m
Gezondheid
Klinisch vrijen in de scanner
De laatste loodjes Hernia: opereren of afwachten?
Dyslexie
Rivierblindheid
Boezemfibrilleren
Hyperactief
Extra eiwit versterkt afwee l
u
MAANDAG 27 DECEMBER 1999
JD A
Met het toenemen ran tie feestvreugde tegen het einde van het
jaar wordt het stiller in de wachtkamer. Maar steevast ver
schijnen op mijn spreekuur de patiënten die me het meest no
dig hebben, of die me door omstandigheden niet kunnen mis
sen. Mevrouw Van Buren is de eerste.
,,Het was geen gemakkelijk jaar", zegt ze. We hadden zo goe
de hoop voor mijn oudste zoon. Hij is pas tweeënveertig jaar.
In februari werd er bloed in zijn urine gevonden, dat hoorde
met. zei de huisarts, die hem doorverwees naar de uroloog.
Waar we al bang voor waren kwam uit: kwaadaardige polie
pen in zijn blaas, die waren gaan bloeden.
..De specialist heeft hem geopereerd, het leek een goed geslaag
de operatie, mijn zoon knapte op. Toen hij voor controle te
rugkwam. stelden ze hem voor zich voorde tweede keer te la
ten opereren: dan was alles voorgoed genezen. Maar tijdens de
operatie ontdekte de uroloog, dat het niet mogelijk was de tu
mor volledig te verwijderen. Mijn zoon werd vroeger wakker
dan gepland en hij begreep het direct: dit was foute zaak.
..Mijn man en ik zijn naar het ziekenhuis gegaan. Zijn vrouw
kivam wat later, want ze moest eerst wat voor de kinderen re-
Ïelen Wij hebben metz'n drieën aan zijn bed gehuild. Geluk-
ig hebben we een goede band. We hebben elkaar beloofd van
elke dag alles te maken wat er van te maken valt. Thuis zoch
ten we steun bij elkaar. En Wim. mijn zoon. slaat zich er tot
nog toe geweldig doorheen. Maar denken aan de toekomst is
niet meer mogelijk, we leven van dag tot dag.
Er loopt een stille traan over haar wang. We zwijgen samen.
..Hoe vindt u kracht, juist in deze tijd van het jaar?"
Ze vertelt van de buren, die Wim nog als kleine jongen gekend
hebben. Ze komen op onverwachte momenten even aan om
bij te praten. Een vriendin bracht een kerstster. 'Lichtje in de
duisternis', zei ze.
De komende weken gaan ze samen tegemoet. ..Het is wonder
lijk, hoe je leert genieten van kleine dingen", besluit mevrouw
van Buren. Ik meet haar bloeddruk, die door de omstandighe
den niet optimaal is. Ze wenst me prettige dagen. Tot in het
nieuwe jaar!
Na haar komt Leon. Hij komt uit Aruba, is tijdelijk hier. ,,Bij
ons schijnt de zon", zegt hij. „Door alle kou en de nattigheid
heb ik een zware verkoudheid opgelopen. Heeft u een paar
denmiddel? Ik vlieg volgende week naar huis. en kom pas na
tivee weken terug.
Paardenmiddelen zijn een droombeeld voor elke dokter. Ik
zou het maar wat heerlijk vinden zulke middelen voorhanden
te hebben, maar helaas... Leon moet uitzieken, met neusdrup
pels en extra vitaminen: de zon in Aruba doet hopelijk de rest.
Leon neemt snuffend afscheid, toch opgewekt bij het vooruit
zicht dadelijk samen met zijn familie aan tafel te zitten.
Dat geldt niet voor meneer Van Veen. Hij heeft zijn vrouw ver
loren. dit jaar. Zijn enige zoon heeft hem verteld er helemaal
aan toe te zijn deze eeuwwisseling in Afrika door te brengen
met zijn nieuwe vriendin. 'Pa', had hij gezegd, 'je redt je toch
wel hè?'
Meneer Van Veen woont in de seniorenflat die hij een paar
jaar geleden met zijn vrouw betrok. Eind december worden er
kleine festiviteiten georganiseerd, vertelt hij. Er komt een koor
zingen, en er wordt tussen kerst en oud en nieuw een gemeen
schappelijke maaltijd georganiseerd. „Ik vind het niet erg al
leen te zijn. mijn vrouw is toch in gedachten bij me. Ik heb
haar beloofd er wat van te maken en eigenlijk ben ik er trots
op dat me dat lukt. Ze hield van orchideeën en daarom koop
ik regelmatig een bloeiende orchidee, die ik bij haar foto zet.
