Éi A.
Onderzoek naar falend afweersysteem
Bij doe-het-zelftest ontbreekt vaak de nodige nuancering
Gezondheid
Taboe
Ouderen:
fitter door bewegen
Linolzuur tegen kankei
Kankerthera J
MAANDAG 20 DECEMBER 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOEIINGA 023
Onder het kopje 'De krant en het taboe op zelfdoding' is
door de hoofdredactie de ongeschreven regel om terughou
dend te zijn met het noemen van zelfmoord als doodsoor
zaak aan de kaak gesteld. 'Het is het taboe dat de terug
houdendheid heeft bepaald en de angst dat wie erover leest
zelf ook met de gedachten kan gaan spelenmeent de re
dactieraad.
Aan zelfmoord van bekende personen wordt wel aandacht
besteed, maar aan die van naamloze burgers tot nu toe
niet. Er is besloten voortaan ook de zelfmoord van niet pu
blieke personen anoniem maar zonder details te vermel
den. Het is de bedoeling om niet langer onvermeld te laten
dat de oorzaak van een stremming van het treinverkeer het
gevolg was van een suïcide op het baanvak.
De terughoudendheid om in onze samenleving over zelf
moord te praten is een primitieve manier om de dreiging
die van buiten komt te bezweren en de 'besmettelijkheid'
van zelfmoord tegen te gaan. Het kan dus worden opgevat
als een vorm van bescherming. Ik vroeg mij af wat de ge
volgen van de nieuwe openheid over dit ondenverp zouden
kunnen zijn.
Zelfmoord, dat is bekend, kan besmettelijk zijn. Na de zelf
moord van Kurt Cobain, de bewonderde rockzanger van
Nirvana, ontstond onderzijn wanhopig verdrietige fans
een golf van suïcides. Na de publicatie van 'Het lijden van
de jonge Werther' van Goethe in 1774 schijnt een soortgelij
ke suïcidegolf over Duitsland getrokken te zijn.
Ook op afdelingen van psychiatrische ziekenhuizen komt
het voor dat een aantal patiënten kort achter elkaar of te
gelijkertijd zelfmoord pleegt. Vaak blijkt later dat deze pa
tiënten hun zelfmoordplannen samen hebben beraamd en
elkaar als het ware hebben aangestoken. De een wilde bij
de ander niet achterblijven. Alsof er een element van com
petitie in zat. Ik heb zelfs meegemaakt dat een patiënte er
boos over was dat zij niet als eerste suïcide had gepleegd.
Om zulke epidemieën en kettingreacties te voorkomen is
het jarenlang de gewoonte geweest in het openbaar niet al
te veel over zelfmoord te spreken of erover te schrijven.
Is de kans groot dat het doorbreken van het taboe en pra
ten over zelfmoord het aantal suïcides doet toenemen? Uit
de genoemde i>oorbeelden blijkt dat een aantal personen de
zelfmoord van de door hun bewonderde personen kopieert.
De aandacht in de media voor zo n suïcide zal daarbij zon
der twijfel een rol spelen, want alleen iets dat bekend is kan
immers gekopieerd worden. De invloed van het geschreven
woord moet niet overdreven worden, want de suïcide van
een populair iemand als Kurt Corbain zou altijd bekend
zijn geworden. De vraag is dus of het bericht zelf of het ge
schreven ivoord het kopieergedrag uitlokt, of dat verre
gaande identificatie met de door suïcide overleden persoon
bepalend is.
Identificatie is een psychisch proces dat nodig is voor een
gezotide persoonlijke ontwikkeling. Het kind heeft een mo
del nodig waaraan het zich kan spiegelen, naar wiens
voorbeeld het zich kan vormen. Het probleem is dat ie
mand, een ouder, een leraar of een rockartiest niet altijd
het goede voorbeeld geeft, maar ook een verkeerd identifi
catieobject kan zijn en de karakterontwikkeling de verkeer
de kant op kan sturen.
Niemand weet het zeker, maar ik betwijfel of mensen die
foed in hun vel zitten door een bericht in de krant tot zo'n
opieerdaad overgaan. Tegelijkertijd kan ik mij goed voor
stellen dat zo'n bericht een labiel mens tot wanhoop brengt
en zich tot zelfmoord voelt gedreven.
