te met de Aziatische vai
waarbij een tak verschei 1
bloemen telt, die kort n
uitkomen. De houdbaai
van een lelietak wordt b
door het moment waan >e
eerste bloem zich open! J*
de grootste sierwaardei f
de andere bloemen aan
de tak zich zo kort mojj 11
de eerste openen. Op d:v'
nier zijn zoveel mogelij'1
men tegelijk open. Zodi11
de eerste bloem verwell
dwijnen de lelies al snell£
afvalbak. 11
„Als de houdbaarheid! x
eerste bloem verlengd z
nen worden, zou dus oi
houdbaarheid van de h*
verbeteren", redeneerd
derzoekster. Zij bedacht
om een toets waarmee
houdbaarheid van de in
ele bloemen kan worde
paald. Hierbij ontdekte
de bloemen aan een tal
maal ongeveer even lan
blijven. De bloemen die
open gaan blijven betre
lang goed, doordat suife
de oudere bloemen naa
jongere worden vervoet
die het meest efficiënt o
met hun suikervoorraai
het langst houdbaar. M
kennis kunnen veredeli
drijven lelies selecteren
van de koper langer ple
heeft.
PETER DE JAEGER»
We kennen ze allemaal wel:
van die stokoude gezegdes
die voor wijsheid door
moeten gaan maar waar
van een deel bij nader in
zien een broodje aap ver
haal blijkt. En hoe zit het
nu met het ge
zegde dat plan
ten in huis zo
gezond zijn
voor de mens.
Ook broodje
aap of wellicht
nog waar ook?
Onderzoek
naar het ant
woord op zulke
vragen is niet
eenvoudig, en
kostbaar. Maar
gelukkig had de
Nasa belang bij
een onderzoek
naar de waarde
van planten in
huis. Uiteraard
ging het bij dit
onderzoek niet
om de gezond
heid van de ge
wone mens
maar uitslui
tend om die van een ruim
tereiziger in een gesloten
cabine.
Wat bleek? Planten zijn de
allerbest denkbare lucht-
zuiveraars. Ze eten als het
ware de schadelijke gassen
die de verschillende mate
rialen en uiteraard ook de
mens afscheidt (120 in ge
tal) op. Dat doen ze niet al
leen met hun groene blade
ren maar ook met hun wor
tels. Opeten mag wat pri
mitief uitgedrukt zijn, het
neemt niet weg dat het er
uiteindelijk op neerkomt.
Planten ontleden de gassen
eenvoudig in de stoffen
waaruit de moleculen van
de gassen zijn opgebouwd,
zoals koolstof, waterstof en
zuurstof. Daarvan maken
ze dan weer suiker, zet
meel, eiwit enzovoorts.
Kortom een waar scheikun
dig hoogstandje waar we
dankbaar voor moeten zijn
en waarvan we in onze
woonruimte dankbaar ge
bruik kunnen maken.
De huidige interieurmode
komt ons daarbij van pas.
Het rijtje kleine potten met
diverse planten op de ven
sterbank is wat uit de mode
geraakt, niet in het minst
omdat zich onder de mees
te vensterbanken een ra
diator bevindt die voor op
stijgende droge lucht zorgt.
Voeg daarbij nog de dubbe
le beglazing, die maakt dat
de zon op de planten
brandt en de nieuwe mode
van flinke planten in de ka
mer is verflaard.
Flinke planten hebben het
voordeel dat
ze ook flinke
luchtzuive-
raars zijn. Im
mers hoe for
ser de plant
des te meer
reinigt hij de
bedompte ka
merlucht.
Een topper
onder de gro
te planten is
de ficus en
dan vooral de
sierlijke F.
Benjamini
met zijn veel-
tallige kleine
re blad. Een
sterke plant
die weinig
last heeft van
insecten maar
liever niet
verplaatst
wordt. Zoek dus meteen
een goede plaats. De F. Ro-
busta met het forse blad
voldoet ook goed.De Schef-
flera die net als de F. Benja
mini in de handel is met
witbont blad is ook prima.
Groeit heel hard en kan ge
makkelijk getopt worden.
Dan zijn er natuurlijk ook
de onverwoestbare palmen
met een groot luchtreini-
gend vermogen. Ze zijn ge
makkelijk in het onderhoud
maar de temperatuur mag
voor deze palmen niet veel
onder 15 graden komen.
