ultuur Kunst
Ivo van Hove: 'Rent is rauw' kokerrokje
'W.F. Hermans zal ons blijven beïnvloeden'
Kerk en kunst geven oude
relatie een nieuwe impuls
ergiev Festival 2001:
ie War Symphonies
Ritmisch zo
bpAC 16 SEPTEMBER 2000
frica Inside' in Fries Museum
varden In het
Museum in
jwarden is tot
iet 22 oktober
e ca Inside' te
i/y chtigen. De
oonstelling be-
uit werk van
en fotografen
ilfOost-, Mid-
en West-Afri-
ise landen. De
s bieden een
irewerkelijk-
dan de wester-
ie men gewend
zien. Deze
dt tot uitdruk-
gebracht door
ie er wonen,
;en en liefheb-
in hun alle
ge kunstbeoe-
lg, aldus Noor-
organisa-
an de presen-
pubuciteitsfoto
derlandse Riefenstahl-monografie
hen; Walburg Pers komt eind deze maand met de eerste
pronkelijk Nederlandse monografie over Leni Riefenstahl.
fallen Engel' heet het boek van Thomes Leeflang over de
Ise cineaste die zich in dienst stelde van het Derde Rijk. De
iddels 98-jarige Riefenstahl werd na de oorlog verguisd om
propagandamateriaal, maar haar genialiteit wordt tegelijk
erkend. Volgend jaar komt er ook een speelfilm over haar,
Jodie Foster in de hoofdrol.
uwplaat van Deshima
N» Leiden Promotie VW geeft een bouwplaat uit van het
malige mini-eilandje Deshima waar de Nederlanders hon-
len jaren geleden bivakkeerden. In 1641 werd het waaier-
nige eilandje voor de baai van Nagasaki de handelspost van
erenigde Oostindische Compagnie (VOC). Het eilandje was
■roter dan De Dam in Amsterdam. De bouwplaat geeft een
beeld van Deshima rond 1850 met de uitkijktoren, de wo-
van het 'Opperhoofd', het tokenhuis en de pakhuizen. De
ivplaat is ontworpen door Piet Design en is verkrijgbaar bij
VV winkel en het SieboldHuis in Leiden.
ndeling brieven Van Oorschot
img» Uitgeverij G. A. van Oorschot komt met een literair-
inschappelijke uitgave van brieven van Geert van Oorschot
9-1987). Het eerste deel zal waarschijnlijk in 2003 verschij-
Van Oorschot correspondeerde met tal van groten van zijn
schrijvers, politici, wetenschappers en hoogwaardigheids-
eders. De brieven zijn onderdeel van het archief van de uit-
irij, dat nu grotendeels is overgedragen aan het Letterkun-
duseum in Den Haag. Het gaat om 70.000 documenten uit
eriode 1945-1987. Het Letterkundig Museum wil het archief
len twee jaar toegankelijk maken voor onderzoekers. Het is
op zoek naar brieven van Van Oorschot die zich nog niet in
irchief bevinden.
War Symphonies', zo heet
(otterdam Philharmonic
v Festival 2001. Het staat
in het teken van de Rus
componist Dmitri
kovitsj.
festival is een van de
te projecten van Rotter-
Culturele hoofdstad
uropa. Valery Gergiev por-
ïrt met het Rotterdams
irmonisch Orkest, het Or-
ran het Marlinksy Theater
Petersburg (het voorma-
rov Orkest) en het Rotter-
Young Philharmonic in
dagen Sjostakovitsj als
onist in de aanloop naar,
dens de Tweede Wereld-
Centraal staan de sym-
in 4 tot en met 9. Maar de
amt ook aan bod als thea-
ker en ballet- en kamer-
kcomponist.
i War Symphonies' is het
al van het kwaad van de
20ste eeuw. Na de veroordeling
in de Pravda in 1936 van zijn
opera Lady Macbeth van Mt-
sensk werden Sjostakovitsj' le
ven en werken jarenlang be
heerst door angst. In zijn mu
ziek geeft hij vanaf dat moment
enerzijds uitdrukking aan zijn
wanhoop, maar neemt hij an
derzijds de gebeurtenissen vaak
ook op een cynische of hilari
sche manier op de korrel.
Dat het project in Rotterdam
plaatsheeft in samenwerking
met Gergievs orkest uit St. Pe
tersburg heeft meer dan alleen
een muzikale achtergrond. De
twee steden zijn zustersteden
en hebben beide, ook geza
menlijk, een scheepsbouw- en
scheepvaarttraditie. En zij heb
ben beide een band met diri
gent Valery Gergiev. Maar voor
al het feit dat de steden en hun
inwoners getekend zijn door de
verschrikkingen van de Tweede
Wereldoorlog: de terreur en de
bombardementen, bindt hen.