Al met al geloof ik niet dat zwijgen bepaalde gedragingen
voorkomt of mensen beschermt tegen moeilijke situaties of
suïcidale gedachten en zelfmoord. 'Kinderen bescherm je
niet door ze bij de dood weg te houden', stond in deze krant
te lezen. Volwassenen ook niet. Het heeft geen zin praten
over de dood te vermijden, maar ik zou het zeer betreuren
als de nieuwe openheid en de berichtgeving, bijvoorbeeld
'Alweer de zesde suïcide dit jaar van pati
ent uit De Geestgronden in psychiatrische
ziekenhuizen een gevoel van onveiligheid
bij de mensen die daar in behandeling
zijn doet ontstaan. Daar is niemand bij
gebaat.
WOUTER VAN EW1JK,
psychiater
Vaccinaties tegen difterie, tetanus, polio, en bof, mazelen en rode hond zijn gebruikelijk in ons land. Het tu-
berculose-vaccin wordt niet standaard ingeënt foto gpd
Mogelijk verband te weinig infecties en ontstaan allergieën
Steeds meer kinderen in wes
terse landen ontwikkelen een
vorm van allergie. Factoren als
kleinere gezinnen, goede medi
sche voorzieningen en beter ge-
isoleerde huizen kunnen daar
bij een rol spelen. Vooral het
feit dat kinderen minder vaak
geconfronteerd worden met in
fecties is wellicht van invloed
op het ontstaan van een aller
gie. Het Emma Kinderzieken
huis ANC en het Wilhelmina
Kinderziekenhuis UMC gaan
dit onderzoeken.
'Indiaan' (Indirecte infectie al
lergie en astma neutraliserend)
heet het gezamenlijke project,
waarin wordt nagegaan hoe de
afweer van kinderen met een
verhoogde kans op astma, ec
zeem of hooikoorts reageert op
blootstelling aan een verzwakte
infectie, in dit geval het tuber-
culose-vaccin.
Over de precieze oorzaken van
het toenemend aantal allergie-
en onder kinderen tasten we
tenschappers nog in het duis
ter. Onlangs slaagden onder
zoekers erin een aantal genen
te identificeren die mogelijk
een rol spelen bij het ontstaan
van astma. Maar volgens AMC-
kinderlongenarts Maarten
Hoekstra valt daarmee slechts
een stukje van de puzzel op zijn
plaats. .Astma is een complexe
aandoening. Waarom krijgt het
ene kind het benauwd, terwijl
het andere voortdurend loopt
te niezen? We weten het niet."
Verstoord
Erfelijke aanleg speelt in elk ge
val een grote rol. Kinderen van
allergische ouders hebben een
verhoogde kans zelf ook een al
lergische ziekte te ontwikkelen
(atopische allergie). Hoekstra:
„We zien dat kinderen met een
zogeheten atopische constitutie
vaak verschillende stadia door
lopen. Het begint bijvoorbeeld
met eczeem, dat op peuterleef
tijd overgaat in problemen met
de luchtwegen. En als ze wat
ouder zijn, komen juist veel al
lergische reacties als hooikoorts
voor. Maar een echt vast ver
loop kent de ziekte niet. Ieder
kind reageert toch weer an
ders."
Gemeenschappelijk kenmerk
van alle kinderen met aanleg
voor astma is een overprikkel-
baarheid van het luchtweg
slijmvlies. Waarschijnlijk, stelt
Hoekstra, een kwestie van een
afwijkende afweer. „Daardoor
komt een cascade van reacties
op gang. Een sneeuwbaleffect
dat uiteindelijk resulteert in al
lergieën en ademhalingsproble
men."
Astmatische kinderen lijden
onder een verstoorde balans
tussen verschillende cellen die
bij de afweer betrokken zijn,
meent Trinette Steenhuis, arts-
onderzoeker in het AMC. „Het
gaat vooral om twee typen witte
bloedcellen, de T-helpercellen,
Thl en Th2. Enigszins gesimpli
ficeerd zou je kunnen zeggen
dat Thl-cellen zich vooral rich-,
ten op bepaalde infecties, ter
wijl Th2-cellen betrokken zijn
bij de strijd tegen bacteriën en
wormen."
„Maar daarnaast zorgen Th2-
cellen ook voor het op gang ko
men van een allergische reactie.
Het zijn dus niet alleen ziekte
bestrijders, maar ook 'allergie
bevorderaars'. Bij astmatische
kinderen zien we een overschot
aan Th2-cellen, of anders ge
zegd een tekort aan Thl-cellen.
De zaak is niet in evenwicht."