Ik heb zelfs een beetje versiering in de kamer, en met een paar
mooie cd's red ik me wel.
Hij ziet er rustig en zelfverzekerd uit. Het is merkbaar dat hij
zich niet alleen voelt. Ook aan hem vraag ik waar hij deze da
gen zijn kracht uit put. Zijn vrouw en hij hebben haar nade
rende einde zien aankomen en in die tijd veel met elkaar ge
sproken. Samen hebben ze hun dierbare herinneringen vorm
gegeven in een prachtig plakboek. Oude foto's, recente brie
ven. een theezakje van de gelegenheid waar ze voor het laatst
samen geluncht hebben - allemaal kleine,
lieve dingen. Dat boek is goud waard.
Zijn vrouw had ook een paar briefjes in het
boek gedaan voor als hij zich alleen zou voe
len. „Het laatste briefje heb ik bewaard voor
de komende weken zegt meneer Van Veen.
Van mij heeft hij niets nodig, alleen een
praatje aan het eind van het jaar.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Verdwijnt een hernia vanzelf of
is een operatie noodzakelijk?
Dat is de vraag die de medische
wereld momenteel bezig houdt.
De Gezondheidsraad adviseer
de onlangs minister Borst van
volksgezondheid herniaopera
ties in ons land te minderen.
Onderzoek in het Academisch
Ziekenhuis Maastricht heeft
uitgewezen dat opereren lang
niet altijd wenselijk is en bed-
rust niet baat. Patiënten met
een hernia genezen ook vaak
vanzelf, zodat de behandeling
kan bestaan uit pijnbestrijding
en gesprekken. Zonder medisch
ingrijpen zouden zeven van de
tien patiënten na enige maan
den tot een jaar geen klachten
meer hebben. Hemiapatiënten
die twee weken volstrekte bed-
rust hielden, waren er niet beter
aan toe dan mensen die op de
been bleven.
De boodschap van de Gezond
heidsraad is duidelijk: artsen en
fysiotherapeuten moeten men
sen met rugklachten als gevolg
van een afwijking van de rug-
genwervelkolom vooral motive
ren om zoveel mogelijk door te
gaan met hun dagelijkse activi
teiten en tussentijds de pijn
met medicijnen bestrijden. Pas
als de aandoening niet ver
dwijnt, zou de neurochirurg in
geschakeld moeten worden.
Hernia is een afwijking van de
tussenwervelschijf die aan de
rugzijde is gaan uitpuilen of ge
scheurd is. De uitpuiling kan
tegen een zenuw aandrukken
en dit veroorzaakt rugpijn die
kan uitstralen in een been. De
oorzaken van hernia zijn heel
verschillend. Een verzwakte
aanleg en langdurige overbelas
ting komen het meeste voor.
Vooral mensen tussen de 30 en
40 jaar hebben er last van.
Het advies van de Gezond
heidsraad staat haaks op de
medische ontwikkelingen van
de afgelopen decennia. Sinds
de eerste herniaoperatie in 1934
is de ingreep in Nederland in
geburgerd. Volgens de Gezond
heidsraad meer dan elders in
de Westerse wereld. Vorig jaar
zijn een kleine 13.000 mensen
aan deze rugaandoening ge
opereerd. Dat is 64 procent van
de ruim 20.000 mensen die
voor een hernia in een zieken
huis zijn opgenomen. In een
goed georganiseerd ziekenhuis
worden zo'n zes operaties per
dag uitgevoerd. Met een gemid
deld prijskaartje van 8.500 gul
den per ingreep, inclusief de
kosten van behandelaars en
tien dagen ziekenhuis.
Moeten herniapatiënten nu
wachten op verlammingsver
schijnselen. als een 'klapvoet',
en wekenlang met onhoudbare
pijn rond lopen? In de praktijk
gaat het er wat genuanceerder
aan toe, zegt neurochirurg W.
Slooff van het Academisch Zie
kenhuis Utrecht. „Het is zeker
Hernia
uitpuilende
tussenwervelschijf
niet zo dat hemiapatiënten nu
standaard geopereerd worden.
Wij weten dat een deel van de
mensen via de natuurlijke weg
herstelt. Maar hoe lang de pe
riode van afwachten duurt, is
afhankelijk van de pijn en de
uitvalverschijnselen.
De kunst is volgens Slooff voor
al om een goede diagnose en
indicatie te stellen: „Iemand
met een acute hernia kan bij
voorbeeld incontinent worden.