Driedaags festival vijf jaar na zijn dood
amsterdam jan-hendrik bakker
Het viel nog niet mee deelnemers te vinden, die
niet door Willem Frederik Hermans op de korrel
waren genomen. Maar zijn scherpe pen hoeft in
middels niet meer gevreesd te worden.
Ooit moest een lezing van hem afgelast worden
door een valse bommelding. Nu vindt, vijfjaar na
zijn dood, op dezelfde plaats in Amsterdam een
driedaags festival plaats rond Willem Frederik
Hermans. Een grotere eer viel nog geen Neder
lands auteur, zo kort na zijn dood, ten deel.
„Ik mis hem nog dagelijks", zegt Raymond J.
Benders, voorzitter van het WFH-instituut.
„Waar vind je in Nederland nog een auteur die
zich zo met het intellectuele debat bemoeide als
Hermans? Ik denk nog vaak, als er weer eens een
kwestie speelt: Wat zou Hermans hiervan gevon
den hebben? Die man kon net even een ander
licht op zaken laten schijnen. Ik mis die blik ge
weldig."
Eind deze maand (van 29 september tot en met
1 oktober) wordt op het Willem Frederik Her
mans Festival de volledige bibliografie van de
schrijver gepresenteerd. Vijftig titels in meer dan
vijfhonderd drukken.
Gediscussieerd wordt over de verfilmbaarheid
van Hermans' grote romans. Philip Freriks laat
bekende Nederlanders (van Kees Fens tot Joost
den Draaijer) voorlezen uit hun lievelingsroman
van Hermans en ondervraagt hen daarna over
hun keuze. Een keur van schrijvers treedt aan om
in debat te gaan over hun relatie met het werk
van WFH.
Het WFH-instituut werd net twee jaar geleden
opgericht met als doel de totstandkoming van de
wetenschappelijke uitgave van het volledige
werk. Het zetelt in de Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag. En nu al zo'n grote manifestatie? Ray
mond Benders: „Het festival is ons visitekaartje.
Vijf jaar na de dood van Hermans leek het ons dé
gelegenheid dat nu af te geven."
Het festival begint met een lezing van Hella
Haasse over de roman 'Au pair'. Ook wordt dan
een scholenproject gepresenteerd. Is Hermans
een schrijver die bij de jongeren zal blijven leven?
„Dat weten wij natuurlijk nooit. De erfenis van
Hermans zal bepaald worden door de norm van
de toekomstige lezers. Maar voorlopig verkoopt
Hermans nog echt zichzelf. In tegenstelling tot
een schrijver als Vestdijk is hij nog volop onder
ons aanwezig."
„Ik denk dat de kracht van Hermans' schrijver
schap schuilt in de breedheid en de diepte van
het werk. Hij heeft bijna alle genres beoefend,
ook toneel. Niemand heeft het schrijverschap zo
als een roeping uitgedragen als juist hij. En in de
tweede plaats is zijn rijkgeschakeerde mythologie
te vinden tot in de kleinste vezels van zijn werk."
Benders, die een persoonlijke vriend van de
schrijver was, vindt dat Hermans zich juist op dit
punt gunstig onderscheidt van sommige andere
schrijvers, wier werk vaak zo massief is. Bij Her
mans ligt het er veel minder dik op.
„Ik durf ook wel de stelling aan dat de manier
waarop hij tegen de oorlog aankeek een stempel
gezet heeft op de wijze waarop wij over kwesties
als schuld en onschuld zijn gaan denken. 'De
donkere kamer van Damocles' zal de beeldvor
ming van de toekomstige generaties verder beïn
vloeden. Het beeld dat schrijvers van een tijdvak
creëren blijkt achteraf vaak veel gezichtsbepalen-
der dan al de verslagen van historici en politici
tezamen. Denk bijvoorbeeld aan de Max Have-
laar en de laatste zin daarin van Multatuli over
'de gordel van smaragd'."
'De donkere kamer VEm Damocles' is Hermans'
beroemde oorlogsroman, ooit verfilmd als 'Als
twee druppels water'. De schrijver stelt daar het
probleem van de identiteit. Het is een dikwijls te
rugkerend thema uit zijn hele werk.