Ieder mens begint met een der
gelijke scheefgroei. In de baar
moeder overheersen de Th2-
cellen. Hoekstra: „Dat kan niet
anders. Als een embryo een
overschot aan Thl heeft, leidt
dat vrijwel altijd tot een
miskraam. Blijkbaar is een Th2-
klimaat noodzakelijk om te
overleven in de moederbuik.
Normaal gesproken komt in de
eerste levensjaren de aanmaak
van Thl-cellen op gang, net zo
lang tot beide soorten cellen
min of meer in evenwicht zijn."
De aanmaak van Thl-cellen
wordt gestimuleerd door infec
ties. Bij kinderen met een atopi
sche constitutie lukt die aan
maak van Thl-cellen kennelijk
niet. De vraag is: hebben deze
kinderen onvoldoende infecties
gehad, of zijn ze niet in staat
om adequaat op doorgemaakte
infecties te reageren? Die vraag
moet het Indiaan-project be
antwoorden.
Vaccin
De onderzoekers zijn nog op
zoek naar deelnemers aan het
project, dat in totaal vier jaar
zal duren. Men hoopt men 200
zwangere vrouwen en hun
partners te vinden die bereid
zijn mee te werken. Voorwaar
de voor deelname: een of beide
ouders heeft (hebben) last (of
last gehad) van allergische
klachten en het paar heeft nog
een kind die aan een allergische
aandoening lijdt.
Zes weken na de geboorte
wordt het deelnemende kind
gevaccineerd met het tubercu-
lose-vaccin of met een onwerk
zame oplossing van fysiolo
gisch zout. De reactie op het
vaccin wordt gemeten na vier
maanden, anderhalf en vier jaar
met een mantoux-test (een
prikje in de onderarm waarmee
de respons op het vaccin kan
worden vastgesteld). Verder is
er regelmatig lichamelijk en
bloedonderzoek.
Waarom is gekozen voor het tu-
berculose-vaccin (BCG)? Kin
derarts Hoekstra: „BCG is veilig.
Ook is het een vaccin waarvan
we weten dat het de aanmaak
van Thl -cellen sterk stimu
leert." Bovendien wordt het tu
berculose-vaccin niet meer
standaard in ons land ingeënt.
En dat is voor het onderzoek
van belang, omdat er ook een
controlegroep moet zijn. Die
bestaat uit kinderen die een
nepmiddel - fysiologisch zout -
krijgen toegediend.
Analyse van immuunsysteem,
longfunctie en het klachtenpa-
tron van beide groepen kan
wellicht nieuwe informatie op
leveren over het ontstaan en
verloop van allergische aandoe
ningen.
Een paar jaar geleden werden
de resultaten bekend van een
grote studie naar allergie en
astma bij Japanse kinderen. Al
lemaal waren ze ingeënt tegen
tuberculose. Maar naast de
groep die een duidelijke reactie
vertoonde op de vaccinatie, wa
ren er ook kinderen waarbij de
mantoux-huidtest negatief
bleef. Bij die groep kinderen
bleken meer allergische reacties
voor te komen. Hoekstra: „In
feite proberen we het immuun
systeem voor de gek te houden
door het als het ware aan een
kunstmatige infectie bloot te
stellen. Het Japanse onderzoek
laat zien dat sommige kinderen
daar wellicht niet voldoende op
zullen reageren. We kijken na
vier maanden naar de reactie
van de ingeënte kinderen op
het BCG-vaccin. Is de respons
afwezig dan zullen we nog
maals vaccineren. Maar ook
dan zijn we natuurlijk nog niet
verzekerd van een reactie van
het afweersysteem."
„Toch geeft het onderzoek ons
belangrijke informatie over de
ontwikkeling van het immuun
systeem en de longfunctie van
kinderen met een verhoogde
kans op een allergische aan
doening. Blijft na hervaccinatie,
de respons van het immuun
systeem opnieuw uit dan biedt
dat sterke aanwijzingen dat de
afweercellen blijkbaar niet ade
quaat kunnen reageren. Kan
het afweersysteem het echt niet
of heeft het te weinig uitdaging
gehad? Op die vraag krijgen we
straks wellicht eindelijk ant
woord."
(Wie zich wil aanmelden voor
het onderzoek kan contact op
nemen met mw. drs. Trinette
Steenhuis, arts-onderzoeker,
Emma Kinderziekenhuis AMC,
tel. 020 - 566 8936. Bron van dit
artikel: AMC-Magazine)
Met een combinatie van li
chaamsbeweging en voedings
middelen die rijk zijn aan vita
minen en mineralen blijven ou
deren een stuk fitter. Dat is de
uitkomst van de studie 'Fit op
leeftijd' van de Wageningen
Universiteit waaraan 161 fragie
le ouderen met een gemiddelde
leeftijd van 79 jaar deelnamen.