Dan is het zaak om met spoed
te opereren, anders blijft de
blaas maandenlang gestoord.
Hetzelfde geldt voor iemand die
ondraaglijke pijn lijdt of wan
neer er andere complicaties
dreigen. Uitstel van een opera
tie moet verantwoord zijn."
Hetzelfde geldt voor bedrust.
Slooff: „Mocht bedrust raad
zaam zijn, dan is het nog de
vraag op welke manier dat
moet gebeuren. Recent onder
zoek in Maastricht heeft uitge
wezen dat twee weken plat op
bed liggen hetzelfde resultaat
geeft als een gematigde bed
rust."
Dat betekent eveneens een aan-
Over de hele wereld vrijen mensen,
maar in Groningen doen ze het ook in
een MRI-scanner. Onderzoekers van de
Rijksuniversiteit Groningen hebben als
eersten ter wereld via magnetische reso
nantietechnieken opnamen gemaakt
van de geslachtsgemeenschap en de
anatomische veranderingen tijdens de
seksuele opwinding van de vrouw.
„Grensverleggend en taboedoorbre
kend", noemt dr.W. Weijmar Schultz,
als gynaecoloog/seksuoloog NWS ver
bonden aan het Academisch Ziekenhuis
Groningen, het onderzoek. Het artikel
erover verschijnt in het kerstnummer
van het British Medical lournal.
De eerste aanzet tot het onderzoek vond
al begin jaren negentig plaats. Het was
een uitvloeisel van een idee van Pek van
Andel, werkzaam op het laboratorium
voor celbiologie en elektronenmicrosco-
pie van de RUG. Hij vroeg zich af hoe
het nu feitelijk anatomisch met de ge
slachtsdaad zat en of de coïtus niet met
behulp van MRI in beeld kon worden
gebracht. Met deze beeldvormende
techniek zijn vooral weke delen - als
spieren, bloedvaten ezenuwen - goed
zie' baar te maken.
Weijmar Schultz: „Eerst moest er beeld-
technisch het een en ander worden uit
gedokterd. Aanvankelijk zouden paren
54 seconden stil moeten liggen voor een
MRI-opname. We hebben dat met nieu
we apparatuur terug kunnen brengen
naar 12 seconden. Bovendien moest de
opening van het MRI-apparaat worden
vergroot, want er moesten toch twee
mensen in kunnen. Uiteindelijk werd
dat een doorsnede van 50 cm. Eind 1995
wisten we - mede door de intensieve
medewerking van de eerste vrijwilligster
-. dat het onderzoek in principe moge
lijk was."
Roodgloeiend stond toen de telefoon op
het Academisch Ziekenhuis, toen meer
vrijwilligers voor het onderzoek werden
gevraagd. Tenslotte bleven er acht paren
plus drie vrouwen over. in leeftijd varië
rend van 20 tot 40 jaar. afkomstig uit alle
delen van het land.
De vrijwilligers moesten er wel wat voor
over hebben. De opnamen vonden
plaats in een kille ziekenhuisruimte, die
weliswaar volledig was geblindeerd -
contact met de onderzoekers werd on
derhouden via de intercom -, maar toch
weinig romantisch kon worden ge
noemd. Bovendien gaf de opening in de
MRI-scanner niet al te veel bewegings
ruimte. In totaal werden er 13 experi
menten uitgevoerd.
Vooral de mannen hadden er moeite
mee. Bij (bijna) elk experiment moest de
vrouw eerst op haar rug in de MRI-scan
ner gaan liggen en werd de eerste opna
me gemaakt. Vervolgens kwam de man
met een erectie op haar liggen, en pene
treerde haar. Tijdens de geslachtsge
meenschap moest het paar twaalf se
conden stil liggen voor de volgende op
name. Vervolgens trok de man zich te
rug, klom uit het apparaat en de vrouw
stimuleerde haar clitoris tot ze bijna een
orgasme had, gaf dat aan via de inter
com. waarna de derde opname werd ge
maakt. Dc vierde en laatste opname
vond 20 minuten na het orgasme van de
\touw plaats.
Weijmar Schultz is zeer te spreken over
de gemaakte opnamen. Vooral over die
van de laatste twee jaar. „De mannelijke
proefpersonen hadden in de weinig ero
tische omgeving en door het lawaai van
het apparaat nogal wat moeite om hun
erectie vol te houden. Sinds 1998, toen
Viagra op de markt kwam. ging dat aan
zienlijk beter. Uit die laatste experimen
ten zijn ook de mooiste opnamen ver
kregen."