Geregeld afwassen met
schoon water wordt op
prijs gesteld.
Heel goed is de dadelpalm
(Phoenix) en de Chamae-
dorea die wel twee meter
hoog kan worden en zelden
last heeft van ongedierte.
Ook de Rhapsis kan twee
meter hoog worden maar
houdt niet van droge lucht.
Zo zijn er nog veel meer
bruikbare planten, maar de
klimop Hedera Helix is
geen boom maar een sterke
onverwoestbare groeier die
in een mum een heel hek
werk begroeit. Deze klim
plant behoort niet alleen
tot de beste luchtzuive-
raars, maar is ook onver
woestbaar en kan in donke
re hoekjes gedijen.
GREET BUCHNER
linaire bloemen en zijn in 1999
verschenen 'Compendium van
rituele planten in Europa' is
nog steeds een bestseller.
„Geneeskrachtige planten zijn
in het Westen terug van weg ge
weest. Dat is een interessante
ontwikkeling. Maar er is wel
een strenge controle nodig op
de samenstelling, kwaliteit, the
rapeutische werkzaamheid en
giftigheid van de geneeskrui
den", zegt De Cleene. „En dat is
jammer genoeg dikwijls niet het
geval. Er zijn ook niet alleen de
geneeskruiden. Onze alledaagse
tuin- en kamerplanten en ook
wilde planten en bloemen in de
natuur kunnen giftig zijn. De
groep die hierbij het grootste ri
sico loopt zijn kleine kinderen.
Zij nemen dikwijls verlokkelijke
bloemen, bessen en bladeren in
de mond om erop te kauwen.
Kinderen reageren bovendien
veel sneller op giftige stoffen
dan volwassenen. Hun li
chaamsgewicht is veel geringer
en dus kunnen de concentra
ties van giftige stoffen veel snel
ler oplopen."
De grens tussen de begrippen
'geneeskrachtig' en 'giftig' is
volgens De Cleene veel smaller
dan je denkt. Veel giftige stoffen
hebben - toegediend in kleine
doses - een geneeskrachtige
werking. De Gentse hoogleraar
wijst ook op het risico van de
huidige trend om gastrono
misch met planten te experi
menteren. Planten en kruiden
kunnen inderdaad smaakma
kers zijn, maar ook hier kan
overdaad schaden.
Uit die bezorgdheid is zijn pas
verschenen boek 'Giftige plan
tengids' ontstaan. Het is een
Het voor medische toepassingen geschikte Sint-Janskruid heeft bij on
gecontroleerd gebruik vervelende bijwerkingen, publiciteitsfoto gpd
volledig herziene, rijk geïllus
treerde en stevig gebonden der
de druk van de vorige in 1989
verschenen mini-uitgave. „Het
afgelopen decennium heeft in
de plantkunde een overvloed
aan nieuwe wetenschappelijke
gegevens opgeleverd. Boven
dien zijn de marktsituatie en
het 'groene denken' grondig ge-
evolueerd. Wij worden over
spoeld door uitheemse planten
en plantaardige geneesmidde
len. Een soms naïeve ecologi
sche bezorgdheid heeft onze
waakzaamheid voor de gevaren
van de natuur doen verslappen.
Vandaar dat deze meer uitge
breide en bijna nieuwe 'Giftige
plantengids' een betrouwbare
en actuele handleiding voor
professioneel zowel als huis
houdelijk gebruik wil zijn.
Alleen doorbladeren al wekt
verwondering. Zo blijkt onze
dagelijkse aardappel bij ver
keerd gebruik onaangename en
zelfs schadelijke uitwerkingen
te hebben voor mens en dier.
Groene, uitgelopen of beschim
melde aardappelen en te grote
hoeveelheden gedurende te
lange tijd, kunnen vergiftiging
veroorzaken door een in de
knollen aanwezige glyco-alka-
loïde met de naam solanine.
Gelukkig verdwijnt bij het ko
ken de solanine in het kookwa
ter. Niet-groene aardappelen
worden dan een licht verteer
baar voedsel, rijk aan energie,
eiwit, mineralen en vitamine C.
Hetzelfde geldt voor abrikozen.
Het is een gezonde en vitami-
nerijke vrucht, maar de pitker-
nen zijn zeer giftig en kunnen
blauwzuurvergiftiging veroor
zaken. Kinderen die abrikozen-
pitkemen eten, kunnen in co
ma vallen en sterven.