„En verder", zegt Raymond Benders, „was er
natuurlijk Hermans' schrijfstijl. Die is echt één
van de helderste die wij hebben gehad. Hij hield
niet voor niets van Multatuli. Als je zijn proza
vergelijkt met dat van de Tachtigers, bijna-tijdge-
noten, weet je niet wat je leest, zo kraakhelder."
Overigens: de verfilming van 'Onder professo
ren', 'Nooit meer slapen' en 'De donkere kamer
van Damocles' staat voor de deur. Het zullen in
ternationale projecten worden. Zoveel is inmid
dels al zeker.
Theater De Balie, Amsterdam, 29 september
t/m 1 oktober Willem Frederik Hermans Festi
val. Informatie: 020-5535151 of www.balie.nl.
Musical over jonge mensen aan onderkant van de maatschappij
'Wat er ook gebeurt, het le
ven is de moeite waard'.
Dat is de boodschap van
de musical 'Rent', die op 3
oktober in Amsterdam zijn
Nederlandse première be
leeft. Een musical over
'jonge mensen die overle
ven aan de onderkant van
de maatschappij', een
voorstelling waarin regis
seur Ivo van Hove voor het
eerst poogt sentiment te
tonen. „Echt sentiment."
amsterdam hans visser
De musical 'Rent' werd na de
wereldpremière in 1996 al snel
een hype. 'Rent' was dan ook
een dynamische show, die aan
sloot bij het gevoel dat bij jonge
New Yorkers was gaan heersen,
dat hun stad de verloedering te
boven leek te komen. Want uit
gerekend in het verpauperde
deel van Broadway droeg 'Rent'
avond aan avond, gesteund
door stevige popmuziek, de
boodschap uit dat de wereld
nog toekomst heeft. Die show is
nu ook in Nederland te zien in
een totaal nieuwe aanpak van
Ivo van Hove, de bejubelde lei
der van het Zuidelijk Toneel.
„Nog voor de première op
Broadway, toen de voorstelling
nog als workshop werd ge
speeld, was 'Rent' voor mij een
overtuigende voorstelling", ver
telt hij. „'Rent' was rauw, door
brak alle conventies van de be
staande musical, maar had toch
een enorme kracht. Want 'Rent'
slaagt erin hedendaagse the
ma's als zinloos geweld, agres
sie, daklozen en aids voor ie
dereen herkenbaar aan de orde
te stellen en laat zien hoe kun
stenaars in die positie moeten
kiezen."
'Rent' ontstond begin jaren
negentig. Jonathan Larson, die
in 'The Big Apple' als theater
maker het leven van een bohé
mien was gaan leiden, ontwik
kelde daar het idee voor een
musical die het genre zou moe
ten vernieuwen. „'Rent' is, net
als 'Hair' in de jaren zestig, niet
te vergelijken met de reguliere
musicals. Meestal gaan die over
Ivo van Hove: „In 'Rent' zie je jonge mensen voor wie deze hel op aarde wel degelijk toekomst heeft."
twee of drie personages, hier
draait het om acht mensen met
een eigen verhaal. En anders
dan 'Miss Saigon', dat dicht bij
de opera staat, is 'Rent' veel
meer popmuziek. Een reeks van
songs waarmee je sterke scènes
kunt laten zien."
Het verhaal baseerde Larson
op het gegeven van Puccini's
een eeuw eerder geschreven
opera 'La Bohème': jonge kun
stenaars die, hoewel ze met het
leven in de knoop raken, toch
overleven. Als decor koos hij de
wijk East Village. Daar ook vond
Larson ih 1992 het theater waar
hij door middel van een work
shop het publiek met 'Rent' liet
kennismaken. Onder hen ook
Ivo van Hove: „Het is een ei
gentijds tijdsbeeld van de grote
stad. Een verhaal over twijfelen
de Hamiets, op zoek naar het
vuur. Ondanks alles is dit geen
verhaal over een depressieve
generatie. Integendeel."
„In 'Rent' zie je jonge men
sen voor wie deze hel op aarde
wel degelijk toekomst heeft. Lo
gisch, als iemand is overleden
plegen wij toch ook niet collec
tief zelfmoord? Het leven gaat
toch door? Mensen van rond de
twintig hebben het met het pes
simisme van de vorige genera
tie wel gehad. Die hebben weer
behoefte aan sentiment. Dus
geen romantiek, want roman
tiek is destructief. Jammer ge
noeg is sentiment een bevlekt
begrip. Maar met 'Rent' wil ik
dat woord zijn ware betekenis
teruggeven. Daarom is 'Rent'
voor mij nu zo belangrijk, want
voor het eerst probeer ik senti
menteel theater te maken, zon
der dat het kitsch wordt."