Bij het ouder worden wordt
men vanzelf minder actief. Veel
ouderen nemen een vooral zit
tende leefstijl aan. Daardoor
daalt het energieverbruik en
neemt de eetlust af. De echte
trek in maaltijden verdwijnt.
Dat gaat een tijd goed, maar
wanneer ouderen minder dan
1500 kilocalorieën per dag bin
nenkrijgen, ontstaat er gevaar
op tekorten aan diverse essenti-
ele voedingsstoffen waaronder
vitaminen en mineralen.
Verminderde lichamelijke acti
viteit en tekorten in de voeding
tasten op de duur het lichame
lijk functioneren aan. Dat kan
problemen opleveren bij alle
daagse dingen als wassen of
boodschappen doen. Het li
chaamsgewicht daalt, onder
andere doordat de spiermassa
afneemt nu de spieren minder
gebruikt worden. Het resultaat
is dat men nog minder fut heeft
om te bewegen, en zo komt een
ouder iemand in een negatieve
spiraal. Dit loopt uit op fc
teit, dat wil zeggen: je be
chamelijk zo verzwakt di
van verzorging door and I
afhankelijk bent gewordt
De onderzoekers uit Waj
gen bestudeerden het ef
meer bewegen en voedii
extra toegevoegde vitan
mineralen op het geestei
lichamelijk welbevinden
fragiele ouderen die al in
neerwaartse spiraal zate
werd getest in drie groep
groep ging alleen beweg
tweede groep kreeg allee
rijkte voeding en de dert
groep kreeg een combin
beide.
Uit het onderzoek blijkt i
vooral bewegen een gun
fect heeft op het behoud
spieren en trek in het et«
diverse tests komt naar'
dat het lichamelijk fiina
ren, de fitheid en de we(
tegen ziekten duidelijk
ren. Het effect is zelfs no
groter als daarbij ook no
de maaltijden extra vitat
en mineralen bevatten,
goede voeding zonder a
wegingsprogramma geel
verbetering van de fragie
atie.
INEKE VOLKERS
Boter met een verhoogd gehalte
linolzuur verkleint de kans op
borstkanker bij ratten. Dat mel
den onderzoekers van de Cor
nell universiteit in Ithaca, New
York. „Ons onderzoek bewijst
voor het eerst de beschermen
de werking van dierlijk linol
zuur. We kunnen ons voedsel
verbeteren door het natuurlijke
gehalte aan anti-carcinogenen
te verhogen", zegt zuiveldes-
kundige Dale Bauman.
Margarine verrijkt met linol
zuur kennen we al langer. Dit
meervoudig onverzadigd vet
zuur, goed voor hart- en bloed
vaten, is afkomstig van plant
aardige oliën, onder meer van
soja. Melk is van nature arm
aan linolzuur en vooral rijk aan
verzadigde vetzuren. Bauman
heeft echter ontdekt dat een
speciaal dieet voor koeien het
gehalte aan linolzuur in melk
fors omhoog kan brengen. De
koeien krijgen dan vooral extra
soja en vers ruwvoer te eten.
Door bacteriële gisting van de
ze producten in de maag stijgt
het linolzuur met een factor
vijf. Overigens bevat geitenmelk
van nature veel meer linolzuur
dan koeienmelk.
De studie toont aan dat con
sumptie van met linolzuur ver
rijkte kaas en boter door ratten
het aantal tumoren in de
klieren indamt. Alle proe
kregen een hoge dosis ki
verwekkende stoffen ing
ten. Slechts de helft van
vrouwelijke ratten op eei
van met linolzuur verrijk
vel ontwikkelden tumon
gen 93 procent van de ra
die een gangbaar menu'
Bovendien reduceerde d
met linolzuur de cellen
eerste worden aangevalli
carcinogenen, met een
Ook liep de deling van dl
kwaadaardige cellen ten
een derde.
Bauman: „Bij plantaardi
nolzuur, zoals in margai
gaat het slechts om mini
hoeveelheden. Bij dierli
ducten kunnen we veel 1
percentages bereiken. Al
spijsvertering van de koe
leren kennen is het mogi -
om de concentratie linol -
melk nog verder te verho -
Dergelijke melk kan won
bruikt voor de productie
gezonde zuivelproductei si
Begin volgend jaar wordi d
gaan of de effecten van
zuur bij ratten zich ook 1
mensen voordoen.