Is het inderdaad zo dat de penis de
vrouw horizontaal penetreert en dat bij
de vrouw tijdens de seksuele opwinding
de baarmoeder iets hoger komt te lig
gen, misschien wel 50 tot 100 procent in
omvang toeneemt en kantelt, zoals in
1966 de beroemde seksuologen Masters
en Johnson uit hun onderzoek hadden
geconcludeerd? Nee, blijkt uit het Gro
ningse onderzoek. „Uit het onderzoek
tijdens de geslachtsgemeenschap in de
missionaris-houding' is gebleken, dat
de penis onder het schaambeen van de
vrouw door een hoek van 120 graden
maakt met de wortel van de penis en
qua vorm als een boemerang in de vagi
na ligt, vrijwel parallel aan de ruggen
graat van de vrouw. De penis penetreert
de vrouw veel vertikaler dan steeds werd
gedacht."
Overigens blijkt een derde van de penis
in erectie zich in het lichaam van de
man te bevinden. „Wat je van een stijve
penis ziet, is slechts het uitwendige
tweederde deel. De volledige penis in
erectie is gemiddeld zo'n 22 cm lang."
De onderzoekers wilden niet alleen we
ten, hoe de coïtus anatomisch in elkaar
stak, maar ook wat er bij de vrouw ge
beurde, wanneer ze seksueel opgewon
den raakte (via masturbatie) en een org
asme kreeg. De MRI-opnamen laten
zien, dat tijdens seksuele opwinding de -
gevoelige - voorste wand van de vagina
langer wordt en dat de baarmoeder om
hoog gaat. Maar in tegenstelling tot de
bestaande theorieën neemt de baar
moeder niet in omvang toe en kantelt ze
ook niet.
„De leerboeken moeten herschreven
worden", zegt Weijmar Schultz. Over
het klinische belang van het onderzoek
valt volgens hem nog niet veel te zeggen.
„Ons doel was er achter te komen of het
technisch mogelijk was de geslachtsge
meenschap goed in beeld te brengen en
te weten hoe de vork daarbij nu werke
lijk in de steel zat." Maar het gaat nog
steeds om overzichtsopnamen.
„Hopelijk kunnen we in de toekomst
redactie margot klompmaker en saskia stoeunga
CD
Driekwart van de mensen met dyslexie (woordblindheid)
ben problemen op hun werk. Behalve moeite met lezen ei
schrijven komen ook faalangst en concentratiemoeilijkhei
voor. Werkgevers zijn vaak niet op de hoogte van de handi (*m0
van hun werknemer. Bijna de helft van de mensen zwijgt
ver over. Maar werkgevers die wèl zijn ingelicht kunnen vi
doen aan een beter werkklimaat. Dit staat in het rapport 'I
beidssituatie van dyslectische volwassenen' van de Weten
schapswinkel Sociale Wetenschappen van de Universiteit
Utrecht. Ruim 350 mensen met dyslexie waren bij het ond
zoek betrokken. De meerderheid van de deelnemers was t
den met hun baan. Toch kampte driekwart van hen met p
men. Het rapport bepleit meer kennis van dyslexie en het
stellen van een jobcoach, om de betrokken werknemer tel
leiden. Meer informatie: Wetenschapswinkel 030 - 253 46iy|ie
is ook een publieksbrochure over werken met dyslexie ver
baar bij de Vereniging Woortblind: 030 - 228 1556.
NOS
Ker;
Mol
gels
It's;
Eng
Een
niet
een
zers
Alle
Gev
Am
Wat helpt bij een hernia? Opereren of afwachten, bedrust en eventueel fysiotherapeutische hulp? Deskundi
gen zijn het er niet over eens. foto archief
zienlijke besparing van zieken
huiskosten. Want herniapatiën
ten kunnen die periode ook
thuis doorbrengen. Daarvoor in
de plaats komen de kosten van
begeleiding van een huisarts en
thuishulp die dan wel noodza
kelijk zijn.
Aan de andere kant worden
Slooff en zijn collega's ook ge
confronteerd met herniapatiën
ten die zo gauw mogelijk weer
aan het werk willen: „Mensen
verwachten tegenwoordig dat
zij direct beter gemaakt kunnen
worden. Ook al door de grote
druk van hun werkgevers die
voor werknemers in de ziekte
wet fors moeten betalen."