„Het is dus mijn eigen visie
op 'Rent'. Joop van den Ende,
de producent, geeft mij daar
voor alle ruimte. Dat betekent
dat 'Rent' minder realistisch zal
zijn, zoals ze dat in Amerika ge
wend zijn. Wel theatraler, dat
past beter bij onze Europese
cultuur. Neem Mare, een van
de hoofdpersonen: in de voor
stelling is hij bezig een film te
maken. In New York wordt daar
weinig mee gedaan, maar bij
ons is dat een heel belangrijk
element. In deze Nederlandse
versie zal dus alles anders zijn."
Anders dan bij een regulier
toneelgezelschap, zoals het Zui
delijk Toneel, waar hij heeft te
maken met pure toneelacteurs,
regisseert Van Hove voor 'Rent'
een groep spelers met uiteenlo
pende achtergronden en erva
ring, onder wie Nurlaila Karim
foto gpd/phil nijhuis
en Jim de Groot. „Er zijn er
zelfs bij die debuteren. In het
begin verliep de samenwerking
wat lastig. Ze keken naar mij als
was ik de allereerste trein die ze
ooit zagen. Stelden zich passief
op met een houding van 'vertel
het me maar'. Maar nu komen
ze zélf met ideeën. Op mijn
beurt heb ik geleerd met hun
manier van repeteren om te
gaan. Ze vormden al snel een
hechte groep waarin iedereen
elkaar helpt. Ook de understu
dies, de eventuele invallers, zijn
overal bij betrokken. Voor me
nigeen worden er hier grenzen
verlegd."
'Rent', première 3 oktober,
Stadsschouwburg Amsterdam.
Daarna tournee door het land;
24 t/m 26 april 2001 in de
Leidse Schouwburg.
muziek recensie
lidy van der spek
'East meets West': jong Japans en Neder
lands toptalent. Alexander Scholtes, pia
no, Yuki Koyama, fluit, Cathelijne Noor-
land, piano, Saskia Plagge, cello, Hiroe
Morikawa, koto, Izhar Elias, gitaar, Rei
Kuroda, viool en Mai Igata, piano. Ge
hoord 15/9, Groene Kerkje, Oegstgeest.
Wét een talent, en wat een 'sa
menspel' tussen hersens en
handen! Vier jonge Japanse
toptalenten op tournee met vier
laureaten van het Prinses Chris
tina Concours doen Oegstgeest
aan. Onder het motto 'East
meets West' vertonen deze acht
jonge musici hun kunsten, ie
der op hun eigen instrument:
piano, viool, cello, fluit, gitaar
en koto.
In kimono komt een piep
klein meisje aandribbelen,
buigt diep en eerbiedig over
haar instrument, om eer te be
tonen. Maar dan begint Hiroe
Morikawa te spelen, vol kracht,
felheid en elegantie. Trefzeker,
met drie puntige vingerhoedjes
aan de rechterhand bespeelt zij
haar instrument. Haar kracht
en waanzinnig snelle repete
rende bewegingen vragen zo
jong als ze is (15) om de moder
ne ziekte RSI (repetitive strain
injury). Dit instrument en als
het even kan deze uitvoerende
musicus zou vaker in Neder
land gehoord moeten worden.
Als je Saskia Plagge cello hoort
spelen, met groot gemak krach
tig en feilloos de snaren ziet in
drukken, Schumann laat zingen
en recht doet, dan zie je ze al
naast Quirine Viersen op de
grote podia verschijnen. Deli
caat, intens en bijzonder muzi
kaal bespeelt Izhar Elias zijn gi
taar. Elias is een puur klassiek
gitarist en geeft Giuliani's Varia
ties op een thema van Handel
een zeldzaam spiritueel tintje.