Het is verder ook bekend dat
uien voor sommige personen
een risico inhouden. Deze veel
gebruikte keukengroente wordt
afgeraden voor personen die
last hebben van spijsverterings-
stoornissen, nabloedingen,
huidziekten of nierontstekin
gen. Ook voor dieren is het voe
ren met uien niet zonder risico.
Het bij ons veel voorkomende
Sint-Janskruid dat op droge en
grazige plaatsen als wegkanten
en dijken groeit, wordt dan
Suikerbieten moeten nu nog in het voorjaar worden gezaaid. Daar komt
wellicht verandering in. De vondst van het gen dat ervoor zorgt dat
sommige planten in winterrust gaan, biedt uitzicht op de teelt van bie
ten die al in het najaar worden gezaaid. Als dat lukt, kan dat ook gevol
gen hebben voor de suikerfabrieken. De bietencampagne, ooit alles-
overheerstend in Halfweg gedurende de laatste maanden van het jaar,
zou al eerder kunnen beginnen. Alleen regen en vorst resteren dan uit
eindelijk nog als onzekere productiefactoren.
archieffoto united photos de boer
Biologen van het John Innes
Centre in het Britse Norwich
hebben uitgeplozen hoe het
komt dat eerst een winterperio
de nodig is voordat een plant
kan bloeien. Ze hebben gevon
den welk gen (het celonderdeel
waarin de erfelijke eigenschap
pen zijn vastgelegd) daarvoor
zorgt, en hebben dat gen ook
uit de plantencel losgemaakt.
Dankzij deze vondst, zo meldt
het tijdschrift Science, kunnen
landbouwgewassen worden
ontwikkeld die in het najaar
worden gezaaid en daardoor
een groeivoorsprong hebben
op planten die normaal in de
lente worden gezaaid.
„Dat is een doorbraak, omdat
de bloei allesbepalend is voor
groei en ontwikkeling van een
plant", zegt Caroline Dean, die
het onderzoek leidde. „Veel ge
nen beïnvloeden de bloeitijd in
planten, maar blijkbaar is
slechts één gen betrokken bij de
bepaling of er een koude perio
de nodig is om te kunnen bloei
en. Door een beter begrip van
de biologie van de bloei kunnen
we de boeren helpen hun oogst
te verhogen."
Het gen, Fiigida gedoopt, is ge-
isoleerd l?ij de Arabidopisis
Thaliana, ofwel zandraJcet. Er
komen verscheidene varianten
van dit nietig onkruid voor in
de natuur. De meerderheid ver
eist een lange periode van kou
om de bloei in het voorjaar te
versnellen (wintertype). Andere
bloeien eerder en hebben geen
koudebehandeling nodig (zo-
mertype). Experimenten toon
den aan dat verschillende vor
men van het gen Frigida be
paalt of de zandraket een win
ter- of zomertype is.
De genen van de zomervariant
blijken bepaalde delen van het
gevonden gen te missen en zijn
dus eigenlijk beschadigd. Hier
uit concluderen de onderzoe
kers dat het intacte Frigida-gen
de bloei uitstelt, maar dat een
kille periode het effect van het
gen lamlegt, waarna de bloei in
het voorjaar alsnog versneld
optreedt.
Als het gen is beschadigd, zoals
bij de zomertypen, is de plant
niet in staat de bloei uit te stel
len en bloeit vrijwel gelijk, zon
der dat de plant de kans kreeg
om flink door te groeien. Overi
gens is nog niet duidelijk hoe
een en ander precies werkt.
In elk geval is de zomerbloeier
ontstaan als een verandering
van het wintertype. De evolutie
van vroege bloeiers suggereert
dat in sommige omgevingen
een sterke stimulans is geweest
voor de opkomst van deze aan
gepaste ecotypen.
Sommige landbouwgewassen
zoals wintertarwe en graszaad,
worden al voor de winter ge
zaaid en bloeien pas het vol
gendvoorjaar. Hun hoge op
brengst is vooral te danken aan
de groei in de herfst en zachte
winters, die hen een voor
sprong geven op gewassen die
pas in de lente de grond ingaan.
Met dit gen in handen kunnen
landbouwtechnici ook andere
commerciële akkerbouwpro
ducten, zoals suikerbieten en
koolzaad, gaan telen die kun
nen profiteren van een door
groei in het najaar en winter.
PETER DE JAEGER»