De Nederlandse Vereniging van
Rugpatiënten De Wervelkolom
in Zetten ziet weinig in het
nieuwe concept van de Ge
zondheidsraad, zegt voorzitter
N. Stenvers: „Zonder operatie
beter worden is het meest idea
le. Maar wij geloven daar niet
in. Mensen met een hernia bar
sten van de pijn. Die willen
geen maanden wachten, wan
neer een goede chirurg wonde
ren kan doen."
Pijnbestrijding is geen alterna
tief, zegt Stenvers. „Dat bewe
ren artsen wel. Maar injecties of
pillen helpen echt niet voor
honderd procent, zelfs nog niet
eens voor de helft. Hoe vaak
bellen mensen ons niet wanho
pig op? Dan vergaan ze van de
zenuwpijn en geen arts wil ope
reren. Dat is nu de praktijk."
helma van den berg
Door een effectieve bestrijding
wordt rivierblindheid lang
zaam maar zeker terugge
drongen. Organisaties hopen
dat de ziekte binnen tien jaar
nagenoeg is verdwenen. Dat
maakten zij onlangs bekend
op een conferentie. Rivier-
blindheid wordt veroorzaakt
door de beet van een vliegen-
soort die zich bij rivieren op
houdt. De ziekte geeft ernstige
huidklachten en beschadiging
van de ogen, waardoor ie
mand uiteindelijk blind kan
worden. Meer dan 100 mil
joen mensen in 35 landen,
vooral Afrika en Midden-Ame-
j rika, lopen de kans om de
I ziekte te krijgen. Ongeveer 18
miljoen mensen zijn al geïn-
fecteerd, waarvan bij zo'n
800.000 mensen het gezichts
vermogen is aangetast en naar
Mai
Eer
Wil
Far
in J
zoe
der
Pre
Gel
schatting 270.000 mense
blind zijn. De goede resu
bij de bestrijding van de
komen mede door de int
ductie van het geneesmii
Mectizan, dat gratis ter b
schikking wordt gesteld
fabrikant Merck, Sharp
Dohme. Een of twee tabl
per jaar zijn genoeg om
ziekte een halt toe te roe
Door de eenvoudige toe
sing kan het middel ook
meest afgelegen gebiede
worden gebruikt. Inmidc
gebruiken jaarlijks meer
25 miljoen mensen Meet
De ziekte wordt wereldvv
bestreden door een groo
werk van samenwerkenc
stanties, waaronder Vere
Naties en WHO, en overl
den.
Spt
tati
no:
Nel
Acl
Nal
Qu
bel
wa
afg
loe
ser
Vir
Me
de
Boezemfibrilleren - een onregelmatig kloppend hart -is ee
derschat probleem. Ziekenhuizen Zouden patiënten onmi
lijk moeten behandelen en niet, zoals nu vaak gebeurt, eer
twee maanden op een wachtijst plaatsen. Dat is de conclu
van drs. R.G. Tieleman uit een onderzoek waarop hij onlai
aan de Rijksuniversiteit Groningen is gepromoveerd. Uit zi
onderzoek blijkt dat boezemfibrilleren het beste meteen bi Eu
deld kan worden. Na verloop van tijd raakt het hartweefse
aangetast, dat de stoornis sneller terugkomt. Huisartsen oi
schatten de ernst van de aandoening, waaraan ongeveer
150.000 Nederlanders lijden. Volgens Tieleman komt dat o
boezemfibrilleren vaak voorkomt en niet direct dodelijk is.
I meeste huisartsen geven digoxine, dat volgens Tieleman w
helpt tegen fibrilleren, maar het weefsel aantast. Hij geeft
voorkeur aan verapamil, dat aantasting van het weefsel jui
gengaat. Hij adviseert huisartsen onmiddelijk na het const
ren van de aandoening antistollingtabletten voor te schrijv
j omdat zich bloedstolsels kunnen vormen, die de kans op
beroerte verhogen. Bij boezemfibrilleren is de activatie vai
hart verstoord. Daardoor gaat het hart onregelmatig klopp
De patiënt kan dit voelen als hartkloppingen, een nerveus
pijnlijk gevoel op de borst of kortademigheid.
Niet alleen kinderen, maar
ook volwassenen kunnen hy
peractief zijn, oftewel lijden
aan ADHD (attention deficit
hyperactivity disorder). Ze le
ven chaotisch, kunnen zich
slecht concentreren, raken
snel uit balans en komen
steeds in problemen. Dat con
cludeert de stichting Korrela-
tie uit het toenemend aantal
gesprekken over de stoornis,
die bij de hulporganisatie bin
nenkomen. Volgens deskundi
gen heeft bijna de helft van de
betrokkenen ook op latere
leeftijd nog problemen. Men
sen met ADHD zijn erg druk,
onrustig, impulsief en explo
sief. „Ik ben een ongeleid pro-
jectiel", vertelde een beller.