Als perfect begeleider van de
diverse instrumenten speelt Ca
thelijne Noorland uiteenlopen
de pianopartijen. De Benjamin
van het stel, de 14-jarige Yuki
Koyama, fluit en flitst de sterren
van de hemel. Zijn toon is reus
achtig. Tot slot speelt dit achttal
als octet in volmaakte harmo
nie arrangementen op het Ne
derlandse liedje 'In Den Haag
daar woont een graaf van Bob
Zimmerman en een traditioneel
Japans volksliedje. Alsof ze alle
acht uit één nest afkomstig zijn.
mmissie onderzoekt
olgen muziekadviezen
i Raad voor Cultuur
zeer waarschijnlijk een commissie die de
|en gaat onderzoeken van de adviezen van
iziekafdeling van de Raad voor Cultuur. Die
ten voorzien in de opheffing van drie orkes-
De staatssecretaris van cultuur, Van der
zou van plan zijn het voorstel daartoe van
id zelf te volgen.
is nu ook door de directie van het Noord -
ds Philharmonisch Orkest uit betrouwbare
vernomen. Het departement spreekt het
vgen. Het orkest dat in zijn voortbestaan
bedreigd, wil mede daarom nu een „volle
eroverweging" van de omstreden adviezen
Ie Raad. „De adviezen zijn slecht onder-
Een andere reden is dat de Raad ook ge
beft dat er meer geld nodig is voor de kun-
(ovendien stelde het adviesorgaan al dat er
(tijd is voor beoordeling en onderzoek naar
'olgen.
orkest begrijpt niet waarom er in deze tij-
an overvloed zo schraperig wordt gedaan,
dergelijke kaalslag is niet eerder vertoond,
e uitvoering van het advies van de Raad,
van drie orkesten, leidt tot een koude
Twee- tot driehonderd beroepsmusici
op straat te staan, waardoor circa 400.000
kers verweesd achterblijven."
leiden De stichting Tegen-Beeld is alweer aan het 75ste muurgedicht toe. Een muur van een flat aan de Kiekendiefhorst in
de Slaaghwijk is opgesierd met het gedicht 'Een avond op het land' van de Leidse dichter, schrijver en journalist Cees van
Hoore. foto hielco kuipers
caroline van overbeeke
Kerken en kunst: geen alledaagse maar ook geen
ongewone combinatie. Schilderijen van oude
meesters die we tot onze topstukken rekenen,
hebben vaak een bijbelse afbeelding als onder
werp. Dit najaar willen de kerken waaronder de
Pauluskerk in Oegstgeest, die oude relatie een
nieuwe impuls geven met het project 'Inkeer'.
Kunstenaars worden uitgenodigd hun visie te ge
ven op de betekenis van dit woord.
Inkeer betekent berouw of bezinning, maar
ook: zijn intrek nemen, of een bocht in de weg.
Het doet denken aan kloosters en kerkjes, stilte,
rust en regelmaat. Én aan beweging, verandering
en vernieuwing. Wat remt ons af, wat brengt een
rimpeling teweeg in ons grenzeloze vertrouwen
in een maakbare samenleving, wat ontlokt ons
tranen? Op die vragen zoeken kerk en kunstenaar
antwoord.
In de Pauluskerk aan de Warmonderweg 2 in
Oegstgeest haalt kunstenaar Gerrit Terpstra een
harmonium - symbool van protestants Neder
land in de jaren vijftig - uit elkaar en bouwt met
de onderdelen een nieuw instrument. Hiermee
kan de bezoeker de eerste twee regels van psalm
42 spelen: 'Het hijgend hert der jacht ontkomen'.
Terpstra: „Sommige (geloofs)elementen uit de
samenleving gaan in de loop van de tijd verloren,
terwijl je andere nieuw leven kunt inblazen."
„De gezelligheid van het samen zingen en spe
len rond het harmonium in de zondagse kamer is
een herinnering uit vervlogen tijden. Met het de
monteren van een harmonium wil ik symbolise
ren dat ook aan die periode een definitief einde is
gekomen. Het instrument wordt nu alleen nog
als instrument en/of museumstuk gewaardeerd.
De onderdelen die ooit met zorg zijn samenge
steld tot een instrument dat 'tongen' in beweging
bracht, liggen nu in al hun naaktheid op tafel.
Hiermee maak ik een nieuw instrument."
Tijdens de dienst van morgen om 9.45 uur zal
de kunstenaar dat in de Pauluskerk demonstre
ren. Terpstra vertelt zaterdagmiddag 30 septem
ber om 15.30 uur over zijn werk, acteur Henk van
Ulsen draagt voor en Martijn Mansvelder speelt
cello.
Behalve in Oegstgeest openen nog 30 kerken
hun deuren voor de expositie rond het thema. Ze
laten beelden en installaties zien, foto's en schil
derijen. Ook verschijnt er een boek met alle
kunstwerken. Bezoekers kunnen hun ervaringen
verwerken in een gedicht, essay of verslag. Voor
de beste bijdrage is een prijs van 1000 gulden be
schikbaar.