PETER DE JAEGER-
De eerste doe-het-zelftests wa
ren de zwangerschapstests, en
die gaan nog steeds grif over de
toonbank van drogist of apo
theek. Jaarlijks worden er onge
veer een half miljoen van ver
kocht.
Het arsenaal tests dat consu
menten thuis kunnen beproe
ven. breidt zich gestaag uit. Zo
is sinds kort een voedselgevoe-
ligheidstest voor een paar hon
derd eulden verkrijgbaar. En er
zijn allerlei thuistests in ontwik
keling, zoals voor botontkalking
en griep. In de VS gaan de ont
wikkelingen al veel verder: daar
zijn tests te koop voor ziekten
als blaas- en darmkanker, aids.
Pfeiffer en hepatitis-b. Deze
tests kunnen vanuit ons land
ook via internet worden be
steld.
..Het gebruik van zelftests is in
Amerika veel wijder verbreid
dan hier. Daar moet je voor elk
doktersbezoek diep in de buidel
tasten en kan een zelftest veel
voordeliger zijn. In Nederland
is de drempel voor een bezoek
aan de huisarts veel lager", zegt
F. Seegers. woordvoerder van
de Landelijke Huisartsen Ver
eniging (LHV).
Een voorbeeld van zo'n zelftest
is de alcoholproef. Het lijkt zo
verleidelijk: nog even vlak voor
de feestdagen voor een paar
tientjes een alcoholcomputer
aanschaffen, wat glazen drin
ken tot je net aan de grens zit.
het groene licht krijgen van
zo'n apparaat en dan met een
veilig' gevoel de auto instap
pen. De Touring Club België
heeft, om het alcoholgebruik in
het verkeer te beperken, in su
permarkten blaaspijpjes ver
kocht.
Veilig Verkeer Nederland (WN)
is niet zo enthousiast over deze
doe-het-zelf alcoholtests, zoals
de digitale alcoholcomputers
die al vanaf een paar tientjes in
de winkel verkrijgbaar zijn.
Woordvoerder Bert Wouden
berg: „We hebben meegemaakt
dat het leidt tot competitiege
drag onder jongeren in cafés. In
de trant van 'hoe ver ben jij al?
Oh. neem dan nog maar een
paar biertjes
WN vindt dat er meer na- dan
voordelen kleven aan de test.
„Ons voornaamste bezwaar is
dat de apparatuur de indruk
wekt dat een bepaalde hoeveel
heid wel zou mogen. De men
sen gaan de grenzen aftasten,
zoeken precies de grens op. Rij
den kan dan nog nèt wel. of nèt
niet meer. De overheid heeft de
Het aantal tests dat de consument thuis kan proberen breidt zich steeds meer uü
grens weliswaar op 0.5 promille
bepaald, maar als je met één
pilsje op handelingsonbe
kwaam bent, ben je evengoed
strafbaar."
Ook de betrouwbaarheid van
de apparatuur speelt een rol.
„De apparatuur van de over
heid wordt regelmatig geijkt,
die van particulieren meestal
niet. Het is voor consumenten
moeilijk de kwaliteit te contro
leren. Als je eigen blaaspijpje
aangeeft dat er nog gereden zou
kunnen worden, maar bij de
politie het tegendeel blijkt, dan
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat
uit de letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1
letter. (B v Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die
twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Rundermaag; 5. regelmaat; 7 onderste
molensteen; 8 kleur; 9. spoorstaaf; 11. rond maken;
14 zangstem; 16 diepte. 17 prijzig; 18. insect; 19. oever;
20 tussenzetsel; 22. hoffelijk; 25. steilte. 27 hoofddeksel;
29 kolfglas; 30. koffiedik; 31. stuk chocolade
Verticaal. 2 Grote drinkbeker; 3 hatelijkheid; 4 thans; 6 gevierd
actrice, 8 koude valwind. 9. deel v.e auto; 10 kasteel; 12. alom;
13 op de verkeerde weg zijn; 15 goedje; 16. smerig;
19 roofvogel; 21. wandpilaster; 22 graanafval; 23 omlijsting;
24 Joodse wetsrol; 26. roofvogel; 28 ploegsnede
kun je aan je eigen test geen
rechten ondenen. Bovendien
moet je de test goed uitvoeren:
goed en voldoende lang bla
zen."