„Ik vlieg alle kanten op." Ook
hebben ze "vaak last van de
pressieve gevoelens. Om
onrust te bestrijden gebr
betrokkenen niet zelden
hol, drugs, slaap- of kalm
de middelen. Een moede ,'r'
over haar zoon van 32 ja« js
„Zijn hele leven leunt hij
ons en op allerlei midde
nu vooral alcohol. Hij kar*1
zelfstandig leven." Volgei p(
Korrelatie is hulp wel dej 0_
mogelijk. Door het volgei
een aantal leefregels en h
nemen van medicijnen k j
nen veel problemen wor
opgelost of voorkomen. I
dicap is echter dat de sto
bij volwassenen veel mot
ker te herkennen is dan b
kinderen. De hulpverleni
zou daarvoor meer aandt j,
moeten hebben. Informa |r]
Korrelatie, tel. 0900 - 1451 e|
Onderzoek in het Academisch
Ziekenhuis in Groningen heeft
uitgewezen dat tijdens de ge
slachtsgemeenschap de penis van
de man niet recht in de vagina
van de vrouw gaat, maar in een
hoek van 120 graden, de vorm
van een boemerang. Dat is vol
gens de medische wereld een op
zienbarende constatering. Op de
ze tekening van Leonardo da Vin
ei uit 1493 is de traditionele op
vatting te zien: de penis recht in
de vagina.
ook meer gedetailleerde opna
men maken van de ejaculatie,
de G-plek bij de vrouw en de
anatomie van de clitoris."
henk hellema
Door schapen extra eiwitten te
voeren zijn er minder genees
middelen nodig, blijkt uit een
studie van Schotse onderzoe
kers. Robert Coop en medewer
kers van het Moredun-onder-
zoeksinstituut in Edinburgh
ontwikkelden een alternatieve
behandeling van worminfecties
bij schapen. Normaal krijgen de
dieren regelmatig medicijnen
die afrekenen met de parasie
ten in de maag.
De Schotse onderzoekers ont
dekten dat extra soja-eiwitten
bij jonge schapen het immuun
systeem versterkt. Hierdoor
kunnen de dieren op een na
tuurlijke manier zelf afrekenen
met de infecties.
In een gezond schaap wordt het
eiwit uit het normale dieet ge
bruikt voor de aanmaak van
o
I Ie
vlees, wol en melk. Echte p
door wormen geïnfecteei c]
gebruikt een deel van de
schikbare eiwitten voor h
Snel groeiende lammerer
zwangere ooien hebben
witten nodig voor groei
productie. Daarom blijft
nig over voor versterking
het immuunsysteem in
van infectie.
Veeteeltkundige Coop hei
aangetoond dat het afwei q
teem efficiënter werkt als
pen extra eiwitten krijgen
gediend. Boeren kunnen 'f
sis geneesmiddelen tegen r
sieten meer dan halveren
Coop. De Schotse veeteel rc
dige bestudeert nu of dez K
nieuwe aanpak ook opga.
melkkoeien.
:hl
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het
gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf".
Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee
het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1 Vogel; 5. hoofddeksel; 7. horizon. 8 tijdelijk gebruik; 9. gemalen schelpen;
11 aan alle kanten. 14 projectieplaatje; 16 deel v.e etmaal; 17. schaakstuk; 18. hof;
19 grondsoort; 20. laag; 22 vaartuig; 25. schrander; 27. klipgeit; 29 land in Europa;
30 nalatig; 31. vlek.
Verticaal: 2 Verdriet; 3 mannelijk dier; 4 motief; 6. bijbelse naam; 8. dierenverblijf;
9 kleefmiddel; 10. losse naad; 12. hoofddeksel; 13 sufferd; 15. eerlijk; 16. maand v.h. jaar;
19 tocht; 21. reukorgaan, 22. totaal; 23. zwerver; 24. stad in Frankrijk; 26. kleinste vinger;
28. ruim binnenwater
Oplossing van vrijdag
Honzontaal 1 Moment; 4 soepjurk. 6 nte; 8 toet; 9 slabakken
Verticaal: 1 Mis, 2. meest; 3 naja. 5 kiezen; 6. rijst; 7. erbij; 8. taks