WN heeft dan ook een duide
lijk standpunt: drink helemaal
niet als je nog moet rijden,
HEINZ
want de wettelijk toelaatbare al-
coholgrens van 0,5 promille
heb je zo bereikt
Is de huisarts straks overbodig,
als we op een eenvoudige ma
nier in de eigen badkamer alle
mogelijke tests kunnen doen,
als we een eigen laboratorium-
pje kunnen maken?
De LHV maakt zich nog geen
zorgen. „Het gebruik van de
zelftests is wel toegenomen,
maar het valt mee. Men weet
hier de huisarts nog goed te
vinden", zegt Seegers. „Wel
vragen we ons af of die tests al
tijd wel zo geschikt zijn om
door patiënten te worden ge
bruikt. Kan een patiënt zonder
de beoordeling door een huis
arts wel de juiste conclusies
trekken? We zijn er niet zo voor
als iemand toevallig bij de
buurman, die bijvoorbeeld een
bloeddrukmeter in huis heeft,
voor de lol gaat meten. Mis
schien raakt hij wel in paniek
als de bloeddruk ineens veel te
hoog blijkt te zijn."
„En het kan ook andersom. Het
zelf-testapparaat kan een niet-
kloppende uitslag aangeven,
waardoor het de consument
een schijnzekerheid geeft of in
het tegenovergestelde geval
juist onnodig paniek veroor
zaakt. Wij zijn in elk geval niet
voor het aanschaffen van dit
soort tests vanuit angst- of on
rustgevoelens."
En er gaat nogal eens wat mis,
bijvoorbeeld bij de veel ge
bruikte zwangerschapstests. Uit
een Frans onderzoek bleek dat
de helft van de vrouwen die
zwanger waren uit de test afla
zen dat het niet zo was.
De LHV is op zichzelf niet tegen
het gebruik van dit soort thuis
tests, als een en ander maar
goed wordt begeleid door de
arts. „Soms is het zinvol een
patiënt een bloeddrukmeter te
laten aanschaffen en hem of
haar goed te instrueren over het
gebruik ervan en te begeleiden.
Dan hoeft hij niet elke keer naar
de praktijk te komen om de
bloeddruk te laten meten, wat
ook een behoorlijke kostenpost
is."
In elk geval geeft zo'n thuistest
een zwart-wit oordeel: je hebt
de ziekte of niet, je bent zwan
ger of niet. Een (huis) arts zal
breder kijken en niet alleen
door tests, maar ook via ge
sprekken meer proberen te we
ten te komen in relatie tot de
kwaal.
CHRISTA VAN DER HOFF
If
Dé Rotterdamse kankerk b
Daniel den Hoed hoopt I D
nenkort als eerste kliniek r
wereld te gaan beginnen u
een zogenoemde immun en
therapie bij de behandel se
nierkanker. Het wachten lil
leen nog op toestemmin o
de overheid.
De therapie stoelt op twi ie
dachten. Namelijk dat h« si
muunsysteem, de natua i
afweer, van de mens zelf l
staat is om ontspoorde c
op te ruimen. Doen ze (1 U
dan zouden de afweerce tr
netisch veranderd kunne i
den, zodat ze alsnog spa
(tumor)cellen aanvallen
behandeling is ongeveer
jaar van wetenschappelj
derzoek vooraf gegaan.
Het opruimen van kankf
is iets wat het immuuns)
van de patiënt van natui
moeten doen. De gentht
geeft het systeem een zé
de goede richting door d
weercel van de juiste gen
sche informatie te voorzi
dat die een kankercel bé
herkennen. Daarvoor gel
het AZR-Daniel de cellen
de patiënt waar genetisd nt
teriaal ingebracht wordt
ze de zogenoemde reef
aanmaken die de speci-,
kankercellen herkent. L
'c9
10
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1Krijg;
4. Osei; 7. la; 8. och; 10. Ie;
13. privilege; 16. on; 17. re;
18. emir; 19. elke; 20. er;
22. ik; 23. grondboor; 25. ni;
27. alm; 29 de; 30. Gobi;
31. grot.
VERTICAAL: 1 Klep; 2. ra;
3. go; 4. oh; 5. el; 6. leve;
9. clip; 11 minirok;
12 Berlioz; 14. romer;
15. gekko; 21. odol;
23. gong; 24. roet; 26. lo;
27. ai; 28. mg; 29. do.
DE De/e MjZ£N U/T
HET COSTEfJ S7AW
vaoejot/. y
'G
v
c<y\ pV-,
SJ
